ORSAM Rapor No:169 THE Rapor No: 34, Ekim 2013 TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ CENTER FOR MIDDLE EASTERN STRATEGIC STUDIES THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE THE ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ RELATIONS BETWEEN TURKEY AND KYRGYZSTAN КЫРГЫЗСКО-ТУРЕЦКИЕ ОТНОШЕНИЯ ORSAM Rapor No: 169 The Black Sea International Rapor No: 34 Ekim 2013 ISBN: 978-605-4615-66-7 Ankara - TÜRKİYE ORSAM 2013 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.
ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. www.orsam.org.tr
Çolpon Tursunova Stratejik Analiz ve Öngörü Enstitüsü (Institut Strategiçeskogo Analiza i Prognoza) nde başuzman olarak görev yapmaktadır. Kırgızistan Cumhuriyeti emektar hukukçusu, Adalet Bakanlığı danışmanı, 4. Dönem Parlamento Başkan Yardımcısıydı. Araştırma alanları: Kırgızistan ve Orta Asya da siyasi ve hukukî durum. Dr. Zamira Muratalieva Stratejik Analiz ve Öngörü Esntitüsü nde ilmî sekreter olarak görev yapmaktadır. Araştırma Alanı: Orta Asya da siyasi süreçler ve güvenlik meseleleri, uluslararası örgütlerin perspektifleri, jeopolitika ve siyasi bölgeselcilik. Azat Duşebaev Stratejik Analiz ve Öngörü Esntitüsü nde başuzman olarak görev yapmaktadır. Araştırma alanları: Orta Asya da su sorunları ve su kullanımı ile ilgili meseleler, bölgesel güvenlik, Çin araştırmaları.
TAKDİM Türk-Kırgız münasebetleri, Aralık 1991 de Kırgızistan ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra iki ülke arasında başlatılan diplomatik temaslarla başlamıştır. Kırgızistan ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke, Türkiye olmuştur. İki ülke arasındaki münasebetler, büyük Türk dünyası ailesine mensup iki kardeş halkın ortak tarih, kültür, dil ve din temeli ile uluslararası hukukun kabul gören normları ve millî çıkarların karşılıklı gözetilmesi, eşitlik ve dostluk prensipleri üzerine kurulmuş ve bugün çok yönlü olarak gelişmektedirler. Elinizdeki bu raporda da Türkiye-Kırgızistan münasebetleri ele alınmakta, taraflar arasında siyasi, diplomatik, ekonomi, kültürel ve eğitim gibi alanlarda geliştirilen işbirliği değerlendirilmekte, söz konusu iki ülkenin birbirilerine olan bakış açıları, politikaları ve yakınlaşmanın sebep ve sonuçları yorumlanmaktadır. Rapor konuyla ilgili üç ayrı makaleden oluşmaktadır. Dolayısıyla bazı tekrarlar söz konusudur. Makalelerin yazarları ise Bişkek te bulunan Kırgız-Slav Üniversitesi nezdindeki Stratejik Analiz ve Öngörü Enstitüsü uzmanlarıdır. Bu enstitü, Kırgızistan ın en önemli stratejik araştırmalarından biridir. 2013 te ORSAM, bu enstitü ile işbirliği başlatmış ve Ankara da Geçmişten Günümüze Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri adlı ilk ortak yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiştir. Elinizdeki raporu oluşturan makaleler de söz konusu toplantıda Kırgız bilim adamlarının sundukları bildiri metinleridir. Toplantının düzenlenme sürecinde desteklerini esirgemeyen Kırgızistan Büyükelçiliği ile Ankara Üniversitesi Siyasal Fakültesi Dekanlığı na teşekkürlerimizi sunuyor, raporun Türkiye de büyük ilgiyle okunacağını ümit ediyoruz. Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Black Sea International Koordinatör Hasan Kanbolat ORSAM Başkanı 4 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
İçindekiler Takdim...4 1- Türk-Kırgız Münasebetleri: Günümüz ve Gelecek...7 2- Jeopolitik Açıdan Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri...10 3- Ekonomi Alanında Gelişen Türkiye-Kırgızistan Münasebetleri...13 black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 5
ORSAM Rapor No: 169, Ekim 2013 Black Sea International Rapor No: 34 Hazırlayanlar: Çolpon Tursunova Dr. Zamira Muratalieva Azat Duşebaev THE THE ORSAM ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ TÜRK-KIRGIZ MÜNASEBETLERİ: GÜNÜMÜZ VE GELECEK Çolpon Baekova Türk-Kırgız münasebetleri, Aralık 1991 de Kırgızistan ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra iki ülke arasında başlatılan diplomatik temaslarla başlamıştır. Kırgızistan, bağımsızlığını ilan ettikten ve demir duvar yıkıldıktan sonra önemli bir olay yaşanmıştır. 18 Aralık da Türkiye, Kırgızistan ın bağımsızlığını tanımıştır. Bunu yapan da ilk ülke olmuştur. Dolayısıyla Türk-Kırgız münasebetlerinin tarihi bundan 22 yıl öncesine dayanmaktadır. Bundan hemen sonra Türk Hükümeti, Bişkek te büyükelçilik açma kararı almıştır ki, Nisan 1992 de büyükelçilik açılmıştır. Aynı yılın Ekim ayında Ankara da Kırgızistan Büyükelçiliği açılmıştır. Bu, Kırgızistan ın yurtdışında açtığı ilk diplomatik temsilcilikti. İki yıl sonra ise Kırgız Hükümeti, İstanbul da konsolosluk açma kararı almıştır. İki ülke arasındaki münasebetler, büyük Türk dünyası ailesine mensup iki kardeş halkın ortak tarih, kültür, dil ve din temeli ile uluslararası hukukun kabul gören normları ve millî çıkarların karşılıklı gözetilmesi, eşitlik ve dostluk prensipleri üzerine kurulmuştur. İki ülke arasındaki münasebetler, iki temel belge çerçevesinde gelişmektedir. Bu belgeler, 24 Ekim 1997 tarihli Ebedî Dostluk ve İşbirliği Anlaşması ile 1 Temmuz 1999 tarihli Kırgızistan ve Türkiye liderlerinin ortak yaptıkları XXI. Yüzyıla El Ele adlı açıklamadır. Türkiye ile Kırgızistan arasında günümüze kadar 100 den fazla anlaşma, protokol imzalanmıştır ki, bunlar başta siyasi, ticarî-ekonomik, ilmî, eğitim, kültürel, sosyal bilimler ve askerî teknoloji olmak üzere farklı alanlardaki münasebetleri yönlendirmektedirler. Siyasi alandaki münasebetlerin önemli özelliklerinden biri de Kırgızistan ın dış politikası öncelikleri arasında Türkiye nin de yer alması ve Türkiye nin Kırgızistan ı Orta Asya bölgesinde dost ülke ve önemli ortak olarak görmesidir. İkili işbirliği dinamiğini, Kırgızistan ile Türkiye arasında devletlerarası, hükümetler arası, parlamentolar arası ve en üst seviyede yürütülen siyasi diyalog belirlemektedir. Söz konusu diyalog, karşılıklı ziyaretler, siyasi-diplomatik faaliyetler ve uluslararası forumlar çerçevesinde yapılan görüşmelerle gelişmektedir. Bu çalışmalar, Türk-Kırgız münasebetlerini yeni bir seviyeye çıkartmış, karşılıklı çıkarları gözeten işbirliğinin perspektiflerini belirlemiştir. İki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasında münasebetlerin gündemindeki konularla ilgili devamlı yapılan görüş alış verişi de siyasi diyalogun gelişiminin önemli mekanizmalardan biridir. Yine eğitim, kültür, ulaşım ve iletişim bakanlıkları arasında yapılan görüşmelerle bu bakanlıkların nezdinde kurulan komisyonların ortak çalışmaları da yakın işbirliğini arttıran enstrümanlardır. black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 7
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Türkiye, Kırgızistan ın siyasi müttefiki ve önemli stratejik ortağıdır. Ekonomi alanındaki işbirliği, bu dönem içerisinde imzalanan 50 anlaşma ve sözleşme çerçevesinde yavaş yavaş gelişmektedir. Türkiye daha çok TİKA aracılığıyla Kırgızistan da ortak ve küçük çaptaki işyerlerinin gelişimine katkıda bulunan önemli ülkelerden biridir. TİKA, Kırgızistan da 30 dan fazla proje ve 350 faaliyet gerçekleştirmiştir ki, bu faaliyetler, ülkenin ekonomisin gelişimini öngören faaliyetlerdi. Bütün bunların neticesinde TİKA ile ortaklaşa gerçekleştirilen proje sayısı bakımından Kırgızistan, ikinci sırada yer almaktadır. İkili ticarî ve ekonomik münasebetlerin gelişimine daha Kırgızistan Devlet Başkanı nın Türkiye ziyareti çerçevesinde Şubat 2002 de kabul edilen 2010 a Kadar Ticarî-Ekonomik İşbirliğinin Geliştirilmesini Öngören Uzun Vadeli Program da önemli katkıda bulunmaktadır. Bu adımın devamı olarak Kırgızistan Başbakanı nın Mayıs 2003 teki ziyareti sırasında Programı Hayata Geçirme Faaliyet Planı ve Hükümetlerarası Ticarî-Ekonomik İşbirliği Komisyonu nun III Toplantısı nın Protokolü adlı belgeler imzalanmıştır. Bu belgelerin imzalanmasının amacı, yukarıda adı geçen uzun vadeli programın öngördüğü amaçları hayata geçirmek için somut adımların belirlenmesidir. Ticarî münasebetlerde öne çıkan husus ise Türk ihracatının ağır basmasıdır. İmzalanan belgelerin hayata geçirilmesi konusu devamlı kontrol altında tutulduğundan yalnızca ticaret hacmi artmakla kalmamakta, ihracat-ithalat yapısı/kalemleri de çeşitlenmekte, ticaret hacmindeki denge düzelmekte, yatırım imkânları artmaktadır. Şimdiden turizm, tarım, tekstil, telekomünikasyon vs. alanlarda iş bağlantılarının arttığını söylemek gerekmektedir. Konut inşaatı alanında karşılıklı anlayış ve işbirliği konusundaki hükümetlerarası anlaşma taraflara bu alanda tecrübe, ilmî başarı ve yeni teknolojiler paylaşımını sağlayacaktır. Kırgızistan Devlet Başkanı Almaz Atambaev in Türkiye ziyareti (10-15 Ocak 2012) ile Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ın Kırgızistan ziyareti (10 Nisan 2013) de Türk-Kırgız işbirliğinin, ticarî-ekonomik bağlantıların, Kırgızistan ekonomisine ve turizm ile hava taşımacılık alanlarına Türk yatırımlarının artmasını sağlayacaktır. Şunu da belirtmeliyiz ki 2011 de A. Atambaev ile R. T. Erdoğan ın başkanlığını yaptıkları Üst Düzey Stratejik İşbirliği Konseyi kurulmuştur. Bu konsey, iki ülke arasında siyasi, ekonomi, askerî, enerji, ulaşım, ticarî, tarım, turizm, ilim-eğitim, kültürsosyal bilimler, sağlık ve güvenlik alanlarında işbirliğini geliştirme perspektiflerini belirlemektedir. Bilindiği gibi ticarî-ekonomik münasebetlerin gelişimi, yabancı sermaye ile kurulan şirketler için oluşturulan şartlar ve onlar için sağlanan hukukî ve ekonomik güvenliğe bağlıdır. Bu bağlamda şunu da belirtmeliyiz ki, Kırgızistan Cumhuriyeti Yatırım Kanunu nda gerek yerli gerekse de yabancı yatırımcılar için eşit şartlar belirlenmiştir. Sorun yaşandığında ise yatırımcı, Uluslararası Mahkeme ye başvurma hakkına sahiptir. Kırgızistan da halka hizmet ve maddi nimetler elde etme alanlarına yatırım konusunda sınırlandırma yoktur. Ekonominin bütün sektörleri, randımanlı projelerin hayata geçirilmesi için açıktır. Gerek yerli gerekse de yabancı yatırımcıların şirketlerin bütün hisselerini almaları önünde bir engel yoktur. Gelecekte Türkiye ile Kırgızistan, TRASEKA ulaşım projesini hayata geçirme konusunda işbirliği geliştirmeye niyetlidirler. Bu proje gelecekte, Güney Doğu Asya - Pekin - Orta Asya - Türkiye - Avrupa hattında transit yol 8 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM olabilir. Bu projenin hayata geçirilmesi, yol üzerindeki ülkelere büyük getirisi olabilir. Proje, beraberinde ülkelere karşılıklı değişim ve zenginleşme imkânı getirebilir ki, bu da yalnızca sermaye, ticarî ürün ve hizmet alım satımı ile değil, bilim ve teknoloji alanlarındaki başarı ve sanayi teknolojilerinin paylaşımı ile mümkün olacaktır. Böylece tarihî İpek Yolu üzerinde yer alan ülkeler arasında barışçıl işbirliğinin arttırılması için yeni bir imkân yaratılmış olacaktır. İkili münasebetlerde işbirliğinin yüksek seviyede olduğu alanlardan biri de kültür, sosyal bilimler, ilim ve eğitimdir. Türkiye ile Kırgızistan, zengin tarihî ve kültürel mirasın araştırılması ve bu konularla ilgili propagandanın artırılması ile ilgili metotlar ve ilim, eğitim, enformasyon teknolojileri gibi alanlardaki başarıların elde edilmesi konularında ortak görüşe sahiptirler. Kardeşlik ve dostluğun en büyük göstergelerinden biri de Kırgızistan ve Türkiye de Türk dünyasının en büyük destanlarından biri olan Manas destanının 1000. yıllığının kutlanmasıdır. Yapılan bütün faaliyetler, Türk dünyasının dünya medeniyetine yaptığı katkı dolayısıyla duyulan gurur havasında geçmiştir. Hem Kırgızistan da hem de Türkiye de Türk Cumhuriyeti nin 80. Yılı kutlanmıştır ki bu cumhuriyet, bir zamanlar güçlü olan ve iki kıtada toprakları olan Osmanlı İmparatorluğu nun harabeleri üzerinde kurulan ve eşi benzeri olmayan demokratik devlet modelidir. Münasebetlerin tesisinden günümüze Türkiye ile Kırgızistan arasında kültür, sosyal bilimler, ilim ve eğitim alanlarında işbirliği mekanizmaları oluşturulmuştur. Türk cumhuriyetleri kurultayları, yerel yönetimler kongresi, Avrasya ülkeleri ekonomi forumu, din adamları kongresi, TÜRKSOY un çeşitli programları vs. her sene düzenlenen önemli faaliyetlerin başında gelmektedir. Özellikle eğitim alanında işbirliği çok yüksek seviyededir. Manas Kırgız-Türk Üniversitesi ve Özel Atatürk-Ala-Too Üniversitesi, Kırgızistan ın büyük şehirlerinde açılan onlarca Türk lisesi, bu işbirliğinin önemli örnekleridir. Bu eğitim kurumlarındaki kaliteli eğitim ve dostluk havası, bunlara başarı kazandırmakta, gençlere iki halkın ortak tarihî ve kültür değerlerini tanımalarını, dillerimizi, edebiyatlarımızı, tarihlerimizi, hayat tarzı ve düşünce tarzlarımızı öğrenmelerini sağlamaktadır. Öğrenci ve uzman değişimini öngören hükümetler arası anlaşmanın mevcudiyeti, yaklaşık 1.700 Kırgız gencinin Türk üniversitelerinde, 1.000 Türk gencinin de Kırgız üniversitelerinde eğitim görmelerine imkân vermektedir. Bundan başka Kırgız vatandaşları, Askerî Akademi, Askerî-Tıp Akademisi, Jandarma Okulu gibi askerî okullarda eğitim ve staj görmektedirler. Türkiye ile Kırgızistan üniversiteleri arasında da yakın işbirliği gelişmekte ve genel olarak münasebetlere önemli katkıda bulunmaktadırlar. Üniversiteler arası işbirliği ayrıca ilmî araştırmalarda bilgi ve tecrübe paylaşımını ve kaliteli uzman yetiştirilmesini sağlamaktadır. Özellikle Ankara Üniversitesi ile Bişkek Sosyal Bilimler ve Oş Devlet üniversiteleri ve Marmara Üniversitesi ile Yusuf Balasagun Kırgız Millî Üniversitesi arasında gelişen işbirliklerini zikretmek gerekmektedir. black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 9
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE JEOPOLİTİK AÇIDAN TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ Zamira Muratalieva Orta Asya ülkeleri ile münasebetler geliştiren ülkelerden biri de Türkiye Cumhuriyeti dir. Türkiye, eski Sovyet cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını tanıyan ilk devletlerden biri olmuştur. Orta Asya cumhuriyetlerinin liderleri bölgede Türk gelişim modelini uygulayacaklarını dile getiriyordu ki bu model, bünyesinde layık devlet yapısını, ılımlı İslam ve teknoloji modernizasyonunu barındırmaktadır. 90 lı yılların başında Türk modeli konusu hep gündemde olmuş, bu modelin artıları ve olumlu tarafları tartışılmıştır. Bilindiği gibi Kırgızistan daki iki renkli devrim arasında Türkiye, karşılıksız yardım ve yatırımlarda bulunmuştur. Türkiye, Kırgızistan a yapılan yabancı yatırımlar açısından ikinci sırada bulunmaktadır (450 milyon dolar). Türkiye, 2011 de Kırgızistan a 20 milyon dolar karşılıksız yardımda bulunmuş, ayrıca güneydeki tamir/restorasyon işleri için 11 milyon dolar bağışta bulunmuştur. Ayrıca 1 Aralık 2011 de Bişkek te Kırgızistan ile Türkiye arasında Kırgızistan ın Türkiye ye olan 51 milyon dolarlık borcunun silinmesine dair anlaşma imzalamışlardır. Türkiye, TİKA aracılığıyla Kırgızistan da küçük ve orta çaplı işyerlerinin gelişimi konusunda da destekte bulunmaktadır. TİKA koordinasyonluğunda 30 dan fazla proje hayata geçirilmiş, Kırgızistan ekonomisinin gelişimi ile ilgili 324 faaliyet yapılmıştır. 1992-2012 yılları arasında TİKA, Kırgızistan a 40 milyon dolarlık iş yapmıştır. Türkiye ile Orta Asya ülkeleri arasındaki işbirliği, kültür ve eğitim alanlarında da gelişmektedir. Kültür alandaki işbirliğini arttıracak hususlardan biri de Türkmenistan ve Özbekistan parlamentolarının Kiril den Latin alfabesine geçiş konusunda karar almalarıdır. Günümüzde Kazakistan da da bu konu tartışılmaktadır. Yine Türkiye nin bölge ülkeleriyle öğrenci değişimi programını uygulaması da önemli işbirliği alanlarından biridir. Türkiye nin bölgeye yönelik politikası, ekonomi ve sosyal bilimler alanlarıyla sınırlı kalmamıştır. Türk cumhuriyetleri zirveleri çerçevesinde üst seviyede daimi görüşmelerin gerçekleştirilmesi, Türkiye çatısı altında entegrasyon süreçlerin başlanacağına dair söylentilerin ortaya çıkmasına da sebep olmuştu. Bununla birlikte bize göre Orta Asya da tek millet hakkındaki sözler daha çok Sovyet döneminden kalan büyük kardeş/abi anlayışıyla özdeşleşmektedir. Son yıllarda Türk dış politikasında bir takım değişiklikler yaşanmaktadır. ABD ve AB ile bazı konularda fikir ayrılıkları ve Rusya ile yakınlaşma söz konusudur. Türkiye nin 1990 larda Orta Asya da Rus etkisini azaltmaya yönelik hareketleri, geçmişte kalmış, Rus- Türk münasebetleri, pragmatik bir karakter kazanmıştır. 2007-2008 de Türkiye nin dış politikasındaki (Güney Kafkasya ve Karadeniz bölgesi) ciddi değişiklikler, Ankara nın Orta Asya politikasının da değişebileceğine, hatta Rusya ile işbirliğini artırabileceğine işaret etmektedir. Örneğin Nisan 2013 te Türkiye ye, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) nde diyalog partneri statüsü verilmiştir. Diğer taraftan Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Türkiye nin ŞİÖ ile geliştireceği işbirliğinin AB ye alternatif teşkil etmeyeceğini belirtmiştir. 1 Böyle bir manevra, Türkiye nin uluslararası arenada daha bağımsız rol oynamak istemesiyle açıklanmaktadır. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Victoria Nuland, Türkiye nin NATO ve ŞİÖ üyeliklerinin bir arada olamayacağını belirtmiştir. Kaldı ki Türkiye, diyalog partne- 10 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM ri olarak kabul edilirken, üye ülkeler herhangi siyasi şartlar ileri sürmemişlerdir. Bu da Türkiye nin bölgede önemli bir güç olduğunu göstermektedir. Türk siyasetçiler de muhtemelen geleceğin kapılarının Asya da açılacağını anlamaya başlamıştır ki, ŞİÖ ye üyelik yeni pazarları keşfetme ve yeni enerji projelerine katılımı sağlayacaktır. Türk araştırmacı Hasan Çomak ın makalesindeki bazı hususlar da böyle bir tezi onaylamaktadır. Çomak, ŞİÖ çerçevesinde Türkiye nin amaçlarını şu şekilde sıralamaktadır: 1- Orta Asya bölgesinde etkili bir güç hâline gelmek; 2- Bölgede kendi etkisini arttırmak ve korumak; 3- Bölgedeki en etkili örgütlerin üyesi olmak; 4- Etkili bölgesel örgütlerde aktif rol oynamak; 5- Bölgesel güç olma sürecinde potansiyel imkânlarını geliştirmek. Şunu da belirtmek gerekmektedir ki Türkiye, Asya-Pasifik ve Avrasya arasında arabulucu rolünü üstlenmeye çalışmaktadır. Diğer taraftan orta vadede Türkiye nin ŞİÖ ye tam üye olacağı mümkün görülmemektedir. Özbekistan ve bazı gözlemci statüdeki üyeler (Hindistan, İran) buna karşı çıkacaktır. Çünkü Türkiye, bölgede ABD ve AB çıkarlarının savunucusu olarak kabul edilmektedir. Bu bağlamda Türkiye ile Batı yı iki önemli mesele birleştirmektedir: 1. Rusya ve Çin in Orta Asya da etkisini azaltma çabası. 2. Türk Birliği adlı jeopolitik proje, ABD ve AB nin siyasetine uymaktadır. Uzman K. Malikov un haklı olarak belirttiği gibi Avrupa ve İslam kültürlerinin sentezi, Türkiye ye İslam dünyası ile Batı arasında köprü rolü üstlenmesini sağlamaktadır. Yine bu sentez, Türkiye yi Orta Asya ülkeleri için vitrin hâline de getirmektedir. Çünkü Orta Asya ülkeleri de bir taraftan güçlü layık devlet yapısına sahip diğer taraftan ise cumhuriyetlerin halkı arasında İslamiyet gittikçe güçlenmektedir. Yine bölgenin demokratikleşmesi, kaçınılmaz süreçlerden biridir. Gerçekten de Türkiye ile Orta Asya cumhuriyetlerini Sünni İslam, dil, devlet yapısının özellikleri gibi birleştiren çok sayıda ortak nokta mevcuttur. Bu bağlamda belki de Kırgızistan a Türkiye nin de katılımıyla komşu ülkeler için Orta Asya nın parlamenter demokrasi vitrini rolü yüklenmektedir. Böylece modernleşen Türkiye, Orta Asya ya Kırgızistan üzerinden yeni bir model ile dönüş yapmakta ve Kırgızistan da bölgede bir kez daha demokrasi adası hâline gelecektir. 2 Ancak yine de kanımızca Türkiye nin jeopolitik amaçlarına ulaşması önünde bir takım engeller mevcuttur: 1. Türk Birliği, Rusya ve Çin in çıkarlarına aykırıdır. Türk Birliği, doğrudan Rusya nın toprak bütünlüğü için bir tehdit olarak algılanmaktadır. Zira Yakutistan, Tataristan, Tıva, Hakasya ve Rusya Federasyonu içerisindeki diğer özerk cumhuriyetler de Türk cumhuriyetleridir. 2012 de İA REX uluslararası araştırma grubunun koordinatörü Sergey Sibiryakov, internet üzerinden Nursultan Nazarbaev in inisiyatifi, Rusya Federasyonu nun çıkarlarına ve Avrasya Birliği için bir tehdit oluşturuyor mu? konusunda bir anket çalışması yapmıştır. 3 Ankete katılan 1707 kişiden yüzde 69 u Türk Birliği nin Rusya nın çıkarlarını ve toprak bütünlüğünü tehdit ettiği düşüncesindedirler. Genel olarak Rusya ile Türkiye arasında birkaç sorunun olduğu ve Kırgızistan ın bunları arttırma imkânına sahip olduğu görülmektedir. En başta Türkiye, Rusya nın hidroelektrik santrallerinin inşaatını öngören inisiyatifleri kapmak istemesi tarafları karşı karşıya getire- black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 11
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE bilir. Başbakan R. T. Erdoğan ın Nisan 2013 te Kırgızistan ziyareti sırasında bu konu gündeme gelmişti. Ancak Türk başbakanı, ülke ve işadamlarının hangi projelere (santrallere) yatırım yapacakları konusunda bir açıklama yapmamışlardı. Yine Türkiye, EKSPO-2020 rekabeti yüzünden Rusya ile Kırgızistan arasında münasebetler bozulabilir. Kırgız siyasetçiler zamanında Bişkek in oyunu aday olan Rus şehri Ekaterinburg a vereceğine dair söz vermişlerdi. Aynı zamanda Kırgızistan da Atambaev in Kırgızistan ın oyunu İzmir e vereceğine dair söylentiler çıkmıştı. 4 2. Türk Birliği, bazı Orta Asya cumhuriyetleri tarafından bölgede liderlik talebi olarak algılanmaktadır ki, zaten Özbekistan ile Kazakistan bölge liderliği için rekabet etmektedirler. Bundan dolayı böyle bir proje, bölgenin siyasi elitleri tarafından alternatif entegrasyon projesi olarak değerlendirilmektedir. Kırgızistan için ise bu, daha çok ekonomik projelerin hayata geçirilmesi, yatırımların elde edilmesi ve ortak tarihin kültürel mirasının korunmasıdır. 3. Jeopolitik projelerin yavaşlaması büyük oranda coğrafik değerlere bağlıdır ki, bunlar da Türkiye nin aleyhinedir. Rusya, Kırgızistan da dâhil olmak üzere Orta Asya cumhuriyetlerine daha yakındır, Türkiye ise hiçbiriyle sınıra dahi sahip değildir. 4. Türk imajı meselesi. En başta ekonomik projelerde uzmanların çoğu Ankara nın gelir elde etme konusunda yalnızca pragmatik amaçlara sahip olduğunu düşünmektedirler. Siyasi çevreler ve Kırgızistan halkı, her iki devletin de çıkarını gözeten daha uzun vadeli projeler görmek istemektedirler. Yine Kırgızistan da iş yapma konusu ile ilgili bir takım sorunlar yaşanmaktadır. Örneğin, cumhuriyetin en büyük alış veriş merkezinin inşaatı, güvenlik alanında hatalar ve inşaat çevresindeki çok katlı apartmanlarda yaşayan halkın çıkarları gözetilmeden yapılmaktadır. Bundan başka söz konusu inşaat sırasında Bişkek in en önemli sokaklarından geçen yol, bozulmuş ve halen de yapılmamıştır. Bu tür küçük hatalar, Kırgız halkının gözünde Türk imajını olumsuz etkilemektedir. Bundan dolayı da Türkiye yi yalnızca kendi ekonomik çıkarlarını gözeten bir ülke olarak nitelendirmektedirler. SSCB dönemindeki büyük ağabey (Moskova)den bıkkınlıkları nı göz önünde bulunduran bölge devletlerinin büyük halk kitleleri, Türk Birliği fikrine olumlu bakmamaktadırlar. Diğer taraftan ticaret ve eğitim alanlarında işbirliğini öngören Türkiye nin Orta Asya ya yönelik tek taraflı stratejisi de etkisini kaybetmeye başlamıştır. Eğer Türkiye, Türk dünyası stratejisini ekonomi ve sosyal bilimler alanındaki mekanizmalarla dolduramazsa jeopolitik açıdan bölgede zararlı ve istikbalsiz durumda kalacaktır. Türkiye, Kırgızistan da büyük etkiye sahip Rusya ve Rus politikaları ile bağlantılı olursa kendi amaçlarını daha kolay bir şekilde hayata geçirebilir. 12 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM EKONOMİ ALANINDA GELİŞEN TÜRKİYE- KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ Azat Duşebaev Türkiye Cumhuriyeti, geniş bir coğrafyada önemli konumda olan bir ülkedir. 80 li yılların ortalarından itibaren Türkiye, Türk mucizesi fenomeni olarak da adlandırılan ekonomi açıdan hızlı bir büyüme yaşamaktadır. Buna paralel olarak da bölgede etkisi ve uluslararası arenada ve ikili siyasi ve ekonomik münasebetlerde rolü artmaktadır. Yalnızca Orta Asya da değil bütün Türk dünyasında önemli bir konumda olan Türkiye yi büyük jeopolitik oyuncu ve bölgesel bir güç olarak ele alan Kırgızistan da Bişkek ile Ankara nın yakınlaşmasını sağlayan bir dış politika izlemelidir. Kırgızistan ın Türkiye ye yönelik izlediği politikaya geçmeden önce şunu belirtmeliyiz ki, günümüzde Türk-Kırgız münasebetlerinde ticarî-ekonomik işbirliği ağır basmaktadır. Ancak bu alanda da işbirliğinin tek yönlü olduğunu söyleyebiliriz. Kırgızistan, Türkiye yi devamlı yatırım yapmaya davet etmekte, ancak kendisi Türkiye de aktif faaliyetlerde bulunmamaktadır. Ekonominin istikrarlı hâle getirilmesi ve gelişimi için Kırgızistan Hükümeti nin sanayi üretimi, yatırımları ve ihracatın arttırılması için bir takım reformlar gerçekleştirmesi gerekmektedir. Devlet, yabancı yatırımları çekme yönünde kararlı bir siyaset izlemeli, modern bir sanayi ağını oluşturmalıdır. Ekonominin hızlı gelişimi, büyük ölçüde yeni dış ekonomi politikasına bağlıdır. İşsizliğin azaltılması ve genel olarak hayat standardının yükseltilmesini, üretim, inşaat, turizm ve diğer alanlara yapılacak yatırımlarla sağlamak mümkündür. Bu bağlamda son 20 yılda dünyanın en gelişmiş ekonomilerden biri hâline gelen Türkiye Cumhuriyeti, iyi bir örnek teşkil etmektedir. Türkiye ile işbirliği, Kırgızistan ın dünya ekonomisi ile entegrasyonunu arttırabilir ki, iki ülkeyi de yalnızca ekonomi alanındaki münasebetler değil derin tarihî ve kültürel kökler de yakınlaştırmaktadır. Türkiye, ülkeye yatırım çekmek için bir takım önlemler almıştı. Yabancı yatırımcılara vergilendirme konusunda imtiyazlar sağlanmış, kayıt dışı ekonomi ile mücadele başlatılmıştır. Bütün bunlar, ülkenin bütçe açığını kapatmış ve günümüzde Türkiye, dünyanın 16. büyük ekonomisidir. İstatistikî bilgiler, ekonominin hızla büyüdüğüne ve sanayi üretiminin de kesilmeden devam ettiğine işaret etmektedir. Türkiye, demokrasi ve pazar ekonomisi konularında da büyük başarılar elde etmiş, uluslararası arenadaki otoritesini arttırmıştır. Türkiye ile Kırgızistan arasındaki münasebetler hızlı bir şekilde gelişmekte ve gelişme potansiyeline sahiptir. Türkiye, Kırgızistan ekonomisinin çeşitli alanlarına doğrudan yatırımlarda bulunmaktadır. Diğer taraftan ortak Türk-Kırgız şirketlerin kurulması, yeni iş yerlerinin açılmasını ve işsizlikle mücadele ile ilgili sorunların çözümünü de sağlayacaktır. Turizm alanındaki işbirliğinin artması da beklenmektedir. Kırgızistan da Türkiye deki turizm sektörünün başarısının tecrübesini benimseme konusu da gündemdedir. Zira Türkiye yi ziyaret eden birkaç milyon turist, cumhuriyete milyarlarca dolar gelir getirmektedir. Turizm alanındaki işbirliği şüphesiz Kırgızistan da turizm alanının seviyesini arttıracak, ülke bütçesine önemli katkıda bulunacak, yeni iş yerlerin açılmasını sağlayacak ve ticaret ve hizmet alanlarının gelişimini de hızlandıracaktır. Su kaynaklarını kullanma konusunda büyük tecrübe sahibi olan Türkiye, Kırgızistan ın hidroenerji alanına da ilgi duymaktadır. Nisan 2013 te Kırgızistan ı ziyaret eden Türkiye Başbakanı Recep Tayyip black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 13
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Erdoğan da bu konuyu gündeme getirmişti. Kırgızistan ın bu alandaki imkânlarını Türk Başbakanı şöyle yorumlamıştı: Kırgızistan, gerek yer altı gerekse de yer üstü kaynaklarına sahip bir ülkedir. Yakın gelecekte su fiyatları, petrol fiyatlarından daha pahalı olacak ve fiyatlar da artmaya devam edecektir. Bundan dolayıdır ki hidroelektrik santralleri inşa etmek ve bu alana yatırım yapmak gerekmektedir. Bir başka konuşmasında da şunları dile getirmişti: Hiç şüphesiz bunlar büyük yatırımlar olacak ve bu projeler maddî açıdan hemen masraflarını karşılamayacaktır. Ancak elektrik enerjisine ihtiyaç vardır. Bu sözler, Türkiye nin Kırgızistan daki hidroenerji alanındaki projelere ilgi duyduğunun da bir ispatıdır. Türk yatırımları için cazibeli alanlardan biri de Kırgızistan ın turizm teşkil edebilir. Türk işadamlarının Kırgızistan ın turizm alanına yaptıkları yatırımlar, şüphesiz Kırgızistan da bu alanın gelişimine önemli katkıda bulunmakta, ülke içerisinde rekabeti ve dolayısıyla da kaliteyi arttırmaktadır. Yine tarım alanı da Türk yatırımcılar için cazibeli alanlardan biridir. Et, tahıl ve sebzelerin yetiştirilmesinde kullanılan teknolojilerin ekolojik olarak temiz olması ve Türk işadamlarının uzun yıllar boyunca Kırgızistan ın Talas bölgesinde yetişen fasulyeyi toptan satın almaları, söz konusu cazibeyi arttırmaktadır. Şimdi ise Türk işadamları üretimi bizzat ele geçirmek ve yeni teknolojiler sayesinde üretimi arttırmak istemektedirler. Devlet Başkanı Almazbek Atambaev in politikasına uygun olarak Kırgız yetkilileri, Türkiye den gelen inisiyatifleri olumlu karşılamaktadırlar. Kırgızistan Cumhuriyeti yönetiminin resmî tutumunu Ekonomi Bakanı Temir Sariev 10 Nisan 2013 teki Bussines- Forum da dile getirmiştir. İki ülkenin işadamlarının katıldığı bu forumda Temir Sariev, Türk işadamlarına, Kırgızistan da iş yapmalarını teklif etmiş ve şöyle devam etmiştir: Kırgızistan, yakın gelecekte Rusya Federasyonu, Kazakistan ve Belarus un üye olduğu Gümrük Birliği ne üye olabilir ve Kırgızistan da iş yapan Türk işadamları için Gümrük Birliği coğrafyasında vergisiz ticaret yapma imkânı doğacaktır. Aksi takdirde Türkiye de üretilen ürünler, Kırgızistan da söz konusu birliğin kuralları çerçevesinde vergilendirmeye tâbi tutulacak ve Kırgızistan da üretilen ürünlerle rekabet edemeyecektir. Temir Sariev e göre bu husus, Türk işadamları için cazip gelebilir ve onlar, bu durumdan istifade etmeliler. Bakan bu düşüncesini şöyle devam ettirmektedir: Türklerin Kırgızistan da ürettikleri ürünler birlik coğrafyasında engel olmadan imtiyazlı şartlarda satılabilecektir. Kırgızistan da üretim yapan Türk işadamı, Türkiye de üretim yapan işadamına kıyasla ürünlerini Kazakistan, Belarus ve Rusya da satabilme konusunda büyük kolaylıklar elde etmektedir. Kırgızistan ın Dünya Ticaret Örgütü ne üyeliği de bakana göre Türk şirketlerinin Kırgızistan da ürettikleri ürünleri ihracatı konusunda olumlu rol oynayabilir. Temir Sariev, Bişkek deki Manas Havaalanı nda uluslararası lojistik merkezi ( haba ) açma fikrini de ortaya atmıştır. Ona göre Türkiye, bu projeye ilgi göstermiş ve bu husus, başta İstanbul-Bişkek-Tokyo olmak üzere yeni seferlerin açılmasını sağlayacaktır. Bu çerçevede İstanbul-Bişkek-Ulan-Bator seferinin başladığını da belirtmek gerekmektedir. Sariev in aşağıdaki açıklaması da son derece ilginçtir: Bişkek ten üç saatlik uçak yolculuğu mesafesinde dünyadaki toplam nüfusun yüzde 50 si yaşamaktadır. Dolayısıyla bu bölge hem demografik açıdan büyümekte hem de gelecekte ürün ve hizmet pazarı olarak büyüyecektir. Kırgızistan Ekonomi Bakan Yardımcısı Sancar Mukanbetov a göre 2012 de Kırgızistan ile Türkiye arasındaki dış ticaret hacmi, 228,7 14 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM milyon dolardı. Mukanbetov, açıklamasını şöyle devam ettirmiştir: Biz bu rakamı arttırma konusunda kararlıyız. Türkiye, fasulye, uçak yakıtı ve pamuk ithal etmektedir. Türk işadamları ayrıca otomobil sanayisi, yapım sanayiyi ve su-enerji alanına ilgi duymaktadırlar. Mukanbetov a göre Türk-Kırgız ticarî münasebetleri 1996 yılından itibaren istikrarlı bir şekilde gelişmektedirler. Her sene iki ülkenin işadamlarının katılımıyla forumlar ve panayırlar gerçekleşmektedir. Kırgızistan, Türk işadamları için müsait ortamı hazırlamaktadır. Bakan Jantoro Satıbaldiev da benzer açıklamalarda bulunmuştur: 2017 ye kadar Kırgızistan ile Türkiye ticaret hacmini 1 milyar dolara kadar çıkartabilirler. Günümüzde Kırgızistan, ülkesindeki yatırım ortamını ve yabancı yatırımları koruma konusunda çalışmalar yapmaktadır. Türkiye ye Bişkek e doğrudan uçuş başlattığı ve ülkemize yatırım yaptığı için teşekkür ediyoruz. Ancak elde ettiklerimizle yetinmemeliyiz. Kaldı ki münasebetler de potansiyelin altında gelişmektedir. Günümüzde Kırgızistan, Orta Asya da demokratik bir ülke imajına sahiptir. Ancak ekonomiyi de geliştirme zamanı gelmiştir. Bunun için de diğer devletlerle sağlam bağlantılara sahip olmak ve hızlı ekonomik büyüme kat eden ülkelerin tecrübelerinden istifade etmek gerekmektedir. Türkiye, bu bağlamda iyi bir örnek teşkil etmektedir. black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 15
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE DİPNOTLAR 1 Daha geniş bilgi için bkz. http://1news.az/region/turkey/20130429032636382.html?utm_ source=twitterfeed&utm_medium=twitter 2 K. Malikov, Turtsiya Vozvraşaetsya v Tsentralnuyu Aziyu so Svoey Modelyu Çerez Kırgızstan, 18.03.2013, http://www.centrasia.ru/newsa.php?st=1363627680 3 Türkskiy Soyuz - Eto Pryamaya Ugroza Territorialnoy Tselostnosti Rossii i Ukrainı: Mneniya Blogerov 29 Noyabrya 2012, http://www.iarex.ru/news/31646.html 4 İ. Donis, Turtsiya Planiruet Perehvatity u Rossii Pervenstvo v Stroitelstve GES v Kirgizii, 10.04.2013, http://www.news-asia.ru/view/4552 16 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM ORSAM RAPORLARI ORSAM Rapor No: 1 Mart 2009 Deniz Haydutluğu ile Mücadele ve Türkiye nin Konumu: Somali Örneği ORSAM Rapor No: 2 Nisan 2009 60. Yılında Nato ve Türkiye ORSAM Rapor No: 3 Mayıs 2009 Irak ın Kilit Noktası: Telafer ORSAM Rapor No: 4 Temmuz 2009 2009 Lübnan Seçimleri: Kazananlar, Kaybedenler ve Türkiye ORSAM Rapor No: 5 Ağustos 2009 Türkiye-Lübnan İlişkileri: Lübnanlı Dinsel ve Mezhepsel Grupların Türkiye Algılaması ORSAM Rapor No: 6 Kasım 2009 Tuzhurmatu Türkmenleri: Bir Başarı Hikayesi (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 7 Kasım 2009 Unutulmuş Türkmen Diyarı: Diyala (Tr - Eng - Ar) ORSAM Rapor No: 8 Rapor No: 1 Aralık 2009 Karadeniz in Bütünleşmesi İçin Abhazya ORSAM Rapor No: 9 Ocak 2010 Yemen Sorunu: Bölgesel Savaşa Doğru mu? ORSAM Rapor No: 10 Yemen İç Savaşı: İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkiler ve Türkiye ile İlişkiler ORSAM Rapor No: 11 Şubat 2010 Unutulan Türkler: Lübnan da Türk Varlığı (Tr Eng Ar) ORSAM Rapor No: 12 Rapor No: 2 Şubat 2010 Rusya Federasyonu nun Bakışı: Irak Faktörünün Türkiye nin Ortadoğu Politikasına Etkisi (1990-2008) (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 13 Şubat 2010 7 Mart 2010 Irak Seçimleri Öncesi Şii Kökenli Parti ve Seçmenlerin Politik Davranışlarının Analizi ORSAM Rapor No: 14 Şubat 2010 Seçim Öncesi Irak ta Siyasal Durum ve Seçime İlişkin Beklentiler ORSAM Rapor No: 15 Mart 2010 Orsam Heyetinin 7 Mart 2010 Irak Seçimlerine İlişkin Gözlem Raporu ORSAM Rapor No: 16 Nisan 2010 Oman Sultanlığı: Arap Yarımadasında Geleneksel ile Modernite Arasında Bir Ülke ORSAM Rapor No: 17 Nisan 2010 7 Mart 2010 Irak Parlamento Seçim Sonuçlarının ve Yeni Siyasal Denklemin Değerlendirilmesi ORSAM Rapor No: 18 Rapor No: 3 Mayıs 2010 Komşuluktan Stratejik İşbirliğine: Türk-Rus İlişkileri (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 19 Eylül 2010 Türkiye ye Yönelik Türkmen Göçü ve Türkiye deki Türkmen Varlığı ORSAM Rapor No: 20 Rapor No: 4 Ekim 2010 Kırgızistan da Mevcut Durum, İktidar Değişiminin Nedenleri ve Kısa Vadeli Öngörüler ORSAM Rapor No: 21 Kasım 2010 Irak tan Irağa: 2003 Sonrası Irak tan Komşu Ülkelere ve Türkiye ye Yönelik Göçler ORSAM Rapor No: 22 Ocak 2011 Türkiye-Yemen İlişkileri ve Yemen deki Türkiye Algısı (Tr Eng Ar) ORSAM Rapor No: 23 Ocak 2011 Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün mü? ORSAM Rapor No: 24 Ocak 2011 Kuveyt Emirliği: Savaş ve Barış Arasındaki El Sabah İktidarı ve Türkiye ile İlişkiler ORSAM Rapor No: 25 Ocak 2011 Hukuki ve Siyasi Yönleriyle Güvenlik Konseyi nin İran Ambargosu ORSAM Rapor No: 26 Rapor No: 5 Şubat 2011 Kırgızistan da Son Gelişmeler: Dün, Bugün, Yarın (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 27 Şubat 2011 Mısır Devriminin Ayak Sesleri: Bir Devrin Sonu mu? ORSAM Rapor No: 28 Rapor No: 6 Şubat 2011 Uluslararası Deniz Hukukunda Kıyı Devletlerinin Gemilere El Koyma Yetkisinin Sınırları: Gürcistan ın Karadeniz de Seyreden Gemilere El Koyması ORSAM Rapor No: 29 Şubat 2011 Tunus Halk Devrimi ve Türkiye Deneyimi ORSAM Rapor No: 30 Şubat 2011 Kerkük te Mülk Anlaşmazlıkları: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma ORSAM Rapor No: 31 Rapor No: 7 Mart 2011 Afganistan ve Pakistan da Yaşanan Gelişmeler ve Uluslararası Güvenliğe Etkileri ORSAM Rapor No: 32 Mart 2011 Suudi Arabistan da Şii Muhalefet Sorunu ve Etkileri ORSAM Rapor No: 33 Mart 2011 Irak ta Türkmen Varlığı ORSAM Rapor No: 34 Mart 2011 Irak ta Türkmen Basını (Tr Ar) ORSAM Rapor No: 35 Mart 2011 Irak ta Mevcut Siyasi Durum ve Önemli Siyasi Gelişmeler ORSAM Rapor No: 36 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 1 Mart 2011 Eu s Water Framework Directive Implementation in Turkey: The Draft National Implementation Plan (Eng) ORSAM Rapor No: 37 Mart 2011 Tunus Halk Devrimi ve Sonrası ORSAM Rapor No: 38 Mart 2011 Libya Savaşı, Uluslararası Müdahale ve Türkiye ORSAM Rapor No: 39 Mart 2011 Tarihten Günümüze Libya black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 17
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE ORSAM Rapor No: 40 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 2 Mart 2011 İklim Değişiminin Güvenlik Boyutu ve Ortadoğu ya Etkileri ORSAM Rapor No: 41 Mart 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak-1 ORSAM Rapor No: 42 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 3 Nisan 2011 Nil Nehri Havzasının Hidropolitik Tarihi ve Son Gelişmeler ORSAM Rapor No: 43 Nisan 2011 Kuzey Irak ın Sosyal-Siyasal Yapısı ve Kürt Bölgesel Yönetimi nin Türkiye ile İlişkileri ORSAM Rapor No: 44 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 4 Nisan 2011 Meriç Nehri Havzası Su Yönetimi nde Uluslararası İşbirliği Zorunluluğu ORSAM Rapor No: 45 Nisan 2011 Suriye de Demokrasi mi İç Savaş mı? : Toplumsal-Siyasal Yapı, Değişim Senaryoları ve Sürecin Türkiye ye Etkisi ORSAM Rapor No: 46 Mayıs 2011 Suriye de İktidar Mücadelesi, Uluslararası Toplumun Tepkisi ve Türkiye nin Konumu ORSAM Rapor No: 47 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 5 Mayıs 2011 Türkiye-Suriye İlişkileri: Sınıraşan Sularda Örnek İşbirliği Olarak Asi Dostluk Barajı ORSAM Rapor No: 48 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Iraklı Araplar, Azınlıklar ve Akademisyenler-1 ORSAM Rapor No: 49 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 2 Irak Türkmenleri-1 ORSAM Rapor No: 50 Mayıs 2011 Orsam Söyleşileri - 3 Iraklı Kürt Yetkililer, Akademisyenler ve Gazeteciler-1 ORSAM Rapor No: 51 Rapor No: 8 Mayıs 2011 75. Yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi Karadeniz in Değişen Jeopolitiği Çerçevesinde ORSAM Rapor No: 52 Rapor No: 9 Mayıs 2011 Afganistan ve Bölgesel Güvenlik (Ortadoğu, Orta ve Güney Asya, Rusya Federasyonu) (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 53 Mayıs 2011 Madagaskar: Bağımsızlığın 50. Yılında Kazanımlar, Kaçan Fırsatlar ve Türkiye ile İlişkiler ORSAM Rapor No: 54 Mayıs 2011 Iraklı Grupların Temel Siyasi Sorunlara Bakışı ve Türkiye İle İlişkiler: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma ORSAM Rapor No: 55 Haziran 2011 Suriye Muhalefeti nin Antalya Toplantısı: Sonuçlar, Temel Sorunlara Bakış ve Türkiye den Beklentiler ORSAM Rapor No: 56 Haziran 2011 Seçimler ve Ak Parti nin Tecrübesi (Tr Ar) ORSAM Rapor No: 57 Haziran 2011 12 Haziran 2011 Türkiye Genel Seçimlerinin Ortadoğu Ülkelerindeki Yansımaları ORSAM Rapor No: 58 Temmuz 2011 Karikatürlerin Dilinden 12 Haziran 2011 Türkiye Genel Seçimlerinin Ortadoğu daki Yansımaları ORSAM Rapor No: 59 Temmuz 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak - 2 ORSAM Rapor No: 60 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 6 Temmuz 2011 Mekong Nehri Suları Üzerinde İşbirliği ve İhtilaf (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 61 Temmuz 2011 Antalya da 1-2 Haziran 2011 Tarihlerinde Gerçekleşen Suriye de Değişim Konferansı nın Tam Deşifresi ORSAM Rapor No: 62 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak - 3 ORSAM Rapor No: 63 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 7 Ağustos 2011 Görünmez Stratejik Kaynak: Sınıraşan Yeraltı Suları ORSAM Rapor No: 64 Ağustos 2011 AK Parti nin 12 Haziran 2011 Genel Seçimlerindeki Zaferi (Tr Ar) ORSAM Rapor No: 65 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Arap Baharı - 1 ORSAM Rapor No: 66 Ağustos 2011 Karikatürlerin Dilinden Libya İç savaşı ve Uluslararası Müdahale - 1 ORSAM Rapor No: 67 Ağustos 2011 Somali: Bir Ulusun Yok Oluşu ve Türkiye nin İnsani Yardım Girişimi ORSAM Rapor No: 68 Eylül 2011 Karikatürlerde Usame Bin Ladin Operasyonu ve Yankıları ORSAM Rapor No: 69 Eylül 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak - 4 ORSAM Rapor No: 70 Rapor No: 10 Eylül 2011 XXI. Yüzyılda Rusya ve Türkiye nin İran Politikaları (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 71 Eylül 2011 Gazze Sorunu: İsrail Ablukası, Uluslararası Hukuk, Palmer Raporu ve Türkiye nin Yaklaşımı ORSAM Rapor No: 72 Eylül 2011 Ortadoğu Ülkelerine Dair İstatistikler ORSAM Rapor No: 73 Rapor No: 11 Ekim 2011 Anadolu Etki Alanı (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 74 Rapor No: 12 Ekim 2011 Ukraine in Regress: The Tymoshenko Trial (Eng) ORSAM Rapor No: 75 Rapor No: 13 Ekim 2011 Kazaklar ve Kazakistanlılar ORSAM Rapor No: 76 Rapor No: 14 Ekim 2011 İtalya da Unutulmuş Türk Varlığı: Moena Türkleri (Tr - It) ORSAM Rapor No: 77 Ekim 2011 ABD nin Çekilmesinin Ardından Irak Politikasının Bölgesel, Küresel Etkileri ve Türkiye ye Yansımaları 18 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013
TÜRKİYE-KIRGIZİSTAN MÜNASEBETLERİ THE ORSAM ORSAM Rapor No: 78 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 8 Ekim 2011 Türkiye de ve İsrail de Yapay Sulak Alanlar ile Atıksu Arıtımı ve Atıksuyun Sulama Amaçlı Olarak Tekrar Kullanımı ORSAM Rapor No: 79 Ekim 2011 Yaklaşan Seçim Öncesi Tunus ta Siyasal Denklemler ORSAM Rapor No: 80 Ekim 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak - 5 ORSAM Rapor No: 81 Rapor No: 15 Ekim 2011 Büyük Güçlerin Afganistan Politikaları (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 82 Rapor No: 16 Ekim 2011 Bölge Devletlerinin Perspektifinden Afganistan (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 83 Kasım 2011 Suriye de Değişimin Ortaya Çıkardığı Toplum: Suriye Türkmenleri ORSAM Rapor No: 84 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 9 Kasım 2011 Somali nin Açlık Felaketi: Siyasi Kuraklık mı Yoksa Doğal Afet mi? (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 85 Kasım 2011 Suriye Politik Kültüründe Tarihsel Pragmatizm, Beşar Esad Dönemi Suriye Dış Politikası ve Türkiye- Suriye İlişkileri ORSAM Rapor No: 86 Kasım 2011 Geçmişten Günümüze Irak Türkmen Cephesi nin Yapısı ve İdari Durumu ORSAM Report No: 87 Kasım 2011 Turkmen in Iraq and Their Flight: A Demographic Question? (Eng) ORSAM Rapor No: 88 Kasım 2011 Irak ta Bektaşilik (Türkmenler Şebekler Kakailer) ORSAM Rapor No: 89 Kasım 2011 Değişim Sürecindeki Fas Monarşisi: Evrim mi? Devrim mi? ORSAM Rapor No: 90 Kasım 2011 Arap Dünyasının İstisnai Krallığı: Yerel Aktörler ve Arap-İsrail Uyuşmazlığı Çerçevesinde Ürdün Krallığı nın Demokratikleşme Deneyimleri (Tr-Eng) ORSAM Rapor No: 91 Aralık 2011 Türkiye ve Arap Birliği nin Suriye ye Yaptırım Kararları ve Olası Sonuçları ORSAM Rapor No: 92 Aralık 2011 Irak ta İhtilaflı Bölgelerin Durumu ORSAM Report No: 93 ORSAM Water Research Programme Report: 10 December 2011 Turkey and Wfd Harmonization: A Silent, But Significant Process (Eng) ORSAM Rapor: 94 Aralık 2011 Türkiye-Fransa Krizinde Algının Rolü: Fransızların Türkiye Algısı ORSAM Rapor No: 95 Aralık 2012 Karikatürlerle Arap Baharı 2 ORSAM Rapor No: 96 Aralık 2011 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak 6 ORSAM Rapor No: 97 Ocak 2012 Karikatürlerin Dilinden Irak ı Anlamak 7 ORSAM Rapor No: 98 Rapor No: 17 Ocak 2012 Kırgızistan da Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Türkiye ile İlişkilerine Etkisi ORSAM Rapor No: 99 Ocak 2012 Türk Siyasal Partilerinin Hatay daki Suriyeli Sığınmacılar Konusundaki Açıklamaları ve Hatay daki Siyasi Parti Temsilcileri ile Hareketlerin Suriye Olaylarına Yaklaşımları (Mart-Aralık 2011) ORSAM Rapor No: 100 Ocak 2012 Irak İstatistikleri ORSAM Rapor No: 101 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 11 Ocak 2012 Emniyetli İçme Suyu ve Sanitasyon Hakkı ORSAM Rapor No: 102 Ocak 2012 Irak Hangi Şartlarda, Nasıl Parçalanabilir?: En Kötüye Hazırlıklı Olmak (Tr Eng) ORSAM Rapor No: 103 Ocak 2012 Irak ta Petrol Mücadelesi: Çok Uluslu Şirketler, Uluslararası Anlaşmalar ve Anayasal Tartışmaların Işığında Bir Analiz ORSAM Rapor No: 104 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 12 Şubat 2012 Sınıraşan Akiferler Hukuku Taslak Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme (Tr Eng) ORSAM Rapor No: 105 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları ORSAM Rapor No: 106 Şubat 2012 Irak Hukuk Mevzuatında Azınlıkların Siyasal Hakları ORSAM Rapor No: 107 Şubat 2012 Uluslararası Hukuk ve Irak Anayasası Açısından Azınlıkların İnsan Hakları ORSAM Rapor No: 108 Şubat 2012 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nın (EİT) Geleceği ORSAM Rapor No: 109 Şubat 2012 Türkiye nin Yükselişi ve Bric Bölgesi (It) ORSAM Rapor No: 110 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 13 Mart 2012 İran da Su Kaynakları ve Yönetimi ORSAM Rapor No: 111 Mart 2012 Suriye Kürt Muhalefetine Eleştirel Bir Bakış ORSAM Rapor No: 112 Mart 2012 İran İslam Cumhuriyetinde Anayasal Sistem ve Siyasi Partiler ORSAM Rapor No: 113 Rapor No: 18 Nisan 2012 Mongolia: A Developing Democracy and a Magnet for Mining (Eng) ORSAM Rapor No: 114 Nisan 2012 Karikatürlerle Suriye Sorununu Anlamak - 8 ORSAM Rapor No: 115 Nisan 2012 Suriye de Güvenli Bölge Tartışmaları: Türkiye Açısından Riskler, Fırsatlar ve Senaryolar ORSAM Rapor No: 116 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 14 Nisan 2012 Fayda Paylaşımı Kavramı, Teorik Altyapısı ve Pratik Yansımaları ORSAM black sea ınternatıonal Rapor No: 19, Ekim 2013 19
ORSAM THE CENTER FOR RESEARCH AND DIALOGUE Rapor No: 117 Nisan 2012 Musul a Yatırım Geleceğe Yatırım Demektir ORSAM Rapor No: 118 Rapor No: 19 Mayıs 2012 Ukrayna - Türkiye Ticari - Ekonomik Münasebetlerinin Analizi (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 119 Rapor No: 20 Mayıs 2012 Bölgesel Gelişimin Trend ve Senaryolarının Araştırılmasındaki Araç: Jeopolitik Dinamikler (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 120 Rapor No: 21 Mayıs 2012 Kazakistan Siyasi Sisteminin Gelişimi: 2012 Parlamento Seçimleri ORSAM Rapor No: 121 Mayıs 2012 Musul da Yerel Siyaset ve Irak Siyasetinde Yeni Dinamikler (Saha Çalışması) (Tr - Eng - Ger) ORSAM Rapor No: 122 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 15 Mayıs 2012 Irak ta Su Kaynakları Yönetimi ORSAM Rapor No: 123 Rapor No: 22 Haziran 2012 Küresel Göç ve Avrupa Birliği ile Türkiye nin Göç Politikalarının Gelişimi ORSAM Rapor No: 124 Temmuz 2012 Türkiye Afrika da: Eylem Planının Uygulanması ve Değerlendirme On Beş Yıl Sonra (Tr - Eng - Fr) ORSAM Rapor No: 125 Rapor No: 23 Temmuz 2012 Rusya nın Ortadoğu Politikası ORSAM Rapor No: 126 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 16 Temmuz 2012 Yeni Çerçeve Su Kanunu na Doğru: Su Kanunu Taslağı Üzerine Notlar ORSAM Rapor No: 127 Ağustos 2012 Suriye de Kürt Hareketleri ORSAM Rapor No: 128 Rapor No: 24 Eylül 2012 Günümüz Şartlarında Türkiye - Belarus Ekonomik Münasebetlerinin Gelişimi (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 129 Rapor No: 25 Eylül 2012 Belarus-Türkiye: Devletlerarası İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 130 Kasım 2012 Suriye Çerkesleri ORSAM Rapor No: 131 Kasım 2012 Rapor No: 26 Üçüncü Dalga : Postmodernizmin Jeopolitiği ORSAM Rapor No: 132 Kasım 2012 Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun Kerkük Ziyareti ORSAM Rapor No: 133 Kasım 2012 Irak Kürdistan Bölgesi nde Muhalefetin Doğuşu ve Geleceği ORSAM Rapor No: 134 Kasım 2012 Irak Çerkesleri ORSAM Rapor No: 135 Rapor No: 27 Kasım 2012 Türkiye nin Eski Sovyet Cumhuriyetleriyle Münasebetlerinin Özellikleri (Tr - Rus - Eng) ORSAM Rapor No: 136 Rapor No: 28 Kasım 2012 Türk-Ukrayna İlişkilerinde Entegrasyon Faktörü Olarak Türk-Kırım Münasebetleri (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 137 Rapor No: 29 Aralık 2012 Belarus un Enerji Politikası ve Belarus un Rusya ve AB ile Enerji Alanında Geliştirdiği İşbirliği (1992-2011) (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 138 Aralık 2012 Birlik mi, PYD nin Güç Gösterisi mi? Erbil Anlaşmasından Sonra Suriye Kürt Dinamikleri ORSAM Rapor No: 139 Aralık 2012 Suriye de Kürtler Arası Dengeler, Rejim Muhalifleri ve Türkiye: Çatışma-İstikrar Ayrımındaki İlişkiler Örüntüsü ORSAM Rapor No: 140 Aralık 2012 Kuzey Irak ta İç Siyasal Dengeler ve Stratejik İttifak ın Geleceği ORSAM Rapor No: 141 Aralık 2012 Irak ta Türkmen Eğitiminin Durumu ORSAM Rapor No: 142 Ocak 2013 President Obama s Second Term: Domestic and Foreign Challenges (Eng) ORSAM Rapor No: 143 Ocak 2013 2012 Irak Değerlendirmesi ve Irak Kronolojisi ORSAM Rapor No: 144 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 17 Ocak 2013 ORSAM Su Söyleşileri 2011 ORSAM Rapor No: 145 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 18 Ocak 2013 ORSAM Su Söyleşileri 2012 Rapor No: 146 Rapor No: 30 Ocak 2013 2013 Yılında Avrasya: Siyasi ve Ekonomik Analiz (Eng) ORSAM Rapor No: 147 Rapor No: 31 Ocak 2013 Kültürler Arası Diyalog: İdil Ural Bölgesinden Büyük Litvanya Knezliğine Belarus-Litvanya Tatarları (Tr - Rus) ORSAM Rapor No: 148 Ocak 2013 Uluslararası Politika ve Uygarlıklar (Uygarlıklar Çatışması ve Diyalog) ORSAM Rapor No: 149 Şubat 2013 David Cameron ve AB: Dönüşü Olmayan Karar (Eng) ORSAM Rapor No: 150 Mart 2013 Suriye Türkmenleri: Siyasal Hareketler ve Askeri Yapılanma ORSAM Rapor No: 151 Nisan 2013 Irak Kürdistan Bölgesi nde Demokrasi Süreci ve Sorunları ORSAM Rapor No: 152 Nisan 2013 Irak ta 2013 Yerel Seçimlerine İlişkin Temel Veriler ORSAM Rapor No: 153 Nisan 2013 Irak ta Seçim Yasaları ORSAM Rapor No: 154 Mayıs 2013 Programı Rapor No: 19 Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Sınıraşan Sular ORSAM Rapor No: 155 Rapor No: 32 Mayıs 2013 Montreux Boğazlar Konferansı Tutanaklarından Tarihe Düşen Notlar ve Kanal İstanbul 20 black sea ınternatıonal Rapor No: 34, Ekim 2013