İSLAM MİRAS HUKUKU "Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: Ey Ebu Hureyre; Ferâiz öğrenin ve öğretin, çünkü o ilmin yarısıdır. O unutulur, ümmetimin arasında ilk kalkacak olan şeyde odur." Ebu Hureyre (r.a.) Hadisi MUSTAFA KORKMAZ BUHARİ
"Kemerinin üstündeki taşta karışık ve girift bir ta'lik ile dört satır halinde şu kitâbe okunur: "Habbeza dergâh-ı feyz-i câh âli dil-pesend Âsitânı sâye bahş-ı tâk-ı gerdûn-ı bülend İntisâb-ı hâk-i bab-ı devleti bi-irtiyâb Sâlikânı kurb-i vasf-ı haktan behremend Himmet-i pîr ile yazdım Zihniyâ tarihini Nev biha â'lâdır vâlâ-yı şah-ı nakş-bend Tarihihûl l275 (l858)
Yazar: Mustafa Korkmaz Buhari İletişim ve Kitap İsteme Adresi: "Kilis'in Sesi Gazetesi" Cüneyne Camii Civarı - Kilis 0 348 822 14 89 0 506 705 91 26 0 505 920 70 70 Basım Yılı: Mart 2016-1. Baskı Basım Yeri: Özcan Ofset Matbaacılık - Gaziantep 0 342 215 17 17
Bu kitabımı; Cennet Reyhânları'ndan Hz. Hasan (r.a.) ve Hz. Hüseyin (r.a.) ve Cennet Hatunlarının Hanımefendisi Biricik Valideleri'ne İthâf Ediyorum. Mustafa Korkmaz Buhari Araştırmacı - Yazar
ÖNSÖZ 1971 1973 yıllarında Ankara'da; T. K. Genel Müdürlüğü bünyesinde açılan mesleki ve teknik eğitimi alırken, miras hukuku dersimize Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde o zamanlar "Miras Hukuku" hocası olan Prof. Dr. Halil CİN gelmekteydi. Adı geçen hocamız bizlere "İslam Miras Hukuku (Ferâiz)" ilmi ile ilgili çok güzel bir eğitim vermişti. O zamanlar bu dersi ve hocamızı çok sevdiğimden ben de "Ferâiz" (İslam Miras Hukuku) ilmi ile ilgili bir manevi sevgi oluşmuştu. Kendisine her zaman şükran borcumuz olduğunu belirtir, sıhhat ve afiyet dolu bir ömür dilerim. Bende oluşan "Ferâiz İlmi" ile ilgili bu manevi sevgi, köşe yazıları yazdığım "Kilisin Sesi" gazetesinde "Ferâiz" ile ilgili yazılar yazmama vesile oldu. Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de bizzat Yüce Allah (c.c.) tarafından açıklanan ve Yüce Peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.) tarafından da övülen ve tüm müslümanların bu ilmi öğrenmelerinin gerektiği hususundaki emirlerini düşünerek, istedim ki unutulmaya yüz tutmuş bu ilmin tekrar öğrenilmesi hususunda karınca misali benim de bir katkım olsun istedim. Kilis'imizin manevi büyüklerinden olan Şeyh Abdullah Sermest Halis TAZEBAY (r.a.) efendinin oğlu Mehmet Vakıf Tazebay'ın (k.s.) kıymetli torunlarından Merhum Kemal Efendi'nin oğlu Mehmet Vakıf Tazebay beyefendi de; bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirmemizin daha faydalı olacağı kanaatinde olduklarını belirterek bize her türlü maddi ve manevi desteği vermişledir. Şimdiden kendilerine şükranlarımı arz ederim. Ben din adamı değilim. Dini konularda "Ferâiz İlmi" dışında herhangi bir eğitim de almadım. Çalışmalarım sadece "Ferâiz İlmi" ile sınırlı olup, eksiğimiz ve hatamız muhakkak olacaktır. Eksiklerimizle ilgili olarak Fukuha'nın şimdiden affına sığınırım. Olumlu tenkitleri bize her zaman için haz verecektir. "Ferâiz İlmi" ile ilgili araştırma çalışmalarıma başladığımda İslam büyüklerinin İslam Hukuku alanında ne kadar kapsamlı ve geniş bilgiler ürettiklerini gördüm. Hepsinin de ne kadar dürüst, ahlak sahibi ve yaşadığı dönemlerde halkın sevgi ve beğenisini kazandıklarını ve İslam dininin vazgeçilmezi olan sevgi, hoşgörü ve adalet'i eksiksiz uyguladıklarını ve yaşadıkları toplumada İslam dinini icraatları ile anlattıklarını müşahede ettim. İslam dinini, yani dinimizi en iyi anlatmanın ve sevdirmenin yolunun dürüst ve ahlaklı bir şekilde İslam'ı yaşamaktan geçtiğini hissettim. Böyle olmasaydı, asırlar önce yaşayan İslam büyüklerinin isimleri anıldığında müminlerin ve tüm insanlığın tazim ve hürmetle onları anmaları mümkün olur muydu?
Şunu belirtmeden geçemeyeceğim; İslam dinini tebliğ etmek isteyen bir müslüman'ın çok dikkatli olup, Kur'an'a ve sünnete uygun yaşayıp; dinimizin vazgeçilmezi olan ahlak, dürüstlük, yardımlaşma, hoşgörü ve adalet konularında kılı kırk yarmaları gerekmektedir. Yukarıda sayılan özelliklerle Techiz olmuş bir Müslüman'ı Yüce Allah'ın ve Resulu'nun seveceğini ve insanlara da sevdireceğine olan inancım tamdır. İslam Dini; İslam ın esas ve gereklerine uygun olarak yaşandığı zaman, güzellikler ve güzel kokular üreten ve hiç gazel olmayacak bir gül bahçesi gibidir. Kitabımda kaynak eser olarak belirtmiş olduğum eserlerin müelliflerini takdir etmemek mümkün değil. Hepside büyük bir özveri ile çok kıymetli ve "Ferâiz İlmi" açısından çok faydalı eserler ortaya koymuşlardır. Hepsininde eserlerinden faydalandım ve bilgi sahibi oldum. Hepsininde her iki dünyalarının cennet bahçelerinden bir bahçe olmasını Cenabı Allah'tan dilerim ve hepsinede sonsuz saygı ve şükranlarımı arz ederim. Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'in Türkçe mealini hazırlayan merhum hocalarımızdan "Elmalılı Hamdi Yazır (r.a.)"ında makamının cennet bahçelerinden bir bahçe olmasını dilerim bizlere böyle büyük bir eser bıraktığı için. Kıyamete kadar yaşayacak olan İslam Dini'nin "Ferâiz İlmi" ile ilgili yürüyen kervanına bir karınca misali katılabilmişsek kendimi en mutlu ve bahtiyar insanlardan biri addedeceğim. Bütün çalışmaların ana gayesi; Allah rızasını kazanmak; insanlara ve mahlûkat'a hizmet olmalıdır. Gerisi ise suya resim yapmaktan ibarettir. Tüm okuyucularıma sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Mustafa Korkmaz Buhari Araştırmacı - Yazar
MUSTAFA KORKMAZ BUHARİ KİMDİR? 1954 yılında Kilis te doğmuştur. İlk, orta ve lise tahsilini Kilis'te yaparak daha sonra Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü bünyesinde açılan iki yıllık mesleki ve teknik eğitim programını kazanarak 1973 yılında bitirmiştir. 1989-1993 yıllarında Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi'ni bitirerek T. K. Genel Müdürlüğü'nün çeşitli il ve ilçelerindeki kuruluşlarında teknik eleman ve yönetici olarak görev yapmıştır. 1999 yılında emekliye ayrılarak memleketi olan Kilis e yerleşmiştir. Halen "Kilis'in Sesi" gazetesinde köşe yazıları yazmaktadır. Evli ve üç çocuk babasıdır.
İÇİNDEKİLER Ferâiz İlmi nin Tarifi (Tanımı)...11 Terike (Tereke)...11 Ferâiz İlmi nin Kur an-ı Kerim deki Delilleri...13 Kelale Ne Demektir...14 Ferâiz İlmi nin Sünnetten Delilleri...15 Vela...16 Çift Yönlü Mirasçılık...16 Ferâiz İlmi nin Fıkıh Yönünden Dayanakları...17 Ferâiz İlmi nin Dili (Istılahı)...19 Miras Paylaşım Şemaları...24 Kelale Mirasçılığı...27 Varislerin Alacağı Hisse Miktarları Tablosu...30 Farz Sahipleri (Ashabil Farz)...33 Farz Sahiplerinin Nitelikleri ve Nicelikleri...36 Erkek Varislerin Durumları...36 Kadın Varislerin Durumları...42 Asabelik Kavramı (Asabat)...60 Mulaane (Lian)...67 Asabelikten Düşme Şekilleri...68 Zevi l Erham...69 Zevi l Erham ın Nitelikleri...71 Zevi l Erham Sınıflarının Derecelerine (Önceliklerine) Örnekler..73 Zevi l Erham ın Öncelik Sırası...74 Zevi l Erham ı Varis Kılma Usuller...77 Miras Paylarının Dağıtımında Varislerin Sırası...79 Red...81 Meselelerinin Çözümünde Lazım Olacak Matematik Bilgileri...88 Bölünebilme Kuralları...88 Sayıların Asal Çarpanlara Ayrılması...89 OBEB (Ortak Bölenlerin En Büyüğü)...89 OKEK (Ortak Katların En Küçüğü)...90 İslam Miras Hukunda Hisselerin Bayağı Kesir Cinsinden Özellikleri 90 Avl... 93 Hacb...99 Varislerin Özellikleri...103 Varislerin Sayıları...104 Murisin Terikesinden Hak Alacak Varislerin Dereceleri (Murise Yakınlığı)...105 Varis Olma Durumlarına Engel Haller...107 İslam da Nesep Kavramı...109
Emzirme...110 Nafaka...112 Teharuç veya Muharece...114 Ölünün Terekesindeki Dört Hakkı...118 Tebzir (İsraf) ve Taktir (Sıkılık):...118 İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Hali...121 İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Haline Örnek Meseleler (A)...126 Koca nın Durumları...126 Hanım ın (Zevce) Durumları...127 Öz Çocukların (Sülbiye) Durumları...128 Dede nin Durumları...129 İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Haline Örnek Meseleler (B)...132 AB Bir Kız Kardeşler in Durumları...132 A Bir Kardeşlerin Durumları...134 Murisin Kızlarının (Sulbiyye) Durumları...135 İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Haline Örnek Meseleler (C)...137 Sahih Nine nin Durumları...137 B Bir Kız Kardeşler (Benü l Allat) Durumları...139 İslam Miras Hukukunda Varislerin 40 Haline Örnek Meseleler (D)...144 Babanın Durumları...144 Annenin Durumları...147 İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (A)...150 İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (B)...155 Kasten Öldürmeye Tabi Olan Ceza...159 İslam Miras Hukukunda Nadir Meseleler (B)...160 Münasaha...164 Özel Durumları Olan Varisler...169 Haml Varsa Mirasın Taksim Edilip Edilemeyeceği...172 Kuran-ı Kerim de Matematik Hatası Yoktur...176 Vasiyet Müessesesi...178 Vasiyetler Genel Olarak Dört Kısma Ayrılarak İncelenir...182 Taşınmaz Mallların Ferâiz İlmi Açısından Özellikleri...187 Vakıf...189 Vakfın Çeşitleri...192 Vakfın Konusu...192 Ehli Beyt Sevdası...194 Yetimim Ben...195 Faydalanılan Eserler...198
" İLMİ"NİN TARİFİ (TANIMI) "Ferâiz İlmi" genel anlamı ile islam hukukuna göre murisin (ölenin) geriye bırakmış olduğu mal ve haklarının varislerine yani mirasçılarına ulaştırılmasını açıklayan ilim dalıdır. "Ferâiz İlmi" dini ilimlerden ve matematikten bazı usullerin ve sembollerin yorumlanmasıdır. "Fıkıh İlmi"nde ise "irs" olarak geçer ve murise, yani ölen kişiye ait; ölüm sebebi ile geriye bıraktığı taşınmaz ve taşınır mallar ile haklardan ibarettir. "Ferâiz İlmi" daha genel bir tabirle; murisin yani ölen kişinin mirasçılarından (varislerinden) her birinin alacağı miktarın veya paylarının (hisselerinin) hesaplanmasını sağlayan; fıkıh ilmini, hisse hesaplama yöntemini ve usul ve kaidelerini düzenleyen ilmin adıdır. Ferâiz ilminin esasları üç delile dayanır; 1) Kitap (Kur'an-ı Kerim) 2) Sünnet 3) Ümmet'in görüşü (Konu ile ilgili fıkıh âlimleri'nin ve imamlarımızın içtihatları) "Ferâiz İlmi"ne asıl konu olan en önemli unsur murisin yani ölenin geriye bırakmış olduğu "Mamelek"i yani Terikesi'dir. Zaten "Ferâiz İlmi"- nin esas gayesi de bu terekedeki hakların, yani payların hak sahiplerine ulaştırılmasıdır. Ferâiz ilmini birinci derecede ilgilendiren üç ana öge vardır. a) Muris - Miras Bırakan - Ölen. b) Varis - Geriye Kalan Hak Sahibi - Varisler. c) Terike - Mamelek - Geriye Kalan Mal ve Hakların Tamamı. Terike (Tereke): İslam dinindeki veraset ve intikal usullerine göre; varislerin alacağı hisseler bellidir. Murisin yani ölen kişinin varisi mirastan mahrum bırakma gibi bir hakkı yoktur. Veraset sebebi ise üç'tür 1) Kan Hısımlığı - Nesebe. 2) Nikâh. 3) Vela. Ölen kimsenin genel olarak geriye bıraktığı mamelek'ine yani terekesine dört hak taalluk eder. - 1 -
a) Murisin Defin Masrafları - Techiz' ü Tekfin. b) Borçlarının Ödenmesi. c) Vasiyetlerinin Yerine Getirilmesi. d) Varislere hakları nisbetinde taksim yapılarak, hak sahiplerine haklarının ulaştırılması. Murisin ölümü ile ilk önce ölüye karşı son vazifeler yerine getirilmelidir. Kefen ve defin masrafları ödenmelidir. Mezar kazım işlemleri yapılarak ebedi istirahatgahına yatırılmalıdır. Zaten kefen ve defin masrafları elbise yerine geçer. Erkeğin kefeni üç kat, kadının kefeni ise beş kat olmalıdır. Bir de en önemli öncelik murisin öbür âleme borçlu gitmemesidir. Tereke'den hemen borçlarının ödenmesi gerekir. Zekât borcu ise kişinin ölümü ile sakıt olur yani boynundan düşer. Ancak muris eğer vasiyet'te bulunmuş ise gerektiği şekilde ödenmesi lazım gelir. Murisin geriye bıraktığı tereke eğer ölenin borçlarını karşılıyor ise borçlar ödendikten sonra kalan bakiye varislerine dağıtılır. Eğer murisin yani ölen kişinin geriye bıraktığı mal ve değerleri borçlarını karşılamıyor ise elde bulunan mal veya değer alacaklılara hakkaniyet ölçülerinde dağıtılır ve artan borç var ise sakıt olur. Murisin borçlarını varisleri ödemeye mecbur değildir, ama maddi durumları uygun ise şer'an ödenmesinde büyük mükâfat vardır. Murisin borçları irdelenirken sıhhatli yani, sağlıklı olduğu zamanlarda yaptığı borçlara öncelik verilir, ölüm döşeğinde yapmış olduğu borçlar ikinci plana alınır. Murisin vasiyette bulunurken varislerin dışındakilere terekesinin üçte biri oranında vasiyette bulunması caizdir. Varise vasiyet şer'an uygun değildir. Resulullah (s.a.v.) buyurmuştur ki: "Allah (c.c.) Her hak sahibine payını verdi; dolayısı ile varise vasiyyet yoktur." Ferâiz ahkâmı özel mülkiyete konu olan taşınmaz mallarda geçerlidir. Diğer miri arazi, mevat arazi ve metruk arazilerdeki intikal hükümleri değişiktir. Miri araziler ise adi intikal hükümlerine göre varislerine geçer; bunlarda arazi kanunları uygulanır. İlerde geniş şekilde değinilecektir. Ferâiz ilmine; miras taksim işlemlerini bilme adı da verilir. Esasında, Ferâiz kelimesi fariza kelimesinin çoğul şeklidir. Fariza kelimesi; bir şeyin miktarını bildirmek veya belirtmek anlamına gelir. Miras işleminde miktarı tayin edilmiş hisseler yani paylar vardır. Genel uygulamada ise en çok kullanılan Ferâiz kelimesidir. - 2 -
"Ferâiz İlmi"nde Varislerin Hisselerinin Tesbit Edilme Kaynakları: Ferâiz ilminde varislerin payları üç şekilde belirtilmektedir. 1) Kadın, koca, ana, baba, oğlan, kız çocuğu, erkek ve kız kardeşlerin payları (hisseleri) yüce kitabımız Kur'an-ı Kerimde belirtilmiştir. 2) Oğlun kızı, kızın kızları, ana-baba bir kız kardeş ile baba bir kız kardeşin hisseleri, annenin annesi ile ninelerin hisseleri sünnet yolu ile belirlenmiştir. 3) Oğlun oğlunun, oğul olarak; oğlun kızının, kız olarak; baba bir erkek kardeşin, ana-baba bir erkek kardeş olarak; baba bir kız kardeşinde ana baba bir kız kardeş derecesinde kabul edilmeleri ise icma ile sabit olmuştur. "Ferâiz İlmi"nin Kur'an-ı Kerim'deki Delilleri: "Ferâiz İlmi"nin kitaptaki delilleri ise Nisâ Sûre'si 11-12-176 ve Enfâl Sûre'si 75. Ayet'i Kerimeleri sayılabilir. Nisâ Sûre'si 11. Ayeti Kerime, murisin çocuklarının ve ana, babasının mirası hakkındadır. Nisâ Sûresi 11 - Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Allah size miras taksimini şöyle ferman buyuruyor; çocuklarınız hakkında, erkeğe iki kadın payı kadardır. Kız çocukları ikiden fazla iseler; terekenin üç'te ikisi onlarındır. Eğer bir tek kız ise o zaman terekenin yarısı onundur." Yüce Allah sonrada, ana ve baba'nın mirasını şöyle emretti: "Murisin (ölenin) çocuğu var ise; her birine ölenin terekesinden altıda bir, ama çocuğu yok da ana baba varis bulunuyor ise üçte biri anasınındır. Eğer ölenin kardeşleri var ise o vakit altıda biri anasınındır." Bütün bu hükümler hep, ettiği vasiyetten veya borcun ödenmesinden sonradır. Nisâ Sûresi 12: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Karı ve kocanın mirası ile ilgilidir): Zevcelerinizin çocuğu yoksa terekesinin yarısı sizindir. Eğer onların çocuğu var ise, size terekesinden dörtte bir vardır. - 3 -
Bu onların edecekleri vasiyet ve borcu edadan sonradır. Eğer çocuğunuz yok ise bıraktığınızın dörtte bir onlarındır. (Kadınlarınızındır) Şayet çocuğunuz var ise; terekenizden sekizde biri edeceğiniz vasiyet ve borçtan sonra yine onlarındır. (Kadınlarınızın) Daha sonra Kur'an-ı Kerim'de ana bir kardeşlerinden başka mirasçısı olmayan "kelale"nin mirasını açıklamıştır. Kelale Ne Demektir: Kelale demek kısaca ölümü ile geriye baba ve evlat bırakamayan kişidir. Eğer mirasçı olunan erkek ve kadın, çocuğu ve babası olmayan bir kimse olur ve onun ana bir erkek ve kız kardeşi bulunur ise, bunlardan her birinin hakkı altıda birdir. Eğer onlar, birden çok iseler o halde onlar ölünün yapacağı vasiyet ve borç'tan sonra mirasın üçte birine ortaklardır.' Nisâ Sûresi 176: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Bu Ayet'i Kerimede ise bir veya iki kız kardeşi olan "Kelale"nin mirası açıklanmaktadır): "Senden fetva isterler; de ki: Allah; babası ve çocuğu olmayanın mirası hakkındaki hükmünü şöylece açıklar: Eğer evladı (erkek veya kız) ve babası olmayan bir erkek ölür, onun (ana-baba bir veya baba bir) bir tek kız kardeşi kalırsa terekesinin yarısı onundur. Eğer mirasçı erkek kardeş ise (çocuksuz ve babasız ölen) kız kardeşinin bıraktığının tamamını alır. Eğer (aynı şartlarla kalan) kız kardeş iki ise (daha fazla olabilir) erkek kardeşin bıraktığının üçte ikisini alırlar." Enfâl Sûresi 75: Yüce Allah şöyle buyurmaktadır (Bu sûre'de "zevil erham"ın mirası açıklanmaktadır): "Hısımlar, Allah'ın kitabınca birbirlerine daha yakındırlar. Allah her şeyi hakkıyla bilendir." - 4 -
"Ferâiz İlmi"nin Sünnetten Delilleri: Ferâiz ilminin sünnetten delillerinden bazıları aşağıda zikredilmiştir. İbn-i Abbas Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Farzları sahiplerine veriniz; geriye kalan ise en yakın erkek mirasçınındır.'' Usame B. Zeyd Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Müslüman kâfire; kâfir de müslüman'a varis olamaz." Abdullah B. Amr Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Ayrı dinlerden olanlar birbirlerine varis (mirasçı) olamazlar." Ubade B. Es Samit Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: İki ninenin mirasın altıda birini alıp (nineler aralarında) taksim etmelerine hükmetti." İbn-i Mesuda Hadisi: (Bu hadisi şerif kız, oğlun kızı ve kız kardeş hakkında varid olmuştur.) "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Kızın; mirasın yarısını; oğlun kızının ise üçte ikiyi tamamlamak için altıda birini; geri kalanı da kız kardeşin alacağına hükmetti." Hz. Aişe (r.a.) Hadisi: (Vela hakkındadır) "Resulullah (s.a.v.) buyurdular ki: Vela azad edenindir." Mikdam B. Madiyekrib Hadisi: (Zevil erham hakkında) "Resulullah ( s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Kim geriye bir mal bırakırsa; varislerinindir. Ben varisi olmayanın varisiyim. Onun adına diyet borcu varsa öderim. Varis olurum. Dayı varisi olmayanın varisidir. Onun adına diyet borcunu öder ve mirasını alır." Beyhaki'nin; İmam Şafii'nin talebesi olan Muhammed B. Nasr'dan nakledildiğine göre: "İster bir tane olsun; isterse birden fazla olsun, nine veya ninelerin farz hakları altıda bir olduğuna dair Sahabe ve Tabiin nezdinde vaki olan icmadır." (Görüş birliği, içtihat) - 5 -
Ebu Hureyre Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: Ey Ebu Hureyre; Ferâiz öğrenin ve öğretin, çünkü o ilmin yarısıdır. O unutulur, ümmetimin arasında ilk kalkacak olan şeyde odur." Ferâiz ilmi tartışmasız bizzat Allah'u Teâlâ tarafından yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de geniş olarak açıklanmış ve miras konusunda bu ilimle amel etmemiz emredilmiştir. Ferâiz ilmi din ilimlerinin (fıkhın) önemli bir konusudur. Fıkıhtan ve matematikten daha özeldir. Vela Günümüzde her ne kadar uygulama alanı kalmamış ise de vela konusuna kısaca değinilecektir. Vela meselesi köleyi azad etmekten oluşan hükmi bir akrabalıktır. Köleyi azad etme, yani efendisinin köleyi hürriyetine kavuşturması sonucunda oluşan hukuki bir durumdur. Bu olay efendisi ile köle arasında hükmi bir bağ oluşturur. Ferâiz ilmini ilgilendiren kısmı ise azad edilen köle ile efendisinin miras durumudur. Eğer bir köle ölür ve yakınlarından da hiçbir mirasçı geride bırakmamışsa ve efendisi tarafından da azad edilmiş ise, köleyi azan eden efendisi ve efendinin asabelerine; köleden kalan mirası alma hakkı doğar. Bu duruma hukuken hükmi nesep denir. Köleyi azad eden efendisi ölen köleye varis olur, ama azad edilen köle efendisine varis olamaz. Çift Yönlü Mirasçılık Bazı durumlarda çift yönlü varis olunabilmektedir. Bazı durumlarda da murisin eşleri her ne kadar red yolu ile miras alamaz denilmiş ise de müstesna durumlar ortaya çıkabilmektedir. Bu durumu bir örnekle açıklayacak olursak; Bir kadın ölse ve geriye mirasçı olarak sadece annesini ve amcası oğlu olan kocasını varis olarak bıraksa miras durumu şöyle olur; Mesele - 1: Murise'nin Annesi MURİS (Ölen Kadın) Kocası (Murise'in Amcası Oğlu) 1/3 1/2 + 1/6 2/6 3/6 + 1/6 = 6/6 Hisselerin paydaları eşitlendiğinde murise'nin kocasının terekenin üçte - 6 -
ikisini aldığı ve 1/3 hissenin de murise'nin annesine kaldığı görülür. Bu meselede iki ayrı özellik vardır. 1) Murise'nin kocası iki kısımda varis olmuştur. Murise'nin kocası olması hesabı ile terekenin 1/2 yani yarısını almıştır. Ayrıca murise'nin amcası oğlu ve asabesi olması hesabı ile bakiye kalan 1/6 hisseyi de almıştır. 2) Her ne kadar kadın veya kocaya red yapılmaz ise de bu meselede koca murise'nin amcası oğlu olduğu için ashabı farz'dan artanı red yolu ile almıştır. (Murise'nin asabesi olması sıfatından dolayı bakiyeyi almıştır) "Ferâiz İlmi"nin Fıkıh Yönünden Dayanakları: Ferâiz ilminin açıklandığı Kuran'daki ayet-i kerimeler ve hadis-i şerifler aşağıda tek tek belirtilmiştir. Ferâiz; Fıkıh ilminde ölen bir kişinin (muris) geriye bıraktığı emlak ve menkul değerleri ile alacaklarının ölenin borçları dağıtıldıktan sonra kalanın varislerine dağıtılması ilmi demektir. Nisâ Sûresi 11. Ayet-i Kerime: "Allah çocuklarınız hususunda size vasiyet ediyor. Erkeğe iki dişinin payının dengi vardır. Şayet onlar ikinin üzerinde kadınlar ise: o takdirde onlara bıraktığının üç'te ikisi (2/3) vardır. Yok, eğer tek bir dişi ise; o takdirde ona yarım (1/2) vardır. Ana babasına da o ikisinden; her birine bıraktığından altıda bir vardır. Eğer onun çocuğu var ise. Şayet onun bir çocuğu yok ise; ana ve babası ona varis oldular ise o takdirde onun annesi için altıda bir (1/6) vardır. Şayet onun kardeşleri var ise; o takdirde onun annesi için altıda bir vardır ve eğer bir adam kelale biçiminde varis olunuyorsa, yahut bir kadın kendisinin de bir erkek kardeşi 'yahut bir kız kardeşi' var ise; o takdirde o ikisinden her biri için altıda bir vardır. Şayet onlar bundan daha çok ise ler; o takdirde onlar üçte bire ortaktırlar." - 7 -
Nisâ Sûresi 12. Ayet-i Kerime: "Sizin içinde eşlerinizin bıraktığının yarısı vardır. Eğer onların bir çocuğu yok ise. Şayet onların bir çocuğu var ise; o takdirde sizin için onların bıraktığından; dörtte bir vardır. Onlar içinde sizin bıraktığınızdan dörtte bir vardır. Şayet sizin bir çocuğunuz yok ise. Şayet sizin bir çocuğunuz var ise o takdirde onlar için bıraktığınızdan sekizde bir vardır." Nisâ Sûresi 176. Ayet- i Kerime: "Bir kişi helak olursa; çocuğu yok ama bir kız kardeşi var; o takdirde ona bıraktığının yarısı vardır. Erkek kardeşte ona (kız kardeş) varis olur; eğer onun bir çocuğu yok ise. Şayet o ikisi iki dişi ise, o takdirde o ikisine bıraktığından üçde iki vardır. Yok, eğer erkekli kadınlı kardeş iseler; o takdirde erkeğe iki dişinin payının dengi vardır. "Ferâiz İlmi" İle İlgili Bazı Hadis'i Şerifler: Ebu Hureyye (r.a.) Hadisi: "Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Ey Ebu Hureyre; Ferâiz ilmini öğrenin ve çocuklarınızada öğretin, o ilmin yarısıdır. O unutulur. Kıyamete yakın ümmetim arasından ilk kalkacak olan şeyde odur." "Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Varislerin farz olan paylarını verin. Kalanı ise en yakın erkeğe verin. Maktül'ün terekesinde katil için hiçbirşey yoktur. (Varisin kendisine miras bırakanı öldürmesi ile ilgilidir)" "Kâfir müslüman'a; müslüman da kâfir'e varis olamaz." - 8 -
Resulullahın Miras Dağıtımı: Peygamber (s.a.v.) kız çocuğuna malın yarısını verdi, oğlun oğluna üç'te ikiyi (2/3) tamamlayan altıda bir (1/6) verdi. Kalanıda bacıya verdi. Bir adam Hz. Peygambere gelip, "Oğlumun oğlu öldü bana onun mirasından ne var?" diye sordu. Peygamber (s.a.v.) "Altıda bir." (1/6) dedi. Adam gidince tekrar çağırtıp 1/6 daha verdi. Sonra bir daha çağırtarak ikinci 1/6 dilimin yiyimlik olduğunu söyledi. Resulullah (s.a.v.) Nineye altıda bir verdi. Eğer ölenin annesi yok ise. "Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Miras asabenindir. Eğer asabe yok ise azat'lılara. Vela hakkı ancak azat edenindir." "Resulullah (s.a.v.) buyurdu ki: Allah (c.c.) Her hak sahibine payını verdi. Dolayısı ile varise vasiyet yoktur. Varisler müsaade etmedikçe; varis için vasiyet de bulunmak caiz değildir." "Ferâiz İlmi"nin Dili (Istılahı): Her ilmin kendisine göre dili (ıstılahı) vardır, Ferâiz ilminin de kendisine ait bir dili vardır. Bu ıstılahlar bilinmeden o ilimden optimum fayda sağlanamaz, anlaşılamaz. Bu ilmi öğrenmek isteyenler için Ferâiz ilmine ait önemli tabirleri açıklamanın faydalı olacağını düşünmekteyiz. Bu nedenle önemli ölçüde kullanılan ıstılahlar (terimler, tabirler, deyimler) aşağıdaki bölümlerde açıklanmaya çalışılacaktır. Ferâiz: İslam'da miras hukukuna verilen addır. Muris: Miras bırakan kimse. (mevta, ölü) Musi: Vasiyette bulunan kimse. Ashab-ı Ferâiz: Nas'lardan, insanlardan, varislerden hisseleri tespit edilmiş (muayyen) belirli hisse sahipleridir, varislerdir. Asabe: Muayyen, belirli hisse sahipleri yani Ashab-ı Ferâiz hisselerini aldıktan sonra geriye kalan (bakiye) bütün malı alan kimsedir. Bi - Nefsihi: Tamamen erkeklerden oluşan asabe grubudur. Murise kadın yolu ile bağlanmayan erkeklerdir. - 9 -
Bi - Gayrihi: Kadınlardan oluşan asabe grubudur. Ma - Gayrihi: Ana yönünden akrabalık asabelikte geçerli değildir. Asıl olan baba yönünden akrabalıktır. Bunlar aslında Ashab-ı Ferâiz'den olduğu halde başka bir kadınla beraber bulunduğu zaman asabe olan kadınlardır. Özel Durum; Mülaane (Veledi Zina): Çocuğunun baba yönünden asabesi yoktur. Onların asabesi mevla'sıdır. (Efendisidir) Mülaane ise kadın ile kocanın karşılıklı "lanetleşmesi"dir. (Hâkim huzurunda yemine çekilmeleridir, gayri resmi ilişki iddialarında) Zev'il Erham: Ashab-ı Ferâiz ve asabe dışında kalan akrabalardır. Musa Leh: Kendisine vasiyet yolu ile mal bırakılan kimsedir. Musa Bih: Vasiyet edilen mala denir. Mu'tik: Köle azad eden kimsedir. Mutak veya Atik: Azad olmuş köleye denir. Mu'takul - Baz: Kısmen azad olmuş köleye denir. Mevla: Kölenin efendisi ve vela akdi yapan kişiye denir. Hacb: Varisin; yani hissedarın harici bir sebeple kısmen veya tamamen mirastan mahrum (ıskat) olma halidir. Mahrum: Kendisinden kaynaklanan bir sebepten dolayı mirasçı olamayan mirastan mahrum kalan kişidir. (köle, kâfir, katil gibi) İrs (Türas): Bir malın halefiyet yolu ile başkasına intikal etmesidir. Terike - Tereke - Mamelek: Ölen kişinin mirasçılarına yani varislerine bırakmış olduğu mal ve hakların tamamıdır. Mahrec: Ferâiz meselelerinde hisse yani pay dağıtımı yapılırken yapılan bayağı kesir işlemlerinin paydasına denir. Temasül (Mümaselet): İki sayının birbirine eşit olması durumudur. Tedahül: İki sayıdan birinin diğerine kesirsiz olarak bölünmesi durumudur. Örneğin; 9/3 veya 12/4 vb. Tevafuk (Muvafakat): Birbirine kesirsiz olarak bölünmeyen iki sayının üçüncü bir sayıya kesirsiz olarak bölünebilme durumudur. Bu üçüncü sayı o iki sayının ortak böleni olur. - 10 -
Örneğin; 10 ile 4 sayıları birbirine tam bölünmez ama her ikiside 2 ile tam bölünebilir. Bu durumda; 10 ile 4 arasında 2 ile muvafakat vardır denir. Tebayun (Mübayenet): İki sayının birbirine bölünemediği gibi kendilerini ortakça bölen 1'den başka bir sayınında olmaması durumudur. Aralarında asal olma durumudur. Vafk: İki sayıdan her birinin ortak bölene bölünmesinden çıkan neticedir. Mesela 15 ile 10 sayılarının (OBEB) ortak bölenlerin en büyüğü 5'tir.15 sayısı 5'e bölünürse 3 çıkar. 10 sayısı ise 5'e bölünürse 2 çıkar. Bu duruma göre 15 sayısının vafk'ı 3 olur. 10 sayısının vafk'ı ise 2 olur. (Not: Ferâiz ilminin aslı fıkıh ilmi ile matematikten bazı usul ve kaidelerin gösterimidir.) Techiz ve Tekfin: Ölen kişinin gömülünceye kadar yapılan bütün işlemleri ve masraflarıdır. Mürted: Dinden dönen kimsedir. Mürted'in dinden dönmezden önceki malları müslüman varislerine miras olarak dağıtılır, ancak dinden döndükten sonraki edinmiş olduğu mallar ise "Beyt'ül Mala" yani hazineye verilir. (İmam-ı Azam'ın (r.a.) fetvasıdır.) Teşrik Etmek: Ortak etmek, şerik etmek demektir. Mevlel Ataka: Köle veya cariye azad eden kimseye denir. Mevlel Muvallat: Sözleşmeyle birbirini ahiret kardeşliği yapanlardır. Bunlar birbirinin diyetini öder ve birbirine mirasçı olurlar. Car: Komşu demektir. Duhul: Kocanın Hanım ile cinsi ilişkide bulunması halidir. Deyn: Borç ve alacak. Cizye: Gayri müslim yani müslüman olmayanlardan alınan vergidir. Mukad: Ayaklarından derdi olan kimse, yürüyemeyen kimse. Meslül: Verem olan kimse. Mukatep: Köle ile efendisi arasındaki sözleşme. Kınn: Erkek köle. Kınna: Kadın köle. Mendup - Sünnet - Müstehab - Nafile: Dinimizce yapılması halinde, ecir ve sevap alınan, yapılmaması halinde günahı olmayan amellerdir. - 11 -
İsa: Vasiyette bulunan kimsenin sağ iken veya ölümünden sonra bir işin yapılmasını bir başkasından istemesidir. Hacr: Delilik veya akıl noksanlığı gibi sebeplerden dolayı bir şahsın kanuni ehliyetlerini kullanmasının hükmen engellenmesidir. Fey: Ganimet demektir. Cedde: Büyükanne. Vela: Yakınlık, sahiplik Beytül Mal: Maliye hazinesinin eski adı. Galle: Vakfın geliri, varidatı. Müneffeze: Geçerli. Mübayee: Menfaatleri taksim etmek, dağıtmak. Rehn: Bir hakka karşılık bir şeyi alıkoymak. Tahkim: İki hasmın aralarındaki davalarını halletmesi için, üçüncü bir kişiyi hakem tayin etmeleridir. Ayn: Mal demektir. İstibra: Beri olma demektir, şer'an ise, rahimde çocuk olduğunun bilinmesi yahut şüphe sebebi ile kendisi ile zina edilen kadının (köle, cariye) belirli bir süre beklemesi demektir. Red: Terekenin fazla; farz hisselerinin ise eksik kalmasıdır. Yani farz hisseleri verildikten sonra terekenin artmasıdır. Avl: Ferâiz ilminde miras dağıtılırken farz hisselerinin meselenin mahrecinden (paydasından) fazla gelmesidir. Mülk-i Yemin: Köle, cariye demektir. Garra: Parlak, Beyaz, şatafatlı, gösterişli, demektir. İhtilaf-ı Dar: Tebaa ayrılığı demektir. Tesbib-i Benat: Oğlun kızlarına ait özel meselenin adına denir. (Miras meselelerinde) Benül A'yan: Ana-baba bir kız kardeşlerdir. (AB) Benül Allat: Baba bir kız kardeşler. (B) - 12 -
Kuvvet-i Karabet: Akrabalık kuvvetidir. Münasaha: Ölenin terekesi taksim edilmeden önce varislerden bazılarının ölüp hisselerinin kendi varislerine geçmesidir. Bu meseleye münasaha meselesi denir. Hünsa: Kendisinde hem erkeklik hem de kadınlık organı bulunan veya erkeklik veya kadınlık organı bulunmayan kimseye denir. Haml (Cenin): Ana karnındaki çocuk demektir, hamlin yani ana karnındaki çocuğun doğum müddeti en az altı ay en fazla iki senedir. Mevkud: Kaybolan ve bulunduğu yerin, sağ olup olmadığı bilinmeyen kimseye denir. Ğarka: Boğulan kimseye denir. Hedma: Bina yıkıntısının altında kalıp ölen kimsedir. Harka: Ateşler arasında yanıp ölen kimsedir. Memlüke: Cariye demektir. Mebadii: Temelleri, başlangıcı. Dar: Memleket. Esir: Sağ olduğu biliniyor ise başkalarına varis olur ama başkası kendisine varis olamaz. Çünkü henüz ölmemiştir. Müslüman nerede olursa olsun dar-ı islam (islam ülkesi) halkından sayılır. "Allah varislerin en hayırlısıdır." (Enbiya, 89) "Hiçbir insan yoktur ki bir gün bir yazı yazsında daha sonra şurayı şöyle değiştirsem veya şunu ilave etsem daha güzel olurdu demesin." İşte bu Kur-an'ın beşer sözü olmadığının ispatı için en büyük ibrettir." El İmadil İsfehani (Müellif) - 13 -
MİRAS PAYLAŞIM ŞEMALARI Aşağıda verilecek miras paylaşım örneklerinde daire şekli erkeği ve üçgen ise kadını temsil etmektedir. Yani erkek ve kadın muris veya varis demektir. Önemine binaen Peygamberimiz (s.a.v.) bütün müminlerin "Ferâiz İlmi"ni öğrenmelerini ve çocuklarına da öğretmelerini tavsiye etmiştir. Miras ayetleri (Nisâ Sûre'si 11, 12, 176) geldikten sonra ilk miras paylaştırmasını Peygamberimiz (s.a.v.) yapmıştır. Sad. B. Rabi (r.a.) şehit olmuş ve geriye mirasçı olarak hanımını, iki kızını ve bir de kardeşini bırakmıştır. Peygamber (s.a.v.) mirası şu şekilde paylaştırmıştır. Sad'ın iki kızına üçte ikisini, hanımına sekizde birini ve kardeşine ise geriye kalanı vermiştir. Murisin Kardeşi 5/24 (Bakiyeyi Alır) Muris Sad. B Rabi Zevce 3/24 (1/8) Kızı 8/24 (1/6) Kızı 8/24 (1/6) Ferâiz ilminin dayanağı ise kitap, sünnet ve icmadır. Kıyasın, içtihadın mirasta etkisi yoktur. Kitaptaki delilleri ise Nisâ Sûre'si 11, 12, 176. ayet'i kerimelerdir. Nisâ Sûresi 11. Ayet-i Kerime: "Allah çocuklarınız hususunda size vasiyet ediyor. Erkeğe iki dişinin payının dengi vardır. Şayet onlar ikinin üzerinde kadınlar ise: o takdirde onlara bıraktığının üç'te ikisi (2/3) vardır. Yok, eğer tek bir dişi ise; o takdirde ona yarım (1/2) vardır. Ana babasına da o ikisinden; her birine bıraktığından altıda bir vardır. Eğer onun çocuğu var ise. Şayet onun bir çocuğu yok ise; ana ve babası ona varis oldular ise o takdirde onun annesi için altıda bir (1/6) vardır. - 14 -
Şayet onun kardeşleri var ise; o takdirde onun annesi için altıda bir vardır ve eğer bir adam kelale biçiminde varis olunuyorsa, yahut bir kadın kendisinin de bir erkek kardeşi 'yahut bir kız kardeşi' var ise; o takdirde o ikisinden her biri için altıda bir vardır. Şayet onlar bundan daha çok ise ler; o takdirde onlar üç'te bir'de ortaktırlar." Nisâ Sûresi 12. Ayet-i Kerime: "Sizin içinde eşlerinizin bıraktığının yarısı vardır. Eğer onların bir çocuğu yok ise. Şayet onların bir çocuğu var ise; o takdirde sizin için onların bıraktığından; dörtte bir vardır. Onlar içinde sizin bıraktığınızdan dörtte bir vardır. Şayet sizin bir çocuğunuz yok ise. Şayet sizin bir çocuğunuz var ise o takdirde onlar için bıraktığınızdan sekizde bir vardır." Nisâ Sûresi 176. Ayet- i Kerime: "Bir kişi helak olursa; çocuğu yok ama bir kız kardeşi var; o takdirde ona bıraktığının yarısı vardır. Erkek kardeşte ona (kız kardeş) varis olur; eğer onun bir çocuğu yok ise. Şayet o ikisi iki dişi ise, o takdirde o ikisine bıraktığından üçde iki vardır. Yok, eğer erkekli kadınlı kardeş iseler; o takdirde erkeğe iki dişinin payının dengi vardır. Erkek çocuğa iki kadın payı kadar pay verilir. Eğer hepsi kadın olmak üzere ikiden fazla iseler bunlara mirasın üçte ikisi ve eğer bir tek kadın ise o zaman ona malın yarısı verilir. Eğer murisin çocuğu var ise ve ana babası da sağ ise ana ve babanın her birine ayrı ayrı 1 / 6 şar hisse verilir; geriye kalan ise erkeğe iki kadın payı kadar pay verilerek paylaştırılır. - 15 -
Mesele: Murisin ana ve babası ve bir oğlan ve iki de kızının olduğunu kabul edelim. Ana 1/6 Baba 1/6 Oğul 2/6 Kızı 1/6 Kızı 1/6 Nisâ Sûresi 12. ayeti kerimede ise Yüce Allah karı ve kocanın mirasını açıklamıştır. A) Zevcelerinizin çocuğu yok olarak ölmesi halinde zevcelerinize ait olan mirasın yarısı sizindir. Koca 1/2 Muris Zevce (Çocuksuz) B) Eğer zevceleriniz çocuk bırakarak ölmüş ise bu takdirde kocanın alacağı pay dörtte birdir. Koca 1/4 Muris Zevce Oğul 2/4 Kızı 1/4 Koca 1/4 Muris Zevce 2/3 Kızı Kızı Kızı Yukarıdaki şekle göre paylaşım aşağıdaki gibi olacaktır. - 16 -
Koca : 1/4 = 9/36 Kızı } Kızı 2/3 = 24/36 Kızı 9/36 + 24/36 = 33/36 Bakiye olarak 3/36 hisse artar. Bu artan hisse miras bırakanın en yakın erkek akrabasına (asabe olduğu için) verilir. C) Eğer ölümünüz ile geriye çocuk bırakmamış iseniz mirasınızın dörtte biri zevcelerinizindir. Muris (Çocuksuz) Zevce 1/4 Şayet çocuğunuz var ise terekenin sekizde biri zevcelerinizindir. Mesele: Muris (Çocuksuz) 7/8 Zevce 1/8 4/32 Oğul 14/32 Kızı 7/32 Kızı 7/32 Kelale Mirasçılığı: Nisâ Sûresi 176. ayette ise Yüce Allah bir veya iki kız kardeşi olan "kelale"nin mirasını açıklamıştır. Kelale demek ise ölen birinin (erkek veya kadının) çocuğu ve babası bulunmadığı halde miras bırakırsa bu mirasa kelale veya "yankol mirasçılığı" denir. Mesele: Eğer bir erkek babası ve evladı olmadan ölürse; onun AB bir veya sadece B bir tek kız kardeşi kalırsa terekenin yarısını alır. Baba Ölü Muris (Çocuksuz) Murisin Kız Kardeşi 1/2 (Terekenin yarısını alır) - 17 -
Mesele: Eğer mirasçı erkek kardeş ise çocuksuz babasız ölen kız kardeşinin terekesinin tamamını alır. (Tek başına mirasçı olursa) Baba Ölü Murisenin Erkek Kardeşi (Mirasın Tamamını alır) Murise Çocuksuz Mesele: Eğer ölen erkek kardeşin (çocuksuz ve babasız) geriye kalan kız kardeşi birden fazla ise murisin bıraktığının üçte ikisini alır. Baba Yok Muris Çocuksuz Kız Kardeş 2/9 Kız Kardeş 2/9 Kız Kardeş 2/9 Miras hukukunda murisin üst soyuna "usul" alt soyuna "furuu" denir. Üst ve alt soya bağlı olmayan mirasçıya ise "kelale" denir. Kısaca kelale demek soy direğinin dışında olan akrabalık demektir Mesele: Anne Ölü Baba Ölü Muris Çocuksuz Öz Erkek Kardeş 2/3 Öz Kız Kardeş 1/3 = 3/3 Mesele: Anne Ölü Baba Ölü Muris Çocuksuz Erkek Kardeş 2/4 Kız Kardeş 1/4 Kız Kardeş 1/4-18 -
Kendileri geriye zayıf çocuklar bıraktıkları takdirde bunların geleceğinden endişe duyanlar "yetimler" hakkında da aynı endişeyi duysunlar. "Allah"tan sakınıp doğru söz söylesinler. (Nisâ Sûresi 9. ayet) Yetimler'in mallarını haksız yere yiyenler; muhakkak ki karınlarını ateşle doldurmaktadırlar ve cehennemi boylarlar. (Nisâ Sûresi 10. ayet) Mesele: Eğer miras bırakanın bir tek kızı kalmış ve bir de babası kalmış ise baba iki kere altıda bir alır, mirasın yarısını ise kızı alır. Geriye kalan altıda biride yine baba alır. Bu duruma ise "asabelik" ile birlikte hisse alımı denir. Muris Murisin Babası (1/6) 1/6 Farz Hakkı + 2/6 Asabelik payı 3/6 alır Kızı (1/2) 3/6 Mesele: Murisin çocuğu bulunmadığı takdirde sadece ana ve babası mirasçı olarak kalırsa oğlan ve kız gibi ikili birli miras alırlar; yani üçte birini ana üçte ikisini de baba alır. Anne 1/3 Alır Murisin Babası 2/3 alır Muris Ölenin babası tek başına olarak kalırsa mirasın tamamını alır. Ölenin çocuğu da; yanında başka mirasçı olmadan tek başına kalırsa yine mirasın tamamını alır. Yukarıdaki örneklerde daireler erkek; üçgen şekilleri ise kadın varislerin ifade edildiğini söylemiştik. AB Ana-baba bir kardeş, B Baba bir kardeş demektir. - 19 -
VARİSLERİN ALACAĞI HİSSE MİKTARLARININ TABLODA GÖSTERİMİ a) Ölenin; oğlu veya oğlunun oğlu ile birlikte varis olarak bulunduğu durumlarda. 1/6 b) Ölenin; kızı veya oğlunun kızı ile birlikte bulunursa; murisin babası hem Ashab-ı Farz, hem de Asabe konumundadır. 1/6 + Bakiye c) Ashab-ı Feraizden hiç kimse (kız, oğlu, oğlunun çocukları... gibi) yoksa terekenin tamamını Asabe sıfatıyla alır. Mirasın Tamamı a) Ölenin; oğlu veya oğlunun oğlu... ile birlikte varis olarak bulunuyorsa. 1/6 b) Ölenin; kızı veya oğlunun kızı ile beraber varis olarak bulunursa. 1/6 + Bakiye c) Ölenin; oğlu veya oğlunun oğlu ile birlikte varis olarak bulunmazsa sadece asabe olur ve diğer varisler hakkını aldıktan sonra kalan bakiyeyi alır. Bakiye d) Ölenin; babası ile birlikte olursa sakıt olur. Ölenin babası, dedeyi sakıt eder. Sakıt a) Bir kişiyse. 1/6 b) Birden fazlalarsa. (erkek-kız farketmez) 1/3 (eşit paylaşırlar) c) Eğer A bir kardeşler, ölenin oğlu, kızı, oğlunun oğlu veya kızı veya ölenin babası ve ölenin dedesi ile birlikte bulunurlarsa. Sakıt a) Ölen kadının çocukları veya oğlunun çocukları yoksa. 1/2 b) Ölen kadının çocukları veya oğlunun çocukları varsa. 1/4 a) Ölen kocanın çocukları veya oğlunun çocukları yoksa. 1/4 a) Ölen kocanın çocukları veya oğlunun çocukları varsa. 1/8 Not: Eğer ölen kişinin hanımı birden fazlaysa, bu hanımlar yukarıdaki açıklamalar ışığında ya 1/4 hisseyi ya da 1/8 hisseyi kendi aralarında paylaşırlar. KADIN (ZEVCE) KOCA ANA (A) BİR KARDEŞ SAHİH DEDE BABA - 20 -
VARİSLERİN ALACAĞI HİSSE MİKTARLARININ TABLODA GÖSTERİMİ a) Ölenin kızı tek olursa, yani ölenin bir tek kızı varsa. 1/2 b) Kızları birden fazlaysa. c) Ölenin; oğlu veya oğulları, kızı veya kızları ile birlikte varis olurlarsa. 2/3 (eşit paylaşırlar) Ashab-ı Farz dan artanı ikili birli a) Varis olarak bir kız varsa. (tek kız olarak mirasçı oluyorsa) 1/2 b) Eğer oğlun kızları birden fazlaysa. 2/3 eşit paylaşırlar c) Ölenin; tek kızı ile birlikte varis oluyorsa, kızların hakkını 2/3 e tamamlamak için. 1/6 d) Ölenin; birden fazla kızları ile birlikte varis olursa. Sakıt e) Kendisi ile aynı derecede yani ölenin oğlunun oğlu ile birlikte varis olursa. (Oğlun oğlu; oğlun kızını asabe yapar) Ashab-ı Farz dan artanı ikili birli f) Ashab-ı Feraiz den olup, kendisinden daha aşağı derecede bulunan oğlun oğlunun oğlu ile birlikte bulunursa. Asabe olmaz a) AB bir kız kardeş bir tek kişi olursa,ölenin kızı yerine geçer. 1/2 b) AB bir kız kardeşler birden fazla olurlarsa. c) AB bir kız kardeş, AB bir erkek kardeş ile birlikte oldukları zaman müşterek asabe olur. d) AB bir erkek kardeş ile AB bir kız kardeş birlikte bulunur ve Ashab-ı Feraiz den hiçbir mirasçı olmazsa. e) AB bir kız kardeşler eğer ölenin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte varis olarak bulunursa. (kız veya oğlunun kızı bir kişi ise) 2/3 eşit paylaşırlar Ashab-ı Farz dan artanı ikili birli Terekenin tamamı (ikili birli) 1/2 eşit paylaşırlar f) AB bir kardeşler ölenin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte varis olur ve ölenin kızı veya oğlunun kızı da birden fazlaysa. 1/3 g) AB bir kız kardeşler ölenin oğlu, oğlunun oğlu veya ölenin babası veya ölenin dedesi ile birlikte varis olursa. Sakıt Ana Baba (AB) Bir Kız Kardeş OĞLUNUN KIZI KIZ veya KIZLAR - 21 -
VARİSLERİN ALACAĞI HİSSE MİKTARLARININ TABLODA GÖSTERİMİ a) B bir kız kardeş tek başına olursa. 1/2 b) B bir kız kardeşler birden fazla olursa. 2/3 eşit paylaşırlar c) B bir kız kardeşi; ölenin AB bir tek kız kardeş ile birlikte bulunursa. 1/6 d) B bir tek kız kardeş ölenin birden fazla AB bir kız kardeşleri ile birlikte varis olursa. Sakıt e) B bir kız kardeşler eğer B bir erkek kardeşlerle beraber varis olurlarsa asabe konumuna geçerler. f) B bir kız kardeş ölenin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte varis olarak bulunursa asabe olur. (ölenin kızı veya oğlunun kızı ile birlikte eşit paylaşırlar) a) Ölenin oğlu, kızı veya oğlunun çocukları ile birlikte varis olur veya ölenin iki veya daha fazla kardeşi ile birlikte (ölenin kardeşleri hangi cihetten olursa olsun) varis olarak bulunursa. Ashab-ı Farz dan artanı ikili birli alırlar Ashab ı Feraiz den Artanı Alır 1/6 b) Ölenin annesi; ölen kişinin oğlu, kızı, oğlunun çocukları, ölenin babasının yanında ölenin hanımının veya kocasının da olmaması halinde. 1/3 c) Ölenin annesi; ölenin babasının ve karı veya kocasından birinin bulunması yani bunlarla birlikte varis olması halinde. 1/3 Ölüye fasid dedeyle bağlanmayan ninedir. (Ölüye bağlanmada iki kadın arasına erkek girecek olursa nine Fasid olur. Fasid nine Ashab-ı Feraiz olmayıp, Zevi l Erham dır) a) Sahih Nine bir kişi veya birden fazlada olsalar sakıt edilmedikleri müddetçe terekeden sadece 1/6 pay alırlar. (Birden fazlalarsa 1/6 hisseyi kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar) 1/6 b) Sahih Nine; gerek ana ve gerekse baba tarafından olsunlar, eğer ölenin annesi sağ ise sakıt olur. Sakıt Baba tarafından olan nineler ölenin babası varsa sakıt olurlar. Sakıt Ölenin; Babasının annesi ve babasının annesinin annesi hariç, diğer baba tarafından olan nineler, ölenin dedesi varsa sakıt olurlar. Sakıt Ölene daha yakın olan nine (ana veya baba tarafından olması fark etmez) daha uzaktaki nineleri sakıt eder. Sakıt SAHİH NİNE ANNE Baba (B) Bir Kız Kardeş - 22 -
FARZ SAHİPLERİ (ASHABİL FARZ) Farz Sahiplerinin Kimler Olduğu ve Nasıl Miras Alacakları: Bu kişiler Yüce Allah'ın Kur'an-ı Kerim'de bizzat isimlerini saydığı ve terekeden nasıl ve ne kadar pay alacaklarının belirtildiği varislerdir. Ashabi'l farz sahibi mirasçılar on iki kişidirler. Bunlardan dört tanesi erkektir: Baba, Koca, Ana (A) Bir Erkek Kardeş ve Dede. Ashabu'l Farz sahiplerinden sekizi ise kadındır: Anne, Nine, Zevce, Kız, Oğlun Kızı, Öz Kız Kardeş, B Bir Kız Kardeş ve A Bir Kız Kardeş. Kur'an-ı Kerimde ise açıkça belirtilen hisse nispetleri ise toplam olarak altı çeşittir. a) Yarım, 1/2...Nısıf b) Dörtte bir, 1/4...Rubu c) Sekizde bir, 1/8...Sümün d) Üç'te iki, 2/3...Sülüsan e) Üç'te bir, 1/3...Sülüs f) Altı'da bir, 1/6...Südüs Farz Sahiplerinden Yarım (1/2) Hisse Alanlar: Terekenin yarısını alanlar aşağıda sayılacak olan kişilerdir. a) Koca: Miras bırakan yani muris kadın olup, ölümü ile geriye mirasçı olarak oğlan veya kız evlat bırakmamış ve kocası varis olarak bulunmakta ise; ölenin oğlunun oğlu ve oğlunun kızı da bulunmuyor ise ölenin kocası terekenin yani malın yarısını alır. (1/2) b) Kız: Murisin yani ölen kişinin kızı tek başına varis olarak bulunduğu zaman, murisinde kendisini asabe yapacak ölenin yani murisin oğlu gibi bir kimsenin de bulunmaması halinde terekenin yarısını alır. (1/2) c) Oğlun Kızı: Murisin yani miras bırakanın oğlunun kızı tek başına varis olur ve kendisini asabe yapacak başka bir mirasçıda bulunmaz eğer ölen kişinin kızı da bulunmaz ise terekenin yarısını alır. (1/2) Oğlun kızına ait delil ise icmadır. d) Öz Kız Kardeş: Murisin yani miras bırakanın öz kız kardeşi varis olarak tek başına bulunur, kendisini asabe yapacak başka bir varis bulunmaz ise ayrıca miras bırakanın başkaca kızı, oğlunun kızı ve de başka bir öz kız kardeşi bulunmaz ise malın yarısını alır. (1/2) - 23 -
Dörtte Bir (1/4) Hisse Alan Varisler: a) Koca (Zevc): Murisin yani miras bırakanın ölümü ile geriye mirasçı olarak kocası ile birlikte oğlan veya kız evlat da bulunmakta ise ölen murise'nin kocası terekenin dörtte birini alır. (1/4) b) Kadın (Zevce): Muris yani miras bırakan erkek olup ölümü ile geriye mirasçı olarak kadınını yani zevcesini bırakmış ve oğlan veya kız hiçbir evlatta bırakmamış ise ölenin kadını mirasın dörtte birini alır. (1/4) Sekizde Bir (1/8) Alanlar: Sekizde bir hisse alacak olan mirasçı ise bir kişi olup sadece ölen kişinin hanımıdır. Şöyle ki eğer muris erkek olup ölerek geriye hanımı ile birlikte mirasçı olarak oğlan veya kız evlat da bırakmış ise hanımı terekenin sekizde birini alır. (1/8) Önemli Not: murisin ölümü ile geriye kalan hanımları yani zevceleri birden fazla olsa bile mesela dört eşi var diyelim; terekeden kaç hisse alıyor iseler o hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Üçte İki (2/3) Alanlar: Terekeden üçte iki hisse alan ise dört kişidir. a) Murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak iki veya daha fazla kız evlat kalmış ise ve bu kız evlatları asabe yapacak başka bir erkek kardeşte (yani kızların erkek kardeşi ve murisin erkek çocukları demektir) yok ise bu kızlar terekeden üçte iki pay alırlar. (2/3) b) Murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak oğlunun iki veya daha fazla kızları varis olarak kalmış ise; eğer ölenin oğlu olmayıp ikide kızı yok ise ve murisin oğlunun kızlarını asabe yapacak başkada kimse yok ise mirasın üçte ikisini ölenin oğlunun kızları alır. (2/3) c) Murisin ölümü ile geriye varis olarak ölenin iki veya daha fazla öz kız kardeşi kalmış ise; murisin iki veya daha fazla kızı veya iki veya daha fazla oğlunun kızları yok ise; bu murisin öz kız kardeşlerini asabe yapacak kimse bulunmaz ise; terekenin üçte ikisi murisin öz kız kardeşlerinin olur. (2/3) d) İki ve daha fazla baba bir kız kardeşler: Murisin iki veya daha fazla kızı, iki veya daha fazla oğlunun kızları, iki öz kız kardeşi ve de murisin baba bir kız kardeşlerini asabe yapacak başka variste bulunmadığı halde; terekenin üçte ikisini ölenin baba bir kız kardeşleri alır. (2/3) - 24 -
Terikenin Üçte Birini (1/3) ve Kalanın da Üçte Birini (1/3) Alan Varisler: Terekeden üçte bir hisseyi alan varis sayısı ikidir. Bunlar ise 1/3'lük farz hisselerini aşağıdaki durumlarda alırlar. a) Anne: Ölenin oğlu veya kızı yok ise yani varis olacak çocuğu yok ise veya ölenin birden fazla kardeşleri var ise murisin yani ölenin annesi terekenin üçte birini alır. (1/3) b) Birden fazla A bir kardeş: murisin baba ve dedesi olmadığı zaman ve kendisine varis olan evladı da bulunmadığı zaman, murisin birden fazla ana bir kardeşleri malın üçte birini alırlar. (1/3) Altıda Bir (1/6) Alan Varisler: Terekeden altıda bir hisse alan varis sayısı ise yedidir. a) Dede: Ölen kişinin yani murisin oğlu veya kızı yani çocukları var ise ve babası da yok ise dede baba yerine geçer ve ölenin bıraktığı terekenin altıda birini alır. (1/6) b) Baba: Murisin babası eğer ölen kişinin yani miras bırakanın oğlu veya oğlunun oğlu ile beraber bulunur ise hiç asabelik etkisi olmadan terekenin altıda birini alır. (1/6) c) Anne: Miras bırakanın varis olarak evladı veya birden fazla erkek ve kız kardeşleri var ise ölenin annesi mirasın altıda birini alır. (1/6) d) Anneanne veya Babaanne: Bu kişiler birden fazla da olsalar eğer murisin annesi yok ise terekenin altıda birini alırlar. Tabi ki birden fazla olurlarsa altıda bir hisseyi kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Ayrıca murise yakın olan uzak olanı hacb eder. (1/6) e) Bir veya birden fazla oğlun kızı: Murisin bir veya birden fazla oğlunun kızı var ise ve bu kızlarda; ölen kişinin tek kalmış kızı ile beraber varis olursa; kendisini asabe yapacak başka da bir mirasçı bulunmaz ise, üçte ikiyi tamamlamak için altıda bir hisse alırlar. (1/6) f) Bir veya birden fazla baba bir kız kardeş: Bir veya birden fazla baba bir kız kardeşler; murisin öz kız kardeşi ile birlikte mirasçı olur ise kendisini asabe yapacak biriside yani erkek varisi yok ise, iki kız kardeşin hissesi olan üçte ikiyi tamamlamak için altıda bir alır. (1/6) g) A bir kız kardeş veya A bir erkek kardeş: Murisin yani ölenin babası veya evladı bulunmadığı durumlarda; ana bir erkek kardeş veya ana bir kız kardeş terekenin altıda birini alır. (1/6) A: Ana Bir - 25 -
Farz Sahiplerinin Nitelikleri ve Nicelikleri: Farz sahibi varislerin toplamı esas itibarı ile on ikidir. Bunlardan dördü erkektir: Koca (zevc), Baba, Babanın babası olan dede ve Ana bir erkek kardeş. Geriye kalan sekiz mirasçı ise kadınlardan oluşur. Zevce, Kız, Oğlun kızı, Öz kız kardeş, Baba bir kız kardeş, Ana bir kız kardeş, Anne ve Annenin annesi olan nine. Erkek Varislerin Durumları: Babanın Durumu; Ölen kişinin yani miras bırakan kişinin babası hiçbir zaman mirastan mahrum edilemez. Baba başka mirasçıları hacb edebilir ama kendisi asla mirastan mahrum edilemez. Miras bırakanın alt soyunun yani furularının durumuna göre, yani kadın mı, erkek mi oluşlarına göre hisse miktarı değişebilir. Murisin babası bazı durumlarda sadece mirasın içerisinden kendine düşen farz hakkını alır. Bazı durumlarda ise; asabe olarak mirastan pay alır. Bazı durumlarda ise hem farz hakkını alır hem de asabe olarak terekeden artan kısmı alır. Miras bırakanın babasının varis olarak üç hali vardır. 1) Baba ashab-ı farz olarak altıda bir alır. (1/6) Eğer miras bırakan kişinin yani ölenin furuu yani erkek varisi bulunursa ki bunlar; oğlu, oğlunun oğlu veya oğlunun oğlunun oğlu gibi... sayılabilir. Bu durumda miras bırakanın babası sadece farz hakkı olan altıda bir hissesini alır. (1/6) 2) Miras bırakanın babası bazı durumlarda sadece asabe sıfatı ile terekenin tamamını veya kalan kısmın tamamını alır. Ölen kişinin alt soyundan yani furuu'ndan ister erkek isterse kız olsun varisi bulunmaz ise; terekenin tamamını veya farz sahiplerinden artan kısmın yani bakiyenin tamamını alır. Bu duruma bir örnek verecek olursak; Mesela: Miras bırakan kişi ölümü ile geriye sadece babası mirasçı olarak kalsa murisin terekesinin tamamını babası alır. Miras bırakanın mirasçı olarak babası ile bir de hanımı yani zevcesi kalsa; bu durumda ölenin hanımı 1/4 farz hakkını alır ve geriye kalanın tamamını ölenin babası alır. - 26 -
3) Ölenin yani miras bırakanın alt soydan yani fer'inden kadın mirasçısı olur ise; baba önce farz hakkı olan altıda biri alır. Kadın mirasçı hisse miktarını aldıktan sonra baba asabe olarak kalanında tamamını alır. Bu kadın mirasçılar ise miras bırakan kişinin, kızı, oğlunun kızı ve aşağı doğru inen kız torunlarıdır. Bu duruma bir örnek verecek olursak; Mesela: Miras bırakanın ölümü ile geriye mirasçı olarak babası ve birde kızı kalsa; bu durumda baba önce farz hakkı olan 1/6 alır. Murisin kızı ise oda farz hakkı olarak terekenin yarısını alır. (1/2) Ve bunlardan arta kalan kısmı ise yine ölenin babası asabe sıfatı ile alır. Yani terekenin yarısını murisin kızı ve yarısını da murisin babası alır. Mesele - 2: MURİS (Ölen Erkek) Hanımı Oğlu Babası 1/8 Kalanın Tamamı 1/6 3/24 17/24 4/24 = 24/24 Yukarıdaki meselede murisin ölümü ile geriye mirasçı olarak ölenin hanımı, oğlu ve babası varis olarak kalsa; Ölenin hanımı önce 1/8 payını alır. (çünkü ölenin çocuğu vardır) Ölenin babası ise 1/6 farz hakkını alır. Geriye ne kalırsa o da ölenin oğlunundur. Bu durum da miras meselesi 24'ten kurulur. Ölenin hanımı 3 hisse alır. Ölenin babası 4 hisse alır. Geriye kalan 17 hisse ise murisin oğlunun olur. Mesele - 3: Hanımı MURİS (Ölen Erkek) Babası 1/4 3/4 = 4/4 Yukarıdaki örnekte, murisin ölümü ile geriye varis olarak hanımı ve babası kaldığını varsayalım, bu durumda ölenin hanımı 1/4 hisse farz hakkını alır. (Çünkü ölenin alt soydan çocuğu yoktur) Ölenin babası ise asabe oluşu nedeni ile kalan mirasın tamamını alır. Not: Yukarıda bahsi geçen furuu (alt soy veya fer'i) teriminin esasen anlamı: ölenin yani miras bırakanın terekesinden farz yolu ile veya asabe olarak pay alan vârisleri demektir. - 27 -