Hafta 8: İşletim Sistemleri ve Ağ BİLGİSAYAR AĞLARI VE İLETİŞİM 1. İşletim Sistemi 2. Ağ İşletim Sistemi 1. Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemleri 2. İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemleri 3. Ağ İşletim Sisteminin Genel Uygulamaları 4. Ağ İşletim Sistemlerine Örnekler 1. Linux İşletim Sistemleri 2. Novell Netware 3. Windows NT 4. Windows 2000 Server 5. Windows Server 2003 6. Windows Server 2008 1/39 2/39 Ağ İşletim Sistemi Tek kullanıcı için tasarlanmış işletim sistemleri bir bilgisayarı kontrol etmekte iken çok sayıda kullanıcı için tasarlanan ağ işletim sistemleri bir ağa bağlı bir çok bilgisayarı kontrol etmektedir. Ağ işletim sistemi basit bir ifadeyle bir ağa bağlı çok sayıdaki bilgisayar veya kullanıcının aktivitelerini koordine eden yazılımlardır. Ağ işletim sitemi ağın düzgün işlemesi için çaba gösteren bir yöneticidir. Ağ işletim sistemleri iki ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar Noktadan Noktaya (Peer to Peer) ve İstemci/Sunucu (Client/Server) ağ işletim sistemleridir. Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemleri Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemleri kullanıcılara kendi bilgisayarlarında bulunan kaynak ve dosyaları başka bilgisayarlarda bulunan kaynak ve dosyalarla paylaşmalarına olanak sağlamaktadır. Bu ağ işletim sisteminde dosya yönetimi ve merkezi bir yönetim kaynağı bulunmamaktadır. Bilgisayarlar eşittir ve ağda yer alan kaynakları kullanmakta aynı yeterliliklere sahiptirler. Noktadan noktaya ağ işletim sistemleri birincil küçük ve orta ölçekte yerel ağ sistemleri için tasarlanmışlardır. Windows for Workgroups ve AppleShare noktadan noktaya ağ işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir. 3/39 4/39 Şekil 3: Noktadan Noktaya Ağ 5/39 Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemlerinin Avantajları Maliyet. Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemlerinde hizmet sunucu bir bilgisayara (server) gereksinim duyulmamaktadar. Dolayısıyla ağ sistemi maliyeti önemli ölçüde azalmaktadır. Kurulum. Bu ağ işletim sistemlerinde hâlihazırda kullanılmata olan işletim sistemleri yeniden yapılandırılarak noktadan noktaya işlemler için hazır hale gelmektedir. Zaman. Bu tür ağ işletim sistemleri için harcanacak zaman çok daha azdır. Kurulumun hazır sistemlerde küçük işlemlere dayanması ve bir hizmet sunucu bilgisayarın olmaması zamandan avantaj Personel. Bu tür ağ işletim sistemlerinde ayrıca personel istihdamına gerek duyulmayacaktır. Hâlihazırdaki kullanıcılar ağı idare etmektedirler. 6/39 1
Personel. Bu tür ağ işletim sistemlerinde ayrıca personel istihdamına gerek duyulmayacaktır. Hâlihazırdaki kullanıcılar ağı idare etmektedirler. Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemlerinin Dezavantajları Merkezi olmayan yönetim. Ortak kullanılacak dosya ve kaynakların yönetimi bu ağ işletim sistemlerinde sorun olmaktadır. Ayrıca dosya ve uygulamaların merkezi bir depolama sisteminden mahrum olması sonucunu doğurmaktadır. Güvenlik. Noktadan noktaya ağ işletim sistemleri istemci/sunucu ağ işletim sistemlerinin sağladığı güvenliği sağlayamamaktadır. 7/39 8/39 İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemleri İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemleri ağdaki foksiyonları ve uygulamaları bir veya daha fazla sayıdaki dosya sunucu ile merkezileştirmektedir. Dosya sunucular sistemin kalbi haline gelerek, dosyalara erişimi ve güvenliği sağlamaktadır. Bireysel iş istasyonları kolaylıkla dosya sunucularındaki kaynaklara ulaşabilmektedirler. Bu tür ağ işletim istemleri ağın bileşenlerini bütünleştiren ve birçok kullanıcıya fiziksel konuma bakmaksızın aynı anda aynı kaynakları paylaşmaya olanak veren işleyişi sağlarlar. Windows 2000/2003/2008 Server ve Novell Netware İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemlerine örnek olarak sunulabilir İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemlerinin Avantajları Merkezi Yönetim. Bu tür ağ işletim sistemlerinde kaynaklar ve veri güvenliği bir sunucu ile control edilmektedir. Ölçeklenebilirlik. Gereksinimler değiştikçe herhangi bir bileşen bireysel olarak düzenlenebilmektedir. Esneklik. Yeni teknolojiler sisteme kolaylıkla entegre edilebilir. Birlikte İşlerlik. Bütün bileşenler (istemci/ağ/sunucu) birlikte çalışmaktadır. Erişebilirlik. Sunucuya erişim uzaktan ve farklı platformlarla mümkün olabilmektedir. 9/39 10/39 İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemlerinin Dezavantajları Maliyet. Sunucu maliyetleri çok fazladır. Bakım. Büyük ağlar sağlıklı bir işleyiş için personel kadrosuna gereksinim duymaktadırlar. Ağ İşletim Sistemlerinin Genel Uygulamaları Dosya ve Yazıcı Paylaşımı: Dosya paylaşımı genel kullanım için dosyaların bir bilgisayarda yedeklenmesini içermektedir. Yazıcı paylaşımı ise bir çok kullanıcının tek bir yazıcıyı kullanmasını içermektedir. Windows 95, 98 ve ME dosya ve yazıcı paylaşımına olanak vermekle birlikte ağ işletim sistemi olarak kabul görmemektedirler. Bağımlılık. Server çöktüğü zaman ağdaki bütün işlemler durmaktadır. 11/39 Uygulama Servisleri: Bir Ağ işletim sistemi kullanıcı gereksinimleri doğrultusunda uygulama servisleri çalıştırması çok önemlidir. Özellikle veri tabanı uygulama yazılımlarında çoklu bağlantı ve eşzamanlı çoklu kullanım sağlaması önemlidir. 12/39 2
Web Sitesi Servisleri: HTTP protokolü hemen hemen her ağ işletim sisteminin sunduğu bir olanaktır. Web sitesi servisleri statik web hizmetleri için geliştirilen uygulamaları içerebileceği gibi dinamik web hizmetlerini de içermektedir. Veritabanı entegrasyonu gibi daha gelişmiş web hizmetlerini sunan Apache Web Server ve IIS dinamik web hizmetlerine örnek olarak verilebilir. Apache hemen her Unix versiyonu ile sunulmakta ayrıca Windows platformlarında da çalışmaktadır. Microsoft firması Windows platformları için aynı görevde Internet Information Server (IIS) ı geliştirmiştir. Elektronik Posta ve Mesaj: Merkezi bir posta sunucu belli bir alan adıyla ilişkilendirilmiş elektronik posta hesapları yardımıyla posta alışverişini düzenlemektedir. Aynı bilgiler üzerinde çalışan, aynı binada, odada veya ağ üzerinde çalışan bir grup insan için tasarlanan programlara Groupware denilmektedir. Lotus Notes, Microsoft Exchange veya Novell GroupWise bu yazılımlara örnek olarak verilebilir. Bu tür yazılımlar başta elektronik posta olmak üzere grup forumları, anlık mesaj, takvim paylaşımı ve veritabanı entegrasyonu gibi çok daha gelişmiş hizmetler sunmaktadırlar. 13/39 14/39 Terminal Sevisleri: Terminal servisleri, bir kullanıcının sunucuya ait bir uygulamayı çalıştırıp bu uygulama ile ilgili etkinlikleri kişisel bilgisayarından gerçekleştirmesini içermektedir. Bir kullanıcının kendi masaüstünden sunucudaki Microsoft Word yazılımını çalıştırması buna örnek olarak verilebilir. Sunucu bütün işlemi gerçekleştirmekle birlikte bu işlemin görsel sonucunu kullanıcıya gönderir. Bu işlem kurumlardaki ortak kullanılan dosyalar için hem karmaşıklığı önleme hem de tek bir depolama yeri sağlama gibi avantajları içerir. Bu tür uygulamalar için depolama kapasitesi büyük ve işlemcisi hızlı sunucular gerekmektedir. Windows Terminal Server, Citrix MetaFrame ve X Window System terminal hizmetlerine örnek olarak verilebilir. Önbellekleme: Ağ bağlantı hızını yükseltmek için sunucuları sunduğu bir uygulamadır. Daha once indirilen dosyaların yedeklenmesi işlemini içermektedir. Örneğin daha once girilen bir web sitesine ait dosyalar sonraki kullanım için yedeklenmekte ve bu şekilde hızlı erişime olanak sağlanmaktadır. Sunucu önbellekleme uygulamalarına Novell Border Manager, Microsoft Internet Security and Acceleration Server ve Inktomi Traffic Server yazılımları örnek olarak verilebilir 15/39 16/39 Ağ İşletim Sistemlerine Örnekler Bu başlık altında popüler olan ağ işletim sitemlerine örnekler verilecektir. Bu örnekler detaylı bir tanıtım yerine genel özellikleri ile sınırlı olacaktır. Linux, Novell Netware, Windows NT, Windows 2000/2003/2008 Server ağ işletim sistemleri tek tek ele alınacak ve temel özellikleri hakkında bilgiler sunulacaktır. Tablo 1 de sık kullanılan ağ işletim sistemlerinin karşılaştırılması bulunmaktadır İşletim Sistemi Firma Donanım İşlemci Sayısı Windows 2000 Server/Advanced 4 (Server) 8 (Advanced) Microsoft Intel/AMD Server/Datacentre 32 (Datacentre) Windows Server 2003 R2 Intel/AMD 4 (Standard) 8 (Enterprise) Standard/Enterprise/Datacentre/Web Microsoft ve IA-64 8-64 Server/Small Business (Datacentre) Linux (Red Hat, Mandrake, Debian, Open Source Çok Sayıda (Genellikle 32 SuSE vb.) Intel/AMD) FreeBSD 7.0 Open Source x86, Alpha, IA-64, PC- 4 98 ve UltraSPARC Mac OSX Server v10.4 Apple PowerPC G3, G4 veya 4 G5 işlemci (Apple) NetWare 6.5 Novell Intel/AMD 32 Solaris 10 Sun Sparc, Intel x64 veya 128 Microsystems x86 Hewlett- PA-RISC, HP-UX 11i v1.6 ve HP-UX 11i v2 64 Packard Intel Itanium IRIX 6.5 SGI MIPS 64 AIX 5L 5.2 IBM PowerPC 32 (RS/6000) 17/39 18/39 3
Linux İşletim Sistemleri Linux işletim sistemleri bir Unix türevidir. Linux, serbestçe dağıtılabilen, çok görevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi türevidir. Linux, internet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemidir. Ücretsiz olarak dağıtılıyor ve gelişiminin hala devam ediyor olması bircok kişinin Linux'un profesyonel alanlarda kullanılamayacağının düşünmesine yol açmaktadır. Oysa Linux işletim sistemini kullanan bilgisayarlar özel kullanım başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Linux doğrudan TCP/IP desteği ile gelmektedir. Ubuntu, Debian, SUSE, Pardus, Fedora, Gentoo, Archlinux, Mandriva, Turkix, Gelecek Linux, Armador OS 2006, Red Hat, Slackware bunlardan çok bilinen birkaçıdır. 19/39 20/39 Şu anda Linux WWW sunucu, DNS sunucu, NFS sunucu, NIS sunucu, X Pencere sunucu, BOOTP sunucu, SMTP sunucu, FTP sunucu, listitemst sunucu, NEWS sunucu gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanısıra NOVELL sunucu (Novell protokolü kullanarak disk ve yazıcı servisi) SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT için disk ve yazıcı servisi) APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar için disk ve yazıcı servisi) verebilmektedir. Ülkemizde Linux çalışmaları TÜBİTAK destekli Pardus, özel sektör destekli Gelecek Linux ve Armador OS 2006, öğrenci destekli Turkuaz, Turkix, Truva gibi projelerle ulusal bilişim pazarında kendine yer edinmektedir. 21/39 22/39 23/39 24/39 4
Windows NT Windows NT yaygın olarak kullanılan bir ağ işletim sistemidir. Windows ailesinin yaygın olarak kullanılması ve NT nin kendi sunduğu ağ özelliklerine ek olarak hali hazırda yaygın olarak kullanılan diğer protokolleri desteklemesi sonucunda, bir sunucu sistem ve bir ağ işletim sistemi olarak uygulamada kendisine geniş bir yer bulmuştur Windows 2000 Server Windows 2000 Server, Microsoft'un ürettiği işletim sistemi ailesi Windows'un NT çekirdeği üzerinde yükselen beşinci ana sürümüdür. NT 4 sürümünden 3.5 yıl sonra, 17 Şubat 2000 tarihinde piyasaya sürülmüştür. Windows NT 5.0 adı ile çıkması beklenirken, Microsoft'un değişen sürüm isimlendirme kuralları gereği Windows 2000 adını almıştır. 25/39 26/39 Windows 2000 sayesinde ilk kez bir sunucu işletim sistemi Microsoft tarafından Türkçeye çevirilmiştir. Bunun yanı sıra yeni sürüm RRAS. IIS. PKI. DNS. IPsec ve Akıllı kart desteği sağlıyordu. Windows 2000 ailesinin Professional, Server, Advanced Server ve Datacenter Server olmak üzere dört farklı sürümü bulunmaktadır. 27/39 28/39 Windows Server 2003 Gerek istemci bilgisayarların kurulumunu, gerek ağ yönetimini kolaylaştıracak tarzda yönetim araçlarını sunan Windows Server 2003 ağ işletim sistemi Nisan 2003'te piyasaya çıkmıştır. Windows 2000 gibi, küçük ve merkezi yönetimli kuruluşlardan geniş çaplı kuruluşlara kadar her çapta kuruluşun gereksinimlerine yanıt vermek üzere tasarlanmış, ayrıca kuruluşların Microsoft.NET özelliğinden tam olarak yararlanabilmesini sağlayacak biçimde geliştirmiştir. Windows Server 2003 Windows'un.NET adını taşıyan ilk sürümü olarak Windows Server 2003 ürünü Microsoft. NET Framework yapısını da içermektedir. Bu yapı geliştiricilerin XML Web hizmetleri oluşturmalarına ve bu hizmetleri geleneksel uygulamalarla birleştiren geleceğin uygulamalarını oluşturmalarına olanak verir. Windows Server 2003 ürünü Windows 2000 Server sürümünü temel aldığından, müşterilerin bir Windows sunucu işletim sisteminden isteyebileceği (güvenilirlik, güvenlik ve ölçeklenebilme gibi) tüm temel işlevlere sahiptir. 29/39 30/39 5
Windows Server 2008 Windows Server 2008 Microsoft firmasının geliştirdiği en gelişmiş ağ işletim sistemidir. Windows Server 2003 ağ işletim sisteminin geliştirilmiş sürümü olarak Şubat 2008 de piyasaya sürülmüştür. Windows Vista işletim sistemi gibi Windows Server 2008 ağ işletim sistemi de Windows NT 6.0 üzerine inşaa edilmiştir. Şu anda Windows Server 2008 R2 adı verilen sürüm en gelişmiş sürümüdür. Windows SharePoint Services 3.0 ı entegre eden Web yayını için entegre bir yapı sunmaktadır. IIS 7.0, temsili yönetim, gelişmiş güvenlik, oranı azaltılmış saldırıya açık alan, entegre uygulama, Web hizmetleri için durum yönetimi ve gelişmiş yönetim araçları gibi kilit işlevsellik araçları yoluyla yazılım geliştiricilerin ve benzer şekilde yöneticilerin de ağ internet arayüzleri üzerindeki kontrollerini en yüksek düzeye çıkarmalarına yardımcı olur. 31/39 32/39 Microsoft firması güvenlik alanında Windows Server 2008 için çeşitli yatırımlar yapmış ve ihtiyaçları karşılayacak önemli özellikler geliştirmiştir. Örneğin RODC (Read only domain controller) sayesinde farklı lokasyonlarda olan sunucuların üzerindeki şirket bilgileri ve şifreler korunmaktadır. NAP (network access protection) özelliği ile ağa bağlanan tüm bilgisayarlara ve mobil cihazlara brlirlenen güvenlik politikalarına uyanlar ağa giriş hakkı almaktadırlar. Ağ Erişimi Koruması anlamına gelen NAP ağ yöneticisinin ağ için sistem durumu gereksinimleri tanımlamasına ve bu gereksinimleri karşılamayan, ağ ile iletişimdeki bilgisayarları engellemesine imkân sağlayan yeni bir yapıdır 33/39 34/39 Yeni Windows Server 2008 özelliklerinin otomasyonu için en uygun şekilde hazırlanmıştır. Windows PowerShell, Active Directory, Terminal Server ve Internet Information Server (IIS) 7.0 gibi sistem yönetimi görevlerinin otomasyonunu hızlandırır. Terminal Services ile kurumlarda tüm sunucu ve masaüstü bilgisayarlara bağlanarak, sanal ve gerçek ortamların yönetilmesini kolaylaştırır. Bu özellikle nerede olurlarsa olsunlar tüm kullanıcılara çalışma ağlarının bütün olanaklarından yararlanmalarını sağlar. Terminal Hizmetler deki Uzak Uygulama (RemoteApp) işlevi, terminal sunucuda çalışan uygulamaları tam olarak entegre eder, böylece bu uygulamalar ayrı bir kullanıcının yerel bilgisayarında çalışıyormuş gibi davranır. 35/39 36/39 6
Kaynakça Ağ işletim sistemi basit bir ifadeyle bir ağa bağlı çok sayıdaki bilgisayar veya kullanıcının aktivitelerini koordine eden yazılımlardır Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemleri kullanıcılara kendi bilgisayarlarında bulunan kaynak ve dosyaları başka bilgisayarlarda bulunan kaynak ve dosyalarla paylaşmalarına olanak sağlamaktadır. Bütün bilgisayarlar eşittir ve ağda yer alan kaynakları kullanmakta aynı yeterliliklere sahiptirler. İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemleri ise uygulamaları bir veya daha fazla sayıdaki dosya sunucu ile merkezileştirmektedir http://www.bilgisayardershanesi.com/ http://www.wikipedia.org/ http://www.sibernet.com.tr http://www.turkcenet.org/ http://www.isikun.edu.tr/ http://www.biltec.org/ http://www.bilgisayardershanesi.com/ http://www.novell.com/ http://www.bilgisayarogren.com/ http://www.microsoft.com/ http://www.linux.org/ http://www.pcworld.idg.com.au/ 37/39 38/39 Neler Öğrendik? 1. İşletim Sistemi 2. Ağ İşletim Sistemi 1. Noktadan Noktaya Ağ İşletim Sistemleri 2. İstemci/Sunucu Ağ İşletim Sistemleri 3. Ağ İşletim Sisteminin Genel Uygulamaları 4. Ağ İşletim Sistemlerine Örnekler 1. Linux İşletim Sistemleri 2. Novell Netware 3. Windows NT 4. Windows 2000 Server 5. Windows Server 2003 6. Windows Server 2008 39/39 7