AHUDUDU YETİŞTİRİCİLİĞİ

AHUDUDU YETİŞTİRİCİLİĞİ Dr. Burhan ERENOĞLU Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü YALOVA

Önsöz Bitkileri Türkiye nin kuzeyinde batıdan doğuya uzanan bir kuşak boyunca, genellikle 1000 m ve daha fazla yükseklerde, hava oransal nemi fazla olan yerlerde doğal olarak bulunurlar. Bu yörelerde bulunan halk tarafından çeşitli isimler altında ağaç çileği, ayı üzümü, more, mudimak, kavuklu çilek, kırmızı böğürtlen v.b.) tanınırlar. Son yıllarda Ülkemizde derin dondurma tekniklerinin geliştirilmesiyle, yurt dışına ihraç edilen dondurulmuş ürünler içinde ahududu önemli bir paya sahiptir. Bu nedenle ahududu soğuk depo işletmeleri tarafından aranılan bir ürün olmuştur. Yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 2

EKOLOJİK İSTEKLERİ İklim Ahududu genelde bol güneşli, rüzgardan korunmuş, yeterli toprak rutubeti olan yerler ahudutları için en uygun alanları oluştururlar. Ahududu genel olarak soğuk, ılıman iklim bölgelerinin bitkileridir. Ancak bazı çeşitleri sıcak ılıman iklim bölgelerine adapte olabilmektedirler. Kış aylarında şiddetli donlara (-20 C, -25 C ye kadar) oldukça dayanıklıdır. Meyve olgunluk dönemi Haziran Ağustos aylarında gerçekleşmektedir. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 3

Ahududu yetiştiriciliğinde hava oransal neminin genellikle yüksek olması istenir. Kışları çok ılık, yazları çok sıcak ve kurak olan bölgelerde ahududu yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Yüksek oranda hava nemine karşılık bahçenin iyi havalanması, hava akımının sağlanması da gerekmektedir. İlkbahar aylarında uzun süren sis olayları da tozlanma ve döllenme üzerinde olumsuz yönde etkileri olmaktadır. Bu gibi durumlarda şekilsiz meyve, eksik meyve tutumu, kalitesiz meyve ve verim az olur. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 4

Ahududu yetiştiriciliğinde güneşlenmenin de büyük önemi vardır. Yeterli güneşlenme, daha iyi bir sürgün gelişimi sağlar, sürgünlerin pişkinleşmesini ve kışa daha kuvvetli girmelerine yardımcı olur. Böylece sürgünlerin şiddetli donlara dayanıklılıkları artar. İyi bir güneşlenme meyve kalitesini ve verimliliğini de artırır. Gölgede yetişen ahududu sürgünleri uzun boylu ancak cılız, boğum araları uzun, donlara ve hastalıklara hassas olurlar. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 5

Toprak Ahududular orta veya orta-küçük çalılardır ve özel bir toprak isteği göstermezler. Bununla beraber, ahududu yetiştiriciliği organik maddelerce zengin, derin, geçirgen, yarı asit, hafif veya orta bünyeli, su tutma kapasitesi yüksek topraklarda başarılı şekilde yapılır. Sürekli toprak nemi sağlanmalıdır. Bu nedenle drenajı sağlanmış, ağır bünyeli topraklarda da uyum sağlamaktadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 6

Toprak reaksiyonu hafif asit veya nötr (ph = 6-7) olmalıdır. Toprak derinliği en az 1 metre olmalıdır.toprak hazırlığında toprak 30-35 cm derinlikten işlenmesi yeterlidir. Toprak işleme sırasında çiftlik gübresinin de beraber verilmesinde yarar vardır. Takip eden uygulama organik kaynaklı N P K gübrelemesidir. Bunun da sonbahar sonunda veya kış sonundan önce toprak analizi sonunda gerekli miktarlarda uygulanmalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 7

Çeşit Seçimi Çeşit bulunduğu iklim ve toprak özelliğine uygun, Verimli ve hastalıklara dayanıklı, Pazarın aradığı bir çeşit, Yola ve taşımaya dayanıklı, Bitkisi kuvvetli gelişen. Ayrıca meyveler taze olarak veya meyve işleyen bir kurulaşa pazarlanması durumlarında farklı çeşit gerektirmektedir. Çeşidi, özelliği ve kaynağı belli olmayan fidanlar ile bahçe kurulmamalıdır. Bu tip fidanlarla çeşitler karıştığı için verim ve meyvenin pazar değeri düşmekte, pazarlamada güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 8

Fidan Üretimi Diğer meyve türlerinde olduğu gibi ahududuları aşılama tekniği uygulanmamaktadır. Ahududu gövde çelikleri çok farklı uygulamalara rağmen köklenmemektedir. Çelikle çoğaltma ile de ahududu fidanı üretilememektedir. Ayrıca ahududu tohumları ile üretim, hem tohumlar zor çimlenmekte, hem de tohumlardan çıkan bitkiler ana bitkiye benzememektedi Ahududu fidanı üretimi; YETİŞTİRME TEKNİĞİ 1- Kök sürgünleriyle, 2 - Kök çelikleriyle 3 - Doku kültürü yöntemiyle Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 9

Yer Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler Üretim yerindeki yeterli hava sirkülasyonu ile olabilecek kış zararlanmaları ve geç ilkbahar don zararını en aza indirecektir. Dikim yapılacak yer çevreden daha yüksek yerde seçilmelidir. Böylece su drenajı sağlanmış ve hastalıkzararlı yoğunluğu daha az olacaktır. Diğer yandan hakim rüzgar açık alanlarda (tepelerde) bitkilerde bitki dokularının kurumasına neden olabilir. Bu şekilde zararlanan bitkiler ise kış soğukları sürgünlerin ölümüne neden olmaktadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 10

Daha önceden meyve üretimi yapılmış (şeftali, elma, üzüm, üzümsü meyve v.b.) yerler kök kanseri riski taşıdığı için tercih edilmemelidir. Aynı şekilde kısa zaman önce domates, patates, biber, patlıcan ve tütün gibi solanacia familyasına ait ürünlerden birisi ile yetiştiricilik yapılmış ise, verticillium solgunluğu riski artacağı için bu tip üretim alanları tercih edilmemelidir. Yakınlardaki yabani böğürtlenler hastalık ve zararlıların kaynağını oluşturacağı için bu bitkilerin imha edilmesi gerekmektedir. Çalışmalar göstermiştir ki üzerinde zararlı barındıran bu tip konukçu yabani bitki ve diğer bahçelerden 100-120 m. uzakta kurulmalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 11

Toprak Hazırlığı Bahçe kurulacak yerin iklim özellikleri, ahududu bitkilerinin yetiştiriciliğine uygun olmalıdır. Toprak analizi yaptırılarak gerektiğinde toprak bünyesi uygun hale getirilir. Bahçenin ilkbahar ve özellikle yaz aylarında sürekli sulanacağı düşünülerek, su kaynaklarına yakınlığı, sulama suyu temini durumuna göre sulama yöntem ve tesisine karar verilir. Bahçe toprağının hazırlığına yaz aylarından başlanır. Derin bir sürüm, gerekirse krizma yapılır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 12

Toprak analizi yaptırılarak verilecek gübre miktarları belirlenir. Genel olarak topraklar organik maddece fakir olduklarından 3-5 ton çiftlik gübresi verilerek ikinci bir sürüm yapılır. Gübrelemeden sonra, toprak işlenerek gübrenin toprağa karışması sağlanmalıdır. Toprak işlendikten sonra gerekiyorsa toprak fümigasyonu yapılmalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 13

Dikim Ahududu bahçesi kışları çok sert geçmeyen bölgelerde geç sonbahar ve kış aylarında tesis edilir. Bu uygulamayla fidanların ilkbahar gelişme dönemine daha kuvvetli ve hazırlıklı girmesini sağlar. Ancak kış aylarında şiddetli don olayları görülen bölgelerde erken ilkbahar dikimi daha uygundur. İlkbahar dikimlerinde de fazla gecikilmemesi gerekmektedir. Ahududu fidanları bahçeye, kökleri ot, saman, perlit, torf gibi malzemeler ile nemliliğini koruyarak getirilmelidir. Bahçenin bir kenarına hendek açılır ve sıralanarak dikime kadar burada tutulurlar. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 14

Ahududu bahçelerindeki sıra aralıkları 2-2.5 m olmalıdır. Sıra üzeri aralıkları 0.4-1.0 m aralıklarla dikim yapıldığında maksimum verime daha kısa sürede ulaşılır. Dikilecek ahududu fidanlarında önce kök tuvaleti yapılır. Yaralı, kuru ve çok uzun kökler kesilir. Daha sonra, önceden hazırlanmış ve toprak gübre karışımı doldurulmuş çukurdan yaklaşık 20-30 cm derinliğe kadar toprak alınır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 15

Dikim derinliği fidanın kök boğumunun tamamı toprak içinde kalacak şekilde ayarlanarak fidan bu şekilde hazırlanan çukura dikimi yapıldıktan sonra, fidanın dip kısmına konan toprak ayak ile sıkıştırılır. Dikimin hemen ardından fidanlara can suyu verilir. Dikimi yapılan fidanın tepesi 20-30 cm den kesilir. Bu durumda ilk meyveler kök bölgesinden çıkacak sürgünlerden ertesi yılın yaz aylarında alınır. Ancak fidanın tepesi 40-60 cm den kesilir ise aynı yılın yaz aylarında meyveler alınır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 16

Kök sürgünler Meyvelerin olgunlaşması YAZ Vegetatif sürgünler *1 yıllık sürgünlerde yapraklanma *Yeni sürgünlerin kök veya 1yıllık sürgünlerden çıkması İLKBAHAR SONBAHAR KIŞ 1 yıllık sürgünlerin dinlenmeye girmesi AHUDUDU BİTKİSİNİN GELİŞME DÖNEMLERİ 17

Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 18

Gübreleme Gübrelemede, bahçe toprağı analiz yaptırılarak gerekli gübreleme yapılmalıdır. Ancak analiz yapılmaması durumunda yıllık gübre ihtiyaçları; 4-10 kg saf azot karşılığı azotlu gübre, 5-7 kg saf fosfor karşılığı fosforlu gübre, 8-12 kg saf potasyum karşılığı organik potasyumlu gübre verilir. Tam verim çağındaki bahçelerde bu miktarlar ilk dikim yıllarında 1/3 ü, ikinci yılda ½ si olarak verilmelidir. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 20

Azotlu gübreler ahududu bitkilerine erken ilkbaharda ve meyve gelişimi sırasında olmak üzere iki defada verilir. Azotlu gübreler sulama veya yağış öncesi, bitkilerin kök bölgelerine serpilerek verilmelidir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler gerektiğinde yılda veya iki yılda bir uygulanır. Uygulama sonbahar kış aylarında, fosforlu ve potasyumlu gübreler bitkilerin kök bölgeleri hizalarına toprağa 20-30 cm derinliğe gömülerek uygulanır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 21

Aşırı fosfat uygulamalarından kaçınmalı. Toprakta fosfor seviyesinin yüksek olması üzümsü meyvelerde çinko yetersizliğini etkilemektedir. Kümes hayvanları atığının gübre olarak kullanılmasında bu gübrenin fosfat bakımından zengin olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Üzümsü meyveler tuza en hassas bitkiler grubunda yer almaktadır. Potasyum klorit tuzun doğal kaynağıdır. Bu nedenle potasyum klorit dikim öncesi veya bakım sırasındada gübrelemede kullanılmamalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 22

Sulama Ahududu meyvesinde iyi verim alabilmek için sulama, önemli faktörlerden birisidir. Sürekli toprak nemi isteğinde olan ahududu bitkileri için sulama önemli bir konudur. Yağışların yetersiz olduğu dönemlerde sulama zorunlu olarak yapılmalıdır. Özellikle hasat zamanında daha fazla sulama gerekir. Ancak ahududu bitkisi kökleri kuraklığa olduğu kadar aşırı suya da duyarlıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 23

Az geçirimli topraklarda fazla su birikimi köklerde hastalıklara ve ölümlere sebep olur. Aşırı sulama susuzluk kadar zararlı olabilir. Sulama; karık, yağmurlama veya damla sulama şeklinde yapılır. Ancak hasat döneminde yağmurlama sulama yönteminden kaçınılmalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 24

Hastalık ve Zararlılar İle Mücadele Hastalık ve zararlılarda ilk şart korunma önlemlerinin alınmasıdır. Bunlarda ; Yurt dışından veya bölge dışından getirilen fidanlar sertifikalı olmalı, sağlık kontrolleri yapılmalıdır. Dikilecek yer hastalık ve zararlılardan arındırılmış olmalıdır. Bölgede yaygın bir hastalık veya zararlı varsa buna dayanıklı çeşitler seçilmelidir. Fidanlıklarda her türlü karantina tedbirleri alınmalı, fidanlık yeri birkaç yılda bir değiştirilmeli, fidanların sürekli sağlık kontrolleri yapılmalıdır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 25

Bahçe yeri seçiminde dikim sistemi ve budama işlemlerinde bitkilerin havalanma ve güneşlenmeleri dikkate alınmalıdır Ahududu bitkilerinin toprak işleme, sulama, budama, gübreleme gibi bakım işlemleri zamanında ve tekniğine uygun olarak yapılmalı, bitkilerin kuvvetli gelişmeleri sağlanmalıdır. Hastalık ve zararlı riski olduğunda budama artıkları bahçeden uzaklaştırılmalı ve yok edilmelidir. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 26

Verim Ahududu yetiştiriciliği tekniğine uygun şekilde yapıldığında, tam verim çağındaki 1 dekar ahududu bahçesinden 1,5-2,0 ton meyve almak mümkündür. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 27

Hasat ve Ambalaj Ahududu meyve türleri içerisinde meyvesi en hassas olanlardan biridir. Bu nedenle kısa zamanda bozulabilen ve hızlı tüketilmesi gereken bir meyvedir. Bu nedenle ahududu hasadı, ambalajı ve taşınmasında çok titiz davranmak gerekmektedir. Derin dondurma ve gıda sanayi için ahududu tipik rengini aldıktan sonra hasat edilmelidir. Ahududu meyveleri saplarından kolayca ayrılmaya başladıktan sonra sabah erken saatlerde hasadı yapılmalıdır. Haftada 2-3 defa hasadı yapılmaktadır. Sıcak ve kuru havalarda daha sık hasat edilebilir. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 28

Ahududu hasadı için günün serin saatleri tercih edilmelidir. Genellikle sabah 8-10 arası en uygun saatlerdir. Hasat edilen meyveler en kısa zamanda serin, gölge bir yere taşınmalı, mümkünse hemen soğuk depoya konulmalıdır. Gıda endüstri kuruluşlarına işlenmeye gönderilecek meyveler 0.5 1.0 kg lık kutulardan 3-5 kg lık küçük kasalara kadar daha büyük kaplara doğrudan toplanır. Bu kapların seçiminde alıcı fabrikanın talepleri göz önünde bulundurulmalıdır. Taze olarak pazarlanacak meyveler 100, 250 veya 500 g lık küçük plastik kaplara toplanır, bu kaplar ile büyük kasalara dizilerek bu şekilde nakliyeye hazır duruma gelmiş olur. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 32

Ambalaj kaplarının altı ezilen meyve suyunun akabilmesi için mutlaka delikli olmalıdır. Hasat edilen bu meyveler en kısa zamanda serin bir yere alınmalıdır. Ahududu meyvelerinin uzun süre taze olarak muhafazaları genel olarak düşünülemez. Ancak olağanüstü durumlarda 0.5 veya 0 C de %85-90 oransal nem koşullarında 5-7 gün süreyle depolanabilir. Bir işçi 1 saatte ortalama 4-6 kg ahududu meyvesi toplayabilir. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA

Meyvenin Değerlendirilmesi Ahududu meyveleri çok çeşitli şekillerde değerlendirilirler. İstenirse krema ile veya diğer meyveler ile birlikte hazırlanan meyve salatası şeklinde tüketilir. Derin dondurularak muhafazaya alınan meyveler uzun süre farklı değerlendirmeler için hazır tutulur. Ahududu meyveleri pasta endüstrisinin aranan meyvelerindendir. Ayrıca meyveler kurutularak değişik şekillerde kullanılmak üzere (meyve çayı gibi) uzun süre saklanabilirler. Ahududu meyveleri meyve suyu, konsantre ve likör olarakta kullanılmaktadır. Reçel, marmelat, jöle ve şekerleme endüstrisinde, özellikle kendine özgü güzel kokuları nedeniyle meyve tozu ve meyve esansı imalatında da değerli bir hammaddedir. Son yıllarda hızla gelişen ve tüketimleri artan dondurma ve meyveli yoğurt üretiminde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 34

cane bright botrytis

Orange rust (kırmızı pas) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 46

Orange rust (kırmızı pas) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 47

Anthracnoze böğürtlen ve ahudududa Bakteriel crown gal (ahududu) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 48

Yaprak leke (böğürtlen) Rozetleşme (böğürtlen) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 49

Mildiyö (böğürtlen) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 50

Yaprak pası Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 51

Botrytis Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 52

Phytophthora Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 53

Verticillium wilt (ahududu) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 54

Mozaik virus (ahududu) Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü -YALOVA 55