Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Değerlendirmeler Lisanssız Elektrik Üretiminde Şebeke Bağlantıları Aras EDAŞ, İhale Salonu 07 Temmuz 2012, Erzurum Bilal Şimşek Elektrik Y. Mühendisi TEDAŞ Genel Müdürlüğü Ankara 1
Sunum MÜDÜRLÜĞÜ İçeriği 1) Türkiye Elektrik Piyasası ve Dağıtım Şirketleri 2) Lisanssız Elektrik Üretimi 3) Sonuçlar TEDAŞ GENEL 2
Türkiye Elektrik Sektörünün Yapısı Üretim İletim Dağıtım Perakende Satış Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) Yİ, YİD, İHD Serbest Üretim Şirketleri Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grupları Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Özel Dağıtım Şirketleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) Özel Dağıtım Şirketleri Toptan Satış Lisansına Sahip Şirketler 3
Avrupa Y. İstanbul Anadolu Y. Tekirdağ Zonguldak Dağıtım 17. Şirketleri Edirne Çanakkale 13 Kırklareli Manisa Yalova Bursa Balıkesir Kütahya 11 12 Uşak İzmir Aydın Denizli Muğla İstanbul 19 14 Kocaeli Sakarya Bilecik Burdur 10 Düzce Eskişehir 16 Afyon Isparta 15 Antalya Bolu Bartın Karabük Ankara Konya 9 8 Çankırı Karaman Kastamonu Kırıkkale 10. Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akdeniz Electricity Distribution Co. (Antalya, Burdur, Isparta) 11. Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Gediz Electricity Distribution Co. (İzmir, Manisa) Kırşehir Aksaray Mersin Sinop 21 Çorum Nevşehir Niğde Yozgat Adana Samsun Amasya Kayseri 18 7 Tokat 6 Osmaniye Sivas K.Maraş Gaziantep Kilis Ordu 20 Malatya Giresun 5 Adıyaman Erzincan Elazığ Trabzon Gümüşhane Tunceli 1 Şanlıurfa 4 Bayburt Rize Bingöl Diyarbakır Mardin Artvin Kars Erzurum 3 Muş Batman Bitlis Ardahan Ağrı 2 Iğdır Van Siirt Hakkari Şırnak Hatay 1. Dicle E. Dağıtım A.Ş. / Dicle Elec. Distr. Co. (Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak) 12. Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. / Uludağ Electricity Distribution Co. (Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova) 2. Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. / Vangölü Electricity Distribution Co. (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 13. Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Trakya Electricity Distribution Co. (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) 3. Aras E. Dağıtım A.Ş. / Aras E. Distr. Co. (Ağrı, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iğdır) 14. İstanbul Anad.Y. E.Dağ. A.Ş. / İstanbul Anatolian Side E.D.Co. (İstanbul ili Anad.Yakası / İstanbul Anatolian Side) 4. Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çoruh E. Distribution Co. (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon) 15. Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Sakarya Electricity Distribution Co. (Bolu, Kocaeli, Sakarya, Düzce) 5. Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. / Fırat Electricity Distribution Co. (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) 16. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. / Osmangazi E. Distr. Co. (Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak) 6. Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çamlıbel Electricity Distribution Co. (Sivas, Tokat, Yozgat) 17. Boğaziçi Elektrik Dağ. A.Ş. / Boğaziçi Elec. Distribution Co. (İstanbul ili Avrupa Yakası / İstanbul European Side) 7. Toroslar E. Dağıtım A.Ş. / Toroslar E. Distr. Co. (Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Kilis, Osmaniye) 18. Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. / Kayseri and Its Vicinity Electricity Turkish Inc. Co. (Kayseri) 8. Meram E. Dağıtım A.Ş. / Meram E. Distr. Co. (Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Karaman) 19. Aydem Elektrik Dağıtım A.Ş. / Aydem Electricity Distribution Co. (Aydın, Denizli, Muğla) 9. Başkent E.D.A.Ş. / Başkent E.D.Co. (Ankara,Çankırı,Kastamonu,Zonguldak,Kırıkkale,Bartın,Karabük) 20. Akedaş Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akedaş Electricity Distribution Co. (Adıyaman, Kahramanmaraş) 21. Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş. / Yeşilırmak Electricity Distribution Co. (Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop) 4
Özelleştirilen Şirketler Trakya Uludağ Gediz 4 Menderes 2 Boğaziçi Ayedaş Onay/devir süreci devam etmekte olan bölgeler 1 Aras ın devri ile ilgili yürütmeyi durdurma kararı vardır. Nihai karar beklenmektedir 2 Özelleştirme portföyünden çıkarılan Aydın,Denizli,Muğla dağıtım bölgesinin AYDEM A.Ş. ye devri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılmıştır. 3 Göksu EDAŞ 2009 yılında özelleştirme portföyünden çıkarılmıştır.bu bölgenin devir süreci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmüştür. 4 Gediz EDAŞ ihalesi yeniden yapılacak. Sakarya Sakarya Osmangazi Akdeniz KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) Başkent Meram Yeşilırmak Kcetaş Toroslar Çamlıbel Göksu 3 Çoruh Fırat Dicle Özel sektöre devredilmiş bölgeler Aras 1 Van Gölü 5
Dünyada Güneş Enerjisi KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT 2011 Yılında 67,4 GW olmuştur. (EPIA) 6
Almanya MÜDÜRLÜĞÜ ve Güneş TEDAŞ GENEL 7
Almanya ve Güneş 8
Lisans MÜDÜRLÜĞÜ Çeşitleri 1) Üretim lisansı, 2) Otoprodüktör lisansı, 3) Otoprodüktör grubu lisansı, 4) İletim lisansı, 5) Dağıtım lisansı, 6) Toptan satış lisansı, 7) Perakende satış lisansı. TEDAŞ GENEL 9
Yeni Düzenleme Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi 10
Süreç Tarih Temmuz 2008 Eylül 2008 5784 sayılı Kanunda yapılan değişiklik EPDK tarafından yayınlanan ilk yönetmelik taslağı 23 Ocak 2009 EPDK tarafından Yönetmelik 2.kez revize edildi. 13 Temmuz 2009 EPDK tarafından Yönetmelik 3.kez revize edildi. 3 Aralık 2010 29 Aralık 2010 21 Temmuz 2011 10 Mart 2012 Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin ilk hali yayınlandı. (Resmi Gazete) 6094 -Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun un bazı maddeleri Yönetmeliğinin yeniden düzenlenmesini gerektirdi. (HES-İl Özel İdareleri, Gerçek ve Tüzel kişilere ödeme konusu gibi) EPDK tarafından hazırlanan ve revize edilen Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik tekrar yayınlandı. (Resmi Gazete) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ yayınlandı ve fiilen uygulamaya geçildi. 11
Lisanssız Elektrik Üretimi (Mevzuat) 4628 Elektrik Piyasası Kanunu 5627 Enerji Verimliliği Kanunu Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Teşvik) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ 12
Dağıtık (Dağıtılmış) Üretim Nedir? Embedded Generation (EG), Distributed Generation (DG), Decentralized Generation (DG) Dispersed Generation (DG) Alçak Gerilim (AG) ya da Orta Gerilim (OG) seviyesinde (0,4-36 kv) yapılan ve şebeke ile paralel çalışan elektrik enerjisi üretimi ve enerji depolamadır.? 13
Hangi Tesisler Kurulabilir? 1-Kojenerasyon Santralleri Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Kurulu güç kısıtı yok, Sisteme enerji veremez. Kaçan enerji için bedel ödenmez. 2-Mikrokojenerasyon Santralleri Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Tüzel kişi ihtiyaç fazlasını satabilir, gerçek kişi satamaz, Kurulu güç en fazla 50 kw olabilir. Tüzel kişi ihtiyaç fazlası enerji için YEK Cetvel 1 deki en düşük fiyat. 3-Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Santraller Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Gerçek/Tüzel kişi ihtiyaç fazlasını satabilir, Kurulu güç en fazla 500 kw olabilir. Kaynak bazında YEK Cetvel 1 Aksam bazında Cetvel 2 deki fiyatlar. 14
Genel Esaslar 1 1) Üretim tesisi kurabilmek için tüketim tesisi sahibi olmak gerekiyor. 2) Üretim tesisi yalnızca dağıtım sistemine bağlantısı yapılmalı ve aynı dağıtım bölgesi içinde olması gerekiyor (üretim ve tüketim tesisi aynı veya ayrı yerde olabilir ancak aynı dağıtım bölgesi içinde olmalıdır). 3) Kojenerasyon tesisleri için 27 Ekim 2011 tarihli ve 28097 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelikte belirlenen değerin üzerinde olması, 4) Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<50 kw) veya toplam 500 kw ı aşmamak üzere YEK tesisi kurabilir. 5) Rüzgar ve Güneş santralleri için TEİAŞ ın her bir transformatör merkezine yönlendirilen toplam güç miktarı 2 MW a ulaşıncaya kadar dağıtım şirketince ilgili esas ve usullere göre bağlantı kapasitesi tahsisi yapılabilir. 6) Kurulu gücü 5 kw a eşit veya daha düşük olan üretim tesisi şebekeye AG seviyesinden tek fazlı olarak bağlanabilir. Kurulu gücü 5 kw ın üzerindeki üretim tesisleri ise şebekeye ancak üç fazlı olarak bağlanır. 15
Genel Esaslar 2 7) AG seviyesinden bağlantılarda mevcut dağıtım trafosunun %30 u kadar bağlantıya izin verilmiştir. 8) 11 kw ve altı AG seviyesinden, 11 kw üstü AG veya YG seviyesinden dağıtım sistemine bağlanır. 9) Dağıtım şirketine yapılan başvurular aylık olarak biriktirilmesi ve takip eden ay içinde toplu olarak değerlendirilmesi öngörülmüştür. 10) Yapılacak toplu değerlendirmede sırası ile dikkate alınacak öncelikler; a) Yenilenebilirler, b) Kojenerasyon tesisi olması, c) Üretim-tüketim tesisi aynı yerde olan projeler, d) Daha önce tesis kurmamış/kurması uygun bulunmamış kişiler, e) Son bir yıl içindeki tüketim miktarının diğer başvurulardan yüksek olması, f) Başvuru sırası, 11) Kullanılan malzemeler; ilgili standartlara göre imal edilmiş, garanti kapsamında ve son beş yılın üretimi olmalıdır. 16
Genel Esaslar 3 12) Satış izni olmayan tesislerin sisteme enerji kaçırmayacak şekilde tasarlanması gerekiyor. 13) Teşvik ten faydalanmak için, kullanıcının üretim tesisinde kullanılan makine ve/veya elektro-mekanik aksam için Bakanlıkça çıkarılan ve 19/6/2011 tarihli ve 27969 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanılan Aksamın Yurt İçinde İmalatı Hakkında Yönetmeliğe göre belirlenecek destek fiyatına ilişkin belgeyi bölgesinde faaliyet göstereceği dağıtım şirketine sunması gerekir. 14) Başvurular ortak irtibat merkezlerine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada YG seviyesinden bağlanacak tesisler için iletim trafo merkezindeki dağıtım fideri, AG seviyesinden bağlanacak tesisler için dağıtım trafosu kıstasları kullanılır. Alternatif olarak başka bir TEİAŞ trafo merkezi ile dağıtım fiderine açık ring şebekede, şebekenin normal çalışma koşullarına göre bağlı olduğu dağıtım fideri esas alınır. 17
Başvuru Adımları Başvuru Yapılması Değerlendirme Projelerin Hazırlanması ve Onaylanması Anlaşmaların İmzalanması Tesisin Yapımı Kabul İşlemleri ve Onay İşletme Faturalama ve Ödeme 18
Başvuru Adımları (HES Başvuruları Hariç) 19
Başvuru MÜDÜRLÜĞÜ Adımları TEDAŞ GENEL 20
Bağlantı Noktası Türleri 5 4 3 Müşteriler Büyük Santraller 154 kv 380 kv (34,5-15,8-10,5-6,3 kv) 0,4 kv 1 2 Dağıtık Enerji Santrali (DES) Sisteme Bağlantı Noktaları: 1- AG den bağlantı 2- Gerilim düşümü ve güç kaybı hesaplarına göre hattın kapasitesine bağlı olarak OG dağıtım şebekesine gömülü olarak bağlanan santraller, 3- Genelde kurulu gücü 10 MW ile 50 MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle TM lere direk bağlı santraller, 4- Rüzgar çiftliği, güneş tarlaları gibi büyük ölçekli santrallerin 154 /OG TM üzerinden iletime bağlı santraller) 5- Kurulu gücü 50 MW nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kv gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır. 21
G Elektrik Ağacımız G Santral Yükseltici Güç Transformatörü 154 kv 154 kv Enerji İletim Hattı 34,5/0,4 kv 0,4 kv Bara 154.34.5 kv İndirici Güç Transformatörü 34,5 kv Bara 34,5 kv Dağıtım /Hatları Yeraltı kabloları Ev 22 G
Uyulması Gereken Temel Standartlar Santral Kurulu Gücü Standart Adı < 11 kw TS EN 50438 > 11 kw ve AG den Bağlı CLC/FprTS 50549-1:2011 > 11 kw ve YG den Bağlı CLC/FprTS 50549-2:2011 23
OG Bağlantı Tahsisleri TEİAŞ 380 kv veya 154 kv Şebeke TEİAŞ TM 154/31,5 KV 25+25 MVA Fider 1 Fider 2 Fider 3 Rüzgar &Güneş > 2MW TEİAŞ Görüşü Alınacak! Fider n 3/0AWG (Pigeon) RES 500 kw OG İrtibat Merkezi PV 500 kw Yük 24
OG Teknik Değerlendirme Genel olarak üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; 1) Başvurular irtibat merkezine göre sınıflandırılacak; OG için fider bazında değerlendirilecek. 2) Bağlanabilirlilik oranının >500 kw Kojenerasyon tesisleri için; >35 ve diğer üretim tesisleri için; >100 olmalıdır. Bunların dışında ise dağıtım şirketi tarafından alternatif bağlantı noktası önerilebilir. 3) E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmaması, 4) Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 ka in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), 5) Rüzgar santralleri için; bağlanacak toplam RES kapasitesinin, bağlantı noktasının minimum kısa devre gücünün en çok yüzde beşi (%5) i kadar olması ve bu gücü aşmaması, şartlarının sağlanması halinde uygun bağlantı görüşü verilmektedir. 25
OG den Bağlantı Esasları TR 50 MVA TEİAŞ OTOP FİDERİ 154 kv 34,5 kv 3x3/0 AWG 11,3 km TEDAŞ OTOP FİDER Mevcut DM veya KÖK 3x3/0 AWG 34,5 kv 630 kva 0,69 kv RES 500 kw 26
Örnek: OG den PV Santral Bağlantısı DAĞITIM ŞEBEKESİNE BAĞLANTI HATTI TRAFOLU BETON KÖŞK BİNASI GES SANTRAL 27
154/34,5 kv TR-A 50 MVA Mevcut Tesisinde Üretici Olmak 154 kv E.İ.H 154/34,5 kv TR-B 50 MVA Bara-A 34,5 kv Bara-B 34,5 kv 477 MCM - 7,8 km DN : 34 DM G.kV/34,5 kv Müşteri DM 34,5 kv 477 MCM 12,6 km ö 34,5/0,4 kv 1600 KVA AG Pano Fabrika 28
AG den Bağlantı Kapasitesi Trafo Gücü S (kva) t.g. < 100 Bağlanabilir Toplam Kapasite Pt (kw) Bir kişiye bir yıl içerisinde tahsis edilebilecek kapasite (kw) 7,5 Trafo Gücü 100 t.g. 1000 (S) x 0,3 t.g. x 0,1 t.g. >1000 100 kw 29
AG Trafo Güç ve Kapasiteleri Trafo Gücü (kva) Bağlanabilir Toplam Kapasite (kw)) Bir kişiye bir yıl içerisinde tahsis edilebilecek kapasite (kw) 50 15 7,5 100 30 10 160 48 16 250 75 25 400 120 40 630 189 63 800 240 80 1000 300 100 1250 375 100 1600 480 100 2000 600 100 2500 750 100 30
AG Teknik Değerlendirme OG Şebeke 33 kv Trafo AG Hattı Mesken Mesken 31
DC MÜDÜRLÜĞÜ Bölgesi TEDAŞ GENEL 32
Mesken MÜDÜRLÜĞÜ Uygulamaları (1-10 kw) TEDAŞ GENEL 33
AG Şebeke Etkileri Şebeke 33 kv AG şebekeye fazla santral bağlantısında, AG şebekede yaşanan gerilim düşümü işaretini değiştirebilir.(ancak bu çok yüksek santral bağlantısı ve düşük yükte oluşabilecek bir durumdur.) 34
Güç Kalitesi Harmonikler Toplam Talep Bozulması < %5 Fliker Şiddeti (YG): P st 1.0 P lt 0.8 Fliker Şiddeti (AG): P st 1.0 P lt 0.65 Gerilim Dalgalanmaları (YG-AG): Devreye Girerken/Çıkarken: %3,3 Enjekte Edilen Doğru Akım < %0,5 Kısa Devre Gücü Artışı Aktif Güç Kontrolü Reaktif Güç Kontrolü Topraklama Tasarım Kurulum İşletme 35
Uzaktan İzleme ve Kontrol Kurulu gücü 11 kw tan büyük üretim tesisleri uzaktan izleme ve kontrol sisteminin kurulması için uygun olmalıdır. Yönetmelik kapsamında üretim faaliyetinde bulunan gerçek veya tüzel kişi uzaktan izleme ve kontrol için gerekli ekipman ve altyapıdan sadece bağlantı anlaşmasında belirlenen mülkiyet sınırına göre kendi mülkiyet alanında olanları temin ve tesis eder. Dağıtım şirketi, kurulu gücü 11 kw tan büyük üretim tesislerinden uzaktan izleme ve uzaktan kontrol sistemine ilişkin haberleşme altyapısının kurulması talebinde bulunabilmesi için kendisi gerekli altyapıya sahip olmalıdır. Uzaktan izleme ile asgari olarak haberleşmenin durumu ile jeneratörün çalışma ve şebekeye bağlantı durumu izlenebilir; ilaveten aktif ve reaktif güç, güç faktörü, akım, gerilim, frekans, harmonikler ve toplam harmonik bozulma değerleri alınabilir. Veri iletişimine ilişkin masraflar ilgili mevzuata göre tahakkuk ettirilir 36
Koruma Tablo 1: AG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri; Parametre En Uzun Temizleme Süresi a Açma Ayarı Aşırı Gerilim (ANSI 59) 0,2 s 230 V + %15 Düşük Gerilim Kademe 1 (ANSI 27) 1,5 s 230 V (%15 %20) b Düşük Gerilim Kademe 2 (ANSI 27) 0,2 s 230 V ( %50 %75) b Aşırı Frekans (ANSI 81/O) 0,5 s 51 Hz Düşük Frekans (ANSI 81/U) 0,5 s 47 Hz Vektör Kayması c 0,2 s (6 o 9 o ) b ROCOF (df/dt) (ANSI 81R) c 0,2 s (1 2,5) b Hz/s a) Arızayı tespit ve kesici açma süresi dâhildir. b) Verilen aralıkta uygun değer dağıtım şirketi tarafından istenebilir ve ayarlanabilir. c) Jeneratör, adalanma durumunda çalışmaya elverişli teknik özellikte ise ilave olarak bu koruma rölelerinden en az biri kullanılmalıdır. Not: Gerilim değerleri etkin (r.m.s) değerlerdir ve faz-nötr gerilimi olarak verilmiştir. 37
Koruma Tablo 2: YG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri; Parametre Temizleme Süresi Açma Ayarı a Aşırı Gerilim (ANSI 59) Kademe 1 0,2 s V 120 Aşırı Gerilim (ANSI 59) Kademe 2 1,0 s 110 < V < 120 Düşük Gerilim Kademe 1 (ANSI 27) 2,0 s 50 V < 88 Düşük Gerilim Kademe 2 (ANSI 27) 0,2 s V< 50 Aşırı Frekans (ANSI 81/O) 0,2 s 51 Hz Düşük Frekans (ANSI 81/U) 0,2 s 47 Hz Düşük Frekans (ANSI 81/U) Dağıtım şirketi görüşüne uygun olarak 0,2 300 sn aralığında ayarlanabilir. Dağıtım şirketi görüşüne uygun olarak 47 49,5 Hz aralığında ayarlanabilir. Vektör Kayması c 0,2 s (6 o 9 o ) b Frekans değişim Oranı (ROCOF) (df/dt) (ANSI 81R) c 0,2 s (0,5 2,5) b Hz/s Artık Gerilim (ANSI 59N) d d d a) Gerilim ayarları anma gerilimin yüzdesi olarak verilmiştir b) Verilen aralıkta uygun değer dağıtım şirketi tarafından ayarlanabilecektir. c) Dağıtım şirketinin yapacağı etüt çalışmasına göre dağıtım şirketince gerek görülmesi halinde bu korumalardan birisi istenilebilir. d) Topraklama sistemine bağlı olarak gerektiği durumda dağıtım şirketi tarafından istenebilir. Statik jeneratörler için uygulanabilir değildir. Bu koruma talep edildiğine temizleme süresi ve açma ayar değerleri dağıtım şirketi tarafından belirlenir. 38
Koruma 39
Sayaç ve Ölçme Sistemi A B Alçak Gerilim Dağıtım Şebekesi Bağlantı Hattı Ayırma düzeni* Faturalamaya esas çift yönlü sayaç ~400/230 V kwh A: Bağlantı ve ölçme sistemi B: Üretim tesisi Not 1: Yapılan gruplandırma, yerleşimi göstermek için düşünülmemiştir. Sadece ana kısımları belirtmektedir. Not 2: Ölçme sistemleri mühürlenebilir ve erişilebilir özellikte olmalıdır. Not 3: Bu şemada özellikle, ölçme sisteminin yapısı ve ölçüm noktalarının gösterimi amaçlandığından, diğer amaçlar ve kurallar kapsamında bulunması gerekli bütün teçhizat gösterilmemiştir. G ~ Ayırma düzeni* KKS Generatör (veya Evirici) * Ayırma Düzeni için açıklama: Dağıtım şirketi tarafından dağıtım şirketi personelinin ihtiyaç duyduğu anda kolayca ulaşabileceği, dağıtım şirketince bağlantı noktasında kilitlenebilir, kontaklarının pozisyonu gözle görülebilir (üretim tesisinin dağıtım sisteminden ayrıldığının görülebildiği), ayırma düzeni. Bu ayırma düzeni kullanıcının ihtiyacına ve isteğine bağlı olarak gösterilen noktalardan sadece birine tesis edilmelidir. Koruma ve kontrol sisteminin (KKS) fonksiyonları: Aşırı Gerilim Koruma Düşük Gerilim Koruma Aşırı Frekans Koruma Düşük Frekans Koruma Kısa devre koruma Aşırı yük koruma Vektör Kayması** ROCOF (df/dt) (ANSI 81R)** ** Generatör, adalanma durumunda çalışmaya elverişli teknik özellikte ise ilave olarak bu koruma rölelerinden en az biri kullanılmalıdır. Not: Eğer gerilim ve frekans kontrollü ve şebeke empedans ölçümlü otomatik ayrılma ile koruma düzeneği de varsa yeterli olabilir. A C Yapı Bağlantı Hattı ~400/230 V Alçak Gerilim Dağıtım Şebekesi Yapı Bağlantı Kutusu Ayırma düzeni* Faturalamaya esas çift yönlü sayaç (1 nolu Sayaç) Tüketim tesisi yükleri kwh ~400/230 V B kwh Tek yönlü Sayaç (2 nolu Sayaç) Generatör (veya Evirici) A: Bağlantı ve ölçme sistemi B: Üretim tesisi C: Tüketim Tesisi Not 1: Yapılan gruplandırma, yerleşimi göstermek için düşünülmemiştir. Sadece ana kısımları belirtmektedir. Not 2: Ölçme sistemleri mühürlenebilir ve erişilebilir özellikte olmalıdır. Not 3: Bu şemada özellikle, ölçme sisteminin yapısı ve ölçüm noktalarının gösterimi amaçlandığından, diğer amaçlar ve kurallar kapsamında bulunması gerekli bütün teçhizat gösterilmemiştir. KKS * Ayırma Düzeni için açıklama: Dağıtım şirketi tarafından dağıtım şirketi personelinin ihtiyaç duyduğu anda kolayca ulaşabileceği, dağıtım şirketince bağlantı noktasında kilitlenebilir, kontaklarının pozisyonu gözle görülebilir (üretim tesisinin dağıtım sisteminden ayrıldığının görülebildiği), ayırma düzeni. Bu ayırma düzeni kullanıcının ihtiyacına ve isteğine bağlı olarak gösterilen noktalardan sadece birine tesis edilmelidir. Koruma ve kontrol sisteminin (KKS) fonksiyonları: Aşırı Gerilim Koruma Düşük Gerilim Koruma Aşırı Frekans Koruma Düşük Frekans Koruma Kısa devre koruma Aşırı yük koruma Vektör Kayması** G ROCOF (df/dt) (ANSI 81R)** ** Generatör, adalanma durumunda çalışmaya elverişli teknik özellikte ise ilave olarak bu koruma rölelerinden en az biri kullanılmalıdır. Not: Eğer gerilim ve frekans kontrollü ve şebeke empedans ölçümlü otomatik ayrılma ile koruma düzeneği de varsa yeterli olabilir. 40
Sayaç ve Fiyatlandırma 1) Tüketim tesisi ile aynı yerde olan üretim tesisleri için; DUY da istenen haberleşmeyi sağlayacak çift yönlü ölçüm yapabilen saatlik sayaç ile üretim tesisinde üretilen enerjiyi ölçecek sayaç takılması gerekiyor. 2) Tüketim tesisi ile farklı yerde olan üretim tesisleri için; DUY da istenen haberleşmeyi sağlayacak saatlik sayaç kullanılacak. 3) Net ölçüm yapılacak ve her fatura dönemi sonunda ilgili kişinin net üretici ise belirlenen fiyattan ödeme yapılacak, net tüketici ise tarife üzerinden tüketim bedeli ödeyecek. 4) Tüketim tesisi ile aynı yerde üretim tesislerine sahip gerçek veya tüzel kişilere net üretici ise sisteme verdiği enerji miktarı, net tüketici ise sistemden çektiği enerji miktarı üzerinden sistem kullanım bedeli ödeyecek. Farklı ise, hem çektikleri hem de verdikleri enerji miktarı için sistem kullanım bedeli ödeyecek. 5) YEK ler için 5346 sayılı kanun çerçevesinde belirlenen fiyat esas alınacak. 41
Sayaç ve Fiyatlandırma 6) YEK dayalı üretim tesislerinden sisteme verilen ihtiyaç fazlası enerji YEKDEM kapsamında ve mikrokojenerasyon tesislerinden sisteme verilen ihtiyaç fazlası enerji perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketince tarife kapsamında değerlendirilir. 7) Mikrokojenerasyon tesislerinden sisteme verilen ihtiyaç fazlası enerji için için Cetvel 1 deki en düşük fiyat uygulanır. 8) Kojenerasyon santralleri için ödeme olmayacak. 9) Cetvel 1 fiyatları 10 yıl süre ile geçerlidir. 10) Lisanssız üreticiler ikili anlaşmalar yapamazlar. 42
Muafiyetli Üretim Miktarı Her bir perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketinin (EDAŞ) kendi bölgesinde, LÜY kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kuran gerçek veya tüzel kişilerin üretim tesislerinde ilgili Yönetmelik hükümlerine uygun olarak üretip sisteme verdikleri ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi miktarı (LÜY Madde 3.1.m) 1) Üretim tesisi ile tüketim tesisinin aynı yerde olması halinde bağlantı anlaşmasında belirlenen yere takılan sayaç verilerinden saatlik bazda ve/veya 2) Üretim tesisi ile tüketim tesisinin aynı yerde olmaması halinde üretim sayacından elde edilen saatlik verilerden, tüketim tesisine ilişkin saatlik sayaç verilerinin veya tüketim sayaçlarından saatlik bazda veri alınamayan tüketim tesisleri için DUY hükümleri uyarınca onaylanan profil uygulaması yapılarak elde edilen saatlik tüketim verilerinin mahsuplaştırılması suretiyle saatlik bazda, tespit edilir (LUY 19.2) 43
İhtiyaç Fazlı Üretimin Değerlendirilmesi Kaynak Türü YEK (Kaynak Bazında Tasnif) Dağıtım Şirketi Ödemesi Var PMUM Ödeme (Dağıtım Şirketine) Üreticiler adına EDAŞ a ödeme Kojenerasyon Yok Yok Mikrokojenerasyon (Gerçek Kişi) Mikrokojenerasyon (Tüzel Kişi) Yok Var Yok Yok Enerjinin Değerlendirilmesi YEKDEM Kapsamında YEKDEM Kapsamında YEKDEM Kapsamında Perakende Satış Tarifesi kapsamında abonelere satış Fiyatlandırma I ve II Sayılı Cetvel I sayılı cetvel en düşük fiyat 44
Dağıtım Şirketi Görevi Günlük Görev Her bir UEVÇB için saatlik üretim tahminlerinin MYTM ye bildirilmesi (G-1 saat 09.00 YEKDEM 11.2) Aylık Görevler İhtiyaç fazlası üretim sayaç değerlerinin PMUM a bildirilmesi (Ayın 4.Günü, LUT 24.4) LUYTOP değerinin PMUM a bildirilmesi (Ayın 6.Günü, LÜT 26.2.6) Üreticiye Ödeme Yapılması (LÜT 26.2.7) Üreticilere Yapılacak Ödeme Tutarı = İhtiyaç Fazlası Üretim Miktarı X (I Sayılı Cetvel Fiyatı + II Sayılı Cetvel Fiyatı) 45
Teşvik Fiyatları (5346 Sayılı YEK Kanunu) Tesis Tipi Cetvel-1 (Dolar sent/kwh) Cetvel-2 katkı (Yurt İçinde Gerçekleşen İmalata göre alınabilecek en yüksek değer) (Dolar sent/kwh) Toplam En Yüksek Değer (Dolar sent/kwh) Hidroelektrik 7,3 2,3 9,6 Rüzgar 7,3 3,7 11 Fotovoltaik Güneş 13,3 6,7 20 Yoğunlaştırılmış Güneş 13,3 9,2 22,5 Biyokütle 13,3 5,6 18,9 Jeotermal Enerjisi 10,5 2,7 13,2 46
Sonuçlar Temel Konular Teknik konularda çalışmaların ve projelerin geliştirilmesi, Konuyla ilgili piyasa ve dağıtım şirketleri personellerine eğitimlerin verilmesi, Enerji üretim tahmin sistemlerinin geliştirilmesi, Üretim santrallerin dağıtım şebekeleri üzerindeki etkilerin araştırılması, Üretim santrallerinin projelendirmesinde ve uygulanmasında teknik kriterlere (standartlara) uyulması. Çözümler Dağıtım şebekesinde yerel merkezi bir kontrol merkezinin kurularak üretim-tüketim dengesinin izlenmesi ve kontrol edilmesi, Küçük güçteki üretim tesislerinin dağıtım şebekesi üzerindeki etkilerinin incelenmesi için AR-GE projelerinin gerçekleştirilmesi, Akıllı şebeke uygulamalarının incelenerek kendi dağıtım sistemimize uygulanabilirliğinin araştırılması, Yeni koruma sistemlerinin dağıtım şebekesinde uygulanması, Dağıtım şirketlerinde konuyla ilgili birimlerin kurulması gerekir. 47
Teşekkür eder, saygılar sunarım. Bilal ŞİMŞEK Elektrik Y.Müh. TEDAŞ Genel Müdürlüğü AR-GE Planlama ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Dağıtım Şebekeleri Planlama ve Güncelleştirme Müdürlüğü Tel: 0312 212 69 00-2574 E-posta: bilal.simsek@tedas.gov.tr 48