GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI SADBERK HANIM MÜZESİ TEŞHİRİNDEKİ SINIRLI SAYIDA KÜTAHYA ÇİNİ KOLEKSİYONUNUN BELGELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ebru KÖSE Ankara Ocak, 2014

GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI SADBERK HANIM MÜZESİ TEŞHİRİNDEKİ SINIRLI SAYIDA KÜTAHYA ÇİNİ KOLEKSİYONUNUN BELGELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Ebru KÖSE Danışman: Prof.Dr. Vildan ÇETİNTAŞ Ankara Ocak,2014

JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI Ebru Köse nin Sadberk Hanım Müzesi Teşhirindeki Sınırlı Sayıda Kütahya Çini Koleksiyonunun Belgelenmesi başlıklı tezi 20/03/2014 tarihinde jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalında Yüksek Lisans olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı Başkan: Prof. Dr. Aysen SOYSALDI... Üye (Tez Danışmanı):Prof.Dr. Vildan ÇETİNTAŞ... Üye : Prof. Dr. Canan DELİDUMAN... İmza i

ÖNSÖZ Türk geleneksel sanatlarının en önemli kollarından biri olan çini sanatının Orta Asya dan Anadolu ya kadar uzun ve köklü bir tarihi geçmişi vardır. Türkler gittiği her coğrafyadan sanatına bir şeyler katmış ve arkasında muhteşem eserler bırakmıştır. Zaman içinde bu eserler gelenekselleşmiş ve özümsenmiştir. Türk gelenekselliğini en iyi yansıtmayı başarmış çini sanatı da Selçuklular döneminde sağlam bir alt yapı oluşturmuş, Osmanlı Döneminde ise hayranlık verici bir noktaya ulaşmıştır. Osmanlı döneminde İznik ve Kütahya çiniciliği dikkat çekmektedir. İznik in üretimi durdurması ile Kütahya Çiniciliği ön plana çıkmıştır. Yıllarca Halk sanatı olarak anılan Kütahya çini sanatı günümüzde eskisi kadar ilgi görmese de hala üretimine devam etmektedir. Araştırmada destek ve sabrını hiç eksik etmeyen; Sayın Prof.Dr. Vildan ÇETİN TAŞ a, tecrübe ve bilgisinden faydalandığım hocam Sayın Öğretim Görevlisi Mustafa HOŞNUT a, yardımını esirgemeyen arkadaşlarım Araştırma Görevlisi Berna ÇAĞLAR ve Elis ÖZGÜR e, Müzelerini açarak çalışma fırsatı veren Müze müdürü Sayın Hülya Bilgi ve Çalışma arkadaşlarına ve son olarak da maddi manevi desteğini hep hissettiğim aileme sonsuz teşekkürler ederim. Ebru KÖSE ii

ÖZET Sadberk Hanım Müzesi Teşhirindeki Sınırlı Sayıda Kütahya Çini Koleksiyonunun Belgelenmesi KÖSE, Ebru Yüksek Lisans, Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Vildan ÇETİNTAŞ Şubat- 2014, 200 sayfa Bu araştırmanın amacı İstanbul ilinde bulunan Sadberk Hanım Müzesi teşhirindeki sınırlı sayıda Kütahya çini koleksiyonundaki çinilerin motif, renk, kompozisyon özelliklerinin incelenerek belgelenmesidir. Araştırmanın evrenini Sadberk Hanım Müzesi teşhirindeki Kütahya çini koleksiyonu oluşturmaktadır. Örneklem ise teşhirde bulunan 60 adet çiniden oluşmaktadır. Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde araştırmanın problemi ele alınmış, amacı, önemi, sınırlılıkları açıklanmıştır. İkinci bölümde; Türk Çini Sanatının tanımı, tarihçesi, kullanım alanları, motifler, kompozisyon özellikleri, yapım aşamaları görsellerle desteklenerek detaylı olarak incelenmiştir.betimleme yöntemiyle taranan çiniler motif, kompozisyon özellikleri, ölçüm, çizim ve fotoğraflama yolu ile belgelenerek oluşturulan bilgi formlarına işlenmiştir. Bilgi formlarından edinilen veriler; renk, konu ve boyut tabloları oluşturularak değerlendirmeye alınmıştır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bilgi formlarından yola çıkarak incelenen çinilerin dönemsel farklılıkları ortaya konulmuştur. Elde edilen sayısal analizler sonucunda en çok kullanılan renklerin kobalt, en az firuze olduğu ve en çok kullanılan motiflerin bitkisel motifler olduğu anlaşılmıştır. Cins açısından baktığımızda da tabak cinsinin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. iii

ABSTRACT Kütahya Tiles Collection on Exhibition At the Museum of Sadberk Hanım Documenting KOSE, Ebru Master of Arts, Department of Traditional Turkish Handicrafts Education Thesis Advisor: Professor Doctor Vildan ÇETINTAS February-2013 200 pages The purpose of this research is located in Istanbul which is located in Sadberk Museum exhibited a limited number of Kütahya tiles tile motifs the collection, color, composition is documented by examining the properties. The universe of study is Kütahya collection exhibition in Sadberk Museum sampling is consists of 60 pieces in the exhibition. This work is consist of five-part. First problem is discussed in the section of the survey, its purpose, importance and limitations are explained. The second part of the definition of Turkish Tile Art, history, uses, motifs, compositional characteristics, supported by visual construction phases were investigated in detail. The tiles pattern is scanned with descriptive method, composition properties, measurement, drawing and photography created by way of documented information is processed to form. Information gathered from the form data, color, subject, and size were assessed by creating tables. The research results obtained in the form based on information studied in different periods of the tiles are put forward. As a result of the numerical analysis of the most commonly used colors cobalt, the most commonly used motifs floral motifs were found to be. When we look at in terms of the genus of the genus plate was concluded that there are more plate. iv

İÇİNDEKİLER Sayfa No JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI... i ÖNSÖZ... ii ÖZET... iii ABSTRACT... iv İÇİNDEKİLER... v TABLOLAR LİSTESİ... viii ŞEKİLLER LİSTESİ... xi FOTOĞRAFLAR LİSTESİ... xiii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ (EK-2)... xiv BÖLÜM I 1. GİRİŞ... 1 1.1. Problem Durumu... 1 1.2. Araştırmanın Amacı... 2 1.3. Araştırmanın Önemi... 3 1.4. Varsayımlar... 4 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları... 4 1.6. Tanımlar... 4 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 6 2.1. İlgili Araştırmalar... 8 2.2. Çini Sanatı ve Tarihsel Evreleri... 9 2.3. Türk Çini Sanatının Tarihçesi... 9 2.4. Büyük Selçuklu Dönemi Çini Sanatı... 10 2.5. Anadolu Selçuklu Çini Sanatı... 11 2.6. Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi Çini Sanatı... 13 2.7. Klasik Dönem ve Son Dönem Osmanlı Çini Sanatı... 15 2.8. Türk Çini Sanatının Kullanım Alanları... 17 2.9. Türk Çini Sanatında Kullanılan Teknikler... 18 2.9.1. Sırlı Tuğla Tekniği... 18 2.9.2. Mozaik Tekniği... 18 v

2.9.3. Minai Tekniği... 18 2.9.4. Lajvardina Tekniği... 19 2.9.5. Lüster Tekniği... 19 2.9.6. Renkli Sır Tekniği (cuerda seca)... 19 2.9.7. Kazıma (sgrafitto) Tekniği... 20 2.9.8. Champleve Tekniği... 20 2.9.9. Sıraltı Tekniği... 20 2.9.10. Slip Tekniği... 20 2.9.11. Kabartma Tekniği... 20 2.9.12. Sırüstü Tekniği... 21 2.10. Çini Yapım Aşamaları... 21 2.10.1. Çini Sanatında Kullanılan Araç ve Gereçler... 21 2.10.1.1. Araçlar... 21 2.10.1.2. Gereçler... 22 2.10.2. Çini Hamurunun Hazırlanması... 22 2.10.3. Çini Hamurunun Şekillendirilmesi... 23 2.10.4. Pişirme... 24 2.10.5. Sırlama ve II. Pişirme... 24 2.11. Kütahya Çini Sanatı... 25 2.12. Kütahya Çini Sanatında Kullanılan Motifler... 30 2.12.1. inde Kullanılması... 30 2.12.2. Bitkisel Bezeme... 30 2.12.2.1. Stilize Motifler... 30 2.12.2.2. Natüralist Üslupta Motifler... 34 2.12.3. Doğadan Esinlenilerek Oluşturulan Motifler... 38 2.12.4. Geçmeler... 39 2.12.5. Yazılı Bezeme... 39 2.12.6. Nesneli Bezemeler... 40 2.12.7. Figürlü Bezeme... 41 2.12.8. Geometrik Motifler... 42 2.12.9. Barok, Ampir ve Rokoko Motifleri... 42 2.13. Sadberk Hanım Müzesi... 43 2.13.1.Tarihçe... 43 2.13.2.Türk İslam Eserleri Koleksiyonu... 47 vi

BÖLÜM III 3. YÖNTEM... 48 3.1. Araştırmanın Modeli... 48 3.2. Evren ve Örneklem... 48 3.3. Veri Toplama Teknikleri... 48 3.4. Verilerin Analizi... 48 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM... 49 BÖLÜM V 5. SONUÇ ve ÖNERİLER... 45 5.1. Sonuç... 178 5.2. Öneriler... 179 KAYNAKÇA... 180 EKLER... EK 1. BİLGİ FORMLARI ve ÇİZİMLER... 49 EK 2. DÖKÜM TABLOLARI... 165 vii

TABLO ve GRAFİKLER LİSTESİ Sayfa No Tablo 1: Motif Döküm Tablosu... 167 Motif Döküm Tablosunun Değerlendirilmesi.. 167 Tablo 2: Renk Döküm Tablosu...168 Renk Döküm Tablosunun Değerlendirilmesi..171 Tablo 3: Boyut Döküm Tablosu...172 Renk Döküm Tablosunun Değerlendirilmesi..174 Tablo 4: Cins Döküm Tablosu.. 175 Cins Döküm Tablosunun Değerlendirilmesi...17 viii

ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No Şekil 1: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)...50 Şekil 2: Kütahya Çini Koleksiyonu (Limon Sıkacağı)... 52 Şekil 3: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 54 Şekil 4: Kütahya Çini Koleksiyonu (Şişe)... 56 Şekil 5: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Fincan)... 58 Şekil 6: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülebdan)... 60 Şekil 7: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Sürahi)... 62 Şekil 8: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tas)... 64 Şekil 9: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Maşrapa)... 66 Şekil 10: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 68 Şekil 11: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Gülabdan)... 70 Şekil 12: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Maşrapa)... 72 Şekil 13: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Kalemdan)... 74 Çizim 14: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 76 Çizim 15: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Fincan)... 78 Şekil 16: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Sekizgen Çini)... 80 Şekil 17: Kütahya Çini Koleksiyonu (Limon Sıkacağı)... 82 Çizim 18: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 84 Şekil 19: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Sekizgen Çini)... 86 Şekil 20: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 89 Şekil 21: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 91 Şekil 22: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 93 ix

Şekil 23: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 95 Şekil 24: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 97 Şekil 25: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 101 Şekil 26: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 103 Şekil 27: Kütahya Çini Koleksiyonu (Altıgen Çini)... 105 Şekil 28: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 107 Şekil 29: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kabara)... 109 Şekil 30: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan Zarfı)... 111 Şekil 31: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 113 Şekil 32: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kâse)... 115 Şekil 33: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 117 Şekil 34: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 119 Şekil 35: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 121 Şekil 36: Kütahya Çini Koleksiyonu (Baharat Kutusu)... 123 Şekil 37: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 125 Şekil 38: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 127 Şekil 39: Kütahya Çini Koleksiyonu (Sürahi)... 129 Şekil 40: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 131 Şekil 41: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 133 Şekil 42: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 135 Şekil 43: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kupa)... 137 Şekil 44: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 139 Şekil 45: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 141 Şekil 46: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 143 x

Şekil 47: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 145 Şekil 48: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 147 Şekil 49: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kâse)... 149 Şekil 50: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 151 Şekil 51: Kütahya Çini Koleksiyonu (Sürahi)... 153 Şekil 52: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 156 Şekil 53: Kütahya Çini Koleksiyonu (Buhurdan)... 158 Şekil 54: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 160 Şekil 55: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 162 Şekil 56: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 164 xi

ÇİZİMLER LİSTESİ Sayfa No Çizim 1:Hatayi 31 Çizim 2: Penç.. 31 Çizim 3: Gonca...32 Çizim 4: Yapraklar...33 Çizim 5: Rumi. 34 Çizim 6: Karanfil,gül,lale...35 Çizim 7: Sümbül. 36 Çizim 8: Bahar dalı...36 Çizim 9: Servi...37 Çizim 10: Bulut... 38 Çizim 11: Çintemani....38 Çizim 12: Geçmeler. 39 Çizim 13: Yazılı Bezeme... 39 Çizim 14: Klise.... 40 xii

FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Sayfa No Fotoğraf 1: Isfahan Sareban Camii Minaresinde tuğla ve sırlı tuğla bezeme. Büyük Selçuklu İran 1115-30... 11 Fotoğraf 2: Minai tekniğinde seramik tabakta taht sahnesi.13.yüzyıl, Büyük Selçuklu Gülbenkiyan Müzesi. Lizbon.... 12 Fotoğraf 3: Sıraltı boyama tekniğinde testi (Kars Müzesi)... 14 Fotoğraf 4: Zehra Çobanlı, Fatih sultan Mehmet Tuğralı Tabak... 16 Fotoğraf 5: Mavi-Beyaz Kandil, Çinili köşk,16.yy ın ilk yarısı, İznik... 17 Fotoğraf 6: Tornada tabak formunun şekillendirilmesi... 22 Fotoğraf 7: Tabakları dekorlama ve sırlama işlemleri... 23 Fotoğraf 8: Sırlama ve pişirim... 24 Fotoğraf 9: Sadberk Hanım Müzesi... 43 Fotoğraf 10: İslam Eserleri Bölümü... 44 Fotoğraf 11: Sadberk Hanım Müzesi Teşhir Salonu... 46 xiii

FOTOĞRAFLAR LİSTESİ (EK 1) Sayfa No Fotoğraf 1: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Tabak)... 49 Fotoğraf 2: Kütahya Çini Koleksiyonu (Limon Sıkacağı)... 51 Fotoğraf 3: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 53 Fotoğraf 4: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Şişe)... 55 Fotoğraf 5: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 57 Fotoğraf 6: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 59 Fotoğraf 7: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Sürahi)... 61 Fotoğraf 8: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tas)... 63 Fotoğraf 9: Kütahya Çini Koleksiyonu (Maşrapa)... 65 Fotoğraf 10: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 67 Fotoğraf 11: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 69 Fotoğraf 12: Kütahya Çini Koleksiyonu (Maşrapa)... 71 Fotoğraf 13: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kalemdan)... 73 Fotoğraf 14: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 75 Fotoğraf 15: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 77 Fotoğraf 16: Kütahya Çini Koleksiyonu ( Sekizgen Çini)... 79 Fotoğraf 17: Kütahya Çini Koleksiyonu (Limon Sıkacağı)... 81 Fotoğraf 18: Kütahya Çini Koleksiyonu (Matara)... 83 Fotoğraf 19: Kütahya Çini Koleksiyonu (Sekizgen Çini)... 85 Fotoğraf 20: Kütahya Çini Koleksiyonu (Daldırma)... 87 Fotoğraf 21: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 88 Fotoğraf 22: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 90 xiv

Fotoğraf 23: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 92 Fotoğraf 24: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 94 Fotoğraf 25: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 96 Fotoğraf 26: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kandil)... 98 Fotoğraf 27: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kandil)... 99 Fotoğraf 28: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 100 Fotoğraf 29: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 104 Fotoğraf 30: Kütahya Çini Koleksiyonu (Altıgen Çini)... 106 Fotoğraf 31: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 108 Fotoğraf 32: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kabara)... 110 Fotoğraf 33: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan Zarfı)... 112 Fotoğraf 34: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 114 Fotoğraf 35: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kâse)... 116 Fotoğraf 36: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 118 Fotoğraf 37: Kütahya Çini Koleksiyonu (Askı Süsü)... 120 Fotoğraf 38: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 122 Fotoğraf 39: Kütahya Çini Koleksiyonu (Baharat Kutusu)... 124 Fotoğraf 40: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 126 Fotoğraf 41: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 128 Fotoğraf 42: Kütahya Çini Koleksiyonu (Sürahi)... 130 Fotoğraf 43: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 132 Fotoğraf 44: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 134 Fotoğraf 45: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 136 xv

Fotoğraf 46: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kupa)... 138 Fotoğraf 47: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 140 Fotoğraf 48: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 142 Fotoğraf 49: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 144 Fotoğraf 50: Kütahya Çini Koleksiyonu (Gülabdan)... 146 Fotoğraf 51: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 148 Fotoğraf 52: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kâse)... 150 Fotoğraf 53: Kütahya Çini Koleksiyonu (Çini)... 151 Fotoğraf 54: Kütahya Çini Koleksiyonu (Sürahi)... 152 Fotoğraf 55: Kütahya Çini Koleksiyonu (Kabara)... 154 Fotoğraf 56: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 155 Fotoğraf 57: Kütahya Çini Koleksiyonu (Buhurdan)... 157 Fotoğraf 58: Kütahya Çini Koleksiyonu (Fincan)... 159 Fotoğraf 59: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 161 Fotoğraf 60: Kütahya Çini Koleksiyonu (Tabak)... 163 xvi

BÖLÜM I 1.GİRİŞ 1.1. Problem Durumu Çini sözcüğün kelime anlamı pişmiş topraktan yapılan, levha biçiminde, bir yüzü renkli ve sırlı duvar kaplama malzemesi anlamına gelmektedir. Osmanlılar levha halindeki çini için kâşi kelimesini de kullanmışlardır. Çini ve seramik imalatı aynı olmakla birlikte genellikle yayınlarda mimariyi süsleyen ve giydiren örneklere çini, kulanım eşyası olarak yapılan tabak, vazo, kandil vs. için seramik terimleri kullanılır. Böylece Anadolu arkeolojisinde, binlerce yıllık geçmişi olan çinin ayrımı için doğal bir kolaylık sağlanmıştır. Çini sanatı, Türk süsleme sanatına baktığımızda önemli bir yere sahiptir. Erken Osmanlı dönemi çinileri, sanat tarihi açısından çok renkli ve çeşitli denemelerin, yeniliklerin gerçekleştiği bir dönem yansıtmıştır. Türk toplumlarının, yüzyıllar öncesine dayanan tarihi geçmişlerini bize belgeleyen, maddi kültür verileri olmuştur. Bu verilerin en erken tarihli olanları maden, taş ve keramik eserlerdir. Türk sanatının en önemli unsurlarından biri olan çini sanatının, Türklerin yayıldığı bütün bölgelerde izlerini dönem dönem takip edebilmemiz onların bu sanata olan bağlılıklarını gözler önüne koyar. Türk boyları içinde, sanat konusunda en çok faaliyet gösteren, Uygur Türkleri olmuştur. Bununla beraber mimarinin birçok alanında kullanılan çini sanatı çeşitli teknik ve motiflerle zenginleşen asıl benliğini, Anadolu Türk mimarisinde bulmuştur. Türklerin Orta Asya dan Anadolu'ya gelinceye kadar geçirdikleri tarihi evreleri başlangıcından günümüze karar gelen süreç içindeki izlerini takip edebilmemiz ancak yapılan kazı ve araştırmaların artması yolu ile aydınlığa çıkmaktadır. Anadolu da Ahlat da başlayan Türk çiniciliği Selçuklu döneminde farklı teknik ve kompozisyonlarla Kubadabad Sarayı çinileri örneğinde olduğu gibi zengin ve üstün kalitede örneklere ulaşmıştır. Osmanlı Dönemine gelindiğinde Bizans tan kalan İznik geleneği üzerine Türk motif ve kompozisyonları ile 16.yy da eşsiz örneklerle karşımıza çıkmıştır.

2 Kütahya, Türk çini ve keramik sanatına İznik le beraber girmiş olmasına rağmen, Osmanlı başkentinden ve saray çevresinden uzak olması nedeniyle saraydan yeterli ilgili ve yardımı görememiştir. Bu nedenle Kütahyalı çini ve keramik sanatçıları en büyük desteği halka açılarak, halktan almışlardır. Çini keramik sanatı geçmişindeki görkemini, günümüzde ne yazık ki devam ettirememiş ve geçmişteki eserlerin kalitesine ulaşamamıştır. Bugün çeşitli atölyelerde bireysel gayretlerle ayakta tutulmaya çalışılan Kütahya çiniciliği, geçmişteki görkemli örneklerinden, bugün için oldukça uzak, buna karşın yerel sanatçıların ısrarlı çalışmaları ve arayışları sürmektedir. Çini sanatının önemi her geçen gün, yapılan kazılar ve araştırmalarla gün ışığına çıkartılmaktadır. Türk çinicilik tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Kütahya da, Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi çiniciliğinin durumu hakkında yapılan araştırmalar henüz yetersiz durumdadır. Araştırmalar sonucunda Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini koleksiyonları hakkında, müzenin kendi çıkarmış olduğu yayınlar incelendiğinde tezin konusu olan Kütahya Çini Koleksiyonu ile ilgili çok fazla çalışma olmadığı ve bu kaynaklarda da detaylı bir şekilde bahsedilmediği görülmüştür. Sadberk Hanım Müzesi Çini Koleksiyonu ile ilgili kaynakların yetersiz olması araştırmamızda problem olarak ele alınmıştır. Bu araştırmalardan yola çıkarak Sadberk Hanım Müzesi Teşhirindeki Sınırlı Sayıda Kütahya Çini koleksiyonunun belgelenmesi problem cümlesi olarak belirlenmiştir. 1.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, İstanbul Sarıyer İlçesinde bulunan Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki eserlerin teknik, kompozisyon ve desen özelliklerinin fotoğraf, çizim ve ölçülendirme yoluyla belgelenmesidir. Bu genel amaca ulaşmak için aşağıdaki alt amaçlar belirlenmiştir.

3 Sadberk Hanım Müzesi teşhirinde sınırlı sayıda bulunan Kütahya çini koleksiyonundaki çinilerin çeşitlerini belirlemek. Sadberk Hanım Müzesi teşhirinde sınırlı sayıda bulunan Kütahya çini koleksiyonundaki çinilerin renk, motif ve kompozisyon özelliklerini ortaya koymak. Sadberk Hanım Müzesi teşhirinde sınırlı sayıda bulunan Kütahya çini koleksiyonundaki çinileri formlarına ve kullanım alanlarına göre sınıflandırmak. Sadberk Hanım Müzesi teşhirinde sınırlı sayıda bulunan Kütahya çini koleksiyonundaki çinilerin, süslemelerdeki ortak ve farklı yanlarını dönem özelliklerine göre tespit etmek. Sadberk Hanım Müzesi teşhirinde sınırlı sayıda bulunan Kütahya çini koleksiyonundaki çinileri tanıtarak gelecekte yapılacak araştırmalara kaynak oluşturmak. 1.3. Araştırmanın Önemi Yapılan ön araştırma sırasında Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki çinilerinin kısıtlı sayıda kaynak dışında ele alınmadığı tespit edilmiştir. Özellikle çinilerin teknik, kompozisyon, motif, renk ve form açısından sınıflandırılarak fotoğraf ve çizim yoluyla belgelendirilmediği anlaşıldığından belge niteliği taşıyacak böyle bir çalışmanın önemli olduğu düşünülmektedir. 1.4.Varsayımlar Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki çinilerin motif ve kompozisyon özellikleri Osmanlı Kütahya çini sanatını en iyi şekilde yansıttığı varsayılmaktadır. 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonunda yer alan teşhirdeki çinilerle sınırlandırılmıştır

4 1.6.Tanımlar Berk: Yaprak (Akar ve Keskiner, 1978). Bezeme: Herhangi bir yüzeyi süslemek için düz veya kabartmalı olarak, boyalı ve boyasız yapılan güzel motiflere denir (Güney, 2001). Bordür: Pervaz ve kenar suları seklinde bir araya gelen motiflere denir. Şerit Bezeme: (Akar ve Keskiner, 1978). Desen: Renkli veya renksiz, tonlu ya da tonsuz çizgi resimler(akar ve Keskiner; 1978). Form: Sekil, biçim (Akar ve Keskiner, 1978). Hatai: Türk süsleme sanatının başlıca desenler arasında en önemli türlerinden biri olup çoğu kez çiçeğin kökeni belli olmayacak derecede stilize edilmiş hali(akar ve Keskiner, 1978). Hünkâr mahfili: Osmanlı imparatorluğu döneminde yönetim merkezlerinde yapılan camilerde padişah için yapılan, ayrı girişi olan, camiinin döşemesinden yüksekçe ve içeriden görülmeyecek biçimde kafese ayrılmış özel bölüm(anonim;1993). Kompozisyon: Parçaların bir bütün içinde düzenli olarak bir araya getirilmesi, Terkip (Boran, 2001). Kontör: Bir cismi sınırlayan, çepeçevre kuşatan çizgiler. Çevre çizgisi (Güney, 2001). Mescid: Çok küçük ölçüde ve tek mekândan oluşan ibadethanelerdir. Mescitler bağımsız oldukları gibi başka bir binanın içinde de olabilirler (Özel, 1993). Mihrap: Camii ve mescitlerde kıbleyi belirleyen ve aynı zamanda cemaatle kılınan, imamların içinde veya önünde durdukları yer (Boran, 2001). Mimber: Camide üzerinde hutbe okunan ve merdivenli yüksek kürsü(boran, 2001). Minare: Camilerde, müezzinin çıkıp ezan okuduğu ince uzun şekildeki kulemsi bölüm(boran, 2001). Motif: Bir tablonun, bir figürün yahut tezyini resmin esasını teşkil eden sekil ve unsur(akar ve Keskiner; 1978). Nebati Motif: Bitkisel motif (Güney, 2001). ROZET: Dairesel anlatımda yerine göre sembol olan motifler kitap tezyinatında güçle, nokta, hizip gülü gibi isimleri vardır(akar ve Keskiner, 1978). Rumi: Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmiş şekillerinden oluşan ve kökenleri Orta Asya ya dayanan çok yaygın bir süsleme elemanıdır (Akar ve Keskiner,1978).

5 Sır: Topraktan yapılan ve pişirilen seramik kapların yüzeylerine sürülerek fırında pişirilen ateşin tesiri ile camlaşıp şeffaflaşarak, tabaka meydana getiren madde (Güney, 2001). Sütun: Kare, çokgen ya da daire planı, tas veya mermerden yapılmış yekpare taşıyıcı eleman (Boran, 2001). Şemse: Güneş seklinde süsleme motifi. Oval veya daire seklinde olur. Ayrıca eski kitap ciltlerinin kapakları üzerine kabartma olarak yapılan yıldızlı göbeklere denir(akar ve Keskiner, 1978)..

BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1.İlgili Araştırmalar Çini sanatıyla ilgili çoğu Türkçe kaynağa ulaşılmış ve detaylı bir şekilde araştırılmıştır. Özellikle Prof. Dr. Oktay Aslanapa nın (1993) Anadolu da Türk Çini ve Seramik Sanatı kitabında; Türk çini sanatının tarihi gelişim evreleri mimari bakış açısıyla anlatılarak verilmiştir. Prof. Dr. Şerare Yetkin in (1986) Anadolu da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, adlı eser çini sanatının gelişimi ve üslupları hakkında bilgiler vermektedir. Prof. Dr. Gönül Öney in (2005) Anadolu da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı kitabı, Selçukludan Cumhuriyet dönemine kadar uzanan geniş zaman diliminde çini ve seramik sanatını teknik, renk, form, desen ve hamur özellikleriyle, bilimsel titizlikle, çizim ve fotoğraflarla destekleyerek tanıtmaktadır. Garo Kürkman ın (2005) Toprak Ateş ve Sır adlı kitabı görsel ve anlatım açısından aydınlatıcı olmuştur. Hülya Bilgi nin Suna Ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Kitabı ve Sadberk Hanım Müzesi Yayını olan (1991) Türk Çini Ve Seramikleri kitaplarında koleksiyon tanıtılmıştır ve bazı örnekler ele alınmıştır. Bu da araştırmada da yararlanılan başlıca kaynaklardan biri olmuştur. Uyanık, A., Z (2006); 'Çinilerde Kullanılan Klasik Kütahya Çini Desenleri' ve Bayrak, E. (2006); Kütahya Çinilerinin Teknik ve Desen Özellikleri adlı tezleri Kütahya Çini Sanatı ile ilgili verdiği bilgilerle yol gösterici olması bakımından başvurduğum önemli kaynaklardan olmuştur. Diğer incelenilen tezler; Özcan, M. (2007); Rüstem Paşa rnekler', Sevgili, M.(2006 retimleriyle Karşılaştırılması ', Gündoğdu, Ö. (2008); zerine Bir Araştırma.' Adlı tezler Kavramsal çerçeve oluşturulurken; Türk Çini Sanatının tarihsel gelişimi ile ilgili bilgi vermesi açısından yararlanılan kaynaklar arasında yer almıştır.

7 2.2. Çini Sanatı ve Tarihsel Evreleri Çini, halk arasında sırlı duvar levhaları ve kap kacak türünden keramik eşyalara verilen isimdir. Türklerde uzun yıllardan beri kullanılan bu seramiklere Kâşi, ustalarına da Kâşikâr denmektedir. Çini sanatının mimari de süsleme unsuru olarak yer almasıyla birlikte kullanım alanı zenginleşerek genişlemiştir. Çini, kaolin, tebeşir, kil, kuvars gibi ham maddelerin belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen hamurun şekillendirilmesi astarlanıp birinci pişiriminin yapılması, desenlenmesi, sırlanması ve ikinci pişiriminin yapılması sonucu meydana getirilen üründür (Atalay, 1983: 8). 2.3. Türk Çini Sanatının Tarihçesi Çinicilik, Asurlar zamanına kadar uzanan bir doğu sanatıdır. Orta Asya da Turfan, Aşkar ve Koça bölgelerinde yapılan araştırmalarda, Türk çini ve resimlerinin ele geçmiş olması, Türkler in çok eski devirde, 8.yy dan önce, bu sanat dalında da ne kadar ileri gitmiş olduklarını göstermektedir. Orta Asya dan beri sürdürülen bu sanat her devirde kendini geliştirmiş ve Türk İslam Sanatına nefis eserler kazandırmıştır. İslam sanatı tarihi içinde önemli bir yer tutan Türk çini ve seramik sanatının geçmişi, 8-9, yüzyıllarda Uygurlara kadar dayandırılmaktadır (Bakır, 1999: 10). Türk sanatı, İslâmiyet in kabulünden sonra Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu sanatları ile kendini ispatlamış ve bu dönemlerde sağlam temeller atılmıştır. İdikut ve Kara-Hoço da yapılan kazılarda mabetlerin zemininin mavi sırlı kare levhalarla kaplandığı anlaşılmıştır. Gazne kazılarında ele geçen çeşitli şekilli sırlı çini levhalar ise, en yakın benzerlerini yine Uygurların bu kaplamalarında bulur (Yetkin, 1986: 212). İlk İslam devleti olan Emevilerde, tek renk sırlı ve sırsız seramikler dışında çini ve seramik sanatı gelişmez. Samarra'nın asıl ün yapan çinileri sarı, kahverengi, kırmızı, turuncu lüsterle dekorlanmış örneklerdir. Rakka' da ve Tunus'daki Kayrâvan Seydi Ukba camiinin mihrabında lüsterli çiniler görmekteyiz. Bu çinilerin, devrinde Bağdat'tan Kayravan'a istenmiş olmaları ve gönderilmeleri beğenilen bir sanat

8 olmasının en iyi göstergesidir.12.-13.yüzyıl Büyük Selçuklu mimarisinde de yıldız-haç şekillerinde lüster çiniler çok ilgi görmüştür. Türk çini sanatının tarihi gelişimi incelenirken, Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi, Klasik Osmanlı ve Son Dönem Osmanlı çini sanatı olarak bölümlere ayrılmıştır. 24. Büyük Selçuklu Çini Sanatı Orta Asya'da Oğuzlardan türeyen bir grup olan Selçuklular Uygur-Karluk kökenli Karahanlılarla, Oğuz kökenli Gaznelilerin tersine, Türk tarihinin devamlı batıya doğru değil Türkmenistan ve İran'a yönelmişlerdir. Büyük Selçukluların en önemli çini merkezleri Rakka, Rey, Kaşan, Nişapur dur. Selçukluların, Merv, Nişabur, Herat, Rey ve İsfahan gibi değişik şehirleri önemli çini ve seramik merkezleri olmuştur (Kerametli,1973: 14). Selçuklu mimarisinde önemli yapılar içerisinde ulu camiler dışında rastlanan başlıca yapılar; medreseler, türbeler, kümbetler, ticaret yolları üzerindeki hanlar ve kervansarayların yanı sıra çeşitli saray, köşk, zaviye, tekke, hankâh, şifahane, darüşşifa, hamam, köprülerdir. Bu eserlerde mimarisine Orta Asya, Mezopotamya, Suriye nin dışında en büyük katkı Anadolu olmuştur. XIII. y.y ortalarında olan Anadolu yu da etkileyen Moğol istilası sonucunda Selçuklunun en önemli şehir merkezleri yerle bir olmuştur. Hem ticari hem sanat anlamında atölye ve üretim merkezleri olan bu şehirlerin yıkılması Büyük Selçuklu döneminden günümüze ulaşabilen fazla eser bırakmamıştır. Afganistan'ın Gazne kentindeki Gazne Sarayı (1099 1115) kazılarında ilginç çiniler bulunmuştur. Bu çiniler kare biçimli veya uzunlamasına altıgen, yıldız şekillidir. Sarı, kahverengi, mavi, yeşil, tek renk sırlı ve sarı veya açık kahverengi hamurlu ufak çinilerdir (Öney,1987: 17). Büyük Selçukluların kendine özgü soyut kompozisyon anlayışı, geometrik üslubun çok titiz ve dengeli kullanılması ve İslam felsefesiyle bu sanatı birleştirip yoğrulmuş bir halde sunması bugün bile hala hayranlık uyandırmaktadır.

9 İran da büyük Selçuklular zamanında çininin kullanılmaya başladığını gösteren en eski örnek, Damgan Mescid-i Cuması dır. Fotoğraf 1: Isfahan Sareban Camii Minaresinde tuğla ve sırlı tuğla bezeme. Büyük Selçuklu İran 1115-30 (Öney, 2007) 2.5. Anadolu Selçuklu Çini Sanatı Hem siyasi hem sanat anlamında Kutalmış oğlu Süleyman ın 1077 de Anadolu Selçuklu devletini kurmasıyla Anadolu da yeni bir devir başlamıştır. Çini sanatı ilk defa mimaride kullanılmaya başlanmıştır. Büyük Selçukludan öğrenilen teknikler daha da geliştirilerek Anadolu ya özgü muhteşem bir sanata dönüşmüştür. Gazne, Karahanlı ve Büyük Selçuklu eserlerinin tuğla, terrakota ve stuko süslemelerinin zengin dekoratif etkisi, Anadolu Selçuklu mimarisinde çinilerin sırları ile renklenmiştir (Yetkin,1986: 211). Büyük Selçuklu mimarisinde sıkça görülen, mimaride dış cephede kullanılan taş süslemeye ters oranla; Anadolu mimarisinde, iç mekânda süsleme olarak çini kullanılmıştır. Dış mimaride düzgün bir şekilde kullanılan taş portallerin müthiş etkisini, iç mimaride bir arada kullanılan rengârenk çiniler tamamlamıştır.

10 Cami, mescit ve medrese minarelerinde çoğunlukla firuze ve mor renkli sırlı tuğlalar kırmızımsı sırsız tuğlalarla birlikte geometrik kompozisyonlar, köşeli girift kûfî yazılar kuşaklar oluştururlar. Sırlı tuğlalar, sırsız tuğlalarla birlikte dikey, yatay, diyagonal olarak yerleştirilmiştir. Sırlı tuğlalar bazen küçük mozaik parçalardan oluşan çiniler yan yana getirilerek zengin dekoratif yüzeyler oluşturmuşlardır (Öney,1995: 81 83). XIII. yüzyıl Selçuklu çini sanatı eşine rastlanmayan bir gelişme göstermiş ve çağdaşlarını bile hayran bırakacak düzeyde yol kat etmiştir. Anadolu Selçuklu mimarisinde dini yapılarda mozaik çini kullanılmıştır. Bu teknikte firuze, mor, yeşil, lacivert renkli sırlı çiniler alçılar üzerinde istenilen şekilde yerleştirilmiştir. Selçuklu köşk ve saraylarında daha çok Büyük Selçukludan miras, yıldız, haçvari, altıgen, kare, dikdörtgen gibi geometrik çini levhalarla süslenmiştir. Anadolu Selçuklularda çini, kesme çini, sırlı tuğla, tuğla, yalancı mermer üzerine genelde geometrik desenler; sekizgenler, altıgenler, yıldızlar ve dörtlü düğümler, gamalı haçlar, mukarnaslar, madalyonlar, rozetler, lotuslar, palmetler, kıvrık dallar, kufi ve nesih yazılar, hatayiler, rumiler ve bunlara ek olarak insan, bir elinde kadeh ya da mendil tutarak bağdaş kurmuş ( Türk oturuşu ) hükümdarlar, soyut ifadeler, melek, hayvan, ejder, çift başlı kartal, boğa, geyik, kartal figürleri ve doğal kompozisyonlar işlemişlerdir (Yücel, 1995: 29). Fotoğraf 2: Minai tekniğinde seramik tabakta taht sahnesi.13.yüzyıl, Büyük Selçuklu Gülbenkiyan Müzesi. Lizbon (Öney, 2007).

11 Selçuklular yapılarında geometrik bezemelerine, konusunu Kuran dan alınmış ayetler oluşturan kufi yazılar ekleyerek grift kompozisyonlar oluşturmuştur. Anadolu'da Selçuklu mimarîsini süsleyen çinilerde dört ana form tespit edilmektedir. Bunlar; yıldız formlu çiniler, haç formlu çiniler, levha çiniler ve çini mozaiklerdir. XIII. yüzyıl boyunca çini sanatı Anadolu Türk Sanatında kendini en üst seviyeye taşımıştır. Çini süslemenin mimariye girişi ilk defa Anadolu da gerçekleştirilmiştir. İran Selçuklularının muhteşem bir tuğla eseri olan Karagan Kümbetinin süslemeleri, Anadolu Selçuklu mimarisinde, Sivas Keykavus Şifahanesindeki tuğla ve çini süslemesi ile birleşmiş, nihayet 1271 tarihli Sivas Gök Medresenin eyvanında tamamen mozaik çini tekniği ile yapılarak etkisini sürdürmüştür. Merv'de Sultan Sencer türbesinin stuko süslemesinin ve Karahanlılar'ın Özkent'teki türbelerinin terrakota süslemelerin deki nebatî motifler, Konya sırçalı Medrese ve Tokat Gök Medresenin eyvanlarında çini ile renklenmiştir. Aynı motiflerin Gazne sanatındaki benzerleri desen dünyasının köklerine işarettir (Yetkin, 1986: 212). Türk çini sanatı, Anadolu Selçuklularıyla birlikte Anadolu da sürekli gelişmiş ve miras bıraktığı eserlerle bizlere hem ilham hem de eşsiz bir bilgi kaynağı olmuştur. 2.6. Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi Çini Sanatı Anadolu Selçuklularından Beylikler ve Erken Osmanlı dönemine geçerken mimari süslemesinde, çok daha az çini kullanıldığı görülmektedir. Bu devirde bir süre Konya çinicilik merkezi olmaya devam eder. Anadolu Selçuklularından Osmanlılar a geçişi sağlayan Beylikler dönemi çini sanatı, önceki dönem ölçüsünde zengin değildir. Beyşehir deki Eşrefoğlu Camisi nin mihrabı (XIII. yy n sonu), mihrap önü kubbesini ve caminin bitişiğindeki türbenin kubbesini süsleyen çinileriyle bu dönemin en önemli örneğidir (Larousse: 2741).

12 Selçuklu kompozisyonlarındaki geometrik şekiller, yazı dekoru, rûmîler ve hatayiler kullanılmaya devam edilmiştir. Edirne de üretilen çinilerde nebati motifler daha fazla kullanılmıştır yazı ve grift kompozisyonlar ikinci planda kalmıştır. Fotoğraf 3: Sıraltı boyama tekniğinde testi Kars Müzesi (Öney, 2007). Erken Osmanlı çini sanatının en büyük gelişmesi mozaik tekniğinden renkli sır tekniğine geçiştir. Renklerde sarı yeşil, beyaz ve mor rengin egemenliği görülür. İlk dönem Bursa çinilerinde Selçuk çinilerinin renkleri biraz daha soluk bir şekilde kullanılmıştır. Bu dönemin ilk çinileri, kırmızı hamurlu ve tek renk sırla yapılmış örneklerdir. Sırlarda fazla miktarda kurşun bulunmaktadır. Kırmızı hamurun içinde beyaz taneler bulunur ve astar kullanılmaz. Bunun yanında Erken Osmanlı Döneminde çini süslemede yeni teknik arayışları içerisine girmişler, Osmanlı beyliğinin güçlenmesi ile birlikte 14.yüzyılın sonlarından başlayarak Anadolu çini ve seramik sanatında bir atılım görülür. Bu dönemde ortaya çıkan renkli sır tekniğinde çini ve mavibeyaz olarak adlandırılan çiniler dönemin Türk çini sanatına kazandırdığı yenilikler olarak görülür (Gürhan, 2007: 216). Selçuklu döneminde çini üretim merkezi Konya iken, Osmanlı yla birlikte İznik çok önemli bir üretim merkezi haline gelmiştir. İstanbul, Bursa ve Kütahya da yine atölyeler kurulmuş ve üretimler yapılmıştır. Renkli sır (Cuerda Seca) adını alan teknikle işlenen çiniler 15. yüzyıldan 16. yüzyıl ortalarına kadar devam etmiştir. Renkli sırlı çinilerde

13 mavi, firuze, lâcivert, siyah renklerin yanı sıra beyaz, sarı, altın yaldız ve fıstık yeşili de kullanılmaya başlar. Aralarına konulan bal mumu ayırıcı özellik gösterir. Osmanlı döneminde yoğun olarak üretilen mavi-beyaz dönem seramiklerinde Ming dönemi Çin porselenlerinin etkisi olduğu kabul edilir. Beylikler Devri renkli sırlı çinileri, Selçuklu örneklerinden daha realist çiçek, yaprak, özellikle şakayık ve sarmaşık gibi bitkisel desenlerle işlenmiştir. Kufi yazı şeritleri yerini Sülüse bırakır. Genellikle sülüs yazılar, lacivert üzerine beyazla, kûfi yazılar ise sarı ile işlenir. Teknik imkânın getirdiği kolaylık sonucu desenler daha girift ve sıkışıktır. İznik kazılarında bu teknikte çiniler bulunamamıştır. Büyük bir ihtimalle Bursa ve Edirne örnekleri Bursa'da yapılmış olmalıdır (Öney,1976: 64). Beylikler ve Erken Osmanlı dönemi çini mozaiklerinde, Selçuklu desenlerinin tersine daha yalın kompozisyonlar oluşturulmuş ve parçalar daha iridir. Eserlerde Selçuklu döneminin firuze, mor, siyah ve kobalt mavisi renklerine, beyaz, yeşil ve sarı renkler eklenmiştir. Süslemede yazı önemini korumakta ve geometrik süslemede zaman zaman ortaya çıkmaktadır. Devrin asıl süsleme tarzı rûmîler, hatayilerle aralarında palmet ve lotusun görüldüğü çiçekler ve stilize büyük yapraklarda oluşmaktadır (Aslanapa, 1961: 97 ). 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı mimarisinde Kütahya ve İznik te yapılan mavi beyaz grubu çiniler göze çarpmaktadır. Bu çiniler altıgen ve dikdörtgen formundadırlar. Dikdörtgen formlular kenar bordürlerinde kullanılmaktadır.16. yüzyıldan başlayarak yapılan bu çinilerde mavinin çeşitli tonlarının yanı sıra firuze de görülmektedir. Bu çiniler porselene benzeyen beyaz, sert hamurlu, kaliteli çinilerdir ( Öney, 1995: 93 ). 2.7. Klasik Dönem ve Son Dönem Osmanlı Çini Sanatı 16. yüzyılda Osmanlı nın siyasi yükselişi sanatına da yansımış, mimariyle birlikte çini sanatı da zirveye ulaşmış ve en güzel örneklerini sunmuştur. Klasik devirde

14 çiniler mihrapta, lahitlerde, kemer köşelerinde, minberde, pencere alınlıklarında görülmektedir. 16. yüzyıl ikinci yarısından sonra mozaik ve altın yaldızlı çiniler yerine renkli sır tekniğiyle kare levhalar üretilmiştir (Sözen,1998: 68). Bu yüzyılın ikinci yarısından sonra renkli sır tekniği terk edilerek tüm çiniler sıraltı tekniğiyle yapılmaya başlanmıştır. Sıcak bir çiçek zevki ve tabiat sevgisi gösteren natüralist üslup, stilize motifleri, palmet ve Rumi leri ikinci plana atmıştır. Lâle, sümbül, karanfil, narçiçeği, şakayık, bahar açmış erik ve kiraz dalları daima değişen kompozisyonlarla zengin görünüşleriyle dönemin çinilerini süslemiştir. Hançer gibi kıvrılan iri yeşil yapraklar çiçeklerin aralarını doldurmaktadır (Aslanapa, 1993: 159 ). Kompozisyonlarda lale, sümbül, karanfil, gül ve gül goncası, narçiçeği, bahar dalları, servi ağacı, haşhaş, hanımeli, papatya, madalyonlar, çin bulutu, süsen, iri sülüs yazılar, mermer taklidi benekler, hayvan figürleri nergis, zambak, yıldız, leylak, nar ve üzüm gibi motifler realist bir biçimde kullanılmıştır. Doğadan alınan bu motifler fazla değiştirilmemiş, sade ve güzel kompozisyonlar kurulmuştur. 16. yüzyılın ortalarından sonra çinilerde kullanılan mercan kırmızısı 17. yüzyılda giderek canlılığını yitirmiş, parlak mercan kırmızısını bulan ustanın formülü kimseye öğretmeden ölmesiyle de tamamen yok olmuştur. Fotoğraf 4: Mavi-Beyaz Kandil, Çinili köşk,16.yy ın ilk yarısı, İznik (Öney, 2007).

15 16.yüzyılın ortalarına tarihlendirilen yanlışlıkla Şam işi adı altında anılan seramiklerin üretim merkezi İznik tir. Bu üslûbun başlangıcı olarak Musli imzalı 1549 tarihli Kubbet el Sahra kandili gösterilmektedir (Bakır, 1999: 12). 18. yüzyıl İznik ve Kütahya Tekfur Sarayı nda sır altı tekniğiyle yapılan Kâbe tasvirli çinilere rastlanır. Bu çinilerdeki tasvirler tek bir kare levha ya da fazladan birleştirilmiş levhalar üzerinde görülmektedir daha çok sipariş üzerine yapılmıştır. Fotoğraf 5: Zehra Çobanlı, Fatih sultan Mehmet Tuğralı Tabak (Öney, 2007). Osmanlı Devletinin ekonomik ve siyasi nedenler sebebiyle gerilemeye başlaması sanatını da fazlasıyla etkilemiş başta İznik teki atölyelerin kapanması Kütahya yı canlandırsa da çini sanatında kalite düşüşü yaşamıştır. Sonra Tekfur sarayı kurulmuş fakat yine istenilen sonuç alınamamış çini sanatı eski ihtişamını kaybetmeye başlamıştır. Şuan canlandırılmaya çalışılan bu geleneksel sanatımız belli başlı atölyelerde azınlıkta kalmış sadece turizm ürünü olarak rağbet görmektedir. 2.8. Türk Çini Sanatının Kullanım Alanları Anadolu Selçuklu mimarisinde çini süslemeler özellikle camilerin mihrap, kubbe, portal, minare bölümlerini, türbeleri, sarayları ve medreseleri süslemektedir. Çini sanatı Osmanlıların erken devir mimari eserlerinde önemli bir süsleme unsuru olmuştur. Osmanlı döneminde çiniler cami, mescit, medrese, türbe, hamam, saray, köşk, kütüphane, çeşme, sebiller ve külliyelerde yaygın olarak kullanılmıştır. Avlular,

16 çeşmeler, pencere alınlıkları, mihraplar, minberler zengin çinilerle süslenmiştir. Çini süslemeler kullanıldıkları yerin özelliğine göre zeminden tavana kadar yoğun olarak bezenmiştir. 2.9. Türk Çini Sanatında Kullanılan Teknikler 2.9.1. Sırlı Tuğla Tekniği Sırlı tuğla tekniği Anadolu Selçuklu mimari süslemesinde çokça kullanılmış bir tekniktir. Mimari yapılarda kullanılan tuğlaların, dış yüzlerine tek renk olarak uygulanan sırlama tekniğidir. Daha çok sağlamlaştırma ve estetik bir görüntü kazandırdığı için kullanılmıştır. Birçok Selçuklu eseri sırlı tuğla ile bezenmiştir. Sırlı tuğlalarda kullanılan renkler; firuze, mor, kobalt mavisi ve siyahtır. 2.9.2. Mozaik Tekniği Mozaik çini tekniğinde hazırlanan çini plakalar istenilen şekillere göre kesilir. Bu teknikte en fazla firuze, patlıcan moru, kobalt mavisi, siyah, yeşil renk kullanılmıştır. Kesilen parçalar mozaik şekilde bir araya getirilir. Duvara takılacak arka yüzeylerine harç dökülüp dondurulur. Bu şekilde duvar panolarla kaplanarak tam bir mozaik görüntüsü elde edilir. Selçukluların çok ustaca kullandığı bir tekniktir. 2.9.3. Minai Tekniği Bu teknik İran da Büyük Selçukluların yarattığı bir tekniktir. Sıraltı ve sırüstü tekniklerinin bir arada kullanılmasıyla oluşur. Bunun nedeni bazı boyaların yüksek dereceli pişirimlere dayanamamasıdır. Yeşil, mavi, mor gibi renkler sır altına uygulanır ve üzerine şeffaf sır sürülerek sır pişirimi yapılır. Sır pişiriminden sonra siyah, kiremit kırmızısı, kahverengi ve beyaz renkler sır üstüne uygulanır ve düşük derecede fırınlanır. Minai dekorlarında toplam sekiz renk kullanıldığı için bu tekniğe yedi renk tekniği de denilmiştir (Öztürk, 2008: 20).

17 2.9.4. Lajvardina Tekniği 14. yy.da minai dekorlarını yapan ustalar Keşan dan gittiği için burada minai dekorlarının yerine lajvardina dekorları yapılmaya başlanmıştır. Bu dekorlar minai dekorlarının yerini tuttuğu düşünülerek bunlara yalancı minai de denilmiştir. Yapılan dekorların desenlerinde stilize edilmiş bitkisel motifler, yazılar, rumiler, bazen de Çin seramiklerinden etkilenilerek ejder motifleri kullanılmıştır. Formlar genel olarak; tabaklar, ayaklı kâseler, tepsiler ve ecza kaplarından oluşmuştur (Sevim, 2003: 57). 2.9.5. Lüster Tekniği Fırınlanmış, gri sırlı çini üstüne gümüş veya bakır oksitli bir karışımla desen işlenir, düşük sıcaklıkta tekrar fırınlanmaktadır. Fırınlanan oksitler sıcaklığın etkisiyle dökülür. Ürün üzerinde yalnız madenler kalır ve desene altın ya da gümüş parıltısı verir. Lüster çinilerde desen kahverengi-sarı tonlarındadır. Bu teknik firuze, kobalt mavisi, yeşil, patlıcan moru sırlı çiniler üzerinde de görülmektedir. Hamur genellikle gri-sarı ve çabuk dağılan iri taneli topraktandır (Öney, 1989: 92). 2.9.6. Renkli Sır Tekniği (cuerda seca) Kırmızı hamur kullanılarak yapılan bir tekniktir. Bu teknikte hamur şekillendirildikten sonra üzerine, desen ya basılarak ya da kazınarak çizilir ve fırınlanır. Renkli sırlarla boyanan çini tekrar fırınlanır. Fırınlama işlemi sırasında sırların akmasını önlemek amacıyla, bunlar manganezle karıştırılmış bir yağlı maddeyle ayrılır; fırınlandıktan sonra renkler arasında siyah çizgi ortaya çıkar bu hem kontür görevini hem de ayrıştırıcı görevini görür. Erken devirler hamurla sır arasında astara pek rastlanmaz.

18 2.9.7. Kazıma (sgrafitto) Tekniği Kullanılan hamur kırmızı renkli, kaba ve gözeneklidir. Kap astarlandıktan sonra sivri uçlu bir aletle motifler çizilir şeffaf sırla dekorlanırdı. Kazıma tekniği bisküvi pişirimi yapılmış ürüne boya ve sır kullanılarak da yapılmaktadır. 2.9.8. Champleve Tekniği Champleve seramiklerinde figürlerle bezeli olanlarda Ortaçağ İslam sanatının resim programına paralel düşen, bağdaş kurarak oturan kaftanlı saraylılar, tavşan, ördek ve su kuşları gibi av hayvanları, balıklar canlandırılmıştır. İnsan figürlerinde Anadolu'ya özgü oval yüzler, değişik başlık tipleri ve bordürler bu örnekleri komşu ülkelerin İslam seramiklerinden ve Bizans örneklerinden ayırabilmemize yardımcı olmaktadır. Geometrik ve soyut bitkisel desenliler de boldur (Öney, 1987: 18). 2.9.9. Sıraltı Tekniği Bu teknik bisküvi pişirimi yapılmış hamur üzerine sıraltı boyalarıyla, oksitlerle dekorlanır ve ürün kurumadan üzerine daha pürüzsüz bir yüzey elde etmek için astar sürülür. Çoğunlukla koyu mavi, mor, firuze, siyah renklerle boyanmaktadır. Dekorlama işleminden sonra ürün üzerilerine şeffaf, renksiz sır sürüldükten sonra fırınlanırlar. 2.9.10. Slip Tekniği Kullanım eşyası seramiklerine daha çok uygulanan bu teknik kurutulup fırınlandıktan sonra astarla veya astara boya katılarak dekorlanır ve şeffaf sırla fırınlanır. Desen kalın sürülen astardan dolayı kabarık bir şekilde görünür. 2.9.11. Kabartma Tekniği Çini hamuru yumuşakken üstüne kalıpla motifler basılır. Aynı kabartma desen etrafı kesilerek de çıkarılabilmektedir. Çini pişirildikten sonra üzeri tek renk krem,

19 firuze, lacivert, mor veya yeşil sırla sırlanarak tekrardan fırınlanmaktadır. Bazı yapılarda lacivert zemin üzerine beyaz kabartma sülüs yazılı bir şekilde de görülür. 2.9.12. Sırüstü Tekniği Sırüstü dekor tekniği sırlanmış ve pişirimi yapılmış ürünlerin üzerine uygulanır. Bu dekorlar genelde üç kez pişirim gerektirmektedir. Dekorlama işleminden sonra yüzeyde kullanılan boyaları sabitlemek amacı ile tekrar pişirim yapılır. Minai, lüster, laciverdina ve altın yaldız dekorlu çalışmalar birer sırüstü tekniğidir. Selçuklu da çok kullanılmıştır, ancak Osmanlı da yetkinliğe ulaşmıştır (Soyhan, 1998: 20). 2.10. Çini Yapım Aşamaları 2.10.1. Çini Sanatında Kullanılan Araç ve Gereçler 2.10.1.1. Araçlar Alçı Kalıp: Hamura şekil vermek için kullanılan kalıplar. Çamur Torbası: Geleneksel olarak ayakla çevrilen çark, gelişen teknoloji ile elektrikle çalışan çark. Yumuşak çamur şekillendirmede kullanılır. Desen: Kalem, tuşe, kömür ve vb. ile yapılan renkli ya da renksiz çizgili resimlere denir. Fırça: Samur, sentetik ve at kılı ile yapılan çeşitli kalınlıkları bulunan araç. Makas: Kesim aracı. İğne: Eskiz delmek için kullanılan araç. Kalem: Desen çizmeye yarayan araç. Raf: Sırlanan ürünlerin kurutulduğu yer. Seramik Fırını: Yüksek ısıda pişirim için düzenlemiş fırın. Pergel: Desenin motiflerinin düzgün çizimi için gerekli bir ucu kalem diğer ucu iğne olan bir araç. Tirling: Çizgilerin düzgün ve istenilen kalınlıkta çizilmesini sağlayan ucu ayarlanabilen bir araç.

20 2.10.1.2. Gereçler Boya: Malzemeye renk vermek için kullanılan renkli maddeler. Çamur: Çini ve seramiği meydana getiren hamurun oluşumu kuvars, kaolin, Maya, tebeşir tozu ile yapılan çini ham maddesi karışımına su ilave edilmesiyle yapılır. Eksiz Kâğıdı: Şablon çizildiği yarı saydam kâğıt. Kömür Tozu: Meşe kömürü tozunun gözenekli kumaş içine yerleştirilerek şablon üzerine sürülerek desenin aktarılmasını sağlar. Bu tozlar fırınlama esnasında obje üzerinde iz yapmaz. Sır: Kurşun oksit, kuvars, cam ve sodanın belirli oranlarda karıştırılıp fırının alt bölmesinde yalakta 1100 dereceye varan bir sıcaklıkta eritilerek elde edilen sırçanın buğday unuyla karıştırılmasıyla elde edilir. Zımpara: Bisküvi pişirimli seramiklerin yüzeyine pürüzsüz yapmaya yarayan araç. 2.10.2. Çini Hamurunun Hazırlanması Çini ve seramiği meydana getiren hamurun oluşumu kuvars, kaolin, maya, tebeşir tozu ile yapılan çini hammaddesi karışımına su ilave edilerek kıvamı ayarlanır. Büyük değirmenlerde 16 22 saat kadar karıştırılır. Bekletilen hamur elekten geçirilerek yabancı maddelerden arındırılır. Hamur verilecek şekle göre alçı kalıplara dökülür veya eski fırın plakaları üzerine yayılır (Atalay, 1983: 42 ). Fotoğraf 6: Tornada tabak formunun şekillendirilmesi (Köse, 2014 Uygulama)

21 2.10.3. Çini Hamurunun Şekillendirilmesi Sıvı hamurun şekillendirilmesi için çamur alçı kaplara dökülür. Buna açık döküm adı verilir. Alçı kalıp yardımıyla dökümü yapılan evaninin kalınlığı kalıp içindeki sıvı hamurun bekleme süresiyle doğru orantılıdır. Eğer çamur 45 dakika bekletilirse ince, 60 dakika bekletilirse kalın malzeme elde edilir. Yumuşak hamur genellikle çarkta şekillendirilir. Geleneksel olarak ayakla çevrilen çark, gelişen teknoloji ile elektrikle çalışan çarka dönüşmüştür. Yapılacak objeye göre ıslatılarak alınan çamur çarka konur. El ile bastırılarak ve el becerisine dayanan ustalıkla şekillendirilir ve obje tamamlandıktan sonra tel yardımıyla çarkın üzerinden sıyrılarak alınır. Şekillendirilmeden sonra bir veya iki gün dinlendirilir. Kuruyan objenin pürüzlü yüzeyleri zımparalanır. Fotoğraf 7: Tabakları dekorlama ve sırlama işlemleri (Köse, 2014 Uygulama)

22 2.10.4. Pişirme Kurutulan, kalıptan çıkarılıp zımpara ile düzeltilen seramikler astarlanır ve fırına yerleştirilir. Günümüzde astarlanmış, kurutulmuş mamulleri bisküvi haline getirebilmek için elektrikli fırınlarda 700 800 C a birinci pişirimleri yapılır. 2.10.5. Sırlama ve II. Pişirme Sır, sülyen, kuvars, cam ve sodanın belirli oranlarda karıştırılıp fırının alt bölmesindeki yalakta 1000 C a varan bir sıcaklıkta eritilerek elde edilen sırçanın buğdaya unu ile karıştırılması sonucu elde edilir (Atalay, 1983: 45). Fotoğraf 7: Sırlama ve pişirim (Köse, 2014 Uygulama) Bisküviler, daldırma, akıtma ve püskürtme olarak üç farklı şekilde sırlanır. Sırlanan mamuller fırın içerisindeki raflara altları silinerek yerleştirilir. İkinci pişirim sırın yoğunluğuna göre 880 C ile 900 C arasında değişir. Pişirme süresi yaklaşık olarak 8 16 saat arasında değişmektedir. Bu evrelerden geçen mamul çini olarak satışa hazır hale gelmiştir.

23 2.11. Kütahya Çini Sanatı Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen Kütahya Kotiaion kelimesinden türemiş Anadolulun en eski kentlerinden biridir. Kentin coğrafi konumu bol kil yataklarına ve verimli hammadde kaynaklarına elverişli olduğundan çini sanatı yapımında İznik ten sonra ikinci Çini merkezi haline gelmesinde büyük etki sağlamıştır. Plinius ve Strabon, Kenti Frigyanın en önemli merkezlerinden kabul etmiş ve Kütahya yı küçük Frigya olarak nitelemiştir. Kent ticari faaliyetlere elverişli olsa da zamanında yeterli ilgiyi görememiştir. Kütahya da ilk siyasi hâkimiyet Frigler tarafından kurulmuş ve burayı Pers Kralı Kyros un ele geçirmesine kadar devam etmiştir. Daha sonra İskender bu toprakları, Bithinya Krallığı ve Bergama Krallığı na katılmıştır. Kentin Roma İmparatorluğuna girmesiyle Kütahya en parlak dönemini yaşamıştır. Bizans döneminde de değerini korumuş ve kent piskoposluk merkezi haline gelmiştir. Anadolu da Kütahya en eski yerleşim merkezlerinden biri olması sebebiyle ilk çanak çömlek yapımı tunç çağına kadar uzanır. Yapılan kazılardan çıkan seramiklerde Frig, Helenistik, Roma ve Bizans etkileri görülmektedir. Kent Bizans yönetimindeyken 1300 yılında ilk Türkmen aşiretlerinden olan Germiyanoğulları Beyliğinin ve daha sonra Osmanlı Devletinin egemenliği altına girmiştir. Osmanlı imparatorluğunun Anadolu'da bilinen en eski çini merkezleri olan Kütahya ve İznik 13.yy ın sonuna doğru çini üretimine başlamıştır; 1979 yılında Kütahya da yapılan alt yapı kazı çalışmalarında çıkan parçalar üzerine yorum yapan Faruk Şahin Kütahya nın da İznik le beraber Türk Çini Sanat ına girdiğini belirtmiştir. Kazıda en alt tabakada çıkan yanık yarı yanık mamuller Kütahya nın da İznik kadar eski çini üretim yeri olduğunu kanıtlamaktadır. Kazıda Osmanlı ve beylikler dönemine ait Milet işi seramiklerde bulunmuştur ve bazı görüşlere göre bunlar bulunduğu yere göre yanlış isimlendirilmiştir (Bilgi, 2006: 10). İlk devir Osmanlı seramiklerini, ilk buluntu yerine göre literatürde Milet işi keramikleri olarak tanımaktayız. Bu grup çinilerin yapım merkezinin Milet olabileceği fikrini K.Otto-Dorn ortaya atmıştı." Oktay Aslanapa'nın İznik te yaptığı kazılar sırasında, çökmüş oları fırında bulunan çini parçalarından,

24 yapım merkezinin İznik olduğu ve çeşitli merkezlere buradan dağıtıldığı anlaşılmıştır. İznik'ten başka Batı Anadolu'da, özellikle Kütahya'da da bu grup keramiklerin yapılmış olabileceğini, fikir olarak ortaya atan Mükerrem Paker olmuştur (Kürman, 2005: 39). Kütahya nın Osmanlı başkentine ve saraya uzak oluşu İznik ten sonra tercih edilmesine neden olmuştur. İznik in coğrafi konumu saray siparişlerini almasına ve daha gözde bir üretim merkezi olmasını sağlamıştır. Kütahya ise daha çok halkın isteklerine cevap verebilecek nitelikte üretim yapmıştır. Kütahya nın en erken tarihli çinileri 1377 tarihli Kurşunlu Camii nin minare şerefesindeki tek renk sırlı tuğlalardır. Erken döneme ait örneklerde Kütahya Çini Müzesi olarak kullanılan Germiyanoğlu II. Yakup Bey İmareti nin sandukasındaki çiniler dönemini en iyi şekilde yansıtmaktadır. Kütahya da yapılan çoğu temel hafriyat sırasında, seramik ve çini örneklerine çokça rastlanmaktadır. Açıklamalara göre; 1986 da Kütahya da bir inşaat hafriyatında bulunan fırın Türk Çini Sanatının en eski fırınıdır. Bu fırına benzerlikteki fırınlar İznik kazılarında da bulunmuştur. Harfiyat sahasından çıkan Kütahya çinileri kırmızı hamurlu, beyaz astarlı ve sgrafitto tekniğinde yapılmış erken dönem Kütahya çinileridir (Bilgi, 2006: 10). Hisarbey Cami nin (1487) mihrap bordür çinilerinde mora dönük kahverengi kullanılmış olması o dönem Kütahya çini ustalarının çok renkli geçiş denemeleri yaptığını gösterir. Ayrıca Kurşunlu camii nin mihrap üzerindeki la ilahe illallah yazılı çinin zeminindeki kıvrık yapraklı hatailerde firuze rengi kullanılmıştır. İznik ve Kütahya Çinileri arasındaki farklılıklar arasında en göze çarpan renkler ve motiflerdir. İznik çinileri daha canlı ve parlak görünmesinin nedeni boyanın ince sürülmesi ve sır tabakasının kalınlığıdır. Kütahya çinileri daha soluk ve mat görünür bu da Selçuklu geleneğine daha yakın olması, renklerin daha koyu olmasıyla da alakalı bir durumdur. Kütahya çinilerinde kurşun oranı yüksek bulunmuştur ve hamurun rengi hafif pembemsidir İznik çinilerinde ise silis oranı yüksektir. İznik çinileri saray siparişi olduğundan fırça tekniğinde daha ileri ve özenli görünür, Kütahya çinileri ise serbest fırça vuruşlarına hakimdir.

25 XIV. yüzyılda önemini kaybeden bazı merkezlerde yaşayan sanatçılar, İznik in önem kazanmasıyla birlikte büyük olasılıkla buraya akın etmişlerdir. 15. Yüzyıl ortalarına kadar sürekli faaliyette olan İznik atölyeleri, beyaz hamurlu Çin porselenlerinin etkisinde kalarak ürettikleri kaliteli mavi-beyaz seramiklerin yanında yöresel seramik üretmeye devam etseler de bunlar ikinci plana düşmüştür (Kürman, 2005: 38). 15. yüzyıl ile 16.yüzyıl sonlarına doğru Kütahya çiniciliğiyle ile ilgili fazla bilgi bulunmamasına karşın akıllarda oluşan bazı soru işaretleri vardır. Kütahya nın talihsizliği Kütahya Evkaf Dairesinin yanmasıyla Şeriye sicillerinin yok olmasıdır. 17.yüzyılda Kütahya çiniciliğinin ön plana çıktığı yazılı belgelerden anlaşılmaktadır. 1600 tarihli narh defterinde İznik ürünlerinin kalitesinin düştüğü Kütahya seramiklerinin İstanbul pazarına girdiği ve İznik ürünlerinden daha pahalıya satıldığı yazılıdır. 1623 tarihli Hacı Hürrem Bey in mal varlığını gösteren belgede Kütahya tabağına İznik işinden daha fazla fiyat gösterilmiştir. Bu belge Kütahya Çiniciliğindeki değerin arttığına kanıttır (Carswell, 1991: 51). Kütahya da üretilen mavi-beyaz seramiklerde de İznik e göre daha ince sır tabakalı ve motifleri daha serbest fırça vuruşlarına hakimdir. Kütahya mavi beyaz seramiklerinin çoğunda astar yoktur. Mavi-beyaz seramiklerin ve çinilerin Kütahya da üretildiği sanılsa da Oktay Aslanapa nın yaptığı İznik kazılarında bu bilginin yanlış olduğu asıl merkezin İznik olduğu Kütahya nın da ikinci üretim merkezi olduğu tespit edilmiştir. Yapılan hafriyat kazılarından çokça Kütahya işi mavi-beyaz seramik çıkmıştır, bunların en ünlüleri Godman koleksiyonundadır (London British Museum). Kütahyalı Abraham İmzalı bu çiniler Kütahya Çini sanatının en güzel örneklerindendir. Şam İşi ve Rodos işi seramikleri de yine ilk çıkarıldıkları yerlere göre adlandırılmıştır. Şam Grubu adı ile tanınan soluk renklerle oluşturulan bu seramikler, sitilize ve yarı sitilize çiçeklerle kompozisyonlar oluşturulup dekorlanmıştır. Rodos İşi seramiklerde yine İznik in son parlak dönemini yansıtmıştır. Dumanlı ve mat renklere hakim bu grupların mimari siparişler arttıkça üretimi azalmıştır. Rodos İşi seramiklerde firuze, mangan moru, açık yeşil kabarık mercan kırmızısı kullanılmıştır. Motiflerin

26 etrafı siyah tahrirlenmiştir. Türk Çini sanatına gözde eserler kazandıran bu grubun grift ama uyumlu bir görüntüye sahip sıcak bir kompozisyon anlayışı vardır. 16. yüzyılın sonları 17.yüzyılın başlarında İznik Çini Sanatı nın gerilemeye başlamasıyla Kütahya daha çok ön plana çıkmıştır ve kendini yeniliklere de açarak farklı özgün eserler vermeye başlamıştır, bunların en iyi örneği Kâbe tasvirli çini panolardır. 18. yy. başlarında sipariş üzere imal edilerek kiliselere vakfedildiği görülen bu çinilerin pek çoğu Osmanlı İmparatorluğunun her köşesine sevk edilmiştir. 18. yy. sonlarında daha ziyade Ermeni asıllı vatandaşların Kütahya çiniciliğinde hâkim duruma geldikleri ve faal atölye adetlerinin yirmi dört olduğu, Kütahya Şer'iye Mahkemesi kadısı Ahmet Efendi zamanına ait sicilin 57. sahifesinde kayıtlı sefer 1180 (1801) tarihli ve 16.9.1966 tarihinde araştırmacı Avukat Emin Toktar tarafından meydana çıkarılan ve çini atölyeleri sahipleri ile çini usta ve kalfaları arasında, vali paşanın huzurunda, Kütahya eyalet divanının toplantısında imzalanan ücret belirleme anlaşmasının DÜNYADA YAZILI İLK TOPLU SÖZLEŞME olduğu tespit edilmiştir (Çini, 2002: 23 24). 18. yüzyılda Ermeni ustalar bu sanatı sahiplenmiş ve kendi dini yerlerine göre üretimler yapmışlardır. Bu dönem çinileri incelendiğinde kadın- erkek figürleri, klise, haç ve seraphimler dikkat çekmektedir. 18. yüzyılda İznik üretimi tamamen durmuştur. 1710 yılında Sultan III. Ahmet in kızı Fatma Sultanın sarayın onarımı için, 9500 çini sipariş etmesi dışında başka siparişlere rastlanmadığı ve savaş ve sefer yorgunluklarından dolayı atölyeler üretimi azaltmıştır. 18.yüzyılda çok olmasa da cami ve kliselerde Kütahya Çinileri kullanılmıştır. İstanbul Üsküdar Yeni Valide Camii(1708),Kütahya Hisar Bey Camii (1458-1750),Kütahya Balıklı Tekkesi(1750),Konya Nakiboğlu Camii(1763),Konya Çelik Mehmed Paşa Camii, Kütahya Alo Paşa Camii(1797).18.yüzyılda Kudüs St. James Katedrali, İstanbul Tophane Kirkor Lusavoriç Klisesi, Sivas Surp Nişan Klisesi, Ankara Surp Astvazazin Klisesi ve Kayseri Surp Karabet Klisesi ( Bilgi, 2010: 22).

27 18.yüzyılda Kütahya Çini Sanatında, İznik te hiç kullanılmayan formlar kullanılmıştır. Bunların bazıları halkın günlük ihtiyaçlarını karşılamak için üretilen kap-kacak türü eşyalar bazıları da klise siparişleri için üretilen dekoratif ürünlerdir. Bu dönem çinilerinde göze çarpan sarı rengi de İznik te hiç görülmemiştir. Bezemede ise testere dişli yapraklar ve stilize küçük çiçek demetleri kaplar. 18.yüzyılın ikinci yarısından sonra hamur ve sır kalitesini bozulduğu, boyaların aktığı desenlerde çizimin zayıfladığı gözlenmiş ve bu konuyla ilgili kaynaklarda belirtilmiştir. Kütahyalı Giritli Fuat Paşa İstanbul a 1907 de gönderdiği raporda 17.yüzyılda 300 olan atölye sayısı 1795 te 100 e inmiş, son yılarda ise sadece Hafız Mehmed Efendi ile Hacı Artin Minasyan atölyelerinin kaldığı ve bunlarında kapanmak üzere olduğunu belirtmiştir (Carswell, 1991: 55). 18. yüzyılın ikinci yarısında gerilemeye başlayan Kütahya çiniciliğinde astar kullanılmamış, renklerdeki canlılık kaybolmuş, kiremidi kalın kırmızı, yeşil, firuze, koyu ve açık lacivert, sarı, mor, yeşil, siyah renkte boyalar kullanılmıştır. Kullanılan sırça parlak ve temiz olmayıp, sır altında boyalarda akmalar olmuş, yapılan konturlar bilinçsizce gelişi güzel yapılmıştır ( Çini, 2002: 24 ). 19.yüzyılda atölyeler kapanmaya başlamış ve çini sanatı gerilemeye başlamıştır. Sonra tekrar canlanmış ve üretimlerine devam etmiştir. Cumhuriyetle birlikte Kütahya çinileri desteklenmiş atölyelerin sayısı devlet desteğiyle artırılmıştır. Şu an Kütahya atölyelerinde yapılan üretimlerde geçmişi yansıtmaktan ziyade turistlere hitap eden ürünler yapılmaktadır. 2.12. Kütahya Çini Sanatında Kullanılan Motifler Türk Çini Sanatında kullanılan motifler ve desenler geniş bir konudur. Kendi çalışmamızda özele indirgeyerek Kütahya Çini Sanatında kullanılan motiflerle kısıtlandırdık ve belli başlıklar halinde topladık. Motiflerin Belli Formlar İçinde Kullanılması Yazının dekor ve motif olarak kullanılması Geometrik ve sembolik motifler

28 Bitkisel motifler meler Mimari ve insan yapısı formundan esinlenen motifler adan stilize edilen motifler Barok, Ampir ve Rokoko motifleri 2.12 inde Kullanılması a) Rozetler: itleri vardır. slemede emseler: Türk sanatının çoğu alanında karşılaştığımız 'şemse' adlı motif stilize bitkisel motiflerle birlikte kullanılmıştır. Bazı kaynaklarda Arapça'da güneş anlamına şems kelimesinden türediği ve güneşe benzediği için şemse olarak isimlendirildiği belirtilmektedir. c) elikler: sler. 2.12.2. Bitkisel Bezeme 2.12.2.1. Stilize Motifler a) Hatayi Hatâyî, çeşitli çiçeklerin dikine kesitinin alınarak çizgilerinin stilize bir hale getirilmesiyle oluşturulmuş birçok yaygın motif çeşidimizdir. Çin Türkistan ından doğmuş olan bu motife, doğum yerine nispetle Hatâî- Hatâyî ismi verilmiştir (Derman, 1998: 104). Hatâyî motifinin, Çin de, şakayık tanınmış olması ve özellikle de Hitay hanedanlığında devlet çiçeği olarak kabul edilmiş olması açısından önemi büyüktür. Bu motife şakayık, çiçekli arabesk, palmet ve bu gibi isimlerle de kullanılmaktadır, aslında bu yanlışlık hatayinin üslup farklılıklarından oluşmuştur.

29 Çizim 1: Hatayi b) Penç Penç motifi bitki kaynaklı olup gelişmiş bir çiçeğin kuşbakışı görüntüsünün (yapraklı), se berk (üç yapraklı), cihar berk (dört yapraklı), penç berk (beş yapraklı), şeş berk (altı yapraklı) isimlerini almışlardır. Zaman içinde en yaygın olarak beş yapraklı penç kullanılmıştır. Penç motifi çiçeğin tepeden görünüşü olduğundan, kompozisyonda bu motife giren veya çıkan sapların yönü, hatayi çiçeğinde olduğu gibi bir kurala bağlı değildir. Dolayısıyla kompozisyon içinde doğacak birçok zor bağlantıda, pençler bir anahtar niteliği taşırlar (Bakır, 1999: 64). Çizim 2: Penç c) Gonca Motifi Taç ve çanak yaprakları belli olan gonca gül motifi, tam açılmamış gonca halindeki bir çiçeğin dikine kesitinin üslûplaştırılarak çizilmiş şeklidir. Gonca motifinde, alt tohumluk kısmı genellikle gösterilmez. Gonca hatayinin açmamış halidir. Kompozisyonlarda yardımcı motif durumundadır. Üç bölümden oluşur; çanak, tohum kesesi, taç ve çanak yapraklardır. Gonca motifi çizilirken önce dış hatları oluşturan oval forum belirlenir. Motifi oluşturan birinci kısım, çanak çizildikten sonra eğer

30 görünecekse tohum kesesi kısmı çizimi yapılır. En son olarak da taç ve çanak yapraklar oluşturulur. Pençlerin bitiminde yer aldığından tepesinden yaprak çıkma ihtimali yoktur. Çizim 3: Gonca d) Yapraklar On altıncı yüzyılın ilk yarısında çinilerde kullanılan yapraklar küçük, büyük, bir kenarı tırtıklı, iki kenarı tırtıklı vs. çeşitleri vardır. Bazı yapraklar ölçü açısından özellikle bordürlerde, beraberinde çizildiği çiçeğin büyüklüğü yanında küçük kalmaktadır. Yüzyılın ilk yarısında yapraklar çiçeklere yardımcı motif görevini üstlenmektedir. Yüzyılın ikinci yarsında ise yapraklar çiçeklerle eşit konuma getirilmiş, kompozisyonda her iki motif dengeli bir şekilde yer almıştır. Yaprak motifine Şahkulu değişik bir anlayış getirmiş ve kendine has bir üslup olan saz yolu üslubunu süsleme sanatına katmıştır. Şahkulunun oluşturduğu saz yolundaki yapraklar, uzun sivri uçlu, hareketli ve zarif bir görünüşe sahiptir. Büyük ve detaylı çizilen bu yapraklarda özellikle orta damar ve ana çizgiler kalın çekilmiştir. Bu saz yolunun en karakteristik özelliğidir. Çizim 4: Yapraklar

31 e) Rumi Anadolu ya ait anlamına gelen Rumi hayvandan türediği düşünülen motiftir ve 14 y.y a kadar bu düşünceyi desteklese de sonraları daha da stilize olarak farklı çeşitleriyle kullanılmıştır. Geleneksel sanatlarımızın en daimi motifidir ve hemen hemen her yerde karşımıza çıkmaktadır. Rumi motifinin gelişerek ve zaman içinde üsluplaşarak süslemede hâkimiyet kazandığı dönem, Türklerin her bakımdan güçlendiği, XIII. Yüzyıl Anadolu Selçukluları dönemine rastlar. Çok çeşitli şekillerde karşımıza çıkan Rumiler, grifon, harpi, melek, ejder gibi efsanevi yaratıkların ve kuşların kanat süslemelerinde, yazılarda ve minyatürlerin zemin bezemelerinde yer alır (Bakır,1999: 69). Çizim 5: Rumi çeşitleri f) Lotus len en eski motiflerden biridir. Eski Mısır sanatının karakteristik motifidir. Asur sanatında da yan yana dizilmiş r halinde kullanılmıştır. g) Palmet Palmet motifi, doğu sanatına Helenistik sanat etkisiyle girdiğ ş uklular dan başlayarak Osmanlılar ın sonuna kadar hemen her devirde, fakat kullanıldığ nemin sanat anlayışına uygun şekillerde palmet ve lotus motifleri kullanılmıştır.

32 h) Ağaçlar Türk süsleme sanatında pek çok çeşiti olan ağaç motifinin genellikl acı, hayat acı lar şeklinde kullandığı görülmektedir. ı) Yemiş ve Meyveler u gibi bu gru ok zengindir. Onsekizinci zyıla kadar nispeten seyrek, daha sonralar oldukları r (Keskiner, 1978: 11). 2.12.2.2. Naturalist Üslupta Motifler a) Lale Doğadaki görünüme uygun olarak çizilen lale motifi uzun ince yapraklarıyla zarif bir görüntüye sahiptir. Kelimesi, Arapça yazıldığında Allah kelimesiyle aynı harfleri taşıdığı bilinmektedir. Cami mezar taşları ve türbe gibi dini eserlerin süslemesinde lale motifine sık rastlanır. b) Gül 16. yüzyılın sonuna kadar gül motifi doğadaki görünümüne benzer paralelde üsluplaştırılarak çizilmiştir. Tepeden ve profilden stilize bir şekilde çizilmiştir. Tepeden çizilen güller penç görünümünde olup taç yaprakları yuvarlak ve ya sivri görünümündedir. Çizimi de yine dairesel bir zeminde bölmelere ayrılarak taç yapraklar oluşturularak aşağıya eğik ve ya dairesel doğrultuda aynı hizada çizilir. XVI. yüzyıl çini sanatında da çok çeşitli gül motiflerine rastlamaktayız. Bunlar genellikle profilden ve tepeden görünümlerine göre yarı stilize bir anlayışla çizilmiş örneklerdir. Profilden çizilmiş güller daha çok açmış ve yaprakları aşağı dökülmüş şekildedir. Tepeden görünen örnekleri hatayi üslubundaki penç motifleri gibidir. Gül yaprakları küçük, tombul ve sivri dişli olduklarından hatayi üslubu pençlerden kolayca ayrılır. Ayrıca güllerin karakteristik formdaki gül goncaları da kompozisyonlarına vazgeçilmez

33 elemanlar olmuştur. Açmış ve profilden görünümü verilen güllerin çiziminden önce çanak belirlenmiş olmalıdır. Çanağın üzerine elipse benzer bir form oturtulur. Böylece gülün istenilen büyüklüğü ve sınırları elde edilmiş olur. Daha sonra kaç kat isteniyorsa gülün katmerleri enine çizgilerle hafifçe tesbit edildikten sonra yaprakları yerleştirilir (Bakır,1993: 208). Çizim 6: Karanfil, gül, lale c) Karanfil Karanfil motifi, karanfil çiçeğinin profilden görünüşünün stilize edilmesiyle oluşturulmuştur. Naturalist üslupta sık karşımıza çıkan motif çanak üzerine tek sayılı yapraklarla 3, 5, 7, 9 vb. gibi çizilir. Yapraklarındaki katmerler çeşitli şekillerde çizilmiştir ve farklı bir hava katmaktadır. Karanfil çiçeğin profilden görünüşünün stilize edilmiş haline denir. Lale kadar zengin çeşit ve sayıda uygulanmadığı halde karanfilde gerek katmerli ve yalın kat örnekleriyle süsleme motifleri arasında sevilen çiçeklerdendir. Kumaşlarda XII. Yüzyılda yer almış olmasına rağmen çinilerde ilk kez Hürrem Sultan Türbesinin mihrap aynası görülmüştür (Sinemoğlu,1996: 132). d) Sümbül XVI. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren çini sanatında kullanımına başlanmış tabak ve vazolarda yerini almıştır. Motif doğadaki görünümüne benzer şekilde stilize edilerek kullanılmıştır. Sümbül motifi bütün örneklerde dört taç yapraklıdır.

34 Çizim 7: Sümbül e) Bahar Dalları Bahar dalının ilk kullanım örnekleri 1558 de sarayın baş nakkaşı Kara Memi nin tezhip sanatında uyguladığı örneklerde rastlanmıştır. Bahar ağacının tam anlamıyla çini sanatına girişi XVI. Yüzyılın ikinci yarına denk gelmektedir. Bahar dalının cennet bahçesini çağrıştırdığı söylenir. Bahar ağacı çizmek için önce ağacın gövde kısmı oluşturulur ve gövdeden çıkan dallar üzerine stilize edilmiş bahar çiçekleri yerleştirilir. Daha sonra dallar üzerine dengeli bir şekilde büyükten küçüğe doğru sıralanır. Aynı sıralama motife eklenecek yapraklarda uygulanır. Çizim 8: Bahar dalı f) Serviler İslam dinine göre bir sürü anlam taşıyan motiflerimizde servinin de yeşilliği huzuru rüzgâra direnen bir bitki oluşu da sabrı temsil ettiği bilinmektedir. Servi motifi her yerde karşımıza çıkmaz belli başlı örneklerde karşılaşırız. Çini motiflerinde kullanılan servi ağacı ilk kez Edirne de ki Muradiye Caminin altıgen çinilerinde, aynı kökten yükselen üç servili örnek ile

35 yer almaktadır. Uzun süre işlenmeyen bu motif, ancak Hz. Halit in türbesi ve Topkapı sarayı ve Sultan Ahmet Cami gibi anıtların, yüzyılın sonlarına tarihlenen bazı çinilerinde tekrar ortaya çıkmıştır(sinemoğlu, 1996: 143). Çizim 9: Servi 2.12.3. Doğadan Esinlenilerek Oluşturulan Motifler a) Bulut Bu motife Çin bulutu da denmektedir. Doğadaki bulutların stilize edilmesiyle oluşturulur Çin den geldiği bilinmektedir. Bulut motifi, Osmanlı sanatına II. Bayezît döneminde girmiş ve daha sonra tezhipten çiniye, halıdan kumaşa kadar bütün sanatlarda görülmeye başlanmıştır. Çizim 10: Bulut b) Çintemani Motifteki iki çizgi, birçok farklı isimlerle karşımıza çıkar. Aynı motif, pars beneği olarak da adlandırılır. Bu motifi şimşek, kaplan postu, kaplan çizgisi, dudak ve bulut olarak nitelendirilmiştir. Bazı yayınlarda üçleme kozmik düşünceyi yansıttığından d bahsedilmektedir. Çintemani motifi Orta Asya kökenlidir.

36 XV. Yüzyıldan itibaren Osmanlı sanatında sık uygulanarak, kumaş, çini ve halı sanatında yaygın bir kullanıma ulaşmıştır. Tezhip sanatında bilinen ilk örneğin, 1515 tarihli Mantıku t-tayr adlı yazma eserin sayfa kenarında olduğu söylenir (Süslü,1976:242). Çizim 11: Çintemani c) Güneş, Ay ve Yıldızlar olanlardır. 2.12.4. Geçmeler Geometrik hatlarla oluşturulan zincirleme halkaların devamı seklinde, örgü gibi bir alttan bir üstten geçirilerek oluşan şekillere geçme, zencerek adı verilir. Ayrıca zencerek, yazma kitapların sayfa kenarlarına ve levha yazılarının etrafına, iki çizgi arasına altın yaldızla yapılan zincirleme halkalar seklindeki süsleme suyu olarak da tarif edilir (Arseven, 1971: 85). Çizim 12: Geçmeler 2.12.5.Yazılı Bezeme Selçuklu ve Osmanlı döneminde çini sanatında geniş kullanım sahası bulmuş, levhalar, kitabeler ve değişik çini formlarının yüzeylerini süslemiştir. Yazılar genelde sülüs ve nesih türünde rağbet görmüş günümüz Kütahya çini sanatında önemini hiç kaybetmeden hatta artırarak devam ettirmektedir. Hüsn-i hat yazılarının işlenmesinde

37 parşömen üzerine yazılan yazı ince iğneler belli aralıkla delinerek desenin hazırlanması tamamlanır. Anadolu Selçuklu döneminde ağırlıklı olarak kufi yazı kullanılırken, Osmanlı döneminde nesih ve sülüs yazılar yoğun olarak kullanılmıştır. Çizim 13: Osmanlıca yazılı bezeme 2.12.6. Nesneli Bezemeler a) Kablar Türk süslemesinde on beşinci yüzyıldan itibaren çiçek motiflerini bir düzeye yerleştirme amacı ile şekil alan vazo motifleri çok kullanılmıştır. Pano desenlerinde çiçeklerin çıkış noktası olarak kullanılan vazo, sürahi, kâse, testi, saksı gibi formlar en sık rastlanan objelerdir. - eklikler: Her zyıldan itibaren sıkça vazo motifleri görülür. - amdanlar : ı sembolize eden bir motif r. - erleri : labdan, buhurdan vs.) b) Bina Desenleri On sekizinci yüzyılda süsleme sanatına dâhil olmuştur. İşlemede, tezhipte ve taş süslemesinde çok rastlanır. Dini binalar (cami, mescit) sivil binalar (evler, köşkler, yalılar) ve resmi binalar (saraylar, kasırlar, kaleler) olmak üzere üç bölüme ayrılırlar.

38 Çizim 14: Klise c) Gemi ve Kalyonlar Diğer motiflere oranla daha az kullanılmışlarsa da yine de pek çok çeşitleri görülmektedir. Özellikle on altı ile on sekizinci yüzyıllar arasındaki Türk seramiklerinde çok rler. Arıca işlemede, minyatürde süslemesinde en örnekleri bulunur. d) Eşya Motifleri Ev eşyası, ve gündelik gereçler, yerlerine göre süsleme desenleri olarak kullanılmıştır. Özellikle mezar taşlarında kişilerin sembol olarak çok rler. (Kese, kahve fincanı, tüfek, tabanca, okluk vs. gibi). 2.12.7. Figürlü Bezeme a) İnsan Figürlü Motifler Selçuklularda daha çok kullanılan figürlü bezemeler Kütahya Çinilerinde de 18. yüzyıl döneminde Ermeni sanatçılarında etkisiyle sıkça kullanılmıştır. Bunlar; yöresel kıyafetli kadınlar, seraphimler, dini temsil eden insanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. b) Hayvan Figürlü motifler Bitkisel motifler kadar önemli yere sahip olan hayvan figürlü bezemeler Selçuklu Çinilerinde de en güzel örneklerle karşımıza çıkmaktadır. Bunlar da kendi aralarında yalın hayvan motifleri ve stilize olarak gruplandırılabilir.

39 1. veya mitolojik hayvan motifleri Ejderler (Ejderhalar) urlar. - lar. 2. Stilize hayvan motifleri tir. i hayvanlar i gibi hayvanlar er deniz hayvanları 2.12.8. Geometrik Motifler Yıldızlar, altıgenler, beşgenler gövde yüzeyinde kırık çizgilerin kesişmeleriyle oluşturulurlar. Çini sanatında kullanılan geometrik şekillerin kaynağını Anadolu da mimari yapılarda görülen tuğla ve mozaik süslemeler oluşturmuştur. Seramik kapları üzerindeki çeşitli geometrik kompozisyonların B.Selçukluların tuğla, taş, stuko süslemelerindeki geometrik örneklerle olan benzerliği bu motiflerinde orijinini göstermesi bakımından önemlidir. Geometrik kompozisyon şekilleri XIII. ve XIV yy. Anadolu Mimarisindeki, altıgen ve üçgen formlu kaplamaların ve mozaik çini tekniğinin seramiklere yansımış şeklidir (Yetkin, 1986: 70). 2.12.9. Barok, Ampir ve Rokoko Motifleri Batı etkisi ile on yedinci yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türk Süslemesi değişime uğrar ve bu yeni moda eski motiflerle birleşerek Türk Rokokosu adı verilen bir üslubu ve yeni motiflerini oluşturur.

40 2.13. SADBERK HANIM MÜZESİ Fotoğraf 8:Sadberk Hanım Müzesi 2.13.1. Tarihçe Türkiye nin ilk özel müzesi olan Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Sarıyer-Büyükdere de bulunmaktadır. 14 Ekim 1980 tarihinde Azaryan Yalısı olarak adlandırılan yapı Vehbi Koç un eşi Sadberk Koç un kişisel koleksiyonunun sergilemesi için açılmıştır. 19. yüzyıl sonlarında inşa edilmiş olan Azaryan Yalısı, 1950 yılında Koç ailesi tarafından satın alınmış ve müzeye dönüştürülmesine karar verilen 1978 yılına kadar da yazlık olarak kullanılmıştır. 1978-1980 yılları arasında, Sedat Hakkı Eldem in hazırladığı restorasyon projesinin uygulanmasıyla müzeye dönüştürülmüştür. Sadberk Koç un kişisel koleksiyonunda yer alan geleneksel kıyafet, işleme, tuğralı gümüş ve porselen gibi eserlerden oluşan müze koleksiyonu zaman içinde hibe ve satın alma yoluyla zenginleşmiştir. Türkiye nin büyük koleksiyonerlerinden Hüseyin Kocabaş ın vefatından sonra, koleksiyonu Sadberk Hanım Müzesi koleksiyonuna katılmıştır. Vehbi Koç Vakfı nın 1983 yılında Sadberk Hanım Müzesi koleksiyonlarına kattığı Hüseyin Kocabaş Koleksiyonu nda yer alan arkeolojik eserlerin sergilenebilmesi için

41 mevcut binanın hemen yanındaki 20. yüzyıl başlarında inşa edildiği sanılan yalı da satın alınmış ve ön cephesi aslına uygun olarak restore edilmiştir. (http://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/default.asp?page=tarihce&hl=tr). Müzede binlerce yıllık eserler sergilenmektedir. Osmanlı dönemi dokumaları, kıyafetleri ve işlemeleri Azaryan Yalısı nda bulunmaktadır. Sadberk Hanım Müzesi kuruluşunda yaklaşık 3 bin esere sahipken bugün 18 bini aşkın eseri bünyesinde toplamaktadır. M.Ö. 6. bin yıllarından Bizans dönemi sonuna kadar Anadolu da yaşayan uygarlıkların maddi kültür kalıntılarını yansıtan arkeolojik eserler Sevgi Gönül Binası nda, Osmanlı ağırlıklı İslâm eserleri, Osmanlılar için yapılmış Avrupa, Uzak ve Yakın Doğu eserleri ile Osmanlı dönemi dokumaları, kıyafetleri ve işlemeleri Azaryan Yalısı nda sergilenmektedir. (http://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/default.asp?page=tarihce&hl=tr). Birinci kattaki Türk-İslam bölümünde sergilenen eserlerde; Erken İslam, Selçuklu, Eyyubî, Memlûk, Timurlu ve Safevi dönemlerine ait maden, seramik ve cam eserleri vardır. Bu dönemlere ait bronz, pirinç ve bakırdan yapılmış eserler arasında sürahi, kâse, tabak, şamdan, kandil, havan, dirhem ve asma kilitler bulunmaktadır. Osmanlı dönemi tombak ve tuğralı gümüşlerin sergilendiği odadaki eserler arasında ise askeri teçhizat, mutfak eşyaları, aynalar, hamam tasları, yazı takımları görülür. Mineli ve murassa eserler müzenin göz alıcı vitrinlerini oluşturmaktadır. Avrupa da 18. ve 19. yüzyılda Osmanlı pazarı için yapılmış olan şerbet bardakları, fincan zarfları, tatlılıklar, saatler, enfiye kutuları sergilemede önemli bir yer tutmaktadır. Fotoğraf 9: Türk İslam Eserleri bölümü

42 Sadberk Hanım Müzesi nin İznik seramik koleksiyonu, dünyanın hayran olduğu koleksiyonlarından biridir. Teşhirde birbirinden değerli nadide eserler bulunmaktadır. 15. yüzyılın sonundan 17. yüzyılın ortalarına kadar İznik seramik sanatının gelişimini rahatça görebileceğiniz koleksiyonda natüralist üslupta gül, lale, karanfil, sümbül gibi motiflerin yer aldığı tabak, kâse, vazo ve maşrapa gibi günlük kullanım kapları bulunmaktadır. Bunların yanında cami, türbe, medrese, hamam gibi yapılar için üretilen çinilerden örnekler vardır. Sadberk Hanım Müzesi nin Çin porselenleri koleksiyonu, mütevazi bir koleksiyon olmakla birlikte, içinde özgün eserlerin yer almasıyla Osmanlı döneminde kullanılan Çin porselenlerini incelemek isteyenler için önemli bir hazinedir. Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi, 14 Ekim 1980 yılında Türkiye nin ilk özel müzesi olarak ziyarete açılmıştır. Başlangıçta Vehbi Koç un eşi Sadberk Koç un kişisel koleksiyonundan oluşan Müze deki eser sayısı, bugün Türk-İslam eserleri ve arkeolojik eserlerle birlikte 18.000 in üzerindedir. Müze yönetimi, Osmanlı Dönemi ve Türk sanatının nadide örneklerini Müze bünyesinde toplamaya ağırlık vermektedir. Özellikle İznik çini ve seramikleri, Osmanlı Dönemi kadın kıyafetleri ile işleme koleksiyonu niteliği bakımından dünya koleksiyonları içerisinde hatırı sayılır bir yer edinmiştir. Müze koleksiyonu, hibeler, yurtiçi ve yurtdışından satın alınan eserlerle hızla büyümeye devam etmektedir (http://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/default.asp?page=tarihce&hl=tr). Osmanlı seramik sanatının 18. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasındaki gelişimini de Kütahya ve Çanakkale seramiklerinin, çinilerinin sergilendiği vitrinde görebiliriz. Araştırmanında konusu olan Kütahya çini koleksiyonundaki eserler kendine has üslubuyla dikkat çekmektedir. Sadberk Hanım Müzesi, Arkeoloji ve Erken İslam Dönemi eserleri yanında hat sanatından ipekli dokumalara kadar 600 yıllık bir imparatorluğun eserleri olan Osmanlı sanatının en seçkin örneklerini toplayarak ve gerekli koruma koşullarını sağlayarak Müze bünyesindeki kültürel mirası gelecek kuşaklara aktarmayı hedeflemektedir. Bununla birlikte daimi sergilemenin yanı sıra

43 düzenlediği geçici temalı sergiler, bilimsel yayınlar ve eğitim programları ile toplumun her kesimi ile bütünleşmeyi amaçlamakta, çağdaş müzecilik anlayışı içerisinde toplumun sanatsal ve bilimsel gelişimine katkıda bulunan, insanların bilgilenirken keyif almalarını da sağlayan eğitim ve kültür kurumu olarak hizmet vermektedir. Sadberk Hanım Müzesi, MÖ. 6. Binden günümüze kadar Anadolu ve Türk kültürüne ait eserleri kronolojik düzenlemesiyle ziyaretçilere sunmaktadır. Osmanlı evini ve Osmanlı adetlerini yansıtan vitrinleriyle müze olarak kendi türünün iyi bir örneğini oluşturmuştur. Ulusal ve uluslararası bilimsel dünyada, ICOM üyesi olarak müzecilik camiasında, Dünya kültürüne vâkıf yerli, yabancı kişiler arasında iyi tanınan ve değer verilen bir kurum olarak yer edinmiştir. Müze, bilimsel araştırmaya olanak tanımakta, yurt içi ve yurt dışı pek çok sergiye ödünç eser verme yoluyla Türkiye nin tanıtımına yardımcı olmaktadır. Bu çalışmaları ciddiyet ve disiplinle ele alırken, Kültür Bakanlığı na bağlı devlet müzeleri ile ortak projelerde yer almaktadır (http://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/default.asp?page=tarihce&hl=tr). Fotoğraf 10: Sadberk Hanım Müzesi Teşhir Salonu

44 2.13.2.Türk İslam Eserleri Koleksiyonu Türk-İslam bölümünün ikinci katında, Osmanlı dokuma ve işlemelerinin yer aldığı seçkin örneklerin yanında Osmanlı dönemi geleneksel kadın kıyafetlerinden zengin bir koleksiyon sergilenmektedir. Bunlar arasında üçetek entariler, Osmanlı kadın kıyafetinin yüzyıllar boyunca değişmeyen örnekleri olmuştur. İki ön ve bir arka parçadan oluşan eteklerin yanları yırtmaçlı olup sevai, selimiye, brokar gibi kumaşlardan yapılmıştır. Kına geceleri ve düğünler gibi özel zamanlarda giyilen bindallı entariler ise genellikle kadife üzerine sim ile dival işi tekniğinde işlenmiş ağır işlemeli kıyafetlerdir. Bunun dışında 20. yüzyılın başlarına tarihlendirilen Fransız etkisinin görüldüğü Avrupa kesimli kıyafetler ve gelinlikler müze vitrinlerinde yer almaktadır. İkinci katta ise, Osmanlı gelenek ve göreneklerinden olan kahve ikramı, kına gecesi, lohusa, hamam ve sünnet töreni konuları tanıtılmaktadır. (http://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/default.asp?page=tarihce&hl =tr).

45 BÖLÜM III 3. YÖNTEM 3.1.Araştırmanın Modeli Bu çalışmanın modeli, bir betimleme modelidir. Çalışma da Sadberk Hanım Müzesi Kütahya Çini Koleksiyondaki Çiniler araştırma konusu olarak belirlenmiştir. Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki çinilerin süslemeleri tespit etmek, süsleme ve yapım tekniklerini belirlemek, desen ve kompozisyon özelliklerini çizim ve fotoğraflarla belgeleyerek ortaya koymak için müzede detaylı araştırma yapılmıştır. 3.2.Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki çiniler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki teşhirdeki sadece 60 eser oluşturmaktadır. 3.3. Veri Toplama Tekniği Araştırma için Ankara, İstanbul İllerinde bulunan kütüphanelerde literatür taraması yapılmıştır. Çini sanatı ile ilgili geçmişte yapılmış olan çalışmalar araştırılmıştır. Literatür taramasına tez süresince devam edilmiştir. Müze teşhirindeki Çinilerin fotoğrafları çekilmiş, çinilerin birebir ölçüleri alınmış ve çizimleri yapılmıştır. Elde edilen veriler oluşturulan bilgi formlarına işlenmiştir. 3.4.Verilerin Analizi 1. Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyondaki çiniler ile ilgili literatür taraması yapılarak kaynaklardan elde edilen bulguların teknik ve tarihsel gelişimleri açıklanmıştır. 2. Verilerin toplanma aşamasında oluşturulan bilgi formlarından koleksiyondaki çinilerin fotoğraf, çizim, yapım ve süsleme teknikleri, desen ve kompozisyon özellikleri belirlenmiştir; bunların sonucunda elde edilen veriler ışığında konu, boyut ve teknik döküm tabloları oluşturulmuştur.

46 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM 4.1. BİLGİ FORMLARI VE ÇİZİMLER Fotoğraf. 1 Tabak Örnek No: 1 Envanter No:1927-P.279 İlgili Koleksiyon: Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:3,6 Ç:15,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

47 Şekil. 1 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, siyah Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak ve stilize çiçek dalı Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Beyaz hamurlu, soluk kobalt mavi ve sarı ile siyah kontur çekilerek bezenmiştir. Ağız kenarında; aralarında çizgilerle sıralanarak üç dilimli yapraklardan oluşan bir bordür ve ortada stilize bir çiçek dalı bulunmaktadır.

48 Fotoğraf. 2 Limon Sıkacağı Örnek No: 2 Envanter No:10456-P.467 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyüklere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Limon sıkacağı Ürünün Boyutları: Y:4,8 Ç:13,6 cm Uygulanan Teknik: Sıraltı

49 Şekil. 2 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak ve stilize çiçek motifleri Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; beyaz hamurlu, eserin ağız kenarında dalgalı, iğne yapraklı bordür, iç kenarında dört adet stilize çiçek dalı, konik çıkıntının dilimleri üzerine de yaprak kıvrımları çizilmiştir.

50 Fotoğraf. 3 Matara Örnek No:3 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ikinci yarısı Ürünün Cinsi: Matara Ürünün Boyutları: Pişirme Tekniği: Sıraltı.

51 Şekil. 3 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, yeşil, sarı, firuze, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Bitkisel bezeme Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu dışa dönük ağızlı, yuvarlak gövdelidir. Şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, yeşil, sarı, firuze, mor ve kırmızı Renklerle konturlar da siyah kullanılarak bezenmiştir. Merkezden kenara doğru iç içe daireler oluşturacak biçimde stilize çiçek dalları ve yapraklarla bezenmiştir.

52 Fotoğraf. 4 Şişe Örnek No: 4 Envanter No:10346-P.458 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: :Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Şişe Ürünün Boyutları: Y:20,5 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı..

53 Ölçek: 1/2 Şekil. 4 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Stilize yaprak, taramalı bordür. Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Armudi gövdeli, şişenin kapağı gümüştür. Kobalt mavi kullanılmıştır. Gövde stilize yaprak motifleri, boynun bitişinde verev taramalı bordür ve gövdenin alt kısmı iki sıra zikzak ve yapraklı bordürle bezenmiştir.

54 Fotoğraf. 5 Fincan Örnek No: 5 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18.yy ikinci yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları:

55 Şekil. 5 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, yeşil, sarı, mangan moru, kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Eserin Durumu: Sağlam Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, yapraklar Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Sıraltına kobalt mavi, yeşil, sarı, mangan moru, kırmızı renkleri ile bezenmiştir. Beyaz hamurlu, halka kaidelidir. Ağız ve dip kısmında dalgalı helezonik bordür vardır. Gövde kısmında balık pullu, testere dişli yapraklı stilize çiçek motifi bulunmaktadır.

56 Fotoğraf. 6 Gülabdan Örnek No:6 Envanter No:1811-P.268 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Gülabdan Ürünün Boyutları: Y:15,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

57 Ölçek: 1/2 Şekil. 6 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Şeffaf Eserin Durumu: Sağlam Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, üçgenler Ana Kompozisyon: Bitkisel ve geometrik bezeme; Armudi gövdeli, omuzu bilezikli. Giderek daralan kısa boyunludur. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltına kobalt mavi çiçek dalları boyun kısmında ise üçgenlerden oluşan bordür vardır.

58 Fotoğraf.7 Sürahi Örnek No:7 Envanter No:9315-P.327 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:19 yüzyıl başı Ürünün Cinsi: Sürahi Ürünün Boyutları: Y:26,3 d.ç:11,7cm Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

59 Ölçek: 1/3 Şekil. 7 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi ve yeşil Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek, rozet, zikzak bordür, rumi, madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi ve yeşil ile bezelidir. Gaga akıtacaklı, küresel gövdeli, pedestal ayaklı ve çift kıvrımlı kulpludur. Ağız kenarı benekli bir bordür vardır. Boyunda yeşil çizgilerle ayrılmış; içlerinde rozet çiçek ve zikzaklar bulunan dikey bölmeler vardır. Boyunun bitiş kısmında rumi ve zikzaklı bordür dolanmaktadır. Gövde üzerine kabartma olarak yuvarlak madalyonlar ve benekler yapılmıştır. Madalyonların içinde rozet çiçekler yapraklı dallar kabartma benekler vardır.

60 Fotoğraf.8 Tas Örnek No:8 Envanter No:10457-P.468 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Tas Ürünün Boyutları: Y:5 ç:21,3 Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

61 Ölçek: 1/2 Şekil. 8 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Mavi Kontur Rengi: Gri-mavi Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Rozet çiçekler ve meyve yapraklı dallar, yıldız, madalyon, stilize deniz kabuğu. Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Beyaz hamurlu, halka kaideli, yukarıya doğru genişleyen çukur gövdeli, dışa dönük ağız kenarlıdır. Şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi tonları konturları mavi-gri kullanılarak bezenmiştir. Ağız kenarında zincir şeklinde bordür vardır. İçinde 6 adet kartuş bunların içinde de deniz kabuğu biçiminde içinde meyve ve yapraklarıyla madalyonlar bulunmaktadır. Orta da rozet çiçek ve yıldızlar görülmektedir.

62 Fotoğraf.9 Maşrapa Örnek No:9 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18. yüzyıl Ürünün Cinsi: Maşrapa Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı, Kafes kazıma Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

63 Şekil. 9 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, firuze ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçekler, yapraklar, benekler ve balık pulu Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Beyaz hamurlu renksiz sıraltına sarı, firuze, yeşil, kobalt mavi ve kırmızı renkleriyle bezeme yapılmıştır. Tek şerit kulplu ve dışa dönük ağızlı düz boyunludur. Armudi gövdeli ve düz halka kaidelidir. Gövde de kazıma kafes tekniğiyle oluşturulmuş dışı yapraklı sivri uçlu madalyon, içinde de kartuşlara ayrılmış balık pulu ve benekler görülmektedir yanında da tek daldan çıkan çiçek ve yapraklar vardır.

64 Fotoğraf.10 Fincan Örnek No:10 Envanter No:1808-P.265 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y:4,6 ç.8,2 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı, kafes tarama Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

65 Şekil. 10 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Bitkisel ve geometrik bezeme Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Beyaz hamurlu ve astarlıdır. Renksiz sıraltına Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir. Dış yüzünde kafes taramalı kazıma tekniğiyle yapılmış üçgenler, içinde benek ve çiçekli yapraklar bulunan kartuşlar, ağız kısmında küçük yapraklardan oluşan bir bordür bulunmaktadır.

66 Fotoğraf.11 Gülabdan Örnek No: 11 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Gülabdan Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

67 Şekil. 11 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Dalga kıvrımlı kuşak, stilize lale ve yapraklar. Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bilezikle gövdeye bağlanan ince uzun boyunlu, armudi gövdeli halka diplidir. Beyaz hamurlu, beyaz astarlı ve şeffaf sırlıdır. Sır altında bezemeler yeşil, sarı, kobalt mavisi ve toprak kırmızısı renklerde olup konturları siyahtır. Gövde dikey sekiz bölüme ayrılmış ve bölümlerin içi dalga kıvrımlı kuşaklar ile stilize tek laleler ve yukarıdan sarkan çiçekli dallarla bezenmiştir.

68 Fotoğraf.12 Maşrapa Örnek No:12 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y başı Ürünün Cinsi: Maşrapa Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

69 Şekil. 12 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Krizantem, yapraklar, stilize lale ve madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında, kobalt mavi tonları, sarı, yeşil, mangan moru, firuze ve kırmızı ile bezelidir. Düz halka kaideli, dışa açık düz ağızlı ve tek şerit kulpludur. Kulpta verev taramalı bordür vardır. Gövde ve boyun kısmını birleştiren bilezik kısmı sarı bir şerit şeklinde boyanmıştır. Gövde kısmında üçgenler ve içlerinde de testere dişli madalyonlar vardır. Boyun kısmı daha grift bitkisel bezemeyle süslenmiştir.

70 Fotoğraf.13 Kalemdan Örnek No:13 Envanter No:3993-P.930 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Kalemdan Ürünün Boyutları: Y:15,2 u.24 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

71 Ölçek: 1/2 Şekil. 13 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Mavi Kontur Rengi: Gri Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek, yaprak stilize deniz kabuğu ve madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, oval formlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında mavi ve firuze ile kontürlerde gri kullanılarak bezenmiştir. Kapağın eğimli kenarlarında, zemini çiçek ve yaprak kaplı, stilize deniz kabuğu biçiminde madalyonlar görülür. Kapağın düz olan üst kısmı firuze renktedir. Gövdenin dış yüzü, benekli dikey bantlarla bölünmüş, içleri kapakta görülen madalyonlarla bezenmiştir. İç yüz de çiçekler ve yapraklarla bezenmiştir.

72 Fotoğraf.14 Matara Örnek No:14 Envanter No:1812-P.269 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Matara Ürünün Boyutları: Y:20,8 ç.16-6 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

73 Ölçek: 1/2 Şekil. 14 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Ağaç, lale motifi ve yapraklar Eserin Durumu: Restorasyon görmüş Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, Şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, yeşil, sarı ve kırmızı konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Kısa boyunlu, yuvarlak gövdeli, iki kulp ve iki ayaklıdır. Boyun ve kulpta yaprak motifleri vardır. Gövdenin her iki yüzü silme vardır. Silmelerin içi çiçek dalları, dışında ise lale dalları ile vardır.

74 Fotoğraf.15 Fincan Örnek No:15 Envanter No:9450-P.364 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y:4 ç.6,8 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

75 Şekil. 15 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Balık pulu ve testere dişli madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sır altında mavi, sarı, yeşil ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Dış yüzünde, benekler, testere dişli madalyonlar ve balık pulu motifi vardır.

76 Fotoğraf.16 Sekizgen Çini Örnek No:16 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Sekizgen çini Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

77 Şekil. 16 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: rozet çiçek, palmet, sekiz uçlu madalyon, Stilize çiçekler ve yapraklar Eserin Durumu: Sağlam değil Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, sekizgen çini. Beyaz astarlı şeffaf renksiz sıraltına kobalt mavi, sarı, yeşil, firuze ve kırmızı renklerle konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Merkezde rozet çiçek, palmet ve sekiz uçlu madalyon bulunmaktadır. Merkezden dışa doğru oluşturulan kompozisyonda madalyonun dışında stilize çiçekler ve sekizgen çininin bordür kısmı da çiçek ve yapraklarla tekrar edilmiştir.

78 Fotoğraf.17 Limon Sıkacağı Örnek No:17 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Limon Sıkacağı Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

79 Şekil. 17 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, kırmızı ve sarı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, yapraklar, benekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı ve şeffaf renksiz sıraltına Kobalt mavi, firuze, kırmızı ve sarı renkleriyle bezenmiştir. Dışa dönük ağızlı kâse formundadır. Bombeli kısmın üstünde çizgiler, benek ve çiçek vardır. Ağız kısmında stilize yapraklar ve çiçekler vardır. Orta kısımda ise lale formunda çiçekler ve yapraklardan oluşan bir kompozisyon görülmektedir.

80 Fotoğraf.18 Matara Örnek No:18 Envanter No:10373-P.463 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Matara Ürünün Boyutları: Y:19,3 ç.17,5 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

81 Ölçek: 1/2 Şekil. 18 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, yapraklar, benekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, kısa boyunludur. Beyaz astarlı ve şeffaf renksiz sıraltında silmelerin içinde kobalt mavisi benekli zikzaklı bordür, yaprak motifleri ve çiçekli dallar bezemektedir.

82 Fotoğraf.19 Sekizgen Çini Örnek No:19 Envanter No:9576-P.414 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Sekizgen Çini Ürünün Boyutları: B.22,1 cm k.u:9,3 Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

83 Şekil.19 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, kırmızı ve yeşil Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Sekiz kollu yıldız, palmet, şemse, madalyonlar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, sarı, yeşil, soluk firuze ve kırmızı konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Merkezdeki palmet ve madalyonlar bütün alanı kaplamaktadır. Bordüründe; stilize şemse ve geometrik geçme motifler kullanılmıştır.

84 Fotoğraf.20 Daldırma Örnek No:20 Envanter No:3999-HK. 936 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Daldırma Ürünün Boyutları: Y:8 a.ç.9,2 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı. Kullanılan Renkler: Firuze Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Noktalı kabartma Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Krem rengi hamurlu, iki kaideli ve tek kulpludur. Beyaz astarlı, şeffaf sırlı, firuze akıtmalıdır. Gövde de kabartma tekniğiyle yapılmış noktalar vardır.

85 Fotoğraf.21 Tabak Örnek No:21 Envanter No:1804-P.261 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:4,5 ç.16,9 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

86 Ölçek: 1/2 Şekil.20 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, yeşil, sarı, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, balık pullu desenli, madalyon ve yaprak Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sır altında mavi, sarı, yeşil mor ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Ortada madalyon içinde balık pulu motifi vardır. Geniş bordürde ise çiçek dalları, kenarı testere dişli yapraklar, içi balık pullu yarım madalyonlar vardır.

87 Fotoğraf.22 Tabak Örnek No:22 Envanter No:1931-P.283 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:4,1 Ç.18,8 CM Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

88 Ölçek: 1/2 Şekil.21 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, yeşil, sarı, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Rozet çiçek, haç, tırtıllı yaprak, benek Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sır altında mavi, sarı, yeşil mor ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Kenarda, testere dişli tırtıllı yapraklarla ayrılmış çiçek desenleri ve merkezde bir çift halka içinde, benekli haçlar ve ortada rozet çiçek görülür.

89 Fotoğraf.23 Çini Örnek No:23 Envanter No:4286-HK.1223 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: 18x17,5 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

90 Ölçek: 1/2 Şekil.22 Kullanılan Renkler: Gri mavi, yeşil, sarı, Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu mavi Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Palmetler, rozetler ve yarım çiçekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu kare çini. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında gri mavi, sarı ve yeşil konturlarda koyu mavi olarak bezenmiştir. Ortada stilize bir palmet ve iki yanında aşağıya doğru yerleştirilmiş testere dişli yapraklar bulunmaktadır. Kıvrık saplı hatayiler ve pençler görülmektedir.

91 Fotoğraf.24 Çini Örnek No:24 Envanter No:1988-P.284 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: 9x18 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

92 Ölçek: 1/2 Şekil.23 Kullanılan Renkler: Gri mavi, yeşil, sarı, Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu mavi Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Palmetler, rozetler ve yarım çiçekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında gri mavi, sarı ve yeşil konturlarda koyu mavi olarak bezenmiştir. Kompozisyonunda palmetler, rozetler ve yarım çiçekler görülmektedir.

93 Fotoğraf.25 Tabak Örnek No:25 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

94 Şekil.24 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, mangan moru ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Balık pulu, çiçek, dallar, benekler ve çin bulutu. Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Dışa dönük düz ağızlı, sığ gövdeli, halka dipli. Beyaz hamurlu, astarlı, şeffaf sırlıdır. Sır altında kobalt mavisi, firuze, sarı, mangan moru ve kırmızı renkleri kontürler de siyah kullanılmıştır. Merkezde yazı vardır. Ortada balık pulu desenli yuvarlak çiçek çevresinde yanlara açılan rozet çiçeklerden çıkan tomurcuklu dallar, benekler ve çin bulutu görülmektedir.

95 Fotoğraf.26 Kandil Örnek No:26 Envanter No:3970-HK.907 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Kandil Ürünün Boyutları: Y:17,3 Ç:7,3 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı, ajur. Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı. Kullanılan Renkler: Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Ajurlu üçgenler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Krem rengi hamurlu, düz ağızlı, silindirik boyunlu oval yapıdadır. Şeffaf renksiz sırla sırlanmıştır. Gövdede ve boyun kısmında ajur tekniğiyle yapılmış üçgenler vardır.

96 Şekil.27 Örnek No:27 Envanter No:3970-HK.866 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y sonu Ürünün Cinsi: Kandil Ürünün Boyutları: Y:15,8 Ç:7,3 Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı, ajur Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı. Kullanılan Renkler: Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi:- Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Ajurlu üçgenler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Krem rengi hamurlu, düz ağızlı, silindirik boyunlu oval yapıdadır. Şeffaf renksiz sırla sırlanmıştır. Gövdede ve boyun kısmında ajur tekniğiyle yapılmış üçgenler vardır.

97 Fotoğraf.28 Çini Örnek No:28 Envanter No:9577-HK.415 a-b İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: Y:36,5 Ç:18,5 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı

98 Ölçek: 1/3 Şekil.25 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, yeşil ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Açık kobalt mavi Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek dalları, seraphim, dilimli madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, sarı, yeşil, mor konturlarda açık kobalt mavi kullanılarak bezenmiştir. Beyaz hamurlu çini, büyük bir panonun parçasıdır. Her iki çininin sol kenarında, kabartma ve helezoni çerçeve vardır. Helezonik çerçevenin üzerinde dal kıvrımları ve solunda çiçekli bir dal, sağında, dilimli madalyonun vardır.

99 Fotoğraf.29 Askı Süsü Örnek No:29 Envanter No:4015-P.952 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi: Ürünün Cinsi: Askı süsü Ürünün Boyutları: y:8,8 ç:7,6 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

100 Şekil.26 Kullanılan Renkler: Firuze, yeşil Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Seraphim ve haç Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında firuze, yeşil konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Beyaz hamurludur, iki tarafı da deliklidir. Orta da seraphimler üst ve alt kısmında da haç formları vardır.

101 Fotoğraf.30 Altıgen Çini Örnek No:30 Envanter No:9061-P.293 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y başı Ürünün Cinsi: Altıgen Çini Ürünün Boyutları: Y:19 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

102 Ölçek: 1/2 Şekil.27 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, yeşil, kırmızı ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Bitkisel ve geometrik Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu altıgen çini. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sır altında mavi, sarı, yeşil mor ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Kompozisyonda çiçekler, benekler, zikzaklar, yatay çizgiler ve gerçeğe uygun betimlemeler bulunmaktadır. Haç işaretlerinin oluşu klise olabileceğini doğrulamaktadır.

103 Fotoğraf.31Çini Örnek No:31 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y başı Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

104 Şekil.28 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, yeşil, kırmızı ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Balıklar, yılanlar, benekler ve çiçekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu ve astarlı çininin kompozisyonu altı adet balık ve yılandan oluşmuştur. Renksiz sıraltına yeşil, sarı, mavi ve soluk kırmızı ile konturlar siyah kullanılarak bezenmiştir. Zoomorfik ağırlıkta köşeler de bitkilerin kullanıldığı bir komposizyon olmuştur.

105 Fotoğraf.32 Kabara Örnek No:32 Envanter No:10361-P.460 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:19 y.y başı Ürünün Cinsi: Dört Adet Yazılı Kabara Ürünün Boyutları: Ç:66 cm Ürünün formu: Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

106 Ölçek: 1/6 Şekil.29 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Helezonlu yapraklar, rumi ve çiçekli bant. Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. 4/1 kompozisyon alarak oluşturulmuştur. Kabaraların ortasında Arap harfleri ile Ömer, Hüseyin, Ebubekir ve Osman yazmaktadır. Rumiler, yapraklar ve çiçeklerle bezenmiştir.

107 Fotoğraf.33 Fincan Zarfı Örnek No:33 Envanter No:1921-P.273 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Caddesi No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Zarfı Ürünün Boyutları: Y:4,7 Ç:6,9 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

108 Şekil. 30 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, firuze, kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek, yonca yapraklı madalyon Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, sarı, firuze ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Gövde üzerinde ajur tekniğinde sivri uçlu madalyonlar ve arada içinde çiçekler bulunan yoncalı madalyonlar vardır.

109 Fotoğraf.34 Askı süsü Örnek No:34 Envanter No:1660-P.238 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Askı Süsü Ürünün Boyutları: Y:8,4 Ç:7,8 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

110 Şekil.31 Kullanılan Renkler: Sarı, yeşil ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Üç adet seraphim, haç Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, oval formlu askı süsü. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında sarı, yeşil, mor ve konturlarda siyah kullanılarak yapılmıştır. Üzerinde seraphimler ve aralarında haçlar vardır.

111 Fotoğraf.35 Kase Örnek No:35 Envanter No:1782-P.225 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Kâse Ürünün Boyutları: Y:11,3 Ç:18 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

112 Ölçek: 1/2 Şekil.32 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, Sarı, firuze, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Rozet çiçek, Bitkisel taramalı kartuş, benek, yaprak Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, düz ağız kenarlı, daralan şişkin gövdeli ve halka kaidelidir. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında, kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. Kâsenin ortasında rozet çiçek dış yüzde, ağız kenarında basit tarama ve bitkisel kartuşlu bordür gövdede ince dallar üzerinde benekli yaprakları olan sağa yatık sivri uçlu madalyonlar, kaidenin dış yüzünde iki sıra mavi kuşak görülür.

113 Fotoğraf.36 Gülabdan Örnek No:36 Envanter No:9316-P.328 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İSTANBUL Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Gülabdan Ürünün Boyutları: Y:15,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

114 Şekil.33 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yapraklar, testere dişli madalyonlar, yapraklar, çiçek Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi tonları ile bezenmiştir. İnce uzun boyunludur. Bilezik üzerinde yapraklı bir bordür, gövde de içlerinde çiçekli dallar, testere dişli madalyonlar, bitkisel bordür görünmektedir.

115 Fotoğraf.37 Süs Askısı Örnek No: 37 Envanter No:4014-P.951 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Süs askısı Ürünün Boyutları: Y:11 Ç:7,8 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

116 Şekil.34 Kullanılan Renkler: Sarı, yeşil, mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Üç adet seraphim, Ortodoks haçı Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Oval formlu askı süsü. Beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında sarı, yeşil, mor kullanılmıştır. Üzerinde üç seraphim ve aralarında ikişer haç motifi yer alır.

117 Fotoğraf.38 Çini Örnek No:38 Envanter No:9341-P.345 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: 22x22 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

118 Ölçek: 1/2 Şekil.35 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu gri Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Madalyon, rozet, haç, palmet ve lotus Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, Renksiz sır altına kobalt mavi ve konturlarda gri olarak bezenmiştir. Merkezde içinde rozet çiçek ve haç bulunan palmet motifi çevresinde yarım lotuslar bulunmaktadır.

119 Fotoğraf. 39 Baharat Kutusu Örnek No:39 Envanter No:9821-P.456 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Baharat Kutusu Ürünün Boyutları: Y: 5,7 U: 13,4 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

120 Şekil.36 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu gri- mavi Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, Renksiz sır altına kobalt mavi ve konturlarda gri olarak bezenmiştir. Yoğun zikzak motifin aralarında yaprak motifleri ve kapak kısmında taramalı bordür vardır.

121 Fotoğraf.40 Fincan Örnek No:40 Envanter No:9572-P.410 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y: 7,6 Ç: 7,4 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

122 Şekil.37 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: lale, benek ve zikzak Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, Renksiz sır altına kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir. Konturlarda siyah kullanılmıştır. Gövde de lale ve yapraklarla ağız kısmında ise zikzaklarla oluşturulmuş bir kompozisyon görülür.

123 Fotoğraf.41 Tabak Örnek No:41 Envanter No:3891-HK. 828 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y: 3,7 Ç: 15 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

124 Şekil.38 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Kadın ve çiçek figürü Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, Renksiz sır altına kobalt mavi, sarı, yeşil ve mor renkleriyle bezenmiştir. Konturlarda siyah kullanılmıştır. Kenarı mavi bir şeritle bordürlenmiştir. Orta da elinde çiçek tutan şalvarlı, türbanlı ve kaftanlı bir kadın figürü vardır.

125 Fotoğraf.42 Sürahi Örnek No:42 Envanter No:3043-P. 856 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y Ürünün Cinsi: Sürahi Ürünün Boyutları: Y: 28,5 Ç: 9,7 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

126 Ölçek: 1/2 Şekil.39 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu gri Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Palmetli, hatayi, küçük çiçekler ve yazı Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, Şeffaf sır altında kobalt mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı ile bezenmiştir. Silindir boyunlu ve s biçimli kulpludur. Konturlar da koyu gri kullanılmıştır.

127 Ağız kenarında zikzaklı bordür boyunda Arapça bir yazı vardır. Ağırlıklı olarak grift; palmetli, hatayili ve küçük çiçeklerin bulunduğu bir kompozisyon bulunmaktadır. Fotoğraf.43 Fincan Örnek No:43 Envanter No:1802-p. 259 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y: 4,6 Ç: 7,7 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

128 Şekil.40 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Çiçek, baklava motifi, yapraklar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Fincanın ağız kenarında baklava ve çiçek motifli bir bordür, gövdesinde de çiçek dalları ve testere dişli yaprak vardır.

129 Fotoğraf.44 Tabak Örnek No: 44 Envanter No:1722-P. 239 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y: 3,8 Ç: 15,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

130 Ölçek: 1/2 Şekil.41 Kullanılan Renkler: Firuze, sarı, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Kadın figürü ve çiçek Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına firuze, sarı, yeşil, mor ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Ortada elinde çiçek tutan şalvarlı, türbanlı ve kaftanlı bir kadın figürü vardır.

131 Fotoğraf.45 Gülabdan Örnek No: 45 Envanter No:1810-P. 267 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Gülabdan Ürünün Boyutları: 19,3 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

132 Şekil.42 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, firuze ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: kuş, madalyon ve çiçekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, armudi gövdeli uzun ince boyunlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi, sarı, firuze ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Gövde de uçlarında benek, tepesinde kuş bulunan madalyonlar ve kafes motifleri görülmektedir. Boynunda benekli zikzaklı bir bordür vardır.

133 Fotoğraf.46 Kupa Örnek No: 46 Envanter No:1722-P. 239 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Kupa Ürünün Boyutları: Y: 3,8 Ç: 15,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

134 Şekil.43 Kullanılan Renkler: Firuze, sarı, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Bitkisel bezeme Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına firuze, sarı, yeşil, mor ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Tek kuplu, ağzı dışa doğru

135 düz açılan kupa. Stilize çiçek ve sık sık uçları tomurcuklu iğne yapraklar kullanılmıştır. Ağız ve gövde kısmında sarı şeritler bulunmaktadır. Fotoğraf.47 Fincan Örnek No:47 Envanter No:3982-P. 919 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y: 4,3 Ç: 7,9 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

136 Şekil.44 Kullanılan Renkler: Soluk mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Balık pulu, benek ve testere dişli çiçekler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına soluk mavi, sarı, yeşil, mor ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Sivri uçlu benekli ve balık pulu motifli ve testere dişli çiçek motiflerinden oluşmaktadır. Ara ara küçük yaprak kıvrımları bulunmaktadır.

137 Fotoğraf.48 Çini Örnek No: 48 Envanter No:401 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: Y: 20,7 Ç: 20,5 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

138 Ölçek: 1/2 Şekil.45 Kullanılan Renkler: Kobalt mavisi, sarı, yeşil ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Kerubin, balık pulu ve barok çerçeveli kartuş Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi, sarı, yeşil ve mor renkleriyle bezenmiştir konturlarda siyah kullanılmıştır. Dört köşede kanatları balık puluyla bezeli kerubinler vardır. Ortada barok usulü içi kafes taramalı, uçları istiridye şeklinde madalyon bulunmaktadır. Bunların yanında ikişer haç vardır.

139 Fotoğraf.49 Fincan Örnek No:49 Envanter No:1807-P. 264 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y: 5,2 Ç: 9,1 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

140 Şekil.46 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Benek, çiçekler ve üçgenler Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu ve astarlıdır. Renksiz sıraltına Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir. Dış yüzünde kafes taramalı kazıma tekniğiyle yapılmış üçgenler, içinde benek ve çiçekli yapraklar bulunan kartuşlar, ağız kısmında küçük yapraklardan oluşan bir bordür bulunmaktadır.

141 Fotoğraf.50 Gülabdan Örnek No: 50 Envanter No:3971-P. 908 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Gülabdan Ürünün Boyutları: Y: 15 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı.

142 Ölçek: 1/2 Şekil.47 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Karanfiller, menekşeler ve zambaklar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi rengi bezenmiştir. İnce uzun boyunlu halka diplidir. Kompozisyonu karanfiller, menekşeler ve zambaklardan oluşmaktadır.

143 Fotoğraf.51 Fincan Örnek No: 51 Envanter No:3940-P. 877 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ilk yarısı Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y: 4 Ç: 6,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

144 Şekil.48 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: - Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Testere dişli yapraklar ve madalyonlar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi ile bezenmiştir. Fincanın ağız kısmında ve gövde kısmında testere dişli yapraklar ve madalyonlar görülmektedir.

145 Fotoğraf.52 Tas Örnek No: 52 Envanter No:3033-P. 255 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Tas Ürünün Boyutları: Y: 18,7 Ç: 24,8 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

146 Ölçek: 1/2 Şekil.49 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, yeşil, mor ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu gri Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Ters melek başları, seraphimler ve haçlar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına kobalt mavi, yeşil, mor ve kırmızı renkleriyle bezenmiştir. Gövdeden ağız kısmına kadar uzanan akıtacağı vardır. Pedestal ayaklıdır, dipten ağza doğru genişleyen gövdesinde; ters melek başları, seraphimler ve haçlar vardır. Ağız kısmında kafes taramalı kartuşlar ve stilize çiçekler görülmektedir. Akıtacak kısmında yapraklar vardır.

147 Fotoğraf.53 Çini Örnek No: 53 Envanter No:9341-P. 345 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y İlk yarısı Ürünün Cinsi: Çini Ürünün Boyutları: 22x22 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

148 Ölçek: 1/2 Şekil.50 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Koyu gri Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Lotus, palmetler ve haç Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı şeffaf sıraltına Kobalt mavi ile bezenmiştir. Konturlarda koyu gri kullanılmıştır. Ortada madalyon içinde; rozet çiçek ve büyük bir haç bulunmaktadır. Madalyonun çevresinde palmet ve yarım lotuslardan oluşan bitkisel bir kompozisyon görülmektedir.

149 Fotoğraf.54 Sürahi Örnek No: 54 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Sürahi Ürünün Boyutları: Pişirme Tekniği: Sıraltı

150 Şekil.51 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, mor Zemin Rengi: Mor Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak ve stilize çiçek dalı Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Beyaz hamurlu, soluk kobalt mavi, mor ve sarı ile siyah kontur çekilerek bezenmiştir. Gövdede stilize çiçek dalı ve yapraktan oluşan madalyon bulunmaktadır.

151 Fotoğraf.55 Örnek No: 55 Envanter No: İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:19 y.y başı Ürünün Cinsi: Dört Adet Yazılı Kabara Ürünün Boyutları: Ç:66 cm Ürünün formu: Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı. Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Helezonlu yapraklar, rumi ve çiçekli bant. Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı, şeffaf renksiz sıraltında kobalt mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor ile konturlarda siyah kullanılarak bezenmiştir. 4/1 kompozisyon alarak oluşturulmuştur. Kabaraların ortasında Arap harfleri ile Ömer, Hüseyin, Ebubekir ve Osman yazmaktadır. Rumiler, yapraklar ve çiçeklerle bezenmiştir.

152 Fotoğraf.56 Tabak Örnek No: 56 Envanter No: 1259-P.231 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:19 y.y sonu Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:4,5 Ç:25,3 cm Ürünün formu: Yatay Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

153 Şekil.52 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Osmanlı arması, bayrak, mızrak, süngü, kılıç Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı ve şeffaf renksiz sıraltına mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor renkleriyle bezeme yapılmıştır. İki yanında perde ve ortasında Osmanlı arması, bayrak, mızrak, süngü, kılıç vs desenleri vardır. Arapça padişahım çok yaşa yazısı vardır.

154 Fotoğraf.57 Buhurdan Örnek No: 57 Envanter No:4019-HK.956 İlgili Koleksiyon: Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:19 y.y sonu Ürünün Cinsi: Buhurdan Ürünün Boyutları: 17,7 cm Ürünün formu: Dik Uygulanan Teknik: Sıraltı Pişirme Tekniği: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı sıraltı.

155 Ölçek: 1/2 Şekil.53 Kullanılan Renkler: Mavi, sarı ve firuze Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Renksiz Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Rozet çiçekler ve testere dişli yapraklar Eserin Durumu: Sağlam Ana kompozisyon: Beyaz hamurlu, beyaz astarlı ve şeffaf renksiz sıraltına mavi, sarı, firuze, kırmızı ve mor renkleriyle bezeme yapılmıştır. Çift kaideli, küre biçimli ve tek kulpludur. Kompozisyonunda rozet çiçekler ve testere dişli yapraklar hakimdir. Üst kaidede ajurlu rozet çiçeği görülmektedir.

156 Fotoğraf.58 Fincan Örnek No: 58 Envanter No:1927-P.272 İlgili Koleksiyon: Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Fincan Ürünün Boyutları: Y:5,9 Ç:7,9 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

157 Şekil.54 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, yeşil ve kırmızı Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak ve stilize çiçek dalı Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Beyaz hamurlu, soluk kobalt mavi ve sarı ile siyah kontur çekilerek bezenmiştir. Ağız kenarında; aralarında çizgilerle sıralanarak üç dilimli yapraklardan oluşan bir bordür ve ortada stilize bir çiçek dalı bulunmaktadır.

158 Fotoğraf.59 Tabak Örnek No: 59 Envanter No:3966-HK.903 İlgili Koleksiyon: Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y ortası Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:4,4 Ç:20,2 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

159 Ölçek: 1/2 Şekil.55 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak, stilize çiçek dalı, krizantem ve lale Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Beyaz hamurlu, beyaz hamurlu ve beyaz astarlı şeffaf renksiz sıraltına kobalt mavi rengiyle bezenmiştir. Ortada krizantem ve yapraklı dalların içini doldurduğu madalyon etrafında ise bu madalyonlardan çıkan laleler vardır. Stilize çiçekler ve kurdele biçimli motiflerle oluşturulmuş bordür vardır.

160 Fotoğraf.60 Tabak Örnek No: 60 Envanter No:9431-P.361 İlgili Koleksiyon: Sadberk Hanım Müzesi Kütahya çini koleksiyonu Koleksiyonun Açık Adresi: Büyükdere Piyasa Cad. No: 27-29 Sarıyer/İstanbul Koleksiyona Geliş Tarihi: - Koleksiyona Geliş Biçimi: - Ürünün Yapılış Tarihi:18 y.y Ürünün Cinsi: Tabak Ürünün Boyutları: Y:4,5 Ç:17,4 cm Pişirme Tekniği: Sıraltı

161 Ölçek: 1/2 Şekil.56 Kullanılan Renkler: Kobalt mavi Zemin Rengi: Beyaz Kontur Rengi: Siyah Sır Rengi: Şeffaf Süslemede Kullanılan Bezeme Öğeleri: Yaprak, stilize çiçek dalı, krizantem ve lale Eserin Durumu: Sağlam Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme; Beyaz hamurlu, beyaz hamurlu ve beyaz astarlı şeffaf renksiz sıraltına kobalt mavi rengiyle bezenmiştir. Ortada beş adet çark-ı felek motifi ve aralarında çiçekler bulunmaktadır. İçi balık pulu olan beş adet madalyon vardır.