İHALE İŞLEMLERİNDE BİLANÇO VE GELİR TABLOSUNUN İBRAZI Ömer KÖSE * I-GİRİŞ İhaleye girecek firmaların mali olarak, üstlendiği işi gerçekleştirecek mali yeterliğe sahip olması ve sahip olunan mali yeterliğin sunulacak belgelerle ispatlanması gerekmektedir. Bunu ispatlayacak belgeler ise bilanço, gelir tablosu ve bankalardan alınacak mali duruma ilişkin belgelerdir. İhalelere girecek firmaların bu belgeleri tam ve doğru olarak sunmaları son derece önem taşımaktadır. Bu çalışmada, ihaleye katılacak firmaların sunmaları gereken mali tablolarla ilgili özellik gösteren durumlar üzerinde durulacak ve Kamu İhale Kurulu kararları çerçevesinde örneklendirilecektir. II-YASAL VE İDARİ DÜZENLEMELER Konuyla ilgili olarak Kamu İhale Kanununun 10 uncu maddesinde yer alan düzeleme; İhaleye katılımda yeterlik kuralları Madde 10 - İhaleye katılacak isteklilerden, ekonomik ve malî yeterlik ile mesleki ve teknik yeterliklerinin belirlenmesine ilişkin olarak aşağıda belirtilen bilgi ve belgeler istenebilir: a) Ekonomik ve malî yeterliğin belirlenmesi için; 1) Bankalardan temin edilecek isteklinin malî durumu ile ilgili belgeler, 2) İsteklinin, ilgili mevzuatı uyarınca yayınlanması zorunlu olan bilançosu veya bilançosunun gerekli görülen bölümleri, yoksa bunlara eşdeğer belgeleri, 3) İsteklinin iş hacmini gösteren toplam cirosu veya ihale konusu iş ile ilgili taahhüdü altındaki ve bitirdiği iş miktarını gösteren belgeler in istenilmesi gerekir. * Maliye Bakanlığı Muhasebat Başkontrolörü 135
Konuyla İlgili olarak Kamu İhale Tebliğinde ise; Madde 10- Bilanço ve eşdeğer belgeler ile iş hacmini gösteren belgeler 10.1. Bilanço ve eşdeğer belgelerin istenildiği ihalelerde, ihalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait yılsonu bilançosunun veya bilançonun gerekli görülen bölümlerinin yoksa bunlara eşdeğer belgelerin sunulması gereklidir. Bu kapsamda; aday veya isteklilerin ilgili mevzuatı gereğince, bilançolarını yayımlamaları zorunlu ise başvuru veya tekliflerinde bilançolarını veya bilançonun gerekli görülen bölümlerini sunmaları zorunludur. İlgili mevzuatı gereğince bilançolarını yayımlama zorunluluğu bulunmayan aday ve istekliler ise bilançolarını veya bilançonun gerekli görülen bölümlerini sunabilecekleri gibi, bilanço rasyolarına ilişkin kriterleri sağladıklarına dair YMM veya SMMM onaylı belgeleri de başvuru veya teklifleri kapsamında sunabileceklerdir. 10.2. İş hacmini göstermek üzere aday veya isteklilerin başvuru veya teklifleri ile birlikte toplam ciroyu gösteren gelir tablosunu ya da taahhüt altında devam eden veya bitirilen işlerin parasal tutarını gösteren faturaları sunması zorunludur. Bu çerçevede, iş ortaklığı olarak ihaleye katılan aday veya isteklinin her bir ortağının iş ortaklığındaki hissesi oranında iş hacmine ilişkin kriteri sağladığını göstermek üzere bu iki belgeden herhangi birini sunması mümkündür. 10.3. İş hacmini göstermek üzere bir aday veya istekli tarafından hem taahhüt altında devam eden, hem de bitirilen işlerin parasal tutarını gösteren faturaların sunulması halinde, bu faturalardaki parasal tutarlar toplanmak suretiyle iş hacmine ilişkin kriterin sağlanıp sağlanmadığına bakılacaktır. 10.4. İlanı veya duyurusu 1/5/2011 tarihinden önce yapılacak ihalelerde, bilanço veya eşdeğer belgelerdeki yeterlik kriterlerinde Uygulama Yönetmeliklerinin İlanı veya duyurusu 1/5/2011 tarihinden önce yapılan ihalelerde bilanço veya eşdeğer belgelerdeki yeterlik kriterleri başlıklı geçici maddelerindeki oranlar uygulanacaktır. 10.5. İlanı veya duyurusu 1/5/2011 tarihinden önce yapılacak ihalelerde, iş hacmini gösteren belgelerdeki yeterlik kriterlerinde Uygulama Yönetmeliklerinin İlanı veya duyurusu 1/5/2011 tarihinden önce yapılan ihalelerde iş hacmini gösteren belgelerdeki yeterlik kriterleri başlıklı ge- 136
çici maddelerindeki oranlar uygulanacaktır. Şeklinde düzenlemeler yapılmıştır. III-ÖZELLİK GÖSTEREN DURUMLAR 1-ÖRNEK OLAY (Kamu İhale Kurulu Kararı) :Bilanço Ve Gelir Tablosunda Mali Müşavir Özel Kaşesinin Kullanılması Gerektiği İtirazen şikayet dilekçesinde özetle; 1) İhaleye katılan firmaların sundukları bilanço ve gelir tablolarında, bu belgeleri onaylayan SM, SMMM ve YMM lerin unvan ve kimlik bilgilerini içeren kaşe bulunup bulunmadığının ve kaşelerin üzerinde kaşe numarasının yer alıp almadığının incelenmesi gerektiği, zira bir firmanın sunduğu belgelerin bu şartları taşırken, diğerinin taşımadığı, ancak her iki firmanın sundukları belgelerin de YETERLİ OLMADIĞI HALDE yeterli görüldüğü, 1) Başvuru sahibinin 1 inci iddiasına ilişkin olarak: İhaleye ilişkin idari şartnamenin 7.4.2 nci maddesinde bilanço veya eşdeğer belgeler ile ilgili olarak; İsteklinin ihalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait yılsonu bilançosu ve bilançonun gerekli görülen bölümleri veya bu belgelere eşdeğer belgeler. İsteklinin bu belgelerden birini sunması yeterlidir düzenlemesine, Aynı şartnamenin 7.4.3 üncü maddesinde iş hacmini gösteren belgelere ilişkin olarak; İsteklinin; a) İhalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait toplam ciroyu gösteren gelir tablosunun, b) Taahhüt altında devam eden hizmet işlerinin gerçekleştirilen kısmının veya bitirilen hizmet işlerinin parasal tutarını gösteren ihalenin yapıldığı yıldan önceki yılda düzenlenmiş faturaların, İsteklinin birinci fıkrada belirtilen belgelerden birini sunması yeterlidir düzenlemesine, Yer verilmiştir. Kamu İhale Genel Tebliğinin Belgelerin sunuluş şekli başlıklı 8 inci 137
maddesinde yer alan 8.4 üncü alt maddede; İhale dokümanında istenen ve serbest muhasebeci mali müşavir tarafından düzenlenerek ya da onaylanarak başvuru veya teklif kapsamında idareye sunulan belgelerde, 15/11/2002 tarihli ve 24937 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin Kaşe Kullanma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde temin edilen özel kaşenin kullanılması gerekmektedir. açıklaması yer almaktadır. Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin Kaşe Kullanma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin Kapsam başlıklı ikinci maddesinde; Çalışanlar listesine kayıtlı bulunan meslek mensupları ile çalışanlar listesine kayıtlı olmamakla birlikte, çalıştıkları mükelleflerin muhasebesinin sevk ve idaresinden sorumlu olan ve beyannamelerini imzalayan meslek mensupları, düzenledikleri resmi ve mesleki belgelerde özel kaşe kullanırlar. hükmü, Anılan Yönetmeliğin Kaşelerin şekli başlıklı 6 ncı maddesinde; Kaşeler kare şeklinde olup, en üste TC rumuzu, altına TÜRMOB yazısı ve Mm amblemi, Serbest Muhasebeci veya Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ibaresi ile kaşe numarasını taşır. Kaşeler; Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından imal edilir. hükmü yer almaktadır. Yukarıda yer verilen Tebliğ açıklaması ve Yönetmelik hükmü gereği, serbest muhasebeci mali müşavirlerin düzenledikleri resmi ve mesleki belgelerde özel kaşe kullanmalarının gerekli olduğu anlaşılmaktadır. İdari şartnamenin 7.4.2 ve 7.4.3 üncü maddeleri kapsamında, ihaleye katılan isteklilerden (Y) Yemek Üretim A.Ş. ile (T) Gıda ve Dek. San. ve Tic. Ltd. Şti. nin sundukları belgelerin YMM tarafından, üzerinde numara taşıyan YMM mührü ile onaylandığı anlaşılmıştır. Dolayısıyla, bu belgelerin üzerinde TÜRMOB kaşesinin bulunmasına gerek bulunmamaktadır. Öte yandan, ihaleye katılan diğer istekliler tarafından sunulan belgeler incelendiğinde ise; (Ç) Yemek Unlu Mam. İnş. San. Tic. Ltd. Şti. ile (K) Et Hazır Yemek Gıd. Ür. Dağ. Tic. San. Ltd. Şti. nin sundukları belgelerin SMMM tarafından onaylandıkları ve bu belgelerin üzerinde TÜRMOB kaşesinin yer aldığı tespit edilmiştir. 138
(P) Turz. Gıda Oto Tic. San. Ltd. Şti. tarafından sunulan belgelerde ise Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin Kaşe Kullanma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin Kaşelerin şekli başlıklı 6 ncı maddesinde yer alan usul ve esaslara uygun olarak TÜRMOB amblemli mühür bulunmadığı tespit edilmiştir. Ancak, söz konusu isteklinin teklifinin ihaleye geçerli teklif sunan firmalar içerisinde beşinci sırada olduğu hususu göz önüne alındığında, isteklinin teklifinin birinci veya ikinci en avantajlı teklif olma durumu söz konusu olmadığı müddetçe, bu belgelerdeki eksikliğin tamamlatılmasında gerek istekliye ve gerekse idareye fayda sağlayacak bir durumun söz konusu olmadığı anlaşıldığından, başvuru sahibi isteklinin iddiasının yerinde olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 2-ÖRNEK OLAY (Kamu İhale Kurulu Kararı): Bilanço Ve Gelir Tablosunda Aranan Oranların Doğru Olarak Tespit Edilmesi Gerektiği İtirazen şikayet dilekçesinde özetle; 1- İhale üzerinde bırakılan isteklinin 2010 yılı içerisinde kurulan bir firma olması nedeniyle idari şartnamede belirtilen bilanço ve gelir tablosuna ilişkin yeterlik kriterlerini karşılamasının mümkün olmadığı, 1) Başvuru sahibinin 1 inci iddiasına ilişkin olarak: Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin bilanço ve eşdeğer belgeler başlıklı 35 inci maddesinde; (1) bilançonun veya eşdeğer belgelerin istenildiği ihalelerde; a) İhalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait yıl sonu bilançosunun ve bilançonun gerekli görülen bölümlerinin, b) (a) bendinde belirtilen belgelere eşdeğer belgelerin her ikisinin de idarelerce istenilmesi zorunludur. (2) Aday veya isteklinin birinci fıkrada belirtilen belgelerden birini sunması yeterlidir. hükmü, Aynı Yönetmeliğin İş hacmini gösteren belgeler başlıklı 36 ıncı maddesinde; (1) İş hacmini gösteren belgelerin istenildiği ihalelerde; a) İhalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait toplam ciroyu gösteren gelir tablosunun, 139
b) Taahhüt altında devam eden hizmet işlerinin gerçekleştirilen kısmının veya bitirilen hizmet işlerinin parasal tutarını gösteren ihalenin yapıldığı yıldan önceki yılda düzenlenmiş faturaların her ikisinin de idarelerce istenilmesi zorunludur. (2) Aday veya isteklinin birinci fıkrada belirtilen belgelerden birini sunması yeterlidir. hükmü, Yer almaktadır. İdari şartnamenin Ekonomik ve mali yeterliliğe ilişkin belgeler ve bu belgelerin taşıması gereken kriterler başlıklı 7.4 üncü maddesinde; 7.4.2. İsteklinin ihalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait yılsonu bilançosu ve bilançonun gerekli görülen bölümleri veya bu belgelere eşdeğer belgeler. İsteklinin bu belgelerden birini sunması yeterlidir. Bu durumda; a) Belli sürelerde nakit akışını sağlayabilmesi için gerekli likiditeye ve kısa dönem (bir yıl) içinde borç ödeme gücüne sahip olup olmadığını gösteren cari oranın (dönen varlıklar/kısa vadeli borçlar) en az 0,50 olması (hesaplama yapılırken; varsa yıllara yaygın inşaat maliyetleri dönen varlıklardan, hakediş gelirleri ise kısa vadeli borçlardan düşülecektir), b) Aktif varlıkların ne kadarının öz kaynaklardan oluştuğunu gösteren öz kaynak oranının (öz kaynaklar/toplam aktif) en az 0,10 olması (hesaplama yapılırken, varsa yıllara yaygın inşaat maliyetleri toplam aktiflerden düşülecektir), c) Kısa vadeli banka borçlarının öz kaynaklara oranının 0,75 den küçük olması gerekir. Sunulan bilançolarda varsa yıllara yaygın inşaat maliyetleri ile hakediş gelirlerinin gösterilmesi zorunludur. 7.4.3. İsteklinin; a) İhalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait toplam ciroyu gösteren gelir tablosunun, b) Taahhüt altında devam eden hizmet işlerinin gerçekleştirilen kısmının veya bitirilen hizmet işlerinin parasal tutarını gösteren ihalenin yapıldığı yıldan önceki yılda düzenlenmiş faturaların, İsteklinin birinci fıkrada belirtilen belgelerden birini sunması yeterlidir. 140
Taahhüt altında devam eden işlerin gerçekleştirilen kısmının veya bitirilen işlerin parasal tutarının hesabında, yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştirilen işlerden elde edilen gelirlerin toplamı dikkate alınır. Toplam cironun teklif edilen bedelin % 15 inden, taahhüt altında devam eden işlerin gerçekleştirilen kısmının veya bitirilen işlerin parasal tutarının ise teklif edilen bedelin % 10 undan az olmaması gerekir. Bu kriterlerden herhangi birini sağlayan ve sağladığı kritere ilişkin belgeyi sunan istekli yeterli kabul edilir. Bu kriterleri bir önceki yılda sağlayamayanlar, son iki yıla ait belgelerini sunabilirler. Bu takdirde, son iki yılın parasal tutarlarının ortalaması üzerinden yeterlik kriterlerinin sağlanıp sağlanmadığına bakılır. düzenlemesi bulunmaktadır. İhale üzerinde bırakılan (E) Yemek tarafından teklif dosyası kapsamında 01.01.2010-30.09.2010 dönemine ait işletme hesabı özetini sunduğu görülmektedir. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu Kanunu nda, tacirler birinci sınıf tacir ve ikinci sınıf tacir olmak üzere ikiye ayrılmış olup, birinci sınıf tacirlerin bilanço esasına göre, ikinci sınıf tacirlerin ise işletme hesabı esasına göre defter tutacakları hüküm altına alınmıştır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve ikincil mevzuatta işletme hesabına göre defter tutan ve bilanço düzenlemeyen şirketlerin ihalelere katılıp katılamayacakları belirsiz olup, bu hususun ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, (E) Yemek in teklifi ekinde sunmuş olduğu 20.05.2010 tarih ve 7567 sayılı Ticaret Sicil Gazetesinde, ihale üzerinde bırakılan istekli ile ilgili olarak; Kanuni ve ticari ikametgahı ile sicil numarası ve unvanı yukarıda yazılı bulunan tacir tarafından verilen dilekçede 07.05.2010 tarihinden itibaren Tabildot yemek yapımı ve dağıtımı işleri ile uğraştığını noterden tasdikli imzası tahtında bildirerek tescil talebinde bulunduğundan keyfiyetin 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine uygun olarak ve memurluğumuzdaki belgelere dayanılarak 10.05.2010 tarihinde tescil edildiği ilan olunur. ifadeleri yer almaktadır. İnceleme konusu ihalenin 10.12.2010 tarihinde yapıldığı göz önüne alındığında Yönetmelik ve idari şartname hükümleri gereğince 2009 yılına ilişkin bilanço ve gelir tablosunun sunulması gerektiği anlaşılmaktadır. 141
İhale üzerinde bırakılan Erdoğanlar İpek Yemek in yukarıda anıldığı üzere 07.05.2010 tarihinde kurulmuş olması nedeniyle 2009 yılına ilişkin bilanço ve gelir tablosunu sunma olanağı bulunmamaktadır. Bu durumda, Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 35 ve 36 ncı maddeleri ve idari şartnamenin 7.4.2 ve 7.4.3 üncü maddelerine gereğince ihalenin yapıldığı yıldan önceki yıla ait bilanço ve gelir tablolarının sunulması gerekirken, ihalenin yapıldığı 2010 yılına ait işletme hesabı özetini ve gelir tablosunu sunan isteklinin teklifinin idarece değerlendirme dışı bırakılması gerektiği sonucuna varılmıştır. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (22.01.2002). 4734 sayılı Kamu ihale kanunu. Ankara : Resmi Gazete (24648 sayılı) 142