AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2015 YILI ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No:18 09010 AYDIN Tel: +90 256 211 50 00 +90 256 211 61 45 Faks:+90 256 211 63 15 www.aydinticaretborsasi.org.tr info@aydinticaretborsasi.org.tr Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge- Proje ve Kalite Sorumlusu
GİRİŞ Oleacea familyası, Olea cinsinin bir türü olan zeytinin (Olea europaea L.) anavatanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni de içine alan Yukarı Mezopotamya ve Güney Ön Asya dır. Zeytinin dünyaya yayılışı üç yoldan olmuştur. Birincisi Mısır üzerinden Tunus ve Fas, ikincisi Anadolu boyunca Ege adaları, Yunanistan, İtalya ve İspanya ve üçüncüsü ise İran üzerinden Pakistan ve Çin dir. İlk kültüre alınışı ve ıslahı Samiler tarafından olmuştur. Tarihin her aşamasında Akdeniz havzasında kurulan medeniyetlerin vazgeçilmez bir parçasını oluşturan zeytin, kısa sürede Asya, sonra Amerika ve daha sonra bütün dünyaya yayılmıştır. Zeytinin Yunanistan ve Ege Adalarından önce Anadolu'da üretildiği ve oradan yayıldığı savı en güçlü olanıdır. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Siyah Zeytin (40-50 adet) Yeşil Zeytin (40-50 adet) Enerji (kalori) 207 144 Yağ (g) 21,0 13,5 Karbonhidrat (g) 1,1 2,8 Protein (g) 1,8 1,5 Kalsiyum (mg) 77 90 Demir (mg) 1,6 2,0 Vitamin A (IU) 60 300 Vitamin B1 (mg) 0,02 0,02 Vitamin B2 (mg) 0,02 0,02 Niasin (mg) 0,2 0,1 Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı 2
Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Bileşimler Yaklaşık Miktarı Trigliseritler 98,50% Doymuş Yağ Asitleri 14% Tekli Doymamış Yağ Asitleri 72% Çoklu Doymamış Yağ Asitleri 12% Demir 0,64 mg Vitamin E 150 mg /kg Vitamin K 64,8 µg/kg Polifenoller 300 mg /kg Kolesterol 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi ve protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülseri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamaları tedavisinde önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. Yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşımakla birlikte kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Ayrıca cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar ve unutkanlığı önler. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünyada zeytin üretimi büyük oranda Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Dünya zeytin dikim alanlarının %94 ü, üretimin %95 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde bulunmaktadır. Dikim alanlarının en yoğun olduğu ülkeler İspanya, İtalya, Yunanistan gibi Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin yanı sıra Türkiye, Tunus, Suriye ve Fas gibi ülkeler de yer almaktadır. Bunun 3
yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleri nedeniyle İspanya, İtalya, Tunus ve Yunanistan gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) İspanya 514 547 572,2 491 521,5 Mısır 470 400 400 453 384,5 Türkiye 397 410 430 410 400 Cezayir 234 233,5 208 175 145,5 Yunanistan 210 231 130 197 130 Suriye 180 75 120 134 172 Fas 120 100 120 100 100 Arjantin 120 28 140 60 150 İran 89 65,5 67,5 48 35 Peru 80 80 110 57,5 81 Genel Toplam 2.742,5 2.470,5 2.660,5 2.512,5 2.432,5 Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde üçüncü, zeytinyağı üretiminde ise beşinci ülke konumundadır. Dünya zeytin üretiminde Türkiye %14,4 lük bir paya sahiptir. İlk sırada yer alan İspanya yı Mısır takip etmektedir. Son beş sezona bakıldığında ortalama 409,4 bin ton zeytin üretimi olan Türkiye nin 2015/16 sezonunda ortalamanın altında kaldığı görülmektedir. Dünya genelinde toplam rakamın son beş sezonda arttığı gözlemlenirken ülkemizde bu artış söz konusu olmamıştır. Zeytin üretiminde olduğu gibi zeytinyağı üretiminde de İspanya dünyada birinci konumdadır. İspanya yı zeytinyağı üretiminde sırayla İtalya, Yunanistan, Tunus ve Türkiye izlemektedir. Ülkemizin dünya zeytinyağı üretimindeki payı ise % 4,7 dir. 4
Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) İspanya 1.300 841,2 1.781,5 618,2 1.615 İtalya 350 222 463,7 415,5 399,2 Yunanistan 300 300 132 357,9 294,6 Suriye 215 105 180 175 198 Türkiye 143 170 135 195 191 Tunus 140 340 70 220 182 Fas 130 120 130 100 120 Portekiz 82 61 91,6 59,2 76,2 Cezayir 73,5 69,5 44 66 39,5 Genel Toplam 2.988,5 2.444 3.252 2.401,5 3.321,0 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ Dünyada ve ülkemizde insan sağlığına yönelik önemi her geçen gün biraz daha artan zeytinyağının tüketimini artırmak amacıyla yapılan çalışmalar olumlu sonuçlar vermektedir. Buna rağmen bu ürünün pahalı bir gıda maddesi olması, ülkemizde margarin ve ayçiçeği yağı tüketim alışkanlığı ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle, ülkemiz tüketimi arzu edilen seviyeye henüz ulaşamamıştır. Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Mısır 360 350 319 330 300 Türkiye 327,5 330 355 350 350 Cezayir 231,5 231 205 172 166 ABD 200 185 210,5 210 210 İspanya 185 185,3 175,4 188,6 217,9 Suriye 125 97,5 107 104 132 İtalya 119 116,8 119,7 145,2 139,8 Brezilya 104 103 114 109 101,5 İran 84,5 62,5 63,5 49 37,4 Genel Toplam 2.614,5 2.533 2.439,5 2.522,5 2.552 Zeytinyağının sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin uzmanlar tarafından da dile getirilmesiyle gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde zeytinyağı tüketimi giderek artmaktadır. Ülkemiz zeytin 5
tüketiminde Dünya da ikinci sırada olmasına rağmen zeytinyağı tüketiminde altıncı sırada yer almaktadır. Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) İtalya 580,8 521 641,1 550 610 İspanya 490 490 524,8 486,9 574 ABD 308 290 301,5 287 300 Suriye 170,5 126 170,5 160,5 135,5 Yunanistan 150 140 140 180 200 Türkiye 124 146,5 105 150 150 Fas 120 120 120 129 122 Fransa 103 92,9 110,6 113,1 112 Portekiz 74 73,7 75 74 78 Cezayir 72,5 64,5 48,5 60,5 42,5 Genel Toplam 2.989 2.857,5 3.075,5 2.989 3.085,5 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Aydın, İzmir, Balıkesir, Manisa ve Çanakkale üretimin gerçekleştiği başlıca illerimizdir. Zeytin genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle bir yıl ürün verme diğer yıl az/yok verme eğilimi gösterir. Bu durum üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan birisidir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi sebeplerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern rafine zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesiyle birlikte zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. International Olive Council nın, 2015/16 sezonunda Türkiye nin zeytinyağı üretimi için tahmini 143 bin tondur. Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam 6
sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 7: Yıllara Göre Zeytinyağı Üretim Türkiye / Dünya Yıllar Türkiye Bin Ton Dünya Bin Ton Türkiye'nin Payı 2005/06 112 2.572,5 4,35 2006/07 165 2.767 5,96 2007/08 72 2.713 2,65 2008/09 130 2.669,5 4,87 2009/10 147 2.973,5 4,94 2010/11 160 3.075 5,20 2011/12 191 3.321 5,75 2012/13 195 2.401,5 8,12 2013/14 135 3.252 4,15 2014/15 170 2.444 6,96 2015/16 143 2.988,5 4,79 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Aydın ın ekonomisine büyük katkısı olan zeytin ve zeytinyağı üretimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle zeytinyağı üretimi aşamasında zeytinyağı kalitesinin korunması çok önemlidir. Üretim, sıkım ve depolama aşamalarında zeytinyağının özelliklerinin korunması için üreticilerin ve sıkım fabrikalarının gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. 7
Tablo 8: Türkiye 2015/2016 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini İLLER Meyve Veren AĞAÇ SAYISI Meyve Vermeyen Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) Elde Edilecek Zeytin (Ton) Yemekliğe Ayrılacak Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Elde Edilecek Zeytinyağı (Ton) 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Tanesi (Kg) MANİSA 18.395.421 3.399.339 5,5 101.887 67.618 34.269 7.118 4,8 İZMİR 16.104.715 2.798.409 3,3 53.441 6.406 47.035 11.030 4,3 AYDIN 21.941.499 2.408.727 5,3 117.173 39.568 77.605 15.694 4,9 MUĞLA 15.518.039 1.364.836 1,4 22.110 2.326 19.784 4.042 4,9 BALIKESİR 10.829.549 569.462 5,5 59.774 15.160 44.583 8.917 5,0 ÇANAKKALE 4.871.506 545.305 5,1 24.953 1.674 23.280 1.656 5,0 BURSA 9.534.283 733.927 9,4 89.309 80.378 8.931 1.786 5,0 MERSİN 9.360.399 3.514.077 20,5 192.000 60.000 132.000 22.000 6,0 KİLİS 2.887.595 320.842 18,0 52.000 2.500 49.500 11.000 4,5 ŞANLIURFA 1.135.021 470.289 2,0 2.250 750 1.500 300 5,0 KAHRAMANMARAŞ 1.329.313 296.056 7,9 10.500 500 10.000 2.000 5,0 GAZİANTEP 7.966.888 454.290 9,7 77.500 10.000 67.500 15.000 4,5 ANTALYA 3.510.852 909.297 5,7 20.000 3.500 16.500 3.000 5,5 ADANA 2.238.289 273.265 6,7 15.000 10.000 5.000 1.000 5,0 HATAY 12.418.660 2.121.351 13,6 168.750 33.750 135.000 27.000 5,0 OSMANİYE 3.056.893 587.599 13,1 40.000 20.000 20.000 5.000 4,0 ADIYAMAN 164.188 439.462 11,0 1.756 667 1.089 218 5,0 ARTVİN 20.981 1.673 8,1 169,8 169,8 0 0 5,0 BARTIN 105 110 10,0 1 1 0 0 5,0 BİLECİK 260.647 128.236 22,4 5.837 5.837 0 0 0,0 BURDUR 50.160 10.560 11,2 560,3 123,5 437 87,4 5,0 DENİZLİ 1.039.754 403.731 14,6 15.135 8.226 6.909 1.382 5,0 DİYARBAKIR 0 2.750 0,0 0 0 0 0 5,0 ESKİŞEHİR 33.550 37.250 3,2 109 109 0 0 0,0 ISPARTA 12.735 13.010 5,0 64 41 23 5 5,0 KARAMAN 248.418 137.964 30,3 7.527 5.966 1.561 312 5,0 KASTAMONU 7.570 1.470 5,7 44 44 0 0 0,0 KOCAELİ 36.791 5.350 23,1 849 845 4 1 5,0 MARDİN 289.697 180.090 13,2 3.825 3.327 498 100 5,0 ORDU 1.110 1.200 5,2 6 6 0 0 0,0 RİZE 0 0 0,0 0 0 0 0 0,0 SAKARYA 221.115 62.400 25,1 5.553 2.553 3.000 600 5,0 SAMSUN 18.015 5.900 5,7 103 103 0 0 0,0 SİNOP 27.307 12.575 8,8 239 239 0 0 0,0 ŞIRNAK 4.550 28.800 5,3 24 23 1 0 5,0 TEKİRDAĞ 940.820 114.950 12,0 11.304 6.207 5.098 862 5,0 TOKAT 1.200 1.700 4,0 5 5 0 0 5,0 TRABZON 60.949 14.157 6,8 416 416 0 0 0,0 UŞAK 0 28.560 0,0 0 0 0 0 0,0 YALOVA 782.266 127.130 10,2 8.013 7.987 26 5 5,0 ZONGULDAK 510 168 5,0 3 3 0 0 5,0 TOPLAM 145.321.360 22.526.267 7,6 1.108.188 397.025 711.133 143.115,0 4,97 Kaynak: UZZK İlimiz yemekliğe ayrılacak zeytin üretiminde 4. sıradayken, zeytinyağı üretiminde 3. sırada yer almaktadır. DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI Zeytinyağı üreticisi AB ülkeleri, dünya zeytinyağı üretim ve ihracatından aldığı pay kadar zeytinyağı ithalatından da önemli oranda pay almaktadır. Bu durum özellikle İtalya nın işleyip, 8
paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden de dökme zeytinyağı ithal etmesinden kaynaklanmaktadır. Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) ABD 300 294,5 302,5 288 300 Brezilya 66,5 66,5 72,5 73 68 İtalya 66 79,3 26,8 79,2 73,9 Japonya 60 59 54 51 43 İspanya 50 102 14,4 54,7 14,2 Kanada 38,5 37,5 40,5 37 39,5 Çin 31 31 32 39 40 Avustralya 24 22 28 28,5 31,5 Rusya 21 20 30 27 24 Genel Toplam 823,5 891 779,5 853 769 Zeytinyağı ithalatında gelişmiş ülkelerin ilk sıraları aldıkları görülmektedir. Dünya genelindeki toplam zeytinyağı ithalatının %36,4 ü ABD ye ait iken, onu sırayla Brezilya ve İtalya takip etmektedir. AB ülkeleri arasında özellikle İtalya ve İspanya üretici ve ihracatçı olmasına rağmen aynı zamanda önemli bir ithalatçı ülke olarak görülmektedir. Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) ABD 152 152 135,5 143 132 Brezilya 104 103 114 109 101,5 Rusya 60 60 72,5 75 68 Fransa 39,2 39,2 28,9 27,3 26,8 Suudi Arabistan 38,5 38,5 38,5 36,5 36,5 Kanada 29 29 29 29 27,5 Romanya 16,9 16,9 11,4 8,3 16,9 Avustralya 16 15,5 18 17,5 17,5 Irak 15,5 15,5 15,5 15,5 15,5 Genel Toplam 669,5 657,5 667,5 645,5 647,5 Tüketiciler arasında giderek artan sağlık bilinci ve doğal yollarla üretilmiş olan gıdalara talep nedeniyle, dünya ticaretinde zeytinyağının öneminin daha da artması beklenmektedir. Artan 9
gelir düzeyi ve yükselen hayat standartları zeytinyağı için yeni pazarların oluşmasına yol açacaktır. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Zeytin üretiminin Akdeniz ve benzeri iklime sahip olan ülkelerde gerçekleşmesi, zeytinyağı ihracatında sınırlı sayıda ülkenin söz sahibi olmasına neden olmuştur. Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık % 73 ü ilk üç ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada zeytinyağı talebinin yıldan yıla yükselmesi bu ülkelerin zeytinyağı ticaretindeki önemini daha da artırmaktadır. Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) İspanya 200 225 195,2 179,3 209,1 Mısır 100 70 65 127,5 93,5 Fas 80 70 87 72,5 68 Türkiye 73 73 70,5 70 60 Yunanistan 68 61 55,5 61,5 57,5 Arjantin 60 38 72 68 89,5 Peru 32 32 32 23 32 Suriye 25 0 5 23 35 Portekiz 21,4 21,4 12,6 10,3 16,5 Genel Toplam 693,5 623,5 638 670 699,5 Avrupa birliği zeytinyağı üretiminde kendi kendine yeter durumda olduğu kadar zeytinyağı ticaretinde de söz sahibidir. Etkili promosyon kampanyaları ile birlikte, AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı destekler üretici ülkelerin bu konuma gelmelerinde önemli katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Zeytin ihracatında dördüncü sırada olan ülkemiz zeytinyağı ihracatında ise altıncı sırada yer almaktadır. 10
Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) İspanya 235 225 289,7 197,6 248 İtalya 219,5 208 233,3 217,5 233,2 Tunus 115 303 58 170 129,5 Portekiz 56 53 53,8 50,5 51,5 Suriye 25 0 10 30 25 Türkiye 20 15 35 92 20 Fas 20 20 9,5 10 11 Arjantin 17,5 9,5 21,5 12 23,5 Yunanistan 12,4 10,7 15,7 18 15,5 Genel Toplam 774,0 894 785,0 843 803,0 TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Türkiye nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle artış ve düşüşler göstermektedir. İşleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki yükseliş ve düşüşleri de ihracatımızı etkileyen diğer önemli unsurlardır. Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI 01.10.2014-30.09.2015 01.10.2013-30.09.2014 Değişim Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değer % IRAK 12.925.551 21.013.526,25 14.042.481 22.426.287,84-8 -6 ROMANYA 11.349.822 12.716.689,76 15.677.215 18.820.053,83-28 -32 BULGARİSTAN 9.828.979 7.100.238,78 10.836.239 7.904.219,01-9 -10 ALMANYA 9.030.504 26.364.154,82 9.429.765 27.867.224,57-4 -5 ABD 2.952.268 6.353.166,00 2.978.006 5.754.894,15-1 10 İNGİLTERE 977.660 2.578.755,39 1.003.615 2.612.562,95-3 -1 KKTC 797.823 1.577.444,21 731.664 1.374.832,03 9 15 FRANSA 763.501 2.125.030,98 597.942 1.878.573,44 28 13 HOLLANDA 725.580 2.147.920,22 825.193 2.525.255,76-12 -15 RUSYA 661.650 955.176,95 1.018.239 1.301.313,10-35 -27 TOPLAM 56.513.345 96.963.649,13 64.814.098 107.317.141,96-13 -10 Kaynak: EİB Ülkemiz siyah zeytin ihracatı tonaj olarak geçen sezon ile kıyaslandığında toplamda % 13 lük bir düşüş yaşamıştır. İhracatımızda ilk sırada yer alan ülke yaklaşık 12 bin ton ile Irak tır. Irak ı sırayla Romanya, Bulgaristan, Almanya ve ABD takip etmektedir. 11
Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları ÜLKE ADI 01.10.2014-30.09.2015 01.10.2013-30.09.2014 Değişim Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değer % IRAK 5.751.609 9.707.063,11 5.414.545 9.754.935,01 6 0 ALMANYA 2.304.137 5.495.660,12 2.204.419 5.795.408,45 5-5 ABD 1.485.766 3.036.732,27 1.685.316 3.183.084,13-12 -5 SUUDİ ARABİSTAN 652.273 1.200.606,97 565.278 1.098.933,51 15 9 İRAN 492.411 607.378,92 388.508 309.942,35 27 96 ROMANYA 480.280 690.304,75 690.060 1.009.036,34-30 -32 İNGİLTERE 397.378 957.880,33 290.353 707.729,12 37 35 RUSYA 322.319 442.506,32 316.665 387.547,77 2 14 BİRLEŞİK ARAP EMİR. 272.242 568.358,83 321.019 655.448,78-15 -13 AZERBAYCAN 264.788 488.709,65 201.468 425.683,69 31 15 TOPLAM 14.961.109 28.650.622,69 14.835.963 29.190.550,63 1-2 Kaynak: EİB Bir önceki sezona oranla yeşil zeytin ihracatımız miktar bazında % 1 artış göstermesine rağmen değer bazında %2 lik bir gerileme yaşamıştır. Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları ÜLKE ADI 01.11.2014-31.10.2015 01.11.2013-31.10.2014 Değişim Değişim Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değer % ABD 2.918.030 11.449.925,65 4.272.742 15.705.359,14-32 -27 SUUDİ ARABİSTAN 1.766.286 9.423.854,21 4.410.267 15.113.164,04-60 -38 JAPONYA 1.473.936 6.656.069,60 3.465.641 13.768.074,13-57 -52 IRAK 1.263.215 5.029.466,29 1.721.554 6.574.925,80-27 -24 İRAN 1.171.415 4.935.341,64 1.689.010 5.820.737,61-31 -15 ÇİN 614.151 3.093.714,43 1.186.697 4.986.637,17-48 -38 ALMANYA 571.144 2.700.800,77 544.611 2.305.435,17 5 17 BİRLEŞİK ARAP EMİR. 509.804 2.743.260,58 851.951 3.372.499,08-40 -19 SURİYE 498.807 1.990.912,49 926.053 3.417.765,92-46 -42 GÜNEY KORE 360.104 1.539.600,45 240.568 901.150,60 50 71 TOPLAM 14.856.567 66.251.018,46 26.343.917 99.304.818,21-44 -33 Kaynak: EİB Zeytinyağı ihracatımız bir önceki sezona göre çok ciddi bir düşüş yaşamıştır. Zeytinyağı ihracatımızı gerçekleştirdiğimiz ülkelerin başında ABD gelmektedir. ABD yi sırayla Suudi Arabistan, Japonya ve Irak takip etmektedir. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemiz, zeytin üretiminde Dünyanın önemli üreticileri arasında olmasına rağmen gerek üretim, gerek iç tüketim, gerekse dış ticarette konulmuş olan hedeflerine henüz 12
ulaşamamıştır. Zeytin; ihraç ürünü olması nedeniyle ülkemize döviz girdisi sağlayan, iç tüketimde insanların temel besini, sağlıklı toplum ve nesillerin oluşmasında önemli etkisi ve doğrudan yaklaşık 500 bin ailenin dolaylı 10 milyon kişinin geçim kaynağı olan önemli bir tarım ürünüdür. Ancak zeytin ve zeytinyağı sektöründe küresel ve ülkesel bazda yaşanan önemli yapısal sorunlar nedeniyle zeytin ve ürünlerinin yeterince ekonomik getiri sağlayamaması sektörün gerilemesine ve darboğaza girmesine yol açmıştır. Zeytin sektörü; Sorunlar; - Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, - Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, - Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, - Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, - Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; - İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, - Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, yeni zeytinliklerin plantasyonu, - Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi, - Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, 13
- Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, - Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, - Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, - Kayıt dışılığın önlenmesi, - Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması bu sayede ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi, - İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, - Zeytinliklere hayvan bırakılmaması, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar; - Zeytinyağına verilen primin AB ülkelerine göre daha az ödenmesi, - AB ülkelerinin bizim ihracatımıza uyguladığı gümrük fonları yüzünden AB ülkelerine olan ihracatımızda yaşanan sıkıntılar, Çözüm Önerileri; - Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması ile lisanslı depoculuğun uygulanması, - Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması, özellikle uzak doğu ülkelerine pazarlanması. ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN STRATEJİLER 1) Zeytin üretiminde yıllar itibariyle rekolte farkını asgari düzeyde koruyacak tedbirler almak. 2) Tarımsal faaliyetlerin zamanında ve doğru yapılması sağlanmalıdır. 3) Dış ticaret bilinci oluşturulması. 4) İşletmelerin kurumsallaşma çalışmaları hızlanmalıdır. 5) Ürünün katma değerini arttıran Marka laşma faaliyetlerine öncelik ve ağırlık verilmelidir. 14