CEVHER YATAKLARININ SINIFLANDIRILMASI
Kullanım alanlarına göre Türemsel(Jenetik) Sınıflandırma Jeolojik Sınıflandırma Doğal Sınıflandırma
Kullanıldıkları yere göre yapılan sınıflamalar Yakıtlar : Kömür, Petrol, Dogal Gaz Aşındırıcı : Korindon, Grenat Gübreler : Potas Tuzları, Fosfatlar, Yeşil Kumlar Kıymetli Taşlar : Elmas, Opal, Turmalin Yapım Malzemeleri : Taş, Cam Kumu, Çimento Kayası, Kil, Asfalt Endüstriyel Ham Maddeler : Grafit, Barit, Boraks, Asbest, Kükürt Metalik Cevherler : Demir Cevheri, Bakır Cevheri vb...
Cevherlerin Kullanıldığı Yere Göre Sınıflandırılması Demir Demir Mangenez Demirli Kromit, (metalürjik) Demirli Alaşımlar Molibden, Nikel, Kobalt Volfram, Vanadyum Baz Bakır, Kurşun,Çinko, Kalay METALLER Hafif Alüminyum Magnezyum Titanyum Demirsiz Kıymetli Altın Gümüş, Platin Nadir Radyum Berilyum Akıcı Sıvı: Petrol Gaz: Tabii Gaz
METAL OLMAYANLAR Yakıtlar Katı Taşkömürü, Linyitler, Bitümlü Şistler, Borat Uranyum Yapım Malzemeleri Kum, Çakıl, Taşlar, Çimento malzemesi, Kükürt Kimya Maddeleri Tuz, Kromit(Kimyasal) Prit, Borat Gübre Maddeleri Fosfat, Potas, Nitrat Seramik Maddeleri Kil, Silis, Feldispat
Diğer Metal Olmayanlar Refrakter Maddeleri Silis, Kil,Kromit (refrakter) Aşındırıcı Maddeler Kumtaşı, Korindon, Elmas Koruyucu Maddeler Magnezit, Asbest, Mika Boya Maddeleri Kil, Diatomit, Barit Kıymetli ve Yarı Kıymetli Elmas ve diğer Taş mücevher taşları Lilley 1952
Von Cotta nın (1959) yapmış olduğu sınıflama yataklanma şekillerini esas almıştır. 1. Düzenli Yataklar: Katmanlar Damarlar Yarık Damarlar Katman Damarlar Değme Damarlar Merceksi Damarlar 2. Düzensiz Yataklar Yığınlar Yatay Düşey İçermeler ( Empregnasyonlar)
Modern sınıflamalarda cevherin kökenine ilişkin kuramlar veya cevherlerin çökelme ve oluşum ortamları esas alınmaktadır. Bu biçimde yapılmış sınıflamalar üçe ayrılır: Türümsel (Jenetik) Sınıflama Jeolojik Sınıflama Doğal Sınıflama
TÜREMSEL (JENETİK)SINIFLAMA Yataklardaki Minerolojik birlik ve bu yatakların belirli kor veya tortul kayaçlarla olan petrografik ilişkileri Nigli Sınıflaması Schneiderhöhn Sınıflaması Lindgren Sınıflaması
Nigli Sınıflaması 1929 (Plütonik Volkanik) Nigli Sınıflamasında Derinde plütonlar ve yüzeye yakın kesimlerdeki Volkanitlerle art oluşumlucevherleri sınıflandırmıştır.
1. Plütonik veya intrüsif A. Ortomagmatik Elmas, Platin Krom Titanyum Demir Nikel Bakır B. Pnömatolitik Pegmatitik Ağır Metaller Toprak Alkaliler Fosfor Titanyum Silisyum Alkaliler Fluor Bor Kalay Molibden Volfram Turmalin Kuvars C. Hidrotermal Demir Bakır Altın Arsenik Kurşun Çinko Gümüş Nikel Kobalt Arsenik Gümüş Karbonat Oksit Sülfat Flüorid 2. Volkanik veya Ekstrüsif Kalay Gümüş Bizmut Ağır Metaller Altın Gümüş Atimon Civa Nabit Bakır Denizel Volkanik ve Biyokimyasal Çökelmeler
Schneiderhöhn Sınıflaması Akışkan haldeki cevherin özelliğine Mineral birliğine Derinde ve yüzeyde oluşmasına Çökelme tipine Gang ve Yan Kayaca göre
1. İntrüsif ve Likit Magmatik Yataklar 2. Pnömatolitik Yataklar Pegmatit Damarları Pnömatolitik Damarlar ve İçirmeler Kontak Pnömatolitik Ornatımlar 3. Hidrotermal Yataklar Altın ve Gümüş Birlikleri Pirit ve Bakır Birlikleri Kurşun Gümüş Çinko Birlikleri Gümüş Kobalt Nikel Bizmut Uranyum Birlikleri Kalay Gümüş Volfram Bizmut Birlikleri Antimon Civa Arsenik Selenyum Birlikleri Sülfür Olmayan Birlikler Metal Olmayan Birlikler
3. Hidrotermal Yataklar Altın ve Gümüş Birlikleri 1. Hipabisal (Derin) Birlikler a. Katatermal altınlı kuvars damarları b. Silikatlı kayaçlarda altınlı içirmeler c. Karbonatlı kayaçlarda altınlı ornatımlar d. Mezotermal altın kurşun selenyum yatakları 2. Yarı Volkanik (Yüzeye Yakın) Birlikler a. Epitermal propilitli altınlı kuvars ve gümüşlü altın damarları b. Epitermal altın tellür damarları c. Epitermal altın selenyum damarları d. Alünitli altın yatakları e. Epitermal gümüş yatakları
Lindgren Sınıflaması Bu Sınıflamada Ardoluşumlu Yataklar, Oluş ısısı ve derinliğin foksiyonu Isıbasınç değişimi I. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.) A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş B. Kayalar içine yerleşmiş 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu) 2. Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar II Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.
Lingren Sınıflaması I. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.) A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş. 1. Magmatik yataklar (Magmatik salgı yatakları). Isı: 700 1500 C, basınç: çok yüksek. 2. Pegmatitler. Isı: çok yüksek orta, basınç: çok yüksek. B. Kayalar içine yerleşmiş. 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu) A. Kor kayaç yerleşmesine bağlı yataklar. i. Doğrudan magmatik gaz yayılımları ile. a. Volkanik olaylardan. Süblimatlar, fümeroller. Isı: 100 600 C, basınç: atmosfer orta b. Orta derinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 500 800 C, basınç: çok yüksek.
ii.magmatik gazlarla yüklü yukarıya çıkışlı sıcak sularla. a. Çok derinde yahutta yüksek ısı ve basınç altındaki yığışımlar (Hipotermal yataklar). Isı: 300 500 C, basınç: çok yüksek. b. Orta drinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 200 300 C, basınç: yüksek. c. Az derinlikteki yığışımlar (Epitermal yataklar). Isı: 50 200 C, basınç: orta d. Hemen hemen seyreltik eriyiklerden oluşma yığışımlar (Teletermal yataklar). Isı ve basınç düşük. e. Sığ derinliklerde fakat yüksek ısıdaki yığışımlar (Ksenotermal yataklar). Isı: yüksek düşük, basınç: orta atmosferik. B. Kor kayaç olaylarından bağımsız yataklar. Orta veya az derinde dış kökenli suların dolaşımı ile. Isı: 100 C üzerinde, basınç: orta.
2. Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar. a. Dinamik ve bölgesel başkalaşım ile oluşan yığışımlar. Isı: 400 C üzerinde, basınç: yüksek. b. Derin dolaşımlı yeraltı suyu etkisiyle oluşma yığışımlar. Isı: 0 100 C, basınç: orta. c. Yüzeyde veya yüzeye yakın ayrışma ile oluşma kalıntı yığışımlar. Isı: 0 100 C, basınç: orta atmosferik. C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar 1. Eriyiklerin birbirlerine etkisi ile. Isı: 0 70 C basınç : orta a. Anorganik reaksiyonlarla b. Organi reaksiyonlarla 2. Çözeltilerin buharlaşmasıyla II Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.
Rauguin jeoloji sınıflaması Magmatik yataklar Kontakt yataklar Peribatolitik yataklar Volkanik yataklar Yeraltı sularının derinde dolaşımı ile oluşmuş yataklar Sedimanter olmayan epikontinantal yataklar Alüvyoner yataklar Lagünel yataklar
DOĞAL SINIFLAMA Doğal Sınıflamanın Temelini Yatak Tipi Kavramı Oluşturmaktadır. Yatak Tipi : Jeolojik ve mineralojik nitelikleri ve onları çevreleyen yan kayacın özellikleri ile belirlenmektedir.
Yatak Tiplerinin saptanmasında Gerekli olan veriler: Doğrudan Yataklara İlişkin Özellikler Parajenez ve Süksesyonu Yüzeysel Ayrışması Derin Kökenli ve yüzey kökenli cevherin kimyasal bileşim ve tenörleri Cevher veya metal rezervi. Tenör ile rezerv arasındaki bağlantı. yatakları çevreleyen oluşuklukların özellikleri: Yan kayacın litolojisi ve stratigrafisi, kontaklarda ayrışması. Yan kayaç yapısı ile ilişkili olarak yatak şekli Yakında plütonik veya volkanik kayaç varlığı zonlanma durumu Yatağın yaşı ve bölgenin jeolojik tarihçesi
Yüzeysel Ayrışmalara bağlı maden yatakları Tortulaşma ve tortul kayaçlara bağlı maden yatakları Bazik ve ultra bazik taneli kayaçlara bağlı maden yatakları Granit ve Granitleşmeye bağlı yataklar Volkanizma ve yarı volkanik kayaçlara bağlı maden yatakları Başkalaşım ve Başkalaşmış serilere bağlı maden yatakları
Maden Yataklarında Denge Diyagramları ve Doğal Denge Sistemleri