PLAZMA NİTRÜRLENMİŞ AZ ALAŞIMLI BİR ÇELİĞİN AŞINMA DAVRANIŞININ İNCELENMESİ (INVESTIGATION OF WEAR BEHAVIOR OF A PLASMA NITRIDED LOW ALLOY STEEL)

Benzer belgeler
DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Düşük Sıcaklık Plazma Nitrürleme (Nitrasyon) Uygulamaları

GAZ KARIŞIMLARININ İYON NİTRÜRLEME ÜZERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI (THE INVESTIGATION OF THE EFFECT OF GAS MIXTURES ON ION NITRIDING)

Borlama İşleminde Kullanılan Bor Tozu Tane Boyutunun Kaplama Tabakası Üzerine Etkisi

PLAZMA NİTRÜRLENMİŞ X40CRMOV5-1 YÜKSEK ALAŞIMLI ÇELİĞİN AŞINMA DAVRANIŞININ İNCELENMESİ

Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

ÜÇ FARKLI ÇELİĞE KATI BORLAMA İŞLEMİ YAPILMASININ İÇ YAPI VE SERTLİK ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ ÖZET ABSTRACT

PLAZMA NİTRÜRLEME PARAMETRELERİNİN DEĞİŞEN MALZEME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

ELKTRİK AMAÇLI ALUMİNYUM KULLANIMI

PLAZMA TRANSFER ARK YÖNTEMİYLE FeCr/FeCr+C TOZUNUN DÜŞÜK KARBONLU ÇELİK YÜZEYİNE ALAŞIMLANMASI. Serkan ÖZEL, Bülent KURT, İlyas SOMUNKIRAN

YÜZEY MÜHENDİSLİĞİNDE YENİ BİR YAKLAŞIM; DUBLEKS YÜZEY İŞLEMİ

KIRIK YÜZEYLERİN İNCELENMESİ

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

Konu: Yüksek Hassasiyetli Yağ Keçelerinin Takviye Bilezik Kalıplarının Üretiminde Kullanılan Takım Çelikleri ve Üretim Prosesleri

Plazma nitrürlenmiş sert metal plaketlerde performans araştırması

İYON NİTRÜRLEME VE ÇELİĞİN ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

NİTRÜRLENMİŞ AISI 4140 ÇELİĞİNE UYGULANAN YÜKÜN AŞINMA HIZINA ETKİSİ

İTÜ Kimya-Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul

Ç l e i l k i l k e l r e e e Uyg u a l na n n n Yüz ü ey e y Ser Se tle l ş e t ş ir i me e İ şl ş e l m l r e i

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

Emre Yalçın (Odöksan ELBA) 7.Oturum: Süreçler ve Kontrol 7th Session: Process and Control

Borlama Süresinin Düşük Karbonlu Mikro Alaşımlı Çeliklerin Sertlik Değerleri Üzerine Etkisi

HORLAMANIN KAYNAK BÖLGESİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Kobalt Esaslı Elektrotlarla Kaplanan Malzemelerin İç Yapı ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

Doç.Dr.Salim ŞAHİN YORULMA VE AŞINMA

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 4 Sayı: 2 sh Mayıs (WEAR RESISTANCE OF POLIESTER- Al 2 O 3 COMPOSITES)

TAHRİBATLI MALZEME MUAYENESİ DENEYİ

PLAZMA (İYON) NİTRÜRLEME YÖNTEMİ VE MALZEME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

316L İMPLANT MALZEMESİNİN AŞINMA VE MANYETİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE PLAZMA NİTRÜRLEME SICAKLIĞININ ETKİSİ

MALZEME BİLİMİ. Mekanik Özellikler ve Davranışlar. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR. (DERS NOTLARı) Bölüm 5.

BORLANMIŞ AISI 1030 ÇELĐĞĐNĐN ABRAZĐF AŞINMA ÖZELLĐKLERĐ

BİLDİRİLER KİTABI MAKINA-IMALAT TEKNOLOJİLERİ SEMPOZYUMU. Editör: Y. Doç. Dr. Mete KALYONCU EKİM 1999 KONYA.

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

Paslanmaz Çeliklerin. kaynak edilmesi. Özlem Karaman Metalurji ve Malzeme Mühendisi Kaynak Mühendisi

Ç8620 Ç4140. ÖLÇÜLEN SERTLİK DEĞERİ (HRc) ÖLÇÜLEN SERTLİK DEĞERİ (HRc) SERTLEŞTİRİLMİŞ UÇTAN MESAFE (mm) Ç1050 Ç1040. ÖLÇÜLEN SERTLİK DEĞERİ (HRc)

YÜKSEK KARBONLU ÇELİKLERE SU VERME İŞLEMİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

PLASTİK ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ

Yüzey Sertleştirme 1

Journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi

TERMOKİMYASAL YÜZEY KAPLAMA (BORLAMA)

ÖZDEMİR, ERTEN, GÜLMEZ

CERRAHİ İĞNE ALAŞIMLARI. Microbiologist KADİR GÜRBÜZ

Sakarya Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü. İmalat Müh. Deneysel Metotlar Dersi MAK 320. Çalışma 3: SERTLİK ÖLÇÜMÜ

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MADEN İŞLETME LABORATUVARI. ( Bahar Dönemi) BÖHME AŞINMA DENEYİ

KARBON ELYAF TAKVİYELİ POLİAMİT 6 KARMALARIN ISIL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

TOKLUK VE KIRILMA. Doç.Dr.Salim ŞAHĠN

Malzemenin Mekanik Özellikleri

MALZEMELERİN MUKAVEMETİNİ ARTIRICI İŞLEMLER

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 8 Sayı: 1 s Ocak 2006 SOĞUK ÇEKİLMİŞ LEVHA MALZEMELERDE GERİLME ANALİZİ

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 5 Sayı: 1 sh Ocak 2003

MALZEME BİLGİSİ DERS 8 DR. FATİH AY. fatihay@fatihay.net

CuSn10 YATAK MALZEMESİNİN TRİBOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ

BÖLÜM#5: KESİCİ TAKIMLARDA AŞINMA MEKANİZMALARI

DENEYİN ADI: Çeliklerin Isıl İşlemi. AMACI: Çeliklerde ısıl işlem yoluyla mikroyapı ve mekanik özelliklerin değişiminin öğretilmesi.

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 BÖLÜM 2

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ DOĞA BİLİMLERİ, MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 3 NOKTA EĞME DENEYİ FÖYÜ

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ HOŞGELDİNİZ

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 10 Yüksek mukavemetli yapı çelikleri. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

SEMENTE EDİLMİŞ 8620 KALİTE ÇELİĞİN ÖZELLİKLERİNE SIFIRALTI İŞLEMİN ETKİSİ

Düşük Fosforlu Akımsız Ni-P Kaplanmış AISI 1020 Çeliğinin Adhesiv Aşınma Karakteristiklerinin İncelenmesi

LEVON JOZEF ÇAPAN PROFESÖR

MALZEME ANA BİLİM DALI Malzeme Laboratuvarı Deney Föyü. Deneyin Adı: Malzemelerde Sertlik Deneyi. Deneyin Tarihi:

Ekstrüzyon ve Ejeksiyon Vida-Kovanlarının İmalatında Kullanılan Çeliklerinin Seçimi ve Mukayesesi

1560 ppm Bor İlave Edilmiş AISI 1020 Çeliğine Isıl İşlem Yöntemlerinin Etkisi. The Effect of Heat Treatment Methods on 1560 ppm Boron Added AISI 1020

BA KENT ÜNİVERSİTESİ. Malzemeler genel olarak 4 ana sınıfa ayrılabilirler: 1. Metaller, 2. Seramikler, 3. Polimerler 4. Kompozitler.

İKİZ MERDANELİ SÜREKLİ DÖKÜM TEKNİĞİ İLE AA5754 MALZEME ÜRETİMİ. Koray TURBALIOĞLU

YÜKSEK KROMLU BEYAZ DÖKME DEMİR MALZEMELERİN Al 2 O 3 İLE AŞINMA DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ ÖZET

TORNALAMADA DEĞİŞKEN İLERLEMENİN BAŞLANGIÇ AŞINMASINA OLAN ETKİLERİNİN DENEYSEL OLARAK İNCELENMESİ

formülü zamanı da içerdiği zaman alttaki gibi değişecektir.

Düşük Karbonlu Çeliklerin Borlanmasında Nikel İçeriğinin Borür Tabakası Özelliklerine Etkileri

BURULMA DENEYİ 2. TANIMLAMALAR:

TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

Mikroyapısal Görüntüleme ve Tanı

İnce ve Kalın Kesitli SiMo Küresel Dökme Demirlerin, Isıl İşlem Öncesinde ve Sonrasında Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri

MMT310 Malzemelerin Mekanik Davranışı 2 Mukavemet ve deformasyon özelliklerinin belirlenmesi - Basma ve sertlik deneyleri

MALZEMELERİN MEKANİK ÖZELLİKLERİ

METALİK MALZEMELERİN GENEL KARAKTERİSTİKLERİ BAHAR 2010

Yüzey Pürüzlülüğü Ölçüm Deneyi

BAZI KAYNAK PARAMETRELERİNİN SIÇRAMA KAYIPLARINA ETKİSİ

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl. Yüksek Lisans-Tezli İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ/MAKİNE FAKÜLTESİ 1969

BÖLÜM 3 DİFÜZYON (YAYINIM)

Dr. F. Can Akbaşoğlu, Serhat Adışen, Uğur Gürol, Eylem Subaşı (Akmetal) Prof. Dr. S. Can Kurnaz (Sakarya Üni.)

AISI D6 ÇELİĞİNİN ADHESİF AŞINMA DAVRANIŞINA ISIL İŞLEM ŞARTLARI VE KAYMA HIZLARININ ETKİLERİ

Nida Katı Sermin Ozan Fırat University, Elazığ-Turkey

TAKIM ÇELİKLERİ İÇİN UYGULANAN EROZYON İŞLEMLERİ


Deneyin Amacı Çekme deneyinin incelenmesi ve metalik bir malzemeye ait çekme deneyinin yapılması.

MICROSTRUCTURE AND WEAR BEHAVIOUR OF Fe-Mn-C HARDFACING ALLOYS

Transkript:

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 3 Sayı: 3 sh. 85-92 Ekim 2001 PLAZMA NİTRÜRLENMİŞ AZ ALAŞIMLI BİR ÇELİĞİN AŞINMA DAVRANIŞININ İNCELENMESİ (INVESTIGATION OF WEAR BEHAVIOR OF A PLASMA NITRIDED LOW ALLOY STEEL) Serdar KARAOĞLU*, Süleyman KARADENİZ*, Çiçek KARAOĞLU* ÖZET/ABSTRACT Plazma nitrürasyonu ile yüzeyi sertleştirilen, az alaşımlı AISI 5140 çeliğinin kuru sürtünmeli şartlarda aşınma deneyleri yapılmıştır. Plazma nitrürasyon işleminde, süre, sıcaklık ve ortamın azot yüzdesi işlem değişkenleri olarak kullanılmıştır. Yüzeyi sertleştirilen numuneler; optik ve taramalı elektron mikroskobisi ve mikrosertlik ölçümleriyle incelenmiştir. Numunelerin aşınma direnci, pim-halka deney düzeneği ile tespit edilirken, aşınma kaybı, sürtünme mesafesine bağlı olarak ölçülmüştür. Aşınmış yüzeyler ve aşınma artıkları mikroskobik olarak incelenerek aşınma mekanizmaları belirlenmiştir. Plazma nitrürasyonu ile aşınma dayanımında önemli artışlar elde edilmiştir. Maksimum aşınma dayanımı için, proses parametrelerinin, ince kompond (beyaz) tabaka, yüksek yüzey sertliği ve kalın difüzyon tabakası verecek şekilde optimize edilmesi gerektiği anlaşılmıştır. Dry sliding wear tests were carried out on a plasma nitrided AISI 5140 low alloy steel. Plasma nitriding process variables included time, temperature, and nitrogen partial pressure of nitriding atmosphere. The plasma nitrided samples were characterized using microhardness techniques, optical and scanning electron microscopy. A pin-on-ring wear testing machine was utilized to assess the wear resistance of treated samples. The resulting wear loss was monitored as a function of sliding distance. Worn surfaces and collected wear debris were analyzed and dominant wear mechanisms were identified using microscopy techniques. It was found that the wear resistance improved considerably after the plasma nitriding process. However, for maximum resistance to wear, process parameters should be chosen so as to minimize the compound layer thickness and maximize the surface hardness and case depth. ANAHTAR KELİMELER/KEYWORDS Kuru sürtünme, Plazma nitrürasyonu, Mikrosertlik, Aşınma yüzeyi Dry sliding, Plasma nitriding, Microhardness, Worn surface *DEÜ, Müh. Fak., Makine Müh. Böl., İZMİR

Sayfa No: 86 S.KARAOĞLU, S.KARADENİZ, Ç.KARAOĞLU 1. GİRİŞ Plazma destekli yüzey sertleştirme işlemlerinden olan plazma nitrürasyonu çevresel olarak temiz bir teknolojidir (Hombeck ve Bell,1997). Modern bir yüzey sertleştirme yöntemi olan plazma nitrürasyonu, günümüzde çelik, dökme demir, titanyum ve sinterlenmiş ürünlerde geniş ölçüde kullanılmaktadır. Geniş bir aralıkta hassas olarak ayarlanabilen pek çok parametresiyle plazma nitrürasyonu, konvansiyonel nitrürasyonla elde edilemeyen yapı ve özellikleri sağlar. Bu sebepten, plazma nitrürasyonu bilinen nitrürasyon yöntemlerine göre pek çok üstünlüğe sahiptir (Edenhofer, 1974). Plazma nitrürasyonu işlemi azot-hidrojen gaz karışımında vakum ortamında gerçekleştirilir. Yüksek gerilim altında iyonize olan gaz iletken hale gelir. Pozitif yüklü gaz iyonları katodik (negatif kutba bağlanan) iş parçası tarafından çekilirler. İyonların iş parçası yüzeyini bombardıman etmesiyle nitrürleme işlemi gerçekleşir (Edenhofer, 1976). Azot difüzyonuyla, iş parçası yüzeyinde, metalografik incelemede kolayca ayırt edilebilen iki tabaka oluşur. Yüzeydeki azotça zengin tabaka γ -Fe 4 N ve ε-fe 2-3 N gibi demir-azot bileşiklerinden oluşur. Sadece birkaç mikron kalınlığında olan bileşik tabaka, dağlamadan etkilenmeyip, metalografik incelemede beyaz göründüğü için beyaz tabaka olarak da anılır. Bileşik tabaka, oldukça kalın olan difüzyon tabakası tarafından desteklenir. Bu tabakada azot, eriyik olarak veya bazı özel nitrürler halinde bulunur. Yapılmış olan pek çok çalışmaya rağmen plazma nitrürlenmiş çeliklerin aşınma mekanizması tam olarak anlaşılmış değildir. Bell ve Sun, numunelerin, şiddetli aşınma olmaksızın ağır yüklere dayanabilmesi için kalın ve mukavim bir difüzyon tabakasının gerekli olduğunu gösterdiler (Bell ve Sun, 1990). Aynı az alaşımlı çelik üzerinde, benzer işlem şartlarının kullanıldığı bir başka çalışmada kuru ve abrazif içerikli yağlamalı şartlarda malzeme kaybını azaltmak için, yüksek sertlik ve kalın difüzyon tabakası gerekliliği ifade edilmiştir (Karamış, 1991). Kalın bileşik tabakaya sahip olan bazı numunelerin, kuru sürtünme şartlarında diğerlerinden az aşınması bu çalışmanın şaşırtıcı sonuçlarından biridir. Oldukça gevrek olan, çok fazlı ve kalın bir bileşik tabakanın, malzemelerin aşınma hızını özellikle ilk aşınma safhasında arttırdığı çeşitli deneysel çalışmalarda ifade edilmiştir (Sun ve Bell, 1991; Karamış, 1992; Karamış, 1993). Fakat, bu genel bir kaide olmayıp, örneğin Karamış da olduğu gibi, bazı karşıt örnekler de mevcuttur (Karamış, 1991). Peng bir sıcak iş takım çeliğinin abrazif aşınma davranışını incelediği çalışmasında, plazma nitrürasyonu ile sertleştirilen yüzeylerin, çalışmada uygulanan diğer yüzey işlemlerine göre daha iyi sonuç verdiğini görmüştür (Peng, 1989). Plazma nitrürlenmiş martenzitik bir paslanmaz çeliğin, farklı temas şartlarında aşınma davranışının incelendiği bir çalışmada, benzer sıcaklıklarda daha kısa süre işlem gören numunelerin daha yüksek aşınma direncine sahip olduğu görülmüştür (Sun vd., 1994). Bu çalışmanın amacı, plazma nitrürasyonu ile yüzeyi sertleştirilen AISI 5140 az alaşımlı çeliğinin aşınma davranışının incelenmesi ve yüksek bir aşınma direnci için optimum proses parametrelerinin tespit edilmesidir. Çalışma, genelde plazma nitrürlenmiş numunelerin aşınma davranışına odaklanmıştır. Aşınma direnci ile yapısal özellikler arasındaki ilişkinin araştırılması için, malzemenin yüzey sertleşme karakteristiği, nitrürlenen tabakaların kompozisyonu ve yapısı da incelenmiştir. İlk önce, farklı süre, sıcaklık ve gaz kompozisyonu parametreleri kullanılarak plazma nitrürasyonu işlemi uygulanan numuneler, daha sonra optik mikroskopi ve taramalı elektron mikroskobisi yöntemleri ile incelenmiştir. Ardından, numunelerin sertlik profillerinin çıkarılması için mikrosertlik ölçümleri yapılmıştır. Son olarak da, plazma nitrürasyonu parametrelerinin, numunelerin aşınma performansına

Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt : 3 Sayı : 3 Sayfa No: 87 etkilerini belirlemek için, kuru sürtünme şartlarında pim-halka aşınma deneyleri uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına bağlı olarak, proses parametreleri ile numunelerin aşınma özellikleri arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. 2. DENEYSEL ÇALIŞMA 2.1. Malzeme Deneyde malzemesi olarak, kimyasal analiz sonuçları Çizelge-1 de verilen AISI 5140 (DIN 41Cr4) çeliği kullanılmıştır. 850 C de 1/2 saat tavlanıp, yağda su verildikten sonra 580 C de 1 saat temperlenen 10mm çapındaki malzemeler oda sıcaklığına kadar havada soğutulmuştur. Isıl işlemden sonra, talaşlı işleme ve taşlama ile numuneler imal edilmiştir. Su verilip temperlenen numunelerin akma mukavemeti, çekme mukavemeti ve uzama yüzdesi gibi mekanik özellikleri sırasıyla: 992 MPa, 1087 MPa, ve %14 olarak ölçülmüştür. Çizelge1. Malzemenin kimyasal kompozisyonu (AISI 5140) Alaşım Elemanı C Si Mn S P Cr Ni Al Miktar (%) 0.46 0.22 0.77 0.03 0.02 1.11 0.08 0.43 2.2 Plazma Nitrürasyonu İşlemleri Plazma nitrürasyon işlemleri laboratuar tipi bir ünitede yapılmıştır. Cihaz elektrik ark akımının direkt kontrolünü yapamadığı için, tüm işlemlerde, nitrürlenen numunelerin yüzey alanları sabit tutulmuştur. Yani akım yoğunluğu, akım ile orantılıdır. Gerilim ve akım yoğunluğu aralıkları gaz kompozisyonu ve işlem sıcaklığına bağlı olarak 400-600 V ve 2.5-4.0 ma/cm 2 dir. İşlem değişkenleri olarak kullanılan; süre, sıcaklık ve gaz kompozisyonunun birbirlerine göre değişimleri Çizelge 2 de görülmektedir. Çizelge2. Plasma nitrürasyonu işlem şartları GRUP SÜRE (h) SICAKLIK ( C) AZOT (%) 1.500.20 1 500 20 4.500.20 4 500 20 12.500.20 12 500 20 4.450.20 4 450 20 4.550.20 4 550 20 4.500.60 4 500 60 2.3 Mikrosertlik ve Mikroskopi Çalışmaları Mikroskobik inceleme ve mikrosertlik ölçümleri için 7mm çapında, 15mm boyunda numuneler hazırlanmıştır. Polyester kalıba alınan numunelerin yüzeyleri standart yöntemlerle parlatılıp %2 lik nital ile dağlanmıştır. Optik ve taramalı elektron mikroskobisi ile oluşan yapılar incelenmiş, bileşik tabaka kalınlıkları ölçülmüştür. 80.10-3 kg yük uygulanarak gerçekleştirilen mikrosertlik ölçümleri ile numunelerin sertlik profilleri çıkarılmış böylece ulaşılan sertlik seviyeleri ve sertleşme derinlikleri tespit edilmiştir.

Sayfa No: 88 S.KARAOĞLU, S.KARADENİZ, Ç.KARAOĞLU 2.4 Aşınma Deneyleri Aşınmaya karşı maksimum direnç için oluşturulması gereken mikroyapı, bir başka deyişle optimum işlem parametrelerinin belirlenmesi amacıyla bir dizi aşınma deneyi yapılmıştır. Karşılaştırma amacıyla işlem görmemiş numunelere de aşınma deneyleri uygulanmıştır. Tüm deneyler kuru sürtünme şartlarında, oda sıcaklığında, pim-halka deney düzeneği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çapı 60 mm, genişliği 16 mm olan aşındırıcı halkalar, yağda su verilerek 60±2 HRC sertliğine ulaştırılan AISI 4140 malzemelerden imal edilmiştir. Halkaların silindirik kısımları taşlanarak R a =0,20 µm değerinde yüzey kalitesine ulaşılmıştır. 7 mm çapında, 12,7 mm boyunda silindirik numuneler olarak işlenen pimlerin alın yüzeyleri 600 lük SiC kağıt zımpara ile düzeltilmiştir. Deneyler 40N luk bir normal yük(p N ), 0,5 m/s lik kayma hızı uygulanarak 2000 m kayma mesafesi boyunca yapılmıştır. Pimler her 400 m lik kayma mesafesinde ±10-4 g doğrulukla tartılarak aşınma kütle kaybı cinsinden ölçülmüştür. Halka ve pim deney öncesi, pimler ayrıca her tartım öncesi ve sonrası alkol ile temizlenmiştir. Deneylerden sonra, aşınma izleri ve aşınma artıkları mikroskobik tekniklerle incelenerek, işlem gören numunelerin aşınma davranışındaki değişimler araştırılmıştır. 3. DENEYSEL SONUÇLAR VE TARTIŞMA 3.1 Malzeme Karakterizasyonu Numunelerin yüzeylerinden itibaren sertliklerini gösteren mikrosertlik profilleri Şekil 1 de görülmektedir. Bileşik tabaka kalınlığı, sertleşme derinliği ve maksimum sertlik değerleri ise Çizelge 3 te verilmiştir. Plazma nitrürlenmiş tüm numunelerde önemli yüzey sertleşmesi sağlanmıştır. Maksimum sertlik seviyesi ve sertlik profillerinin şekli, plazma nitrürlenmiş az alaşımlı çeliklerinkine benzer olup, difüzyon bölgesi ile sertleşmemiş çekirdek arasında keskin bir sınırın gözlendiği Mikrosertlik (HV) 1100 1000 900 800 700 600 500 1.500.20 4.500.20 12.500.20 4.450.20 4.550.20 4.500.60 400 300 0 200 400 600 800 1000 Yüzeyden Uzaklık (mx10-6 ) Şekil 1. Plazma nitrürlenmiş numunelerin sertlik profilleri

Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt : 3 Sayı : 3 Sayfa No: 89 yüksek alaşımlı çeliklerinkinden oldukça farklıdır (Robino ve İnal, 1983; Chyou ve Shih, 1990; Miyamura vd., 1986; Sato vd., 1988). Çizelge3. Maksimum yüzey sertliği, difüzyon tabakası ve bileşik tabaka kalınlıkları Numune Grupları 1.500.20 4.500.20 12.500.20 4.450.20 4.550.20 4.500.60 Yüzey Sertliği (HV)* 760 986 862 943 810 940 Difüzyon Tabakası (µm) 166 320 496 247 424 306 Bileşik Tabaka (µm) 2,5 5,5 7 2 11 7,5 (*Yüzeyin 25 µm altında ölçülen ortalama değerler) Sertlik seviyesi, sertleşme derinliği ve bileşik tabaka kalınlığı işlem süresi ve sıcaklığı ile önemli değişim göstermektedir. En yüksek sertlik değerleri 500 C de 4 saat boyunca nitrürlenen numunelerde ölçülmüş olup, artan işlem süresi ve sıcaklığı için sertliğin azaldığı gözlenmiştir. Yüzey sertliğinin zaman ve sıcaklığa bağlı olması, meydana gelen nitrür çökeltilerinin boyut ve dağılımının etkisine işaret etmektedir. Kısa işlem sürelerinde ve düşük sıcaklıklarda azot difüzyonu ve çökelti yoğunluğu düşük olacağından, elde edilen sertleşme de sınırlı kalmaktadır. Aşırı uzun süre ve/veya yüksek sıcaklıklarda işlem gören numunelerde, kaba çökeltiler yüzünden sertlikte düşme görülmektedir. İşlem süre veya sıcaklığının artırılmasıyla azotun malzeme içinde yayınımı kolaylaşacağından, oluşan difüzyon tabakasının kalınlığı da artmaktadır. Kullanılan gaz karışımındaki azot miktarı ile sertlik seviyesi arasındaki açık bir ilişki görülmemektedir. Azotun artmasıyla difüzyon tabakasında hafif bir azalma meydana gelmektedir. Çizelge 3 te görüldüğü gibi bu üç parametrenin artmasıyla bileşik tabaka kalınlığı artmaktadır. İşlem sıcaklığı bileşik tabaka kalınlığını belirleyen en önemli parametredir. 3.2 Aşınma Deney Sonuçları Plazma nitrürasyonu ile, malzemenin aşınma dayanımında, işlem parametrelerine bağlı olarak önemli artışlar elde edilebildiği, Şekil 2 deki aşınma eğrilerinden görülmektedir. İşlem görmüş numuneler arasında 550 C de nitrürlenmiş olanlarda (4.550.20) en yüksek başlangıç aşınmasının (400 m sürtünme sonunda) meydana geldiği tespit edilmiştir. 2000 m sürtünme sonundaki toplam aşınma miktarının, en kısa süre işlem gören numunede (1.500.20) maksimum olduğu görülmektedir. Söz konusu deney şartlarında işlem görmemiş numuneler, düşük sertlikleri sebebiyle kötü bir aşınma performansı sergilemiştir. Bu numunelerin aşınma yüzeyleri incelendiğinde şiddetli bir başlangıç aşınması, bunun bir sonucu olarak da metalik aşınma artıkları ve malzeme kaybı görülmüştür. Bu numunelerde kütle kaybı sürtünme mesafesiyle lineer olarak artmış ve daima işlem görmüş numunelerden yüksek olmuştur. İşlem görmemiş ve plazma nitrürlenmiş bazı numunelerin, 400 m sürtünme sonrası oluşan aşınmış yüzeyleri Şekil 3 de görülmektedir. Pimler üzerinde oluşan aşınma çizgileri, halkanın dönme doğrultusuna paraleldir. İşlem görmemiş numunede, bölgesel kaynakların oluştuğu adezyon aşınması, şiddetli bir başlangıç aşınması olduğunu göstermektedir (Şekil 3 a). Nitrürlenmiş numunelerin ise bazı aşındırıcı parçacıklar tarafından çizilerek abrazif aşınmaya maruz kaldığı görülmektedir (Şekil 3 b ve 3 c). Söz konusu partiküllerin, aşınmanın ilk safhasında, pürüzlerin kırılması sırasında numune yüzeyinden koparak ayrılan bileşik tabaka parçacıkları olduğu açıktır.

Sayfa No: 90 S.KARAOĞLU, S.KARADENİZ, Ç.KARAOĞLU 35 Ortalama Kütle Kaybı (mg) 30 25 20 15 10 5 işlemsiz 1.500.20 4.500.20 12.500.20 4.450.20 4.550.20 4.500.60 Pim-halka V=0,5m/s P N =40N 0 400 800 1200 1600 2000 Kayma mesafesi (m) Şekil 2. Plazma nitrürlenmiş ve işlem görmemiş numunelerin aşınma eğrileri a) İşlemsiz b) 4.500.20 c) 4.550.20 Şekil 3. Bazı numunelerin 400 metre kayma mesafesi ardından aşınma yüzeyleri İşlem görmemiş ve yüzeyi sertleştirilmiş iki numunenin 2000m sürtünme yolundan sonraki aşınma yüzeyleri Şekil 4 te görülmektedir. Kaba ve derin aşınma çizgileri ile, şiddetli aşınma karakteristiklerine sahip olan işlem görmemiş numunede önemli miktarda plastik deformasyon oluşmuştur. Plazma nitrürlenmiş numunede ise çok daha düşük dereceli bir hasar ve plastik deformasyon göze çarpmaktadır. Daha düzgün, oksitlenmiş görünüşüyle bu numunede şiddetli olmayan, düşük hızlı bir aşınmanın karakteristikleri mevcuttur. Optik mikroskop ile yapılan incelemelerde aşınma yüzeyi ve aşınma artıkları morfolojisinin aşınma mekanizmasıyla yakın ilişkisi olduğu görülmüştür. İşlem görmemiş bir numunenin, büyük ve ağırlıklı olarak metalik olan aşınma artıkları (Şekil 5-a), bu numunenin deney şartlarında şiddetli bir aşınmaya maruz kaldığını göstermektedir. Nitrürlenmiş bir numunenin aşınma artıklarında ise (Şekil 5-b), erken periyotlardan kalan iri parçacıklar ile toz halinde oksitler göze çarpmaktadır. Aşınma yüzeyinin oksitlenmiş görüntüsü ile toz halindeki oksit artıklar, nitrürlenmiş numunelerde şiddetli olmayan oksitleyici bir aşınmanın etkin olduğunu göstermektedir.

Fen ve Mühendislik Dergisi Cilt : 3 Sayı : 3 Sayfa No: 91 a) İşlemsiz b)4.500.20 Şekil 4. 2000 m kayma mesafesinden sonra bazı numunelerin aşınma yüzeyleri a) İşlemsiz b) 4.500.20 Şekil 5. Aşınma artıklarının yapısı 550 C de 4 saat nitrürlenen numunenin (4.550.20) özellikle deneyin ilk safhasında gösterdiği yüksek aşınma kaybı, bu numunenin sertliğinin düşük ve bileşik tabakasının oldukça kalın olmasının bir sonucudur (Çizelge 3). Kalın olan bileşik tabaka, kırılarak abrazif parçacıklar ortaya çıkarmakta, böylece aşınma türü, adezif aşınmadan, abrazif aşınmaya dönmektedir. Sonuçta bileşik tabaka kalınlığının artması aşınma hızını da arttırmaktadır. Bileşik tabaka kalınlığı dışında, numune sertliği de aşınma dayanımına etki etmektedir. Kalın bileşik tabaka ve düşük sertlik veren yüksek sıcaklıklar (550 C) ile, yine düşük sertlik veren kısa işlem süreleri (1 saat) kullanılarak nitrürlenen numunelerin aşınma dayanımları göreceli olarak düşüktür. Aşınma hızı açısından en önemli etken yüzey sertliğidir. Aynı şartlar altında minimum aşınma kaybının ölçüldüğü 500 C de 4 saat nitrürlenen numune (4.500.20) aynı zamanda yüzey sertliği en yüksek olan numunedir. 550 C de işlem gören numunenin yüksek aşınma kaybı göstermesinin bir sebebi de nispeten yumuşak olan malzemenin sert ve gevrek olan bileşik tabakayı destekleyecek kadar sağlam olmamasıdır. Aşınma kayıpları ve malzeme mikroyapıları göz önüne alındığında, aşınma kayıplarının minimize edilmesi için, yüksek sertlik ve ince bileşik tabaka kombinasyonunun uygun olduğu sonucuna varılabilir.

Sayfa No: 92 S.KARAOĞLU, S.KARADENİZ, Ç.KARAOĞLU 4. SONUÇLAR Plazma nitrürasyon proses parametrelerine bağlı olarak AISI 5140 çeliğinin aşınma dayanımında önemli artışlar elde edilmiştir. En yüksek aşınma direnci, yüzey sertliği en yüksek olan numunelerde görüldü. Yüksek sıcaklıkta işlem gören numunelerde oluşan kalın bileşik tabaka oldukça gevrektir ve aşınmanın ilk safhasında bu tabakanın kırılmasıyla ortaya çıkan parçacıklar aşınma mekanizmasını adezif aşınmadan abrazif aşınmaya çevirerek malzemenin aşınma hızını yükseltir. Böylece, aşınma dayanımı, artan bileşik tabaka kalınlığı ile azalır ve aşırı kalın bileşik tabaka plazma nitrürasyonunda bir hata olarak kabul edilebilir. Bazı numunelerin nispeten düşük aşınma direnci göstermesinin sebepleri; kalın bileşik tabaka ve düşük sertliğe sebep olan yüksek işlem sıcaklığı ile yeterli sertlik artışı sağlamayan kısa işlem süresidir. Malzeme kaybını azaltmak için, plazma nitrürasyon işlem parametreleri, kalın ve yüksek sertlikli bir difüzyon tabakası verirken, bileşik tabakanın aşırı büyümesini önleyecek şekilde seçilmelidir. KAYNAKLAR Bell T., Sun Y. (1990): Load bearing Capability of Plasma Nitrided Steel under Rolling Sliding Contact, Surface Engineering, V.6 (2), p.133-139. Chyou S.D., Shih H.C. (1990): Structure and Electrochemical Properties of Plasma Nitrided Low Alloy Steel, Mater Sci and Eng., V.A129 (1990), p.109-117. Edenhofer B. (1974): Physical and Metallurgical Aspects of Ionitriding-Part2, Heat Treatment of Metals, V.1, p. 23-28. Edenhofer B. (1976): The Ionitriding Process-Thermochemical Treatment of Steel and Cast Iron Materials, The Metallurgist and Materials Technologist, V.8, p. 421-426. Hombeck F., Bell T. (1997): Enviromentally Harmless Plasma Thermochemical Processes, Surface Engineering, V.7(1), p.45-52. İnal O.T., Robino C.V. (1982): Structural characterisation of some ion nitrided steels, Thin Solid Films, 95, 195-207. Karamış M.B. (1991): Friction and Wear Behavior of Plazma nitrided Layers on 3%Cr-Mo Steel, Thin Solid Films, V.203, p.49-60. Karamış M.B. (1992): Some Effecs of the Plasma Nitriding Process on Layer Properties, Thin Solid Films, V.217 (1992), p.38-47. Karamış M.B. (1993): Wear Properties of Stell Plasma nitrided at High Temparatures, Thin Solid Films, Mater. Sci. and Eng., V.A168, p. 49-53. Miyamura H., Takada J., Kuwahara H., Kikuchi S. (1986): Ion-Nitriding Behavior of Sevsral Tool Steels, J. of Mater. Sci., V.21, p.2514-2518. Peng Q.F. (1989): Improving Abrasion Wear by Surface Treatment, Wear, V.129, p.195-203. Robino C.V., İnal O.T. (1983): Ion Nitriding Behavior of Several Low alloy Steels, Mater. Sci. and Eng., V.59, p.79-90. Sato K., Takahashi K., Inoue Y., Yamazaki T., Nitoh Y. (1988): Surface Layers Produced by IonNitriding of Austenitic Fe-Mn-Al Alloys and the Effects on Hardness and Corrosion Resistance, J.of Mater. Sci., V.23, p.4445-4449. Sun Y., Bell T. (1991): Plasma Surface Engineering of Low Alloy Steel, Mater. Sci. and Eng., V.A140, p.419-434. Sun Y., Bell T., Wood G. (1994): Wear behavior of Plasma nitrided Martensitic Stainless Steel, Wear, V.178, p.131-138. Takada J., Ohizumi Y., Miyamura H., Kuwahara H., Kikuchi S., Tamura I. (1986): Ion- Nitriding of an Fe-19wt%Cr Alloy, J. of Mater.Sci., V.21, p.2493-2496.