MUHASEBENİN GERÇEKLEŞME İLKESİ IŞIĞINDA SİGORTA ŞİRKETLERİNDE CARİ RİZİKOLAR KARŞILIĞI AYRILMASI İŞLEMİNİN İNCELENMESİ VE BİR ÖNERİ Erhan ÖZSERTEL* Cari Rizikolar Karşılığı (1), sigorta şkketlerinin hayat branşı dışındaki branşlardan' 2 * tahsil etmiş bulundukları primlerden, henüz tahakkuk etmemiş rizikolar için ayırdıkları karşılıklardır* 3». Sözkonusu karşılık, belirli bir dönem içinde tahsil edilmiş bir prim gelirinin henüz tahakkuk etmemiş (kazanılmamış) kısmını ifade eder. Bilanço yılının her gününde çeşitli süreler (3 günden 10 yda kadar) itibariyle düzenlenen sigorta poliçelerinden büyük bir çoğunluğu 31 Aralıkta sona ermemekte, gelecek yıla sarkmaktadır. Örneğin: Haziran 19x0 sonunda, bir yıl süreli olarak yapılan bir sigorta işlemi 31.12.19x0 tarihinde sonuçlanmayacak ve sonraki 19x1 yılında da 6 ay süre ile yürürlükte bulunacak, dolayısı ile sigortacının sorumluluğu da aynı süre devam edecektir' 4». Bilanço tarihinde (yıl sonunda) sona ermeyip sonra gelen yılda da devam edecek sigorta poliçelerini bir ayrıma tabi tutmak suretiyle, sigortacı bakımından sorumluluğu sona ermeyenlere isabet eden prim tutarının cari yıl gelirleri arasından çıkartılarak bir karşılık şeklinde gelecek yıla devredilmesi cari rizikolar karşılığının esasını oluşturur' 5». (Aralık - 1994'de basılmıştır.) * İ.Ü.İ.F. Muhasebe Enstitüsü Yönetimde Muhasebe ve Finansal Kontrol Yüksek Lisans Programı öğrencisi (1) Cari Rizikolar Karşılığı, Döner Riskler Karşılığı, Cari Muhataralar İhtiyatı, Cari Muhataralar İhtiyatı,. Cari Rizikolar Rezervi şeklinde de anılmaktadır. (2) 7397 sayılı Sigorta Murakebe Kanunu'nda Sigorta branşları, Yangın, Nakliyat, Kaza Makine Montaj, Dolu, Hayvan Ölümü ve Hayat branşı olmak üzere yedi branş olarak düzenlenmiş ve ihtiyaca göre yeni branşlar tesisine Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır. Sigorta Murakebe Kanunu Md.12 (3) Rayegan Kender, Türk Hukukunda Devletin Sigorta Şirketlerini Murakebesi (Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 1968) s.90 (4) Bütün sigorta poliçeleri hesap yılı başında başlamış ve en fazla bir yıllık bir süre için düzenlenmiş olsaydı, cari rizikolar karşılığı ayrılmasına gerek kalmadı. (5) Sedât Sağlam, Sigorta Muhasebesi (İstanbul: Yüz Neşriyat Sanayi ve Tic. A.Ş., 1987) s.l 19
70 L.U. İşletme Fakültesi Dergisi, C: 17, S: 1 /Nisan 1988 Cari rizikolar karşılığı ayrılması sigortalılara güven veren bir husustur. Çünkü sigortalıların ödedikleri primlerin önemli bir kısmı giderleştirilip, kâr dağıtımı sırasında, sözkonusu meblağ kârın oluşumu dışmda tutulduğu için şkketin bünyesinde kalmakta ve kanunen kabul edüen gider niteliğinde olduğundan daha az vergi borcu doğmaktadır. Bu surette sigorta şirketlerinin likiditesi diğer bir deyimle oluşan hasarları ödeyebilme yeteneği artmaktadır. Sigortalüarm hak ve çıkarlarının korunması sigortacılığın temelini teşkil ettiğinden dolayı, devlet cari rizikolar karşılığımn ayrılmasını zorunlu tutmuştur. Cari rizikolar karşılığımn hesaplanmasında geliştirilen sistemler aşağıda kısaca belirtihniştk (â>. SEKİZ SİSTEMİ: Bu sistemle üçer aylık dönemler. itibariyle düzenlenen poliçelere ait rizikoların dönemin ortasında, yani 1) 3 aylık dönem (Ocak - Mart) için 15 Şubat'ta 2) 3 aylık dönem (Nisan - Haziran) için 15 Mayıs'ta 3) 3 aylık dönem (Temmuz - Eylül) için 15 Ağustos'ta 4) 3 aylık dönem (Ekim - Aralık) için 15 Kasım'da başladığı varsayılarak, komisyonlar düşüldükten sonra, 1) 3 aylık prim gelirinin 1/8'inin, 2) 3 aylık prim gelirinin 3/8'inin, 3) 3 aylık prim gelirinin 5/8'inin, 4) 3 aylık prim gelkin 7/8'inin gelecek yıla safkan rizikoları karşılamak üzere ayrılması öngörühnektedk. YİRMİDÖRT SİSTEMİ: Bu sistemde aylık istihsaller (prim gelki) dikkate alınmakta ve poliçe başlangıç tarihi olarak her aym 15'i kabul edilmekte, Ocak ayı prim gelirinin 1/24'ü gelecek yıla 23/24'ü cari yıla Şubat ayı prim gelirinin 3/24'ü gelecek yüa 21/24'ü cari yıla Mart ayı prim gelkinin 5/24'ü gelecek yıla 19/24'ü cari yıla (6) A.g.e., s. 120
I.U. işletme Fakültesi Dergisi, C: 17, S: 1 /Nisan 1988 YY Aralık yıla prim gelirinin 23/24'ü gelecek yıla 1/24'ü cari yıla ait riskleri karşılayacağı varsayılmaktadır. Her iki sistem de de portföyün oluşumuna (uzun veya vadeli poliçelerin çoğunlukta olması) göre yanütıcı sonüçlar verebilir (7). Yurdumuzda cari rizikolar karşılığı genelllikle global şekilde kanuni oranlar üzerinden ayrılmaktadır.. Kurumlar vergisi kanununa (Md.14) göre cari rizikolar 'karşılığı, yıllık safi primler (iptal ve iadeler düşüldükten soma) üzerinden yangın ve kaza sigortalarında %33.5 ve daha kısa süreli olan nakliyat; sigortalarında %25 oranında ayrdır. Bu oranların üstünde ayrılacak cari rizikolar karşılığı, kurumlar vergisine tabi tutulur.kanuni orana kadar olan tutar vergiden indirilecek giderlerdendir.. Bu oran 7397 saydı Sigorta Murakabe Kânununu tadil eden I1-.6.1987 tarih 3379 sayılı Kanunun 4/a maddesinde nakliyat branşında %25, hayat hariç diğer branşlarda/%33,33 olarak saptanmıştır.. Cari rizikolar karşılığının ayrılmasında muhasebe kayıtlan, aşağıdaki gibi olacaktır. ÖRNEK : (A) Sigorta Şirketi A.Ş.' nin 19x0 yılı kaza branşı primleri toplamı 2 milyar TL., Reasürörlere (8) devredüen kaza primleri 1.5 milyar Tl.dir. CARİ RİZİKOLAR KARŞILIĞI : 2.000.000.000 x % 33.33 = 666.600.000.- C.R.K. REASÜRÖR HİSSESİ: 1.500.000.000 x % 33.33 = 499.950.000., : / : KAZA TEKNİK KAR/ZARARI.666.600.000.- Cari Rizikolar Karşılığı TEKNİK KARŞILIKLAR 666.600.000 : _ /. =, Kaza C. Rizk. Karş. TEKNİK KARŞ. REASÜRÖR HİSSESİ 499.950.000 / ^. (8) Bir"sigorta şirketinin, herhangi bir sigorta işleminde kendi üzerinde tutabileceği (konservasyon) kısmındâıi_arta kalan sigorta meblağını diğer bir. sigortacıya (reasiirör) aktarmasma-yani tekrar sigorta et tirmesine REASÜRANS derim -
72 /. Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C: 17, S: 1 / Nisan 1988 Kaza Cari Rizikolar Karşılığı KAZA TEKNİK KAR/ZARAR 499.950.000.- C.R. Kar. Reasürör His. KAZA TEKNİK KAR/ZARAR: Cari Rizikolar Karş.Hesabı, Sigorta Şirketinin gelir tablosunda gederler arasında,teknik KARŞILIKLAR Kaza Cari Riz. Kar. Hesabı ise' bilançonun pasifinde sigorta Şirketinin borçlan arasında yer-almaktadır. TEKNİK KARŞILIKLAR REASÜRÖR HİSSESİ : Kaza C.R. Kar.Hesabı Şirketin bilançosunun pasifinde negatif olarak (Teknik Karşılıklar Hesabından düşülmekte) yer almaktadır. KAZA TEKNİK K/2T C.R.K. Reas. Hissesi Hesabı da gelir tablosunda yer alan KAZA TEK.K/Z- Cari Rizikolar Karşılığı Hesabından düşülmektedir. Takibeden bilanço yılı sonunda sözkonusu hesaplar ters kayıt yapılarak kapatılmakta ve cari yılın primleri esas alınarak cari rizikolar karşılığı, reasürör hissesi hesaplanarak yukarıda belirtilen muhasebe kayıtları yeniden tesis edilmektedir. Ülkemizde, sigorta şirkeüerinin yıllar itibariyle ayırdıkları cari rizikolar karşılığı (Reasürör hisseleri düşülmüş olarak) ve düzenlenmiş bulundukları poliçe adedi aşağıda belirtilmiştü {9).. CARİ RİZİKOLAR POLİÇE YILLAR KARŞ. (1.000 TL) SAYISI. 1987 36.309.406 4.833.181 1988 73.216.956 5.211.913 1989 128.001.062 6.235.207 Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi 1989 yılı net cari rizikolar karşılığı 128 milyar TL.dir. Yine Sigorta Murakebe Kurulu verilerine göre, 1989 yılı bonu itibariyle toplam prim geliri (hayat hariç) 888 Milyar TL., 1989 Eylül sonu itibariyle de 623 Milyar TL. olduğunda göre son 3 aylık döneme ait prim geliri yıllık prim toplamının %30'u olmaktadır. Başka bir deyişle, 1989 yıhnuı son 3 ayma ilişkin prim geliri, aynı yılın ilk dokuz aylık prim gelirinin %43' ünü oluştunnaktadır. Bu durumda 1989 yılı toplam prim gelirinin Önemli bir kısmının son 3 aylık dönem içinde gerçekleştiğini söy- (9) T.C. Başbakanlık Sigorta Murakebe Kurulu, Türkiye'de Sigorta Faaliyeti Hakkında Rapor, 1989 İstanbul : 1990. '
LU. Lşletme Fakültesi Dergisi, C: 17, S: 1 /Nisan 1988 73 leyebiliriz. Sigorta poliçelerinin genellikle ortalama 1 yıl üzerinden düzenlendikleri düşünülürse son 3 aylık prim gelirinin büyük bir kısmı gelecek yıla ait olup, gerçekte kazanılmamış olmaktadır. Söz konusu veriler ışığında, cari rizikolar karşdığının, sigorta şirketleri tarafından kanuni oranlar aynen esasahnarak ayrılmasımn çok büyük yanıltıcı sonuçlara neden olacağı açıktır. Bu tür prim reeskontu nitaliğinde olan cari rizikolar karşılığı ayrılması işleminin cari.yılda düzenlenip ertesi yda sarkan bütün sigorta poliçeleri için ayrı ayrı yapılması yani her poliçe için tek tek kazanılmamış prim miktarının hesaplanması gerekmektedir. Ülkemizde sigorta Şirketlerinin büyük bir çoğunluğunun bilgisayar sistemini kullanıyor olmaları sözkonusu işlemin yapılmasını oldukça kolay bir hale getirmiştir. Poliçe düzenlendiği sırada prim gelirinin ne kadarının da gelecek yda ait olduğu, ne kadarının da gelecek yüa ait olduğu kolaylıkla anlaşılabilir ve ayrılması gereken cari rizikolar karşılığı doğru olarak hesaplanabilir. Sigorta şirketlerinin sadece kanuni oranlarla yetinmeyip, portföylerini teknik ve bilimsel yönden tahlile tabi tutmak suretiyle, KAZANILMIŞ PRİM= ALINAN PRİM X YIL SONUNA KADAR OLAN GÜN SAYISI CARİ RİZİKOLAR KARŞILIĞI: ALINAN PRİM - KAZANILMIŞ PRİM formüllerini kullanarak hesaplayacakları cari rizikolar karşılığını vergisini ödemek suretiyle olsa da ayırmaları, likiditeyi yani oluşan hasarları ödeyebilme yeteneklerini artürdığı gibi mali tabloların gerçeği yansıtmasına olanak sağlayacaktır. 365 YARARLANILAN KAYNAKLAR - Kender, Rayegan; Türk Hukukunda Devletin Sigorta Şirketleri Murakebesi. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 1968. ' - Türkiye'de Hususi Sigorta Hukuku İstanbul: Fiiiz Kitabevi, 1990 - Nomer, Cahil; Sigortanın Genel Prensipleri ve Reasürans İstanbul: Çeltül Matbaacılık Koli. Şti..1977. -Sağlam Sedat; Sigorta Muhasebesi İstanbul : Yük. Neşriyat San. ve Tic. A.Ş., 1987. - T.C. Başbakanlık Sigorta Murakebe Kurulu: Türkiye'de Sigorta Faaliyeti Hakkında Rapor, 1989, İstanbul 1990..