Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 42, Mart 2017, s. 79-90 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 09.01.2017 20.03.2017 Yrd. Doç. Dr. Selçuk BİLGİN Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Müzik Eğitimi Anabilim Dalı sbilgin@gazi.edu.tr PİYANO, ORG VEYA GRUPLAR İÇİN YAZILMIŞ MÜZİKLERİN MÜZİK ÖĞRETMENLERİ TARAFINDAN YAYLI ÇALGILAR ORKESTRASI İÇİN DÜZENLENMESİ Öz Piyano ve org veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları; çalgı bilgisi, orkestrasyon bilgisi, müziksel işitme yeteneği, müzikal çözümleme, armoni - konturpuan, eşlik yazımı bilgilerine ve bu amaçla yazılmış uygun örneklerin yeterince incelenip tüketilmesi ile yakından ilişkilidir.bir kişi orkestrasyonu nasıl öğrenebilir? Öncelikle, öğrenilmesi gereken birtakım genel bilgiler bulunmaktadır. Bunlar: çalgıların isimleri ve orkestra ile ilgili terimler, çalgıların sahnedeki yerleşimleri, aktarımları ve özel açkıları da içeren uygun notasyon, çalgıların ses alanları, her çalgının genel teknik açıdan yetenekleri ve zayıflıkları, çalgıları birleştirilme ve dengeleme kurallarıdır. Piyano ve org, veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları, yukarıda belirtilen dersler ve bilgiler dışında orkestra eserlerinin yakından incelenmesiyle ve ayrıca partisyon okuma, sık sık dikkatli bir şekilde dinleme ile kazanılabilir.her öğrencinin veya öğretmenin besteci olmasını bekleyemeyiz. Bununla beraber piyano ve org veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları müzik öğretmenlerinin eğitimleri sürecinde kazanabilecekleri en kullanışlı ve önemli yeteneklerden biridir.türkiye de müzik eğitimi (A.G.S.L Müzik Eğitimi Anabilim Dalları) veren kurumlardaki orkestraları çoğunlukla yaylı çalgılar grubu oluşturmaktadır Bu yaklaşımdan hareketle bu çalışmada, müzik öğretmenlerinin gerektiğinde piyano ve org, veya gruplar için yazılmış müzikleri yaylı çalgılar orkestra için düzen-
leme çalışmalarında izleyebilecekleri yöntemler ve tekniklere yer verilmiş ve bunlar uygun eserlerle örneklendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Müzik Eğitimi, Piyano ve Org, Grup müzikleri ve Yaylı Çalgılar Orkestrası ADAPTATION OF MUSIC TYPES COMPOSED FOR PIANO, KEYBOARD OR GROUPS TO STRING ORCHESTRA BY MUSIC TEACHERS Abstract Adaptation of music types composed for piano, keyboard or groups, to music orchestras is closely associated with knowledge of instrument and orchestra, musical hearing skill, musical analysis, harmony counterpoint, knowledge of accompaniment and adequate analysis and consumption of samples prepared for such purposes. How can an individual acquire orchestration? First of all, there is come basic information to be comprehended. These are the rules related to the names of instruments, orchestral terms, placement of instruments on stage, appropriate notation including their conveyance and special clefs, vocal ranges of instruments, technical skills and weaknesses of each instrument, their combination and stabilization. Besides the abovementioned courses and information, adaptation of music types composed for piano, keyboard or groups to the orchestra can be acquired by closely analyzing the orchestra pieces, partition reading and a careful and frequent listening.we cannot expect every student or teacher to become a musician. Nonetheless, adaptation of music types composed for piano, keyboard or groups to the orchestra is one of the most useful and important skills that music teachers can acquire during their education.orchestras arranged within institutions offering music education (High Schools of Fine Arts Divisions of Music Teaching) is mostly composed of string instruments. Based on this approach, this study seeks to provide insight to the methods and techniques to be followed by music teachers during the adaptation of music types composed for piano, keyboard or groups to string orchestra. These methods and techniques are also exemplified. Keywords: Music education, Piano and Keyboard, Group music and String Orchestra 80 Enstrümantal müzik tarihi, kendi gelenekleri ile zengin antik dünyaya kadar giden bir köklere sahiptir. Binlerce yıl boyunca insanlık çalgılar oluşturarak bunları çeşitli kombinasyonlarda birleştirir. Artık antik çağlardan beri insanlar çalgılarda sesin gücünü arttırmak ve ses tınılarını karıştırmağa çalışır. (Blyum, 1947) Yalnız yaklaşık dört yüzyıl önce (Galkin, 1988) böyle birleşimler modern orkestra biçimine yakın bir şekil alır. (Akt. Hüseynova, 2013) Orkestrayı çeşitli çalgı sanatçılarından oluşan geniş seslendirme topluluğu olarak tanımlayabiliriz. Dilimizde orkestra çok sesli müzik yapan büyük çalgı toplulukları için kullanılır. Çağımızın büyük orkestraları senfoni orkestrası ile eşanlamlıdır. Ve başlıca dört çalgı grubundan oluşur. Yaylı çalgılar, ahşap üflemeli çalgılar, bakır üflemeli çalgılar ve vurmalı çalgılar. Orkestradaki çalgıların bütün dönemlerde ağırlıklı olarak yaylılardan oluşması, ses birleşiminin gerektirdiği bir özelliktir. Çünkü yaylı çalgılar, zengin ve incelikli bir anlatım gücüne
sahip olmasının yanı sıra, öteki çalgıların ses renkleriyle birleştiğinde etkileyici bir ses yumağı yaratır. (Say, 2002) Karmaşık bir konu olmayan orkestrasyon, kaynağını artistik ilhamdan almaz. Tam tersine büyük ölçüde ayakları yere basan gerçekçi bir tekniktir. (Kennan, 1970) Orkestrasyon. Orkestra bilgisi orkestra tarafından seslendirilmek üzere bestelenecek bir eseri partilere bölüştürme sanatı olarak tanımlayabiliriz. Dilimize Fransızca söylenişiyle giren bu terim için orkestralama sözcüğü de kullanılır. Hem bilim, hem sanat olarak orkestrasyon, müzik eserinin duygu evrenini ve özel karakterlerini çalgı seslerinin bileşimleriyle canlandırmayı öngörür. Orkestra eseri, bu öngörüyü partitür üzerinde gösterme kavrayışına uzana bir sentez yaratmaktır. (Say, 2002) Her öğrencinin veya öğretmenin besteci olmasını bekleyemeyiz. Bununla beraber piyano ve org veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları müzik öğretmenlerinin eğitimleri sürecinde kazanabilecekleri en kullanışlı ve önemli yeteneklerden biridir. (Kennan, 1970) Piyano ve org veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları; çalgı bilgisi, orkestrasyon bilgisi, müziksel işitme yeteneği, müzikal çözümleme, armoni - konturpuan, eşlik yazımı bilgilerine ve bu amaçla yazılmış uygun örneklerin yeterince incelenip tüketilmesi ile yakından ilişkilidir. Bir kişi orkestrasyonu nasıl öğrenebilir? Öncelikle, öğrenilmesi gereken birtakım genel bilgiler bulunmaktadır. Bunlar: çalgıların isimleri ve orkestra ile ilgili terimler, çalgıların sahnedeki yerleşimleri, aktarımları ve özel açkıları da içeren uygun notasyon, çalgıların ses alanları, her çalgının genel teknik açıdan yetenekleri ve zayıflıkları, çalgıları birleştirilme ve dengeleme kurallarıdır. Piyano ve org, veya gruplar için yazılmış müzikleri orkestra için düzenleme çalışmaları, yukarıda belirtilen dersler ve bilgiler dışında orkestra eserlerinin yakından incelenmesiyle ve ayrıca partisyon okuma, sık sık dikkatli bir şekilde dinleme ile kazanılabilir. 81 Yaylılar Orkestrası 1. Grup olarak çok geniş bir duyuluş tonu aralığına sahiptir: orkestrasyoncunun kemanın en tiz sesinden, kontrbasın en pes sesine kadar çok geniş bir ses alanına hükmetme şansı vardır. 2. Yaylıların birçok teknik alanda büyük yatkınlığı vardır. Ses dizileri içeren hızlı geçişler, ağır cantabile ezgileri, kısa ve kesik sesler, uzun bağlı notalar, atlamalar, triller ve akorsal figürlerin tümü, yaylılara hem çok uygundur hem de çok etkili sonuçlar verir. 3. Özellikle tel sesinin titreşimi ve sıcaklığı bu grubu çok kullanışlı kılar. Orkestranın diğer gruplarında elde edilemeyen espressivo ses kalitesini yaylılarda bulmak mümkündür. Bu grubun çıkardığı ses kolay kolay bıktırmayan bir niteliktedir. 4. Yaylı grubunda, çalgıların kaynaşma sorunları, orkestranın diğer grubunda olduğundan daha azdır. 5. Nüans alanı, yaylı çalgılarda fazlasıyla geniştir. Yaylıların ve tahta üflemeli çalgıların bakır üflemeli çalgıların gerçek gücüne ulaşmalarında karşın, bütün yaylı grubu birleştiğinde iyi, uyumlu ve şiddetli bir fortissimo yaratılabilir. Yaylılar seslerini,
etkin ses alanının diğer ucunda, neredeyse hiç duyulmayacak bir pianissimoya kadar da düşürebilirler. 6. Çalıcıların nefes alabilmeleri ve dudaklarını dinlendirebilmeleri için zaman zaman susların verilmesi gereken tahta ve bakır üflemeli çalgıların tersine yaylılar, gerektiğinde hiç durmadan uzun süre çalabilirler. Bu yaylıların, sürekli çalıp dinlenmemeleri gerektiği anlamına gelmez., ancak yaylılardaki bu sorun, üflemeli çalgılarda olduğu kadar açık ve belirgin değildir. 7. Kimi zaman yaylılar, Orkestranın belkemiği olarak kabul edilir. Bu tanım, yukarıda açıklanan yaylıların özelliklerine ve geleneksel kullanımına dayanarak yapılmaktadır. Orkestra tarihinin ilk gününden beri yaylılar her zaman en büyük yükü üstlenmişlerdir. Diğer bir deyişle, eğer bir kişi bir çok partisyon üzerinde tahta, bakır üflemeli ve yaylı çalgıların tek tek kaçar ölçü çaldığını saymayı kalkışsaydı, her eserde en fazla ölçü çalan grubun yaylılar, ikinci grubun tahta üflemeleriler, üçüncü grubun bakır üflemeli çalgılar olduğunu bulurdu. (Kennan, 1970) Türkiye de müzik eğitimi (A.G.S.L Müzik Eğitimi Anabilim Dalları) veren kurumlardaki orkestraları çoğunlukla yaylı çalgılar grubu oluşturmaktadır Bu yaklaşımdan hareketle bu çalışmada, müzik öğretmenlerinin gerektiğinde piyano ve org, veya gruplar için yazılmış müzikleri yaylı çalgılar orkestra için düzenleme çalışmalarında izleyebilecekleri yöntemler ve tekniklere yer verilmiştir. (Yaylı çalgı çalma teknikleri bu çalışmanın konusu değildir.) 82 YAYLI ÇALGILAR ORKESTRASI İÇİN DÜZENLEME ÇALIŞMALARINDA İZLENECEK YÖNTEM VE TEKNİKLER Çalgıların ses alanları (Piston, 1991) Keman ın Açık / Boş -Telleri ve Ses alanı Viyola nın Açık / Boş Telleri ve Ses alanı Viyolonsel in Açık / Boş Telleri ve Ses alanı
Kontrbas ın Açık / Boş Telleri ve Ses alanı Yaylılar Orkestrası Partisyonlarında Uygulanabilecek düzenlemeler; (Verilen örnekler Kent Wheeler KENNAN ın orkestrasyon tekniği kitabından geliştirilmiştir) Örnek olarak Müzik ve Söz M. Zati Arca ve Koro Düzenlemesi Mansur ÖZEN e ait olan DERTLİ KAVAL parçası seçilmiştir. (Bilgin, 2004) 83 Örnek:1
Örnek 1 de görüldüğü gibi birinci keman a soprano (ezgi), ikinci keman a alto, Viyola ya tenor, viyolonsele de bas partisi verilerek yaylı orkestrası için çok yalın bir düzenleme oluşturulabilir. Kontrbaslara ya sus ya da viyolonsellerin partisi verilir. Bu parti viyolonsellerden bir oktav daha pes duyulacaktır. Kontrbas olsun ya da olmasın yaylılar için en sık kullanılan ve en iyi tınının elde edildiği düzenleme bu düzenlemedir. 84 Kuşkusuz bir partinin ses alanı, hangi çalgının seçileceğinin belirlenmesinde çok önemli bir etkendir. Ana ezginin diğer seslere göre daha ön plana çıkarılmasını istediğimizde birinci kemanlara, diğer çalgılara verilen nüanstan bir derece daha yükseğini vererek bu etkiyi kolaylıkla sağlayabiliriz. Ya da her iki keman grubuna da ana ezgiyi vererek onun daha yüksek sesli ve rezonanslı olmasını sağlayabiliriz. Geriye kalan üç sesin viyola veya viyolonsellere verilmesi gerekir. Burada yapılacak işlem viyola veya viyolonsellerin ikiye bölünmesidir. Viyolaların ikiye ayrılmasında düzenleme aşağıdaki gibi olacaktır.
Örnek:2 Okul ve Profesyonel olmayan orkestralara da, viyolalar yetersiz kalabilir ve sayıları diğer yaylı çalgıları dengelemeye yetmez. Bu durumda, viyolalara, diğer çalgılara verilen nüanstan bir derece yükseği verilerek dengeyi sağlayabiliriz. Diğer bir çözüm viyolonselleri ayırmaktır. 85 Örnek.3 Örnek 3 te görüldüğü gibi viyolonsellerdeki ayrılma ince ve yüksek ses bölgeleriyle belirgin bir şekilde duyulacak olan birinci viyolonseller sayesinde dengeli bir şekilde tınlayacaktır. Eğer viyolanın kendine özgü sesini ezgide kullanmak istersek örnek 4 teki gibi düzenleme yapabiliriz. Örnek:4
Örnek 4 de görüldüğü gibi viyolayla birinci kemana aynı parti (ezgi) verilirse etki çok daha güçlü, tını daha renkli olacaktır. Ezginin viyolonsellerin yarısında ve kemanla katlanarak yazılması, müziğe dokunaklı bir keskinlik ve yoğunluk katar. 86 Örnek:5 Bütün viyolonsellere ezgiyi vermek doğru değildir, ancak böyle bir durumda, kontrbasların bas partisini gerçek duyuluş tonunda çalmaları gerekir. Eğer kontrbasların sayısı fazla ise bu uygulama tatmin edici bir sonuç getirir. Buna karşın, viyolonsellerin yarısına bas partisini vermek ve kontrbasların aynı partiyi bir oktav alttan çalmalarını sağlamak en güvenlisi olanıdır. Kontrbasları ikiye ayırmanın iyi sonuç vereceğini düşünebilirsiniz. Ancak uygulamaya gelince sonuç hayal kırıklığı olur. Bu yüzden orkestra yazımlarında bu kullanıma hemen hemen hiç rastlanmaz.
ÜST ÜÇ PARTİDE OKTAV KATLAMALARININ KULLANILDIĞI YAYLI ORKESTRA DÜZENLEMELERİ Şimdiye kadar verdiğimiz örneklerimizde, bas partisini kontrbaslara bir oktav alttan çaldırıp asıl yazılımı biraz daha genişleterek güçlendirdik. Benzer bir şekilde, üst parti (ezgi) asıl yazımda olduğundan bir oktav daha tize katlanabilir. Bu durumda etki daha parlak olacaktır. Alto ve tenor partilerini de bir oktav tizden katlayarak Örnek 6-7 olduğu gibi üst partideki oktavı doldurmak mümkündür. Örnek: 6 87 Önek:7 Kural olarak sadece alto veya tenor seslerinin bir oktav yukarıdan katlanması çoğunlukla ortaya çıkan ayrık dörtlü ve beşli aralıklar yüzünden iyi bir uygulama olarak görülmez. Buna benzer bir parça yazımında ya iki parti birden bir oktav katlanır, ya da hiçbiri katlanmaz. İç partileri asıl seslerinden bir oktav aşağıya katlamak genelde söz konusu olamaz, çünkü bu seslerin birbirine olan yanaşıklığı bulanık bir etki yaratır.
Bu kural bazı parçalar için geçerli değildir. Ezgiyi bir oktav aşağıdan katlarsak tenor ile bas partilerinin arasındaki gereksiz açıklıkları gidermiş oluruz. Bu olasılık Örnek 8-9 da gösterilmiştir. Örnek: 8 88 Örnek 9 da soprano, alto ve tenor partilerinin üst oktav katlamaları kullanılmıştır. Örnek:9 Son örnek aralarında en dolu tınıya sahiptir. Ancak bütün düzenlemelerin bu şekilde yapılacağı anlamına gelmez. Her parçanın düzenlenmesi için birçok etkili yol ve seçenek vardır. Esas olan düzenlemenin parçaya en uygun olanıdır.
PİYANO EŞLİKLİ OKUL ŞARKILARININ YAYLI ORKESTRA İÇİN DÜZENLEN- MESİ Örnek:10 (Bilgin, 2004) 89 Örnek: 11 Örnek 11 de görüldüğü gibi yaylı orkestra burada eşlik konumunda olduğu için piyano partisinin örnek 1 de olduğu gibi dağıtılması en iyi tınının elde edildiği düzenleme olarak düşünülebilir.
Sonuç olarak çevreden evrene ilkesinden hareketle müzik öğretmenlerinin eğitimi sürecinde iç içe oldukları derslerden hareket ederek orkestra eserleri incelenmeli, müzik eğitimi sürecindeki müzik alan dersleri arası eş güdüm sağlanmalı ve şarkıların orkestra için düzenlenmesinde gerekli bilgi ve becerilerle müzik öğretmenleri donatılmalıdır. KAYNAKLAR Bilgin, Selçuk., Piyano Eşlikli Okul Şarkıları I Evrensel Müzikevi, 2004 ANKARA Kennan, Kent Wheeler., The Technique Of Orchestration Prentice-Hall, INC, 1970 NEW JERSEY Ganire, Hüseynova,, Senfoni Orkestrasının Kısa Tarihçesi ASOSJOURNAL Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of Academic Social Science Yıl:1 Sayı:1, Aralık 2013, s. 125 Piston, Walter., Orchestration Victor Gollancz LTD 1991 LONDON Say, Ahmet., Müzik Sözlüğü Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 2002 ANKARA 90