Hatırlatma Kutusu Metallerle ametaller arasında elektron alışverişiyle oluşan iyonik bileşiklerde; metaller elektron verirken ametaller elektron alır. Bilgi Kutusu Oksijenin O 2 anyonuyla oluşturduğu bileşikler oksit, O 2 2 anyonuyla oluşturduğu bileşikler peroksit olarak adlandırılır. 1.8. İyonik ve Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması a. İyonik ve Kovalent Bileşiklerde Adlandırma Kuralları 9. sınıfta kimyacıların elementleri sembollerle, bileşikleri ise formüllerle göstererek bilimde ortak bir dil oluşturduklarını öğrenmiştik. Daha sonra maddeleri bileşimlerine göre bazı kurallar uygulayarak adlandırmak için de bir sistem geliştirilmiştir. İyonik Bileşikleri Adlandırma Kuralları Metal katyonları ile ametal anyonları arasındaki elektron alışverişiyle oluşan iyonik bileşiklerin adlandırma kurallarını öğrenelim. İyonik Bileşikleri Adlandırma Kuralları Metal katyonları adlarını içerdikleri elementlerden alır. Örneğin Na sodyum, Na + sodyum iyonu; Ca kalsiyum, Ca 2+ kalsiyum iyonu olarak adlandırılır. Birçok iyonik bileşik, iki element atomunun oluşturduğu ikili bileşiklerdir. Bu bileşikler adlandırılırken önce metal katyonunun adı, sonra ametal anyonunun adı söylenir. Ametal anyonları element adına ür eki getirilerek adlandırılır. Örneğin NaBr, sodyum bromür; KCl, potasyum klorür şeklinde adlandırılır. Eğer ametal atomu oksijen ise O 2 anyonuyla bileşik oluşturduğunda oksit, O 2 2 anyonuyla oluşturduğunda peroksit olarak adlandırılır. Örneğin Na 2 O, sodyum oksit; Al 2 O 3, alüminyum oksit; Na 2 O 2 sodyum peroksit olarak adlandırılır. İkiden fazla türde elementten oluşan bileşiklere çok atomlu bileşikler denir. Çok atomlu bileşiklerde de bazı anyonlar ür son eki ile adlandırılır. Örneğin CN anyonu siyanür olarak okunur. NaCN bileşiği sodyum siyanür olarak adlandırılır. Geçiş metalleri ve diğer bazı metaller birden fazla katyon oluşturabilir. Bu durumda adlandırma yapılırken aynı elementin farklı katyonlarını ayırt etmek için Romen rakamları kullanılır. Metal katyonunun adı ile ametal anyonunun adı arasında parantez içinde metal katyonunun yükü Romen rakamı ile belirtilir. Bu adlandırma sistemine Stock sistemi denir. Örneğin CuCl bileşiğinde Cu atomu (+1) yüklü katyondur. Bu durumda bileşik bakır(i) klorür olarak adlandırılır. CuCl 2 bileşiğinde Cu atomu (+2) yüklü katyondur. Bu durumda bileşik, bakır(ii) klorür olarak adlandırılır. 100
Tablo 1.14 de yaygın kullanılan tek atomlu anyon ve katyonların adı verilmiştir. İnceleyiniz. Tablo 1.14: Yaygın kullanılan tek atomlu anyon ve katyonların adlandırılması Katyon Katyon adı Katyon Katyon adı Anyon Anyon adı Anyon Anyon adı Li + Lityum Al 3+ Alüminyum H Hidrür S 2 Sülfür Na + Sodyum Fe 2+ Demir(II) ya da ferröz F Florür N 3 Nitrür K + Potasyum Fe 3+ Demir(III) ya da ferrik Cl Klorür P 3 Fosfür Mg 2+ Magnezyum Cu + Bakır(I) ya da kupröz Br Bromür C 4 Karbür Ca 2+ Kalsiyum Cu 2+ Bakır(II) ya da kuprik I İyodür Si 4 Silisür Sr 2+ Stronsiyum Hg 2 2+ Cıva(I) ya da merküröz O 2 Oksit Se 2 Selenür Ba 2+ Baryum Hg 2+ Cıva(II) ya da merkürik O 2 2 Peroksit İyonik bileşik A grubu metali ve çok atomlu kök iyonla oluşturuluyorsa adlandırma yapılırken önce metalin adı, sonra kök iyonun adı söylenir. Metal birden fazla yükseltgenme basamağı alıyorsa metal adı ile kök iyon arasında parantez içerisinde metalin yükseltgenme basamağı Romen rakamı ile gösterilir. Tablo 1.15 te bazı kök iyonlar ve isimleri verilmiştir. Tablo 1.15: Bazı kök iyonlar ve isimleri Kök iyon Kök iyon Kök iyon Kök iyon Kök iyon Kök iyon formülü adı formülü adı formülü adı + NH 4 Amonyum CIO 3 Klorat IO İyodat 3 OH Hidroksit 2 SO 4 Sülfat IO4 Periyodat CN Siyanür HSO 4 Bisülfat HCO 3 Bikarbonat NO 3 Nitrat 2 SO 3 Sülfit CO 2 3 Karbonat NO 2 Nitrit HSO 3 Bisülfit Cr O 2 Dikromat 2 7 CH 3 COO Asetat MnO 2 4 Manganat C O 2 4 2 Oksalat ClO Hipoklorit MnO 4 Permanganat PO 3 4 Fosfat ClO 2 Klorit 2 CrO 4 Kromat HPO 2 4 Bifosfat 101
1. ÜNİTE: MODERN ATOM TEORİSİ Örneğin; KMnO4 potasyum permanganat, AlPO4 alüminyum fosfat, FeSO4 demir(ii) sülfat olarak adlandırılır. Alıştırma Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandırınız. 1. CaCO3 2. Cu2SO4 6. Fe(NO3)2 3. NaHCO3 7. PbSO4 8. Cu(OH)2 4. CaCrO4 9. FeO 5. MgSO3 10. Na2SO4 Kovalent bileşikleri adlandırma kuralları 9. sınıfta kovalent bileşiklerin ametal atomları arasında elektronların ortak kullanılmasıyla oluştuğunu öğrenmiştik. Şimdi de kovalent bileşiklerin adlandırılma kurallarını öğrenelim. Tablo 1.16: Kovalent bileşiklerin adlandırılmasında kullanılan Yunanca ön ekler Sayı rin adlandırılmasıyla benzerdir. Formüldeki ilk element adı söylendikten sonra, ikinci element adının köküne ür eki Yunanca ön ek 1 Mono 2 Di 3 Tri 4 Tetra 5 Penta 6 Hekza 7 Hepta 8 Okta 9 Nona 10 Deka İkili kovalent bileşiklerin adlandırılması ikili iyonik bileşikle getirilir. Örneğin HCl hidrojen klorür, HI hidrojen iyodür olarak adlandırılır. İki element arasında birden fazla bileşik oluşuyorsa karışıklığı engellemek için formüldeki elementlerin sayıları Yunanca ön ekleri ile belirtilir (Tablo 1.16). Bu kural uygulanırken formüldeki ilk atom bir tane olduğunda ön ek kullanılmaz. Örneğin CH4 karbon tetrahidrür, PCl5 fosfor pentaklorür olarak adlandırılır. Formüldeki ikinci atom oksijen ise ilk atomdan sonra oksit eki getirilerek adlandırma yapılır. Örneğin CO karbon monoksit, CO2 karbondioksit olarak adlandırılır. Bazı oksitler adlandırılırken ön ekteki a harfi söylenmez. Örneğin N2O5 diazot pentaoksit yerine diazot pentoksit olarak adlandırılır. Örnek: Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandıralım. 102 PCI 3 fosfor triklorür NO azot monoksit N 2O 3 diazot trioksit SO 2 kükürtdioksit
Alıştırma Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandırınız. 1. CaBr 2 2. Fe 2 O 3 3. FeCl 2 4. H 2 O 2 5. CuO 6. PbO 7. SnI 2 8. SnO 2 9. CCl 4 10. P 4 O 10 11. SO 3 12. NO 2 b. Kural Dışı Adlandırmalar Bazen hidrojen içeren kovalent bileşikler adlandırılırken Yunanca ön ekler kullanılmaz. Bu bileşiklerin yaygın kullanılan sistematik adları kullanılır. Örneğin CH 4 metan, H 2 S hidrojen sülfür, NH 3 amonyak, H 2 O su, PH 3 fosfin olarak adlandırılır. Örneklerdeki formüllerde elementlerin yazılma sırasının da kural dışı olduğunu söyleyebiliriz. H 2 O ve H 2 S bileşiklerinde H atomu formülde birinci element, diğer bileşiklerde ise formüllerde H atomları ikinci elementtir. Asitlerin formülleri genellikle bir anyon ile hidrojen atomu içerir. Adları ür eki ile sonlanan anyonları içeren asitler hidro r ön eki ve ik son eki ile adlandırılır. Örneğin HF asidinin anyonu F (florür) ür eki ile sonlandığı için HF adlandırılırken hidro r ön eki ile ik son eklerini alır. HF, hidroflorik asit olarak adlandırılır. Yapılarında hidrojen, oksijen ve farklı bir elementi merkez atom olarak içeren asitlere oksiasit denir. Bu asitlerin birçoğunda aynı merkez atom birden fazla sayıda oksijen atomu ile birden fazla oksiasit oluşturur. Bu asitler adlandırılırken aşağıdaki kurallar göz önünde bulundurulur. P Adları ik eki ile sonlanan asitlerde oksijen sayısı bir tane arttığında; asit per ön eki ile ik son eki alarak adlandırılır. Örneğin HClO 3 klorik asit, HClO 4 perklorik asit şeklinde adlandırılır. P Adları ik eki ile sonlanan asitlerde oksijen sayısı bir tane azaldığında; asit öz son eki ile adlandırılır. Örneğin HNO 3 nitrik asit, HNO 2 nitröz asit olarak adlandırılır. HNO 3 in yaygın adı kezzaptır. P Adları ik ekiyle sonlanan asitlerde oksijen sayısı iki tane azaltıldığında; asit hipo ön eki ile öz son eki kullanılarak adlandırılır. Örneğin HClO 3 klorik asit, HClO hipokloröz asit olarak adlandırılır. 103
Oksiasitlerin anyonlarına oksiasit anyonu denir. Oksiasit anyonları adlandırılırken aşağıdaki kurallar uygulanır. P ik eki ile sonlanan asitten tüm H iyonları çıkarıldığında geriye kalan anyon adı at son eki ile adlandırılır. Örneğin HClO 3 klorik asit, CIO 3 klorat olarak adlandırılır. P öz eki ile sonlanan asitten tüm H iyonları çıkarıldığında anyon adı it son eki ile adlandırılır. Örneğin HClO 2 kloröz asit, CIO 2 klorit olarak adlandırılır. P Oksiasitten bir ya da daha fazla H iyonu çıkarıldığında anyon, içerdiği hidrojen atomu sayısı belirtilerek adlandırılır. Örneğin H 3 PO 4 fosforik asit, H PO 2 4 dihidrojen fosfat, HPO 4 hidrojen fosfat şeklinde adlandırılır. Formülünde hidroksit iyonu içeren bazlar adlandırılırken, formüldeki birinci atomun adından sonra hidroksit kelimesi getirilerek adlandırılır. Örneğin KOH potasyum hidroksit, Ca(OH) 2 kalsiyum hidroksit şeklinde adlandırılır. Bileşimlerinde belli sayıda su molekülü içeren bileşiklere hidrat bileşiği denir. Bu bileşikler adlandırılırken içerdiği su molekülü sayısı Yunanca ön eki ile söylenir. Örneğin CuSO 4 5H 2 O bileşiği bakır(ii) sülfat pentahidrat, BaCl 2 2H 2 O baryum klorür dihidrat olarak adlandırılır. Tablo 1.17 te bazı bileşiklerin anlattığımız kurallar dışında günlük yaşamda ve sanayide kullanılan isimleri verilmiştir. Tablo 1.17: Bazı bileşiklerin günlük yaşamda ve sanayide kullanılan kural dışı isimleri Bileşik formülü Günlük yaşamda/ sanayide kullanılan adı Bileşik formülü Günlük yaşamda/ sanayide kullanılan adı H 2 O Su NH 3 Amonyak HCl Tuz ruhu CaO Sönmemiş kireç H 2 S Hidrojen sülfür Ca(OH) 2 Sönmüş kireç HF Hidroflorik asit CaCO 3 Kireç taşı HNO 3 Kezzap CH 4 Metan PH 3 Fosfin H 2 SO 4 Zaç yağı 104
Alıştırma Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yanlarına yazınız. 1. Hidrojen klorür... 5. Klorik asit... 2. Amonyak... 6. Kezzap... 3. Metan... 7. Fosforik asit... 4. Hidroklorik asit... 8. Kalsiyumsülfat dihidrat... Etkinlik: İyonik ve Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması ile İlgili Öğrendiklerimizi Kontrol Edelim Aşağıdaki tabloda formülleri verilen bileşiklerin adlarını ve içerdikleri element isimlerini boş bırakılan kutucuklara yazınız. Bileşik formülü Bileşik adı İçerdiği element isimleri Cl 2 O 7 Mg(NO 3 ) 2 PCl 5 HClO 4 CaCO 3 K 2 MnO 4 NH 3 Fe 2 (SO 4 ) 3 N 2 H 4 NH 4 CI Ca(OH) 2 HNO 3 105
OKUMA METNİ MODERN PERİYODİK SİSTEM 1930 ların başında atomun temel yapısının anlaşılmasından sonra, 1934 te İtalya da Enrico Fermi (Enriko Förmi) ve Emilio Gino Segre (Emiliyo Cino Segra) uranyum ötesi elementleri (atom numarası 92 den büyük olan elementler) elde etmek amacıyla çalışmaya başlamışlardı. 1939 da Otto Hahn (Oto Han) ve Lise Meitner in (Layız Maynır) uranyum çekirdeğinin bölünebilirliğini keşfetti. Bundan bir yıl sonra da Amerikalı fizikçiler Philip Abelson (Filıp Abelsın) ve Edwin McMillan (Edvın MekMilın), uranyumun fisyonuyla atom numarası 93 olan neptünyumu elde ettiler. Modern periyodik sisteme son şeklini veren Glenn Seaborg (Gılen Siborg) 1940 ta McMillan ın grubuna katıldı. Seaborg, bilinen elementlerin dairesel parçacık hızlandırıcılarında bombardıman edilmesiyle üretilen radyoaktif izotopları, radyokimya yöntemleriyle araştırma projesinde görev aldı. 1941 de uranyumun bombardımanı sonucunda atom numarası 94 olan plütonyum elementini buldu. Savaş nedeniyle plütonyumun bulunuşu 1946 ya kadar gizlendi. Plütonyumun kütle numarası 239 olan izotopunun nükleer fisyona yatkınlığını açığa çıkaran da atom bombası yapımı için uranyumdan plütonyum üretimini başlatan da Seaborg denetimindeki araştırma grubudur. Seaborg ve arkadaşları, aynı yöntemle küriyum, amerikyum, berkelyum, kaliforniyum, aynştaynyum, fermiyum, mendelevyum ve nobelyum gibi uranyum ötesi elementleri elde etmeyi başardılar. Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr neptünyum plütonyum amerikyum küriyum berkelyum kaliforniyum aynştaynyum fermiyum mendelevyum nobelyum lavrensiyum Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn rutherfordiyum dubniyum Uut * FI Uup * Lv Uus * Uuo * ununtriyum f lerovyum ununpentiyum livermoryum ununseptiyum ununoktiyum seaborgiyum bohriyum hassiyum meitneriyum darmstadtiyum röntgenyum kopernikyum Uranyum ötesi elementler Uranyum ötesi elementlerin bulunması, Mendelyev in elementler tablosunun son periyodunda gözlemlenen kimi düzensizliklere açıklık kazandırmış oldu. Toryum, aynı düşey sütunda (grupta) bir önceki element olan seryuma benzemesi gerekirken daha çok hafniyuma benzer özellikler gösteriyordu. Aynı şekilde, uranyumun da neodimyumdan çok tungstene benzemesi nedeniyle, uranyum grubu elementlerin yeni bir geçiş periyodu oluşturduğu düşünülüyordu. Seaborg ise, bu özellikleri, uranyum ötesi elementlerin tıpkı lantanitler serisi gibi ikinci bir iç geçiş serisi oluşturduğuna ilişkin bir ipucu olarak yorumladı. Bu elementlerin atom yapısına ilişkin araştırmalarıyla, aktinyumdan hemen sonraki atom numarası 90 olan toryum elementiyle başladığı kabul edilen ve uranyum ötesi elementleri içeren aktinitler in 7. periyotta ayrı bir seri oluşturduğunu açıkladı. Böylelikle günümüzde kullandığımız modern periyodik tablo son şeklini almış oldu. (Yazar tarafından düzenlenmiştir.) 106
1. ÜNİTE SONU ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan noktalı yerleri, kutucukların içinde bulunan kelimeler ve kavramlarla tamamlayınız. elektromanyetik ışıma Baş kuantum sayısı Van der Waals elektron ilgisi kovalent baş grup Dalton katyon temel hâl Schrödinger toprak alkali alkali Chadwick kezzap frekans anyon dalga boyu oksit 1..... nötronların varlığını deneysel olarak belirleyen ve onları isimlendiren bilim insanıdır. 2. Bir elementin bütün atomlarının kütlece aynı olduğunu düşünen.... ilk atom modelini oluşturan bilim insanıdır. 3. Işık enerjisinin elektromanyetik dalgalar hâlinde ilerlemesi olayına.... denir. 4. Elektromanyetik ışınların enerjisi.... ile doğru orantılıdır. 5..... elektronun atom içerisinde uzun süre kaldığı bölgeler olan kabukların tam sayılarla numaralandırmasında kullanılır. 6..... atoma matematiksel bir yaklaşımla bakmış ve elektronların bazı özelliklerinin dalga denklemi ile ifade edilebileceğini göstermiştir. 7. Atomlar için en düşük enerjili, en kararlı durumu gösteren elektron dizilimi.... olarak adlandırılır. 8. A grubu elementlerine.... elementleri denir. 9. Soy gaz atomları için katı hâlde hesaplanan yarıçapa.... yarıçapı denir. 10. Gaz hâlindeki bir atom 1 elektron alarak anyonuna dönüştüğünde açığa çıkan enerji...... olarak tanımlanır. 11. Nötr bir atom.... oluşturduğunda yarıçapı artar. 12. Elektron dağılımları ns 1 orbitali ile sonlanan elementler.... metaller olarak adlandırılır. 13. Bileşiklerinde sadece +2 yüklü iyon oluşturan elementlere.... metaller denir. 14. Oksijen atomu 2 yükseltgenme basamağına sahip olduğu bileşiklerde... olarak adlandırılır. 15. Yaygın kullanılan adı.... olan bileşiğin formülü HNO 3 tür. 107
B. Aşağıdaki cümlelerde bildirilen yargılar doğru ise yay ayraç içine D, yanlış ise Y yazınız. 1. (...) Rutherford tarafından uygulanan alfa parçacıklarının saçılması deneyi sonucunda atomun merkezinde pozitif yüklü çekirdeğin varlığı kanıtlanmıştır. 2. (...) Radyo dalgalarını keşfeden bilim insanı Compton dır. 3. (...) Binalarda hasarlı ya da enerji kaybı olan bölgeler radyo dalgaları yardımı ile belirlenir. 4. (...) Açısal momentum kuantum sayısı elektron olasılık dağılımını ya da elektron bulutunun geometrik şeklini belirler. 5. (...) Heisenberg, De Broglie ve Schrödinger atomun kuantum modelinin oluşturulmasında öncülük eden bilim insanlarıdır. 6. (...) Açısal momentum kuantum sayısı 2 değerine sahip orbitallerin hepsi f orbitalleridir. 7. (...) Aynı orbitale yerleşen iki elektron zıt spinli olmalıdır. 8. (...) 4. enerji düzeyinde 16 tane orbital bulunur ve bu orbitaller en fazla 32 elektron alır. 9. (...) 16 S atomu periyodik cetvelde 3. periyotta 4A grubunda bulunur. 10. (...) 19 K atomu bir toprak alkali metalidir. 11. (...) d bloğu elementleri periyodik cetvelde 3. periyottan başlar. 12. (...) Periyodik cetvelde metalik aktiflik, metal atomunun son katmanında içerdiği elektron sayısı arttıkça artar. 13. (...) Periyodik cetvelde aynı enerji düzeyinde atom numaraları arttıkça atom yarıçapları azalır. 14. (...) 15 P elementinin 1. iyonlaşma enerjisi, 16 S elementininkinden büyüktür. 15. (...) 9 F elementi bileşiklerinde sadece 1 yükseltgenme basamağına sahiptir. 16. (...) 3A grubunda bulunan elementlerin elektron dağılımı ns 2 np 1 orbitalleri ile sonlandığı için p bloğu elementi olarak sınıflandırılır. 17. (...) Asal gazlar oda koşullarında 2 atomlu gaz hâlinde bulunur. 18. (...) PO 3 3 iyonunda P atomunun yükseltgenme basamağı +3 tür. 19. (...) Fosfor trihüdrür bileşiğinin yaygın kullanılan sistematik adı fosfindir. 20. (...) KMnO 4 bileşiği potasyum manganat olarak isimlendirilir. 21. (...) B grubu elementleri genellikle birden fazla (+) yük alabilir. 22. (...) CaCO 3 bileşiğinde C atomunun yükseltgenme basamağı +2 dir. 23. (...) Günlük yaşamda tuz ruhu olarak bilinen bileşiğin formülü HCI dir. 24. (...) PCI 5 bileşiği fosfor pentaklorür olarak isimlendirilir. 108
C. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Thomson ın oluşturduğu atom modelindeki görüşlerini yazınız. 2. Yaptıkları çalışmalar sonucunda ışığın tanecikli yapıda olduğunu ileri süren bilim insanlarının isimlerini yazınız. 3. Elektromanyetik spektrumdaki ışınlardan birini seçerek günlük hayattaki kullanım alanlarına örnekler veriniz. 4. Bohr Atom Modeli nin yetersizliğini açıklayınız. 5. Çekirdek çevresindeki bir elektronun durumunu belirleyen kuantum sayılarını yazınız. 6. X ve Y 35 27 atomlarının elektron dağılımlarını yazarak orbital diyagramlarını çiziniz. 7. Kovalent ve iyonik yarıçapı birer örnek vererek açıklayınız. 8. Metalik aktifliğin periyodik çizelgede grup ve periyot boyunca değişimini nedenleri ile açıklayınız. 9. Cl 17 atomunun ve oluşturduğu 1, +7 yüklü iyonların elektron dizilimlerini yazarak çaplarını karşılaştırınız. 10. İlk 6 iyonlaşma enerjisi değeri kj/mol cinsinden sırasıyla 786,3, 1580, 3230, 4360, 6000, 20000 şeklinde olan 3. periyot elementinin elektron dizilimini yazarak periyodik cetveldeki grubunu belirleyiniz. 11. Toprak alkali metallerin kullanım alanlarına örnekler veriniz. 12. 16 S atomunun ve oluşturacağı kararlı iyonların elektron dizilimlerini yazınız. 13. Periyodik cetvelde 7A grubunda bulunan elementlerin genel özelliklerinden üç tane yazınız. 14. Aşağıda verilen formüllerde altı çizilerek belirtilen elementlerin yükseltgenme basamaklarını bulunuz. ^ N, O, Na, P, S, Cl, K, Cah 7 8 11 15 16 17 19 20 KCI NaNO 3 SO 2 CaO Ca ^PO h 3 4 2 15. Aşağıda isimleri verilen bileşiklerin formüllerini defterinize yazınız. a. kalay(ii) klorür b. karbondioksit c. karbon tetraflorür ç. sodyum nitrat d. difosfor trioksit e. demir(ii) klorür f. potasyum permanganat g. kurşun(iv) oksit 16. Aşağıda formülleri verilen bileşikleri adlandırarak defterinize yazınız. NO 2 CuCl Fe^OHh 3 SO 3 H3PO4 17. Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini defterinize yazınız. Amonyak kalsiyum nitrat hidroklorik asit kezzap metan 109
Ç. Aşağıda verilen bulmacayı çözünüz. Soldan sağa 3 4 1. İki ya da daha fazla dalganın birbiri içerisinden geçerken birbirini 7 8 söndürmesi ya da güçlendirmesi 1 olayıdır. 2 1 2. Tüm bileşiklerinde sadece 1 yükseltgenme basamağına sahip olan halojendir. 3. Periyodik çizelgede 4A grubunun ametal özellikteki ilk elementidir. 4. Atomun negatif yüklü alt parçacığına elektron adını veren bilim insanıdır. 5. Metal oksitlerinin dahil olduğu bileşik sınıfıdır. 6. Frekansın birimidir. 2 3 4 5 9 10 5 6 7 8 6 9 10 7. Periyodik çizelgede elementlerin benzer özellik gösterenlerini bir arada toplayan sütunlara verilen addır. 8. Elementlerin X ışını spektrumlarına dayanarak atom numaralarını belirleyen bilim insanıdır. 9. Oda koşullarında tek atomlu gaz hâlinde bulunan elementlerin yer aldığı grubun adıdır. 10. Kendi adıyla anılan, elektrik akımı verebilen ilk akım kaynağını oluşturan bilim insanıdır. Yukarıdan aşağıya 1. Hidrojen atomunda elektronun yüksek enerjili bir katmandan n=5 seviyesine geçiş yaptığında oluşan spektral serinin adıdır. 2. Pozitif yüklü taneciklerin atomun merkezinde bulunduğunu ileri sürerek ilk defa atom çekirdeğinden söz eden bilim insanıdır. 3. Uyguladığı yağ damlası deneyleri sonrasında elektronun yükünü belirleyen bilim insanıdır. 4. Dalga akımında art arda gelen benzer noktalar arasındaki uzaklığa verilen addır. 5. 8A grubunda yer alan ancak elektron dağılımı ns 2 np 6 orbitalleri ile sonlanmayan elementtir. 6. Elektronların atom orbitallerine teker teker eklendiğini ifade eden bilim insanıdır. 7. Radar sistemlerinde kullanılan elektromanyetik ışınlardır. 8. Pozitif ya da negatif yüklü atomlara veya atom gruplarına verilen addır. 9. Atom çekirdeğinde bulunan pozitif yüklü alt parçacıktır. 10. Elektron bulutları olarak tanımlanan uzay parçasına verilen addır. 110
D. Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Atomun çekirdekli yapıda olduğunu ilk belirleyen bilim insanı, aşağıda verilen özelliklerden hangisi ile ilgili fikir ileri sürmemiştir? A) Çekirdeğin büyüklüğü B) Çekirdeğin pozitif yüklü olduğu C) Elektronların çekirdek çevresindeki yeri D) Atomun kütlesi E) Atomun hacmi 2. I. Girişim II. Kırınım III. Fotoelektrik olay Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri ışığın dalga modeli ile açıklanamaz? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 3. Elektromanyetik spektrumdaki, I. X ışını II. Radyo III. Morötesi dalgalarının dalga boyları aşağıdakilerden hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? A) II 2 III 2 I B) I 2 III 2 II C) III 2 I 2 II D) I 2 II 2 III E) II 2 I 2 III 4. Alkali metaller için aşağıda verilen özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Oda koşullarında katı hâldedir. B) Bulundukları periyodun en aktif metalleridir. C) Oksitlerinin sulu çözeltisi asidiktir. D) s bloğunda yer alırlar. E) Elektron dağılımları küresel simetriktir. 111
5. İleri sürdüğü görüş Bilim insanı I. Bir elektronun yükü 1,6 10 19 coulomb dur. II. Elektronun yük/kütle oranını bulmuştur. III. Madde ile elektriksel yük arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. a. Thomson b. Faraday c. Millikan Bilim insanları ile ileri sürdükleri görüşler aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) I. a B) I. b C) I. a D) I. c E) I. b II. b II. c II. c II. a II. a III. c III. a III. b III. b III. c 6. 3d alt kabuğundaki orbitallerin baş kuantum sayısı (n), açısal momentum kuantum sayısı (,) ve manyetik kuantum sayısı (m, ) değerleri hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) E) n, m, 2 1 0 4 2 +2 3 3 +1 4 2 0 3 2 +1 7. Fe 26 atomunun 3 elektron vermesiyle oluşan iyonun elektron dağılımında tam dolu ve yarı dolu orbital sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) D) E) Tam dolu Yarı dolu 9 5 11 4 5 4 5 5 10 4 8. Halojenler için verilen, I. İlk üyesi olan flor tüm bileşiklerinde 1 yükseltgenme basamağına sahiptir. II. Oda koşullarında flor ve klor gaz hâlinde, brom sıvı, iyot katı hâldedir. III. Ametalik özellik grup boyunca atom numarası azaldıkça artar. yargılarından hangisi veya hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 112
9. 7A grubu elementleri için, I. 1. iyonlaşma enerjisi II. Atom çapı III. Ametalik aktiflik niceliklerinden hangisi ya da hangileri grup boyunca yukarıdan aşağıya doğru artar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 10. Temel hâldeki elektron dağılımı ns 2 (n1)d 5 ile sonlanan element için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) d bloğu elementidir. B) Elektron dağılımı küresel simetriktir. C) Değerlik elektronları s ve d orbitallerindedir. D) Periyodik çizelgede 3. periyotta bulunabilir. E) Geçiş metalidir. 11. 11Na, 10Ne, 17 Cl elementleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Na metal, Cl ametaldir. B) Ne asal gazdır. C) Na ve Cl elektron alışverişi ile bileşik oluşturur. D) Üçü de aynı periyottadır. E) Na, s; Ne ve Cl, p bloğu elementidir. 12. 1. İE 2. İE 3. İE 4. İE 5. İE 6. İE X 1400 2860 4580 7500 9400 53000 Y 589,5 1145 4900 6500 8100 11000 Yukarıda A gruplarında bulunan X ve Y atomlarının ilk altı iyonlaşma enerjisi (İE) değerleri kj/ mol cinsinden verilmiştir. Periyot numaraları Y 2 X olduğuna göre, X ve Y atomları için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X ametal, Y metaldir. B) Y bileşiklerinde sadece +2 yükseltgenme basamağına sahiptir. C) X ve Y aralarında iyonik bileşik oluşturur. D) Atom çapları Y 2 X tir. E) Değerlik elektron sayıları Y 2 X tir. 113
13. Aşağıda temel hâl elektron dağılımındaki en son terimleri belirtilen hangi elementin karşısında verilen yargı yanlıştır? Elektron dağılımındaki son terim Elementle ilgili yargı A) 4p 1 Değerlik elektron sayısı 3 tür. B) 3s 1 Alkali metaldir. C) 3d 5 3. periyottadır. D) 2p 6 Atom numarası 10 dur. E) 1s 1 Ametaldir. 14. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırılmıştır? Bileşik formülü Bileşik adı A) KClO 3 Potasyum klorat B) Al 2 O 3 Alüminyum(III) oksit C) MnO 2 Mangan(IV) oksit D) PbCl 2 Kurşun(II) klorür E) N 2 O 4 Diazot tetroksit 15. Bileşik adı Bileşik formülü I. Sönmemiş kireç a. CaCO 3 II. Sönmüş kireç b. CaO III. Kireç taşı c. Ca(OH) 2 Kalsiyum atomunun oluşturduğu bileşik adları ile formülleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? I II III A) b c a B) a b c C) b a c D) c b a E) c a b 114