AĞRI İLİ TAŞLIÇAY İLÇESİ HALICILIĞI VE HALK EĞİTİMİ MERKEZİ HALICILIK KURS FAALİYETLERİ MERVE KÖMÜROĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ŞUBAT, 2016
TELİF HAKKI ve TEZ FOTOKOPİSİ İZİN FORMU Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 12 ( ay) sonra tezden fotokopi çekilebilir. YAZARIN Adı Soyadı Bölümü : Merve : KÖMÜROĞLU : Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi İmza : Teslim Tarihi : TEZİN Türkçe Adı Faaliyetleri : Ağrı İli Taşlıçay İlçesi Halıcılığı ve Halk Eğitimi Merkezi Halıcılık Kurs İngilizce Adı : Agri Province Taşlıçay Carpets and carpeting County Public Education Center Course Activities i
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim. Yazar Adı Soyadı: Merve KÖMÜROĞLU İmza: ii
Jüri Onay Sayfası Merve KÖMÜROĞLU tarafından hazırlanan Ağrı İli Taşlıçay İlçesi El Dokuması Halıcılığı ve Yöredeki Halk Eğitimi Merkezi Halı-Kilim Faaliyetleri adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/ oy çokluğu ile Gazi Üniversitesi El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Danışman: Prof. Aysen SOYSALDI (Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi/Geleneksel Türk Sanatları Bölümü). Başkan: Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI (Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Tekstil Tasarımı). Üye: Yrd. Doç. Dr. Feryal SÖYLEMEZOĞLU (Ankara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü). Tez Savunma Tarihi: 01.02.2016 Bu tezin El Sanatları Eğitimi ve Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Servet KARABAĞ iii
TEŞEKKÜR Araştırmanın ilk aşamasından son aşamasına kadar ilgi ve desteği ile çalışmaya yön veren, hem kaynak hem de engin deneyim ve bilgileri ile desteğini her zaman sunan sevgili danışmanım Prof. Aysen SOYSALDI ya, araştırmada eserlerin resimlenmesinde yardımlarını esirgemeyen Taşlıçay halkına, araştırmamı gerçekleştirmem için izin veren Taşlıçay Kaymakamlığı na, sevgili arkadaşlarıma, önergemi hazırlarken yardımlarını esirgemeyen Eğitim Bilimleri Enstitüsündeki araştırma görevlilerine saygı ve teşekkürlerimi sunarım. iv
AĞRI İLİ TAŞLIÇAY İLÇESİ HALICIĞI VE YÖREDEKİ HALK EĞİTİMİ MERKEZİ HALICILIK KURS FAALİYETLERİ ( Yüksek Lisans ) Merve KÖMÜROĞLU GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Şubat 2016 ÖZ Bu çalışma Doğu Anadolu Bölgesinde önemli halıcılık merkezlerinden biri olan Ağrı ilinin Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarının günümüz durumunun saptanması, teknik ve desen özelliklerinin belirlenmesi, belgelendirilmesi ile yöre halkının bilinçlendirilmesi ve kaynak oluşturulması amacı ile yapılmıştır. Araştırmanın sonuçlarının analizinde ve yorumlanmasında frekans ve yüzde dağılımları dikkate alınmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, araştırmaya alınan halıların, çoğunluğu taban, daha sonra yastık ve seccadeden oluştuğu, bu halıların çoğunluğu temiz, yıpranmamış ve onarım görmemiş olduğu saptanmıştır. Halıların tamamında atkı, çözgü ve hav ipliklerinde yün kullanıldığı belirlenmiştir. Halıların çoğunluğu dokunduğu zamanda evde kullanım amacıyla dokunduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, yöredeki Halk Eğitimi Merkezinde son beş yıldan beri halı-kilim kursları yapıldığı tespit edilmiş ve bu kursa katılan bireylerin genellikle orta yaşta ve halı dokumayı kurstan öğrenen bireylerin oluşturduğu anlaşılmaktadır. Kursiyerler el dokuması halıların gelecekte kaybolacağını düşünmektedirler. v
Bilim Kodu : Anahtar Kelimeler : Halı, Kilim, Dokuma, El Sanatları Sayfa Adedi : 200 Danışman : Prof. Aysen SOYDALDI vi
AGRİ PROVİNCE TAŞLIÇAY CARPETS AND CARPETİNG COUNTY PUBLİC EDUCATİON CENTER COURSE ACTİVİTİES (ThePostgraduateThesis) Merve KÖMÜROĞLU GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES February 2016 ABSTRACT This work is important in the Eastern Anatolian region carpet one of the Pain of handwoven carpets in the District of the province of Taşlıçay today status determination, determination of specifications, technical and design documentation with the purpose of creating awareness of the local people and resources. The analysis of the results of the survey and in interpreting frequency and percentage distributions is taken into account.the research results obtained are evaluated, the majority of imported carpets, research base, then the pillows and rugs consists of the majority of this carpet is clean, not worn and repair of saw. Carpet pile yarn in the warp and weft in cotton wool is used in. The majority of touches in order to use at home at the time she touches carpets. According to the results of research, the public education Center in the last five years have been identified where carpet-rug courses and participating in this course individuals often middle-aged and carpet weaving courses to individuals who are learning it creates.students hand-woven rugs in the future will be lost. vii
ScienceCode : KeyWords : Carpet, Rug, Textile, Handicrafts PageNumber : 200 pages Supervisor : Prof. Aysen SOYSALDI viii
İÇİNDEKİLER TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU... i ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI... ii JÜRİ ONAY SAYFASI... iii TEŞEKKÜR SAYFASI... iv ÖZ... v ABSTRACT...vii İÇİNDEKİLER...ix TABLOLAR LİSTESİ......xiii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ....xvii ŞEKİLLER LİSTESİ xxi BÖLÜM I 1. GİRİŞ... 1 1.1. Problem Durumu... 2 1.2.Araştırmanın Amacı... 3 1.3. Araştırmanın Önemi..... 4 1.4. Sayıltılar... 4 1.5. Sınırlılıklar... 4 ix
1.6. Tanımlar... 4 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 9 2.1.Halının Tanımı.......9 2.2. Halının Tarihçesi... 9 2.3.Halının Sınıflandırılması... 10 2.3.1.Kullanım Amaçlarına Göre Halılar....11 2.4. Halı Dokumada Kullanılan Araç ve Gereçler.. 13 2.4.1 Halı Dokumada Kullanılan Araçlar... 14 2.4.2. Halı Dokumada Kullanılan Gereçler... 14 2.5. Halı Dokuma Aşamaları... 14 2.5.1. Çözgü Hazırlama... 14 2.5.1.1.Çözgünün Hesaplanması... 14 2.5.1.2.Çözgü Hazırlama Yöntemleri... 15 2.5.2.Çözgünün Tezgaha Aktarılması... 16 2.5.3.Varangelen Çubuğunun Yerleştirilmesi... 16 2.5.4. Gücü Örme... 16 2.5.5. Zincir (Çiti ) Örme... 17 2.5.6. Kilim Dokuma ( Halı Kilimi )... 17 2.5.7.Havlı Dokuma ( Halı Dokuma )... 17 2.5.7.1.Gördes ( Türk, Kapalı, Simetrik ) Düğümü... 18 2.5.7.2.Sine ( İran, Açık, Asimetrik ) Düğümü... 18 2.5.7.3.Hekim Düğümü... 18 x
2.5.7.4.Tek Çözgü Üzerine Düğüm... 18 2.5.8.Bitim İşlemleri... 20 2.5.8.1.Saçak Bağlama... 20 2.5.8.2.Halının Arka Yüzeydeki Tüylerin Temizlenmesi... 20 2.5.8.3.Halının Temizlenmesi... 21 2.5.8.4.Halının Kurutulması... 21 2.6.Halılarda Görülen Hatalar... 21 2.6.1.Abraj... 21 2.6.2.Atkı Fışkırığı... 21 2.6.3.Desen ( Nakış ) Hataları... 21 2.6.4.Çarpıklık... 21 2.6.5.Basıklık... 21 2.6.6.Zikzak ( Andele )... 22 2.6.7.Kuru Atkı... 22 2.6.8.Kırkım Hatası... 22 2.6.9.Topal Düğüm... 22 2.6.10.Ende Açılma... 22 2.6.11.Ende Daralma... 22 2.6.12.Potluk ( Kavruk )... 22 2.6.13.Kördüğüm... 23 2.7.Halk Eğitimi Merkezleri... 23 2.7.1.Halk Eğitimi Merkezlerinin Tanımı ve Tarihçesi... 23 2.7.2.Halk Eğitiminin Önemi ve İşlevleri... 24 xi
2.8.Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi... 24 2.9.Ağrı İli Taşlıçay İlçesi... 25 BÖLÜM III 3. YÖNTEM... 27 3.1. Araştırma Modeli... 27 3.2. Evren Örneklem... 27 3.3. Verilerin Toplanması... 28 3.4. Verilerin Analizi... 28 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM... 29 4.1.Ağrı İli Taşlıçay İlçesinde Bulunan Halıların Yapılış Yıllarına Ait Bilgiler....29 4.2.Yöredeki Halıların Cins, Boyut ve Kullanım Özellikleri.....30 4.3.Yöredeki Halıların Genel Durumları ve Saklanma Koşullarının Özellikleri...33 4.4.Yöredeki Halıların Teknik Özellikleri.34 4.5.Yöredeki Halılarda Kullanılan Malzeme Özellikleri.36 4.6.Yöredeki Halıların Renk Özellikleri... 36 4.7.Yöredeki Halıların Motif ve Kompozisyon Özellikleri... 38 4.8.Yöredeki Araştırmaya Katılan Halı Dokuyucusu Kişilerin Bireysel Özellikler...40 4.9. Halk Eğitim Merkezi Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Bilgiler..41 xii
4.10. Halk Eğitimi Merkezindeki Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerine İlişkin Bilgiler...45 BÖLÜM V 5.1. Taşlıçay İlçesinde Tespit Edilen Halı Kataloğu... 49 BÖLÜM VI 6.Teknik Desen Çizimler... 131 6.1.Kenar Suyu Çizimleri... 131 6.2. Zemin Teknik Desen Çizimler... 142 6.3.Dolgu Desen Teknik Çizimleri... 163 BÖLÜM VII 7.SONUÇ VE TARTIŞMA...173 7.1. SONUÇ...173 7.2. TARTIŞMA......176 KAYNAKLAR...179 EKLER 183 EK-1.Bilgi Formu..184 xiii
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. El Dokuması Halıların Tespit Edildiği Yerler...27 Tablo 2.Yörede Üretilen Halıların Yapılış Yıllarının Dağılımı..29 Tablo 3.Halıların Cins, Boyut ve Kullanım Özelliklerinin Dağılımı..30 Tablo 4.Halıların Halı Kilimi ve Saçak Uzunluklarının Dağılımı...31 Tablo 5.Halıların Genel Durumunun ve Saklanma Koşullarının Dağılımı.. 33 Tablo 6.Halıların Düğüm Sıklıklarının Dağılımı..34 Tablo 7.Halıların Hav Yüksekliklerinin Dağılımı....35 Tablo 8.Halı Hatalarının Dağılımı...35 Tablo 9.Halıların Renk Özelliklerinin Dağılımı...37 Tablo 10.Halıların Motif Özelliklerinin Dağılımı... 38 Tablo 11. Yöredeki Bezeme Adlarının Dağılımı.39 Tablo 12.Halıların Kompozisyon Özelliklerinin Dağılımı..40 Tablo 13.Yöredeki Halı Dokuyucusu ve Dokuyucu Yakını Olan Kaynak Kişilerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı...40 Tablo 14. Halk Eğitim Merkezinin Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Dağılım....42 Tablo 15.Kursiyerlerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı....43 Tablo 16.Kursiyerlerin Kurs Görüşlerinin Dağılımı....44 Tablo 17.Kursiyerlerin Kursta Sağladıkları Faydaların Dağılımı...45 Tablo 18. Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerinin Dağılımı.46 xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Taban Halısı...49 Şekil 2. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı.....50 Şekil 3. Taban Halısı Göbek Detayı.....50 Şekil 4. Taban Halısı Göbek Detayı.... 52 Şekil 5. Taban Halısı...52 Şekil 6. Taban Halısı Göbek Detayı....52 Şekil 7. Taban Halısı...55 Şekil 8. Taban Halısı...57 Şekil 9. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı........ 57 Şekil 10. Taban Halısı.....59 Şekil 11. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı....... 59 Şekil 12. Taban Halısı...... 61 Şekil 13. Taban Halısı.....61 Şekil 14. Taban Halısı..... 63 Şekil 15. Taban Halısı Göbek Detayı... 64 Şekil 16. Yastık Halısı......66 Şekil 17. Yastık Halısı Göbek Detayı.. 67 Şekil 18. Taban Halısı..... 69 xv
Şekil 19. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı...... 69 Şekil 20. Taban Halısı.....72 Şekil 21. Taban Halısı Göbek Detayı.....72 Şekil 22. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı...... 73 Şekil 23. Taban Halısı.....75 Şekil 24. Taban Halısı Göbek Detayı.........76 Şekil 25. Taban Halısı........78 Şekil 26. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı...... 78 Şekil 27. Taban Halısı.........80 Şekil 28. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı......80 Şekil 29. Taban Halısı........82 Şekil 30. Taban Halısı Yakın Göbek Detayı......83 Şekil 31. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı....83 Şekil 32. Taban Halısı..... 86 Şekil 33. Taban Halısı.....89 Şekil 34. Taban Halısı Göbek Detayı.... 89 Şekil 35. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı.....89 Şekil 36. Taban Halısı.....92 Şekil 37. Taban Halısı Göbek Detayı.............92 Şekil 38. Taban Halısı......94 Şekil 39. Taban Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı........94 Şekil 40. Yastık Halısı..........96 Şekil 41. Yastık Halısı Kenar ve Kenar Suyu Detayı...96 xvi
Şekil 42. Seccade........ 98 Şekil 43. Seccade Göbek ve Kenar Suyu Detayı...... 98 Şekil 44. Taban Halısı....... 100 Şekil 45. Taban Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı... 100 Şekil 46. Taban Halısı.......103 Şekil 47. Taban Halısı Göbek Detayı............103 Şekil 48. Taban Halısı Göbek Detayı........103 Şekil 49. Yastık Halısı Göbek Detayı.... 106 Şekil 50. Yastık Halısı Kenar Suyu Detayı........ 106 Şekil 51. Yastık Halısı...108 Şekil 52. Yastık Halısı Göbek Detayı...........108 Şekil 53. Yastık Halısı........110 Şekil 54. Yastık Halısı....112 Şekil 55. Yastık Halısı Göbek Detayı.......112 Şekil 56. Taban Halısı......114 Şekil 57. Taban Halısı... 117 Şekil 58. Taban Halısı Kenar Suyu Detayı........ 117 Şekil 59. Taban Halısı.......119 Şekil 60. Taban Halısı Göbek Detayı....119 Şekil 61. Taban Halısı... 121 Şekil 62. Taban Halısı Göbek Detayı......... 121 Şekil 63. Yastık Halısı....123 Şekil 64. Yastık Halısı Göbek Detayı... 123 Şekil 65. Yastık Halısı.... 125 xvii
Şekil 66. Yastık Halısı........127 Şekil 67. Yastık Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı 127 Şekil 68. Yastık Halısı........129 Şekil 69. Yastık Halısı Göbek ve Kenar Suyu Detayı....129 Şekil 70. Kenar Suyu Çizimi Örnek 1,2.......131 Şekil 71. Kenar Suyu Çizimi Örnek 10....132 Şekil 72. Kenar Suyu Çizimi Örnek 4......133 Şekil 73. Kenar Suyu Çizimi Örnek 5...133 Şekil 74. Kenar Suyu Çizimi Örnek 3...134 Şekil 75. Kenar Suyu Çizimi Örnek 6...135 Şekil 76. Kenar Suyu Çizimi Örnek 7...135 Şekil 77. Kenar Suyu Çizimi Örnek 8........136 Şekil 78. Kenar Suyu Çizimi Örnek 9,11,12......136 Şekil 79. Kenar Suyu Çizimi Örnek 18...... 137 Şekil 80. Kenar Suyu Çizimi Örnek 17,19,34........137 Şekil 81. Kenar Suyu Çizimi Örnek 20......138 Şekil 82. Kenar Suyu Çizimi Örnek 13,14,15....138 Şekil 83. Kenar Suyu Çizimi Örnek 16......139 Şekil 84. Kenar Suyu Çizimi Örnek 21,24.....139 Şekil 85. Kenar Suyu Çizimi Örnek 25......140 Şekil 86. Kenar Suyu Çizimi Örnek 25......140 Şekil 87. Kenar Suyu Çizimi Örnek 26......140 Şekil 88. Kenar Suyu Çizimi Örnek 29......141 Şekil 89. Kenar Suyu Çizimi Örnek 23.........141 xviii
Şekil 90. Kenar Suyu Çizimi Örnek 22,27,28.........141 Şekil 91. Kenar Suyu Çizimi Örnek 30........142 Şekil 92. Kenar Suyu Desen Çizimi Örnek 31,32,33...142 Şekil 93. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 1,2......142 Şekil 94. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 1,2...143 Şekil 95. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 3...144 Şekil 96. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 4.....145 Şekil 97. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 5.....146 Şekil 98. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 6..........147 Şekil 99. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 21...148 Şekil 100. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 9,11,12.........148 Şekil 101. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 9,11,12.....149 Şekil 102. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 7.......150 Şekil 103. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 8.....151 Şekil 104. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 8..........152 Şekil 105. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 13,14,15,16,23.....153 Şekil 106. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 10.....154 Şekil 107. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 17,18........155 Şekil 108. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 23..... 156 Şekil 109. Zemin Teknik Desen Çizimi Örnek 30.....157 Şekil 110. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 22.....157 Şekil 111. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 20.........158 Şekil 112. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 25.....158 Şekil 113. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 21........159 Şekil 114. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 28.........160 xix
Şekil 115. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 24,29,26...161 Şekil 116. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 27.....162 Şekil 117. Zemin Desen Teknik Çizimi Örnek 31,32,33...163 Şekil 118. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118...163 Şekil 119. Dolgu Desen Teknik Çizimi 119...164 Şekil 120. Dolgu Desen Teknik Çizimi 120...164 Şekil 121. Dolgu Desen Teknik Çizimi 121...165 Şekil 122. Dolgu Desen Teknik Çizimi 122...165 Şekil 123. Dolgu Desen Teknik Çizimi 123... 166 Şekil 124. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118...167 Şekil 125. Dolgu Desen Teknik Çizimi 119...167 Şekil 126. Dolgu Desen Teknik Çizimi 120...168 Şekil 127. Dolgu Desen Teknik Çizimi 121...168 Şekil 128. Dolgu Desen Teknik Çizimi 122...168 Şekil 129. Dolgu Desen Teknik Çizimi 123... 169 Şekil 130. Dolgu Desen Teknik Çizimi 118...169 xx
BÖLÜM I GİRİŞ Türk dünyasında, halı, kilim ve düz dokumalar ihtiyacı karşılamak için bir gelenek halinde devam etmiş olan sanatlardır. Halı sanatı, Selçuklulardan, Osmanlı Devletine kadar tarih boyunca devam etmiştir. Bu dönemlerde el dokuma halıları dokunmuş ve kullanılmıştır. Halı sanatı başından beri Türklere bağlı olarak gelişmiştir. İlk düğümlü halıların üçüncü yüzyıldan evvel Orta Asya da Türkler tarafından yapılmaya başlandığı bilinmektedir. Önce dokumalara yün iplikler düğümleyerek hayvan postuna benzer halılar meydana getirdiler; zamanla bunlardan diğer halılar gelişti (Aslanapa,1972,s.5). Orta Asya dan günümüze kadar taşınan Türk Halı Sanatı içinde birçok manevi kültür değerlerimiz bulunmaktadır. Bu kültür değerlerimizin tanınması, gelecek şekillere orijinal halleriyle aktarılması için, geçmişte yapılan el dokuması halılar ülkemizde müzelerde sergilenmektedir. Müzelerin yanı sıra bugün Anadolu'da hala eskiden büyüklerimiz tarafından el dokuması halılara rastlayabiliriz. Özellikle küçük il ve ilçelerimizde yaşayan bireyler, evlerindeki bu halılara gerek kullanarak gerekse saklayarak sahip çıkmış ve korumuşlardır. Orta Asya halıları zamanla Batıya doğru yayılmıştır. Tarihimizde Orta Asya halılarından sonra, 11. yy da, Selçuklular döneminde de halı sanatı görülmüştür. Selçuklu dönemine ait halılar, Türk halı sanatının gelişmesine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. Anadolu'da en eski halılar camilerde bulunmuştur. Selçuklu döneminde yapılmış olan bazı halılar, Konya Alaaddin Cami, Beyşehir Eşrefoğlu Camilerinde bulunmuş ve ayrıca yapılan araştırmalar, Anadolu'nun birçok il, ilçe ve köy camilerinde çok değerli halı ve kilimlerin olduğu görülmüştür (Bayraktaroğlu,1989,s.22). Anadolu halıları, Selçuklu devri(konya grubu, 1
Fustat grubu, Beyşehir grubu yani Holbein, hayvan figürlü halı grubu),beylikler devri ve erken Osmanlı devri halıları, aşiret halıları olarak da ayrılabilir (Durul,1980). Anadolu Selçukluların 1905 yılından kalma Konya Alâeddin Camisinde üç adet bütün ve beş adet de parçalanmış halılar bulunmuş, bu halılarla beraber binlerce halı İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinde bulunmaktadır (Aslanapa,1993, s.345). Türk Halı Sanatı, 19. yüzyıl sonuna kadar gelişmesine devam etmiş, Orta Anadolu da Konya, Kayseri, Sivas, Kırşehir bölgesi ile, Batı Anadolu nun Isparta, Fethiye, Döşeme altı, Balıkesir, Yağcı bedir, Uşak, Bergama, Kula, Gördes, Milas, Çanakkale, Ezine, Doğu Anadolu da Kars,Erzurum Ağrı bölgesinde bu geleneğin daha da gelişerek ve canlandırılarak sürdürülmesine çalışılmaktadır. Bu halıların her biri gerek üzerinde taşıdıkları motifleriyle, renkleriyle ve gerekse kullanılan teknikleri bakımından milli değerlerimizi taşımaktadır. Kültür tarihimizde önemli olan bu halıların bir kısmı günümüze kadar ulaştırılmış ve müzelerde sergilenerek tanınması sağlanmıştır. Büyüklerimizden kalma el dokuma halılarının diğer bir kısmı ise bugün evlerde kullanılmakta ya da sandıklarda saklanmaktadır. Geçmişte pek çok el dokuması halı dokunmasına rağmen, günümüzde halkın bu konuda bilinçsiz olması sebebiyle, el dokuması halılar yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Günümüzde kullanım açısından el dokuması halılar,önemini yitirmekte,evlerde insanlar daha çok makine halısı kullanılmaktadır. Ayrıca araştırmada, araştırmaya alınan evlerde bulunan el dokuması halıların çoğunluğu saklama koşulları sıkıntılıdır. Örneğin,bazı el dokuması halıların kömürlükte saklandığı tespit edilmiştir. 1.1.Problem Durumu Ülkemizin pek çok bölgesinde el dokuması halı üretimi yapılmıştır. Batı Anadolu, Orta Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri ticari anlamda el halıcığı yapmış olan bölgelerdendir. Ağrı ilinde, geleneksel el sanatlarımızın en önemli dalı dokumacılıktır. Geçmişte, Doğubayazıt ilçesi gibi el dokuması halıcılık merkezi olan Ağrı ilinde, bugün ise çok az sayıda ilçe, köy veya halk eğitim merkezlerinde devam etmektedir (Çetin,2010). 2
Doğu Anadolu Bölgesinde önemli halıcılık merkezlerinden biri olan Ağrı ilinin Taşlıçay İlçesi halkının kendi ihtiyaçları için dokudukları halılar, teknik ve desen özellikleri bakımından günümüze kadar araştırma konusu olmamış ve belgelendirilmemiştir. Halıların saklama koşullarının zor olması nedeni ile yöre halkı tarafından zamanla elden çıkarılmaktadır. Bu halıların, belgelenmeleri, Doğu Anadolu halı literatürüne kazandırılmaları gerekmektedir. Ayrıca yöredeki halk eğitimi merkezinde 1979 yılından beri haclılık kursları verilmektedir. Bu sebeplerden yola çıkılarak, araştırmada Ağrı ili Taşlıçay yöresine ait halılar, teknik ve desen özellikleri bakımından ele alınmış, aynı zamanda halk eğitimi merkezinde 2013-2014 yılında halı kursuna katılan kursiyerlerin bireysel özellikleri ve halıcılık ile ilgili görüşleri incelenmiştir. 1.2.Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın genel amacı, Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarının teknik ve desen özelliklerini ve Yöredeki Halk Eğitimi Merkezi Halıcılık Faaliyetlerini ortaya koyabilmektir. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. Alt Amaçlar: 1. Doğu Anadolu ve Ağrı ili Taşlıçay ilçesi halılarının tarihi gelişimi hakkında bilgiler nelerdir? 2. Yöredeki el dokuması halıların cins, boyut ve kullanım özellikleri nelerdir? 3. Yöredeki el dokuması halıların teknik özellikleri nelerdir? 4. Yöredeki el dokuması halılarda kullanılan malzemeler nelerdir? 5. Yöredeki el dokuması halıların renk özellikleri nelerdir? 6. Yöredeki el dokuması halıların motif ve kompozisyon özellikleri nelerdir? 7. Yöredeki halı dokuyucusu kişilerin bireysel özellikleri nelerdir? 8. Yörede Halk Eğitimi Merkezi faaliyetleri nelerdir? 9. Yöredeki Halk Eğitimi Merkezindeki kursiyerlerin halıcılık ile ilgili görüşleri nelerdir? 3
1.3.Araştırmanın Önemi Sahip olduğumuz kültür ürünlerinin korunması ve gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Ağrı iline ait halılar, Anadolu el dokuması halıları içinde zengin örnekleri ile dikkat çeken bir gruptur. Taşlıçay ilçesine ait el dokuması halıların belgelendirilmesi ile kaynak oluşturması bakımından ve yöre halkının bu araştırma sayesinde bilinçlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. İlçede, bireylerin kendi evlerinde bulunan orijinal halıların olup ortaya konulması, diğer araştırmalara katkı sağlaması ve bu yörenin halılarının daha önce araştırmaya alınmaması bakımından önemlidir. Yörede yaşayan halkın halıcılık ve halı dokuma ile ilgili bilgisi,ilgisi gelecek nesillere aktarılması bakımından önemlidir.bu sebeple Halk eğitimi merkezinde halı kursuna katılan bireylere bu konuda önemli görevler düşmektedir.kursiyerlerin halı dokuma ile ilgili görüşlerini 1.4.Sayıltılar Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılar, araştırmaya değer niteliktedir. Örneklem evreni niteler özelliktedir. 1.5.Sınırlılıklar Bu araştırma; Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılar ve ilçe merkezi, ilçenin Aşağı Toklu ve Yukarı Düz meydan köyleri, Veri toplama aracı olarak, bilgi formları ve görüşme soruları ile sınırlıdır. 1.6.Tanımlar Arış ve Argaç: Halıda arış dikine atılan iplikler, argaç ise yatay olarak atılan ipliklerdir (Çelik, 2010, s.16). 4
Baklava Şeması: Zeminde kartuş şeklinde sekizgen ve yıldız şeklidir. Dilimli madalyonlar kaydırılmış eksenler üzerinde sıralanır. Her madalyonun arasına yerleştirilmiş küçük birer rozetten çıkan saplar bu madalyonlar etrafında baklava şeklinde bir çerçeve yapar (Yetkin, 1974, s.88). Bulut Motifi: Ejderin stilize edilmiş şeklidir (Aslanapa ve Fazlıoğlu, 2006, s.74). Dokuma Tezgahı: Alt kısmı yere tutturulmuş ortaya doğru hafif eğik, üst kısmı oynayabilen bir kasnaktır (Dursun, 1973, s.8). Ejder: Halı sanatında aslan pençeli, kanatlı ve kuyruğu yılanı anımsatan mitolojik bir hayvandır (Aslanapa ve Fazlıoğlu, 2006, s.74). Fitil ve Sümeç (Sümek): Kırşehir yöresinde, yün ipliği eğirme sırasında, kola dolayabilmek için, yaklaşık 5 cm. çapında "tops" yapılır. Buna yörede fitil denir. Daha sonra çıkrık ile çok az bükülerek eğrilir. Bu andaki durumuna yörede, sümeç ya da sümek adı verilir (Deniz, 1984, s.37). Gerdirme Mengenesi: Isparta tipi tezgahlarda olan iki yuvarlak içi boş ince demir. Çözgülerin gergin ya da gevşek tutulmasını sağlar (Gönül, 1957, s.3). Göbek(tarla): Mihrabın ortasında kalan bölümdür. Cıvalı, elli motifli ve yıldızlı örnekleri vardır. Cıva, yıldız ve hayat ağacı bu bölümün temel desenleridir (Aktaç, 2002, s.16). Gömlek Yazısı: Gömlek yakalarında görülen işleme motifi örneğidir (Eren, 1980, s.55). Hatayi: Osmanlı halılarında kullanılan motiflerden biri olup, nar çiçeğinin ortadan kesilmiş şeklidir (Kafalılar, 1976). Hayat Ağacı: Ailesinin, sevgisinin uzun ömürlü olması dileğini anlatan bir motiftir (Aktaç, 2002, s.9). Hekim Düğümü: Pazırık halısından beri Türklerin Gördes düğümü kullandıkları anlaşılmıştır. Nomad karakterde ve kaba dokunmuş halılardan tek ilme kullanılmaktadır. Önceleri Isparta atölyelerinde kolay üretme ve işçilik bakımından elverişli olan bu ilme tarzına denir (Aslanapa ve Durul, 1974, s.14). 5
Istar(Dik Tezgah): İki yan ağacı, alt ve üst bazılar, gücüleme çubuğu ve yatağı ile tezgȃhın iskeletinden oluşur (Karahan, 1989, s.138). İbrik: Kula ve Gördes yöresine ait halıların mihrap kısımlarında bulunan ve temizliğe sembol olan desen (Kafalılar, 1976, s.14). Kirmen: İplik bükümü(eğirmek) için kullanılır (Say, 2011, s.243). Kontur: Etraf çizgisi anlamındadır (Kafalılar, 1976, s.17). Lotus: Baklavayı andıran üsluplanmış motif (Aslanapa, 1987). Naturel Motif: Tabiattan alınan şekillerin çiziminde, tabiattakine tamamen sadık kalınarak hazırlanan motiflerdir (Kafalılar, 1976, s.16). Payanda: Tezgȃhın tabla üzerine kurulmasında tabla ile yan ağaçları birbirine bağlamak için kullanılan 5x10 ebadında ağaçlardır (Özel, 1989, s.26). Sandıklı Halı: Tek mihraplı çoğunlukla Türkmen Yıldızı (Göktürk mührü) desenli halı örneğidir (Aktaç, 2002, s.14). Sembolik Motif: Bir şeyi tanıtan, temsil eden veya soyut bir fikri ifade eden motiflerdir (Kafalılar, 1976, s.16). Tabanlık: Konya ve Kırşehir halılarında basılacak yer (Kafalılar, 1976, s.14). Tek Arış Üzerine Bağlanan Düğümler: Düğüm ipliği arışın(çözgü) etrafında bir defa düğümlenerek uçları üste çıkarılır. Aynı sıradaki düğümler arasında birer arış boş bırakılı (Aytaç, 1982, s.136). Tülü: Bir tür halıdır. Ancak tülü, halıda olduğu gibi makas kullanılmaz, düğüm iplikleri bıçakla kesildiği gibi kalır ve hav yüksekliği fazla olan bir halıdır (Öztürk, 1985, s.270). Üslup: Bir devrin, bir ulusun ya da bir sanatçının kişiliği,teknik, renk ve kompozisyonu ile biçim ve anlatım bakımından özelliğidir (Kafalılar, 1976, s.16). 6
Vargel: Dokunan halının atkıları atılırken, çözgüdeki çaprazı (yukarı aşağı indirip kaldırmak suretiyle)açar (Özel, 1989, s.24). Yıldız: Orta alanın kareleri içerisinde haça benzer ve çapraz çiziklerden oluşan biçimdir (Bayraktaroğlu, 1989, s.97). Zeğ: Şap (Say, 2011, s.245). 7
8
BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE Bu bölümde literatür taraması yapılarak oluşturulan kavramsal çerçeve ve konu ile ilgili araştırmalara yer verilmiştir. 2.1.Halı Dokumalar Türk halkının, doğumundan ölümüne kadar, hayatının bir parçası olmuş; kişi, son yolculuğuna bu dokumalardan biri ile çıkmıştır. Bebeğin kundağının bağı, beşiğini sallayan ip, annelerin yaptığı dokumalardandır. Anadolu kadını çocuğunu, kendi dokuduğu beşikte büyütmüş; yaptığı torba içinde, sırtında taşımıştır. Evinin yaygısını, minderini, yastığını, örtüsünü hep halı ve kilim gibi dokumalardan yapmıştır.türk halısı, Orta Asya dan Anadolu ya, tarihin derinliklerinden, günümüze kadar çok değerli geleneksel mesajları taşımış bulunan çok özel bir üründür (Aliyeva, 2012, s.16). 2.2.Halının Tarihçesi Pazırık halısı dünyanın en erken tarihli düğümlü dokumasıdır. Türk (Gördes) düğüm tekniği ile dokunmuş, yün malzeme kullanılmıştır. Zeminde kırmızı, ve üzerinde beyaz, sarı, mavi kullanılmıştır. Türk-İslȃm kültürü içinde halı, toplumun estetik duyuş ve görüşlerinin yansıdığı alanlardan biridir (Ünal, 1998, s.84). Dokunan halılar, o döneme ait özellikleri taşıyan desenler kullanılmıştır. Dokunan döneme ait özellikleri halıların motif, desenlerinde görülebilmektedir. Böylece, günümüzde tarihi dönemlerde dokunan halılar sayesinde o dönemin gelenek görenekleri hakkında fikir sahibi olabilmekteyiz. 9
Türk halı sanatı ile ilgili kaynaklara göre, düğümlü halı Asya da Türklerin yaşadığı, özellikle, yoğun olarak bulundukları Ötüken Bölgesi nde ortaya çıkmış ve buradan dünyadan yayılmıştır. (Deniz, 2000, s.19). Türk halı sanatının gelişmesinde Türkiye Selçukluları nın Önemli bir rol oynadığı açıktır. Türk düğümü ile dokunan ve geometrik motiflerle süslenen halıların yanı sıra, iri kȗfi yazılı bordürlerden oluşan halılar, Selçukluya has karakteristik bir özellik kazandırmıştır. Bununla birlikte Türk halı sanatının en parlak devri, Osmanlı Devleti nin en kudretli olduğu 16. ve 17. yüzyıllar oldu (Yiğit, 2011, s. 137). Selçuklu Halılarından sonra 14.yüzyıldan itibaren halılar; Hayvan Figürlü Halılar olarak ele alınmıştır, Türk halı sanatının yeni bir safhasını meydana getirir. ( Dünya halı sanatının temel kaynağı olan Selçuklu halılarından sonra Türk halı sanatının ikinci parlak devri 16.yy da Uşak ve çevresinde yapılan halılarla başlar. Uşak halılarına menşe olarak, Holbein halıları adı ile tanınan grubun ilk iki tipi kabul edilir. İki esas grup olarak madalyonlu ve yıldızlı Uşak halıları alışılmış isimlerdir (Aslanapa, 1999, s.23). Türk halıların klasik gelişmesi yanı sıra 16.yy n son yarısından başlayarak Osmanlı Saray Halıları olarak ele alınmıştır. Osmanlı Saray halıları, oldukça kaliteli iplikler kullanılarak ve sık dokunuşlarla; desenlerde, kıvrık dal, rumi, hatayi, penç, gül, lale, karanfil gibi çiçekler kullanılmıştır. Türk halı sanatının en parlak devirleri olan 15, 16, 17. Yüzyıllardan sonra Türk halıcılık sanatında bir duraklama devri başlamıştır. 18.yüzyıldan sonra, diğer sanat dallarında olduğu gibi, Türk Halıcılığı nda da bir yavaşlamanın başladığını görüyoruz.19.yüzyıldan itibaren Türk Halıcılığı, Avrupa ve Amerika dan aldığı ısmarlamalara göre, halı dokuyan bir ev sanayi haline gelmiştir. (Görgünay, 1977, s.4) 2.3.Halıların Sınıflandırılması Türk halı ve düz dokumalarının adlandırılmasında kimi zaman üretildiği dönem veya üretildiği yer kimi zaman resmedilen tabloları yapan ressamların adı esas alınırken son 10
dönemlerde desen özellikleri, üretim bölgeleri ve üzerlerindeki süslemelerden giderek yeni adlandırmalar yapılmaktadır (Öztürk, 2011, s.95). Halılar, desenlerine, kullanım amacına ve boyutlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bugünkü halıcılığımızda desen çeşitlerine göre halıları üç grupta sınıflandırabiliriz. Bunlar; Mihraplı halılar, Köşeli ve Göbekli halılar, Raporlu halılardır. Kullanım amaçlarına ve boyutlarına göre halılar Namazlık halısı, Seccade halısı, Yastık halısı, Duvar halısı, Sedir halısı, Çift Halı, Döşek halısı, Taban halısı, Kelle halısı, Somya halısı, Eşik halısı, Minder halısı, Heybe halısı, Torba halısı, Eğer halısı, Semen-Havut halısı olarak sınıflandırılmaktadır (Aytaç, 2013, s.14). Desenlerine göre halılar, Geometrik Desenli, Mihraplı Halılar (Seccade), Bitkisel Desenli ve Hayvan Resimli ve Manzaralı olarak ayrılmıştır (Görgünay, 1977). 2.3.1.Kullanım Amaçlarına Göre Halılar Namazlık Halısı: Üzerinde namaz kılmak için dokunur. Diğer halılardan farklı olarak, namaz kılınacak yöne sembolik bir mihrap yapılır. Mihrabın çevresine ibrik motifi işlenebilir. Mihrabın içine, yukarından aşağıya doğru sarkan, bir kandil yapılır. Bazen kandil çiçek buketi gibi verilir. İbrik temizliği, kandil nur ve ısığı sembolize eder. Bazen mihrabın altında ve üstünde birer dikdörtgen çerçeve bulunur. Bunlara Ege Bölgesi nde ayetlik, Orta Anadolu Bölgesi nde sandık denir (Deniz, 2000, s. 75). Seccade Halısı: Namazlık halısından büyük, kelle halısından daha küçük, büyük halıların yetmediği yerleri doldurmak üzere dokunmuş her halıya seccade denir. Seccade namazlık değildir, ancak mecbur kalındığında, diğer halılara göre daha küçük boyutlu olduğu için, kȃbe yönüne çevrilip, namaz kılınabilir. Mihrap nişi yoktur (Deniz, 2000, s.75). Yastık Halısı: Yastık halılar; yerde oturma düzeninin bir parçası olarak duvara dayanan, içleri dolgulu sırt dayanaklarıdır (Aral, 2013, s.5). Eski örnekleri insanların sırt genişliğinden biraz daha büyüktür. Özellikle Konya, Kayseri gibi yörelerde, odalar altı yastıkla doldurulabilecek büyülükte yapılır. Bir odayı dolduracak sayıdaki yastıklara takım yastık denir (Deniz, 2000, s.75). 11
Duvar Halısı: Duvarı süslemek, duvardan gelecek nem ve soğu önlemek üzere dokunmuş halılara duvar halısı denir. Günümüzde hala dokunmaktadır. Desenleri yörelere göre değişir. Boyutları evin ölçülerine göre ayarlanır. Çoğunlukla göbeklidir (Deniz, 2000, s.75). Sedir Halısı: Eski evlerde pencere önlerine, bazen de, odanın iki uzun kenarına yapılan, halkın sedir, seki, makat, divan gibi isimlerle adlandırdığı, yerden yaklaşık 25-30 cm. yükseklikteki bölümlerin üzerine serilir (Deniz, 2000, s.75). Çift Halı: İki halıdan (parça-şak) meydana gelir. Günümüzde hala dokunmaktadır. Konya, Kayseri, Niğde, Aksaray gibi merkeze bağlı köylerde büyük odalara sermek için kullanılır (Deniz, 2000, s.76). Döşek Halısı: Yatak halısı diye de bilinir. Döşek yerine serip, kullanmak için kullanılır. Bu nedenle uzun havlıdır. Günümüzde bunun yerine, minder halısı (yer minderi, sandalye minderi) dokunmaktadır (Deniz, 2000, s.76). Taban Halısı: Büyük boy halılara verilen isimdir. Eskiden büyük odalara serilen bu halılar günümüzde salonlara serilmektedir. Günümüzde hemen hemen her merkezde dokunmaktadır (Deniz, 2000, s.76). Kelle Halısı: Taban halılarının bir boy küçüğüdür. Salondan daha küçük odalarda kullanılır. Genellikle tek kullanılır (Deniz, 2000, s.75). Somya Halısı: Somya üzerine sermek için kullanılır. Günümüzde de dokunur, desen açısından, kelle ve taban halılarının süslemelerine sahiptir (Deniz, 2000, s.75). Eşik Halısı (Çeyrek Halı): 12
Kapı eşiğine sermek için kullanılır. Taban halılarının serilmesinden sonra, veya taban halısının arta kalan yerleri doldurmak için de kullanılır. Taban halısı serildiğinde, özellikle, taban halısının yetişmediği yere veya taban halısından önce basılması için kapı eşiğine serilir. Bu nedenle son zamanlarda çeyrek halı da denir (Deniz, 2000, s.75). Minder Halısı: Minder halısı, günümüzde, hem yere oturmak, hem de sandalye üzerine sermek için dokunmakta ve dokundukları yerlere göre yer minderi, sandalye minderi şeklinde isimlendirilmektedir (Deniz, 2000, s.75,76). Heybe Halısı: Heybe, yün, pamuk veya devetüyünden dokunur. İçerisinde, azık (yiyecek), çeyiz eşyası veya yük taşımak için kullanılır.ik igözlüdür. Orta yerinde, insanların boynundan geçirip, gözlerden birinin önüne, diğerini arkasına aldığı, bir yarık (yırtık) bulunur. At üzerine atılanlara at heybesi, çeyiz taşınanlarına nakışlı heybe, kına götürmek için kullananlara kınacı heybesi adı verilir. Bazen, heybenin türüne bakılmaksızın, gözlerin çevresi saraçlanır (deri dikilir) (Deniz, 2000, s.77). Torba: İçerisinde yiyecek taşımak, ev süslemesinde kullanmak üzere dokunur (Deniz, 2000, s.77). Eğer Halısı: At, deve v.b hayvanların eğer veya semeri altına sermek için dokunur. Süslemeleri diğer halılardan farksızdır (Deniz, 2000, s.77). Semer- Havut Halısı: Deve semeri için de halı dokunur. Buna da semer halısı denir. Genellikle, deve semerine havat veya havut (hamut) denir (Deniz, 2000, s.77). 2.4.Halı Dokumada Kullanılan Araç ve Gereçler Halı dokumada kullanılan araçlar; tezgâh, çözgü aracı ve bazı yardımcı araçlar(kirkit, bıçak ve halı makası) dır. Kullanılan gereçler ise, çözgü, atkı ve ilme iplikleridir. 13
2.4.1.Halı Dokumada Kullanılan Araçlar Tezgȃhlar yatay ve dikey olmak üzere iki çeşittir. Yere dik olarak kurulan dikey tezgah,sarmalı (Isparta tipi) tezgah ve Germeli (Hereke tipi) olarak ayrılır. Sarmalı tip tezgahta, aşağı ve yukarda bulunan yassı tahta vardır. Diğer parçalar ise, çözgü direkleri, levent demirleri,gücü sopası ve çapraz çubuktur.çözgü direkleri alt ve üst kısımda vardır.alt direğe halı,üst direğe çözgü sarılır.gücü sopası, leventlerin ortasında bulunur ve üzerine gücü ipleri sarılır. Sayesinde, düğüm atması kolaylaşır. Çapraz çubuk, çözgülerin arasını açmaya yarar.germeli tip tezgahlarda,çözgüler tezgah üzerinde yapılmaktadır. 2.4.2.Halı Dokumada Kullanılan Gereçler Halı dokumada kullanılan gereçler; atkı, çözgü ve ilme iplikleridir. 2.5.Halı Dokuma Aşamaları Türk halı ve kilimlerini önemli kılan özellikleri dokumasının sıklığı, renklerinin sabitliği ve desenlerinin özgün olmasıdır (Benli, 2012, s.19). 2.5.1.Çözgü Hazırlama Halı dokunmadan önce birtakım dokumaya hazırlık aşamaları vardır. Ancak bu işlemlerden önce çözgünün hazırlanması gerekir. Düzgün hazırlanan çözgü halının düzgün dokunması demektir. 2.5.1.1.Çözgünün Hesaplanması Çözgü tel sayısı dokunacak kilim kalitesine göre her 10 cm.ye girecek çözgü sayısına göre hesaplanır. Örneğin; 10 cm. de 50 çözgü teli varsa, 1.30 metre eninde bir kilimdeki veya halıdaki 13 dm. İçin 50 13= 650 adet çözgü teli gerekir. Çözgü uzunluğu ise dokunacak kilimin uzunluğuna saçak payları ve 50 cm tezgȃh payı ilave edilerek hesaplanır (Soysaldı, 2009, s.22). 14
Aynı işlemler halının dokunmasında da geçerlidir. 2.5.1.2.Çözgü Hazırlama Yöntemleri Germe tip tezgahlar hem dikey hem de yatay durumda kullanılmaktadır. İki durumda da aynı şekilde hazırlanır. Germe tip tezgahlarda çözgü hazırlarken şunlara dikkat edilmelidir. Önce dokunacak halının boyuna göre, tezgahı seçip leventler birbirine paralel olmalıdır. Alt levendin üzerine gelecek şekilde çözgü gücüsü yerleştirilmelidir. Alt, üst leventler ve gücünün üzerine 10 ar cm. ara ile çizilerek işaretlenmelidir. Gerginlik ayarı tek kişi tarafından hiç ara verilmeden yapılmalıdır. Böylece daha düzgün bir çözgü elde edilmiş olur. Çözgüye başlamak için ipliğin ucu çözgü gücüsünün üzerindeki ilk çizgiye bağlanır. Gelen iplik, alt levendin altından (arkasından), üst levendin üzerinden dolanarak öne verilir. Tezgahın önüne gelen çözgü ipliği çözgü gücüsüne geçirilerek geriye üst levendin üzerinden( arkadan) alt levendin altından dolanarak öne, çözgüye yerleştiren kişiye verilir. Bu şekilde devam edilir. Önceden hesaplanan çözgü tel sayısı tamamlanır (Soysaldı, 2009, s.22,23). Eğer çözgü işlemi sarma tip tezgahta yapılıyorsa aşağıdaki işlemler yapılmalıdır. Eğer bir atölyede çalışma yapılıyorsa çözgü aracındaki hareket eden aparat kilim boyuna göre hesaplanan çözgü uzunluğu mesafesinde ayarlanarak sabitlenir. Dışarıda ise, hesaplanan uzunluk kadar ara mesafesi bırakılarak duvar veya yere iki kazık çakılır. Çözgü mutlaka bir usta tarafından yapılmalıdır. Çözgü aracı üzerindeki çözgü boyunda ayarlanan dikey aparatlar etrafına çözgü ipliği ile yatık sekiz çizilerek dolanmak suretiyle hazırlanır. Çözgü tel sayısı tamamlanıncaya kadar bu işleme devam edilir. Ayrıca çözgünün iki ucunda her bir çözgü, bir zincir içine alınarak çözgü zinciri örülür. 15
Çözgünün dolandığı kazıkların veya aparatların (açmış olduğu) çözgü aralığından çapraz ara ipliği geçirilir. Bu iplik ile çözgünün her iki tarafından çözgü genişliğini verecek şekilde uzunluk bırakılarak birbirine bağlanır. Bu ara ipleri çözgünün takılmasında kolaylık sağlar. Yapılan zincir örgü çözgü tellerinin birbiri üzerine geçerek sırasının karışmadan tezgaha taşınmasını ve sıralı yerleşmesini sağlar (Soysaldı, 2009, s.24). Kilim dokuma için yapılan tüm bu işlemler halı dokumada da yapılmaktadır. 2.5.2.Çözgünün Tezgȃha Aktarılması Çözgü aracından çözgü çubuklarına aktarılan çözgüler, 10 cm. ye girmesi gereken çözgü sayısına dikkat edilerek açılıp dokuma enini verecek şekilde çubuk üzerine yerleştirilir. Hazırlanan çözgü çubukları, tezgȃh üzerindeki yuvalara, önce üstlevente yerleştirilip gergin tutularak sarılır, sonra yerleştirilerek gerginlik ayarı yapılır. Bu arada her 10 cm ye giren çözgü sayısının istenilen kaliteye uygun olup olmadığı da kontrol edilir. Ele alınan renkli bir iplik ikişer cm. ye giren çözgü sayılarını ayırmak için alt- üst geçirilip, 10 cm de renk değiştirilerek kaç 10 cm. olduğu tespit edilir (Soysaldı, 2009, s.25). 2.5.3.Varangelen Çubuğunun Yerleştirilmesi Varan gelen çubuğu çapraz ara ipliğinin bulunduğu, alt levent tarafına gelen ağızlıktan geçirilir. Varan gelen çubuğunun aşağıya çekilmesi hareketiyle birinci atkı ağızlığı açılır. Diğer çapraz ipliği ise yerinde kalmalıdır. Çözgü kopması gibi durumlarda kaybolan ucun bulunması, çözgünün eklenmesi gibi işlemler buradan yapılır (Soysaldı, 2009, s.26). 2.5.4.Gücü Örme Tezgȃhın orta hattına yatay olarak gücü çubuğu yerleştirilir. Gücü çubuğu çubuğu üzerine gücü ipliği iki uçtan bağlanarak gerilir. Gücü ipliği üzerine arka çözgülerin hareketini 16
sağlayacak şekilde mesafeli bağlanarak sabitlenmesi ile gücü örgüsü örülür. Arka çözgü ipliklerini öne alarak, ikinci ağızlık açmak için örülen bir örgüdür (Soysaldı, 2009, s.26). 2.5.5.Zincir (Çiti) Örme Zincir(Çiti) halı dokumaya başlamadan önce çözgü ipliklerinin düzgün bir şekilde durmasını ve atılacak düğümlerin sağlam bir zeminde olmasını sağlamak amacıyla yapılır. Yumağın ucu sağ taraftaki bir çift çözgü teline bağlanır, sonra yine bir çift çözgü teli alınır. Yumak bu çift çözgü telinin arkasından dolaştırılarak ön tarafa diğer elle oluşturulan halkanın arasından geçirilir ve çözgü iplikleri çift çift alınarak aynı teknik ile bir sıra çiti örgüsü tamamlanır. 2.5.6.Kilim Dokuma (Halı Kilimi) Kilim halının her iki ucunda bulunan bir dokumadır. Halı kilimi dokumanın genişliği yapılacak halının ebatlarına göre değişiklik gösterir Dokuma için atılan ilk atkı süzme atkıdır. Çözgü ipliklerinin arasından atkı ipliği, halının eninde boylu boyunca geçirilir. Bu ilk sıra kilim örgüsü kirkit yardımıyla düzgün bir şekilde çiti örgüsü üzerine yerleştirilir. Yapılan bir sıra süzme atkıdan sonra varan gelen yukarı doğru itilerek gücü ağacına en uzak duruma getirilir. Atkının atılması sırasında çözgü ipliklerine basılmak suretiyle çözgü iplikleri birbirinden ayrıldığından bu atkıya basma atkı adı verilmiştir. Basma atkı süzme atkıda olduğu gibi çözgü boyunca çekilmez, çözgü içerisinde bol bırakılır. Bol bırakılan bu atkı iplikleri kirkit yardımıyla çözgü iplerinin arasına diş diş oturtulur. 2.5.7.Havlı Dokuma (Halı Dokuma) Halı dokumada kullanılan dört çeşit düğüm vardır. Bunlar Türk (Gördes), İran(Sine) düğümü, Hekim (Isparta) düğümü ve Tek Çözgü üzerine düğümdür. 17
2.5.7.1.Gördes (Türk, Kapalı, Simetrik) Düğümü Manisa'nın ilçesi olan Gördes, Anadolu'da bir halı merkezi olduğundan, bu düğüm şekli ismini buradan almıştır. Gördes düğümünde, renkli yün ipliğinin bir ucu bir ipin öteki ucu ise bitişik ipin üzerine düğümlenir. Gördes düğümü ile dokunan halılar, İran düğümünden daha sağlamdırlar. Düğüm özelliğinden dolayı daha çok geometrik,üsluplanmış ve köşeli desenler için elverişlidir. Gördes düğümü, bütün Türk ve Kafkas halılarında, bazı İran ve İngiliz halılarında kullanılmıştır (Çelik, 2010,s.15). Halk arasında çift düğüm, kalfa ilme olarak bilinir (Deniz, 2000, s.73). 2.5.7.2.Sine (İran, Açık, Asimetrik) Düğümü Düğüm ipliğinin yalnız bir ucu bir ipin etrafına sarılır, diğer ucu ise sarılmadan bitişik arışın arkasından üste çıkarılır. Sine tekniğinde düğüm ipliklerinin uçları birbirine daha yakın olduğundan, bu çeşit halılar daha yumuşak ve Gördes düğümü ile dokunmuş halılar kadar sağlam olmazlar (Çelik, 2010, s.15). Halk arasında tek düğüm adıyla bilinir (Deniz, 2000, s.73). 2.5.7.3.Hekim Düğümü Günümüzde Isparta halılarında uygulanır. Tek düğümlü halılardan farkı, atkı iplerinin, Türk halılarındaki gibi, baştan sona kadar götürülmemesi, belli bir yerden geri döndürülmesidir. Her dokuyucu kendi bulduğu alan içinde geri döndürülür. Bu nedenle Isparta halılarında, Türk düğümlü halılardaki gibi, belirli bir süpürme yönü yoktur. Halı yüzeyinde havlar, değişik yönlere yatar (Deniz, 2000, s.73). 2.5.7.4.Tek Çözgü Üzerine Düğüm Avrupa duvar halılarında ve İspanya halılarında kullanılmıştır. Desen ipleri çözgüler üzerine sarılarak yapılır. Dokuma sırasında çözgüler birer atlatılır. Bir sargı, bir atlama yapılır (Deniz, 2000, s.73). 18
Süzme Atkı: Süzme atkı atmak için varan gelen gücü ağacına yakın duruma getirilir. Bu durumda çözgü iplerinin yarısı önde diğer yarısı arkada bulunur. Ön ve arkada bulunan çözgü iplerinin arasından atkı ipliği halının eninde boylu boyunca geçirilir. Bu işlem çözgü ipleri birbirlerinden yarı yarıya ayrılmış durumda bulunduklarından kolaylıkla gerçekleştirilir. Bu nedenle de bu tip atkıya süzme atkı adı verilir. Bir sıra süzme atkı atıldıktan sonra kirkit yardımıyla atkı çiti örgüsünün üzerine yerleştirilir. Yerleştirme işleminin çok düzgün yapılması gerekir. Eğer düzgün olmazsa dalgalı bir yapı oluşur ve bu dalgalı yapı halının daha sonraki sıralarına aynen yansır. Motifler düzgün bir şekilde ortaya çıkmaz. Kenar Örgüsü: Halının iki yanında ilme atılmayan kısma kenar örgüsü denir. Kenar örgüsü için hazırlanan yumaklar, diğer iplerinden bağımsız olarak kullanılır. Kenar örgüsü için iki çözgü çifti kullanılır. Kenar örgüsü, süzme atkı atıldıktan sonra atkı ipliği halının bir kenarında iken kenar örgü ipliği kenar çözgülerine sekizler oluşturacak şekilde sarılır (Megep, 2011, s.48). Hav Yüksekliği Halının ilmelerini atmaya başlamadan önce desen kolay görünecek bir yere yerleştirilir. Halının desen ve kenar örgüsü için ayrılan çözgü telleri sayılarak kontrol edilir, desenli kısmın ortası bulunur ve düğüm atmaya halının ortasından başlanır. Desen üzerinde halı ortasında bulunan ilme tezgâh üzerinde bulunan orta çözgüye bağlanır. Daha sonra dokunan sırada bulunan ve aynı renkte olan ilmelerin başlangıç ve bitiş noktalarındaki düğümler bağlanır. Aynısı halının simetrisi olan diğer tarafa da bağlanır. Daha sonra desene bakılarak diğer bütün ilme ipleri bağlanarak bir sıra tamamlanır. Üzerine atkı iplikleri atılır ve kirkitle uygun bir şekilde sıkıştırılır. Dokunan ilmeli sıra ayarlı makas ile kesilir. 19
2.5.8.Bitim İşlemleri Halı dokunduktan sonra, başlangıcında dokunan kilim örgüsü ve zincir (çiti) bitim işlemlerinde de yapılır. Bitim işleminde yapılan kilim örgüsü başlangıçta yapılanın eni ile aynı ende yapılır. Ayrıca başlangıçta bırakılan saçak payı bitiminde de bırakılır. Tüm bu işlemlerden sonra halının makasla kesim işlemi yapılmaktadır. 2.5.8.1.Saçak Bağlama Halı tezgȃhtan çıkarıldıktan sonra saçak bağlama yapılır. Çeşitli şekilde saçak bağlama teknikleri vardır. -Tekli Saç Örgüsü: İkişer ilmek tutularak üçlü saç örgüsü ile 5-6 cm örülerek uçları çözgüde kullanılan ip ile bağlanır. Saçak uçlarının bozuk olan yerleri makasla kesilerek düzeltilir (Megep, 2011, s.58). -Atlamalı Saç Örgüsü: İkişer ilmek tutularak üçlü saç örgüsü örülür uçları bağlanır. Daha sonra bir örgü atlanarak iki saç örgüsü birbirine bağlanır. Soldan sağa bağlama bittikten sonra örgülerin uçları 4 5 cm aynı hizada makasla kesilir İki-Üç Atlamalı Saç Örgüsü: Örülen saçaklar iki ya da örgü atlama yapılarak örgüler çaprazlama birbirine bağlanır. 2.5.8.2.Halının Arka Yüzeydeki Tüylerin Temizlenmesi Halının arkasındaki ve saçaklarındaki ince tüyler ucu alevli tüplü pürmüz ile dağlanarak yakılır. 20
2.5.8.3.Halının Temizlenmesi Tezgâhtan çıkan halı kaba kırkım yapılıp saçakları örüldükten sonra halı yıkama atölyelerinde çeşitli işlemlerden geçirilerek halı yıkanır, temizlenir. 2.5.8.4.Halının Kurutulması Santrıfirizli halı kurutma makinesinde halıdaki su tamamen alınır, kurutulur. Nemli çıkan halı, açık havada gölgede asılarak kurumaya bırakılır. 2.6.Halılarda Görülen Hatalar 2.6.1.Abraj Eldeki mevcut iplerin değişmesinden oluşan hatadır. Telafisi güçtür (Çetin, 1969, s.15). 2.6.2.Atkı Fışkırığı İkinci atkının gevşek vurulmasından meydana gelir (Çetin, 1969, s.16). 2.6.3.Desen (Nakış) Hataları Dokuyucunun dikkatsizliğinden oluşan hatadır (Çetin, 1969, s.16). 2.6.4.Çarpıklık Halının alt ucunu birleştirdiğimiz zaman iki ucunun tam gelmemesi ve iki ucunun da geride kalmasıdır (Çetin, 1969, s.16). 2.6.5.Basıklık Çözgü telleri ayarlanırken bazı yerlerinin sık bazı yerlerinin seyrek atlanmasından ileri gelir. İlme iplerinin kalın veya inceliğinden ileri gelir (Çetin, 1969, s.16). 21
2.6.6.Zikzak (Ondele) Halının kenarlarında bulunan dokuyucunun dikkatsizliğinden kaynaklanan halılardır (Çetin, 1969, s.16). 2.6.7.Kuru Atkı İkinci atkının sık verilmesinden kaynaklanan hatadır (Çetin, 1969, s.16). 2.6.8.Kırkım Hatası Makasın ayarının sık sık kurcalamaktan ve dokuyucunun düzgün kesememesinden kaynaklanır (Çetin, 1969, s.16). 2.6.9.Topal Düğüm Makas ayarından bir ucu kısa olan düğüme topal düğüm denir (Çetin, 1969, s.16). 2.6.10.Ende Açılma Halının çok oturmasından meydana gelir (Çetin, 1969, s.16). 2.6.11.Ende Daralma Halının az oturmasından ve ikinci atkının sık verilmesinden meydana gelen hatadır. Halının boyu uzar (Çetin, 1969, s.16,17). 2.6.12.Potluk (Kavruk) Çözgü ayarlanırken çözgü tellerinin gevşek kalmasından olur, halıyı yere serdiğimiz zaman yere tam oturmaz kabarık olur (Çetin, 1969, s.17). 22
2.6.13.Kör Düğüm İlmenin iki ucu halının arka kısmında kalır ön tarafı makasın ayrından kısa ve kıvrık olur (Çetin, 1969, s.17). 2.7.Halk Eğitimi Merkezleri 2.7.1.Halk Eğitimi Merkezlerinin Tanımı ve Tarihçesi Halk eğitimi şu ya da bu ad adı altında yetişkinlere yönelmiş bir eğitim biçimi olarak, geçmişte de uygulanan bir eğitim türüdür. Fakat eskiden halk eğitimi, insancıl, dinsel duygularla, iyilik severlik çerçevesinde, öğrenimden yoksun kalmış olan sınıfların, daha iyi vatandaş, daha ahlaklı vatandaş olarak çalıştırana, yönete karşı, görevlerini daha iyi yerine getirmesini sağlamaya yararlı bir araç görevini yapıyordu. Zamanla, halk eğitimi, aşağı katmanlardan yetişkinlere din kitapları okumasını öğretmek, onları tarihlerine, yazgılarına, katlanmaklarını sağlamak, amacından, uzaklaşarak, önce insanın öğrenme gereksinimlerini giderici bir yöne çevrilmiştir. Sonra da öğrenim çağında iken, eğitim fırsatına kavuşmamış, örgün öğrenimden yararlanmamış olan yetişkinlere gerekli eğitimin en alt düzeyini sağlamak amacına yönelmiştir. Son yüzyıl içinde de, halk eğitimi, eğitimin yalnızca seçkinlerin, güçlülülerin, *yararlanabilecekleri, bir olanak olmaktan çıkmasına, güçsüzlerin bilinçlenip, siyasal, ekonomik ve toplumsal kurtuluşlarına yardımcı bir nitelik kazanmıştır ( Geray, 2012, s. 403,404). Türkiye de İkinci Kalkınma Planı zamanında, örgün eğitimin içinde bunun tamamlayıcısı olarak yaygın eğtiim adı altında halk eğitimi ele alınmıştır.üçüncü Beş yıllık kalkınma planında, ağırlık mesleki ve teknik halk eğitimine verilmiş, bu alandaki çalışmaların tek elden yönetilmesi için ayrı bir örgüt kurulması öngörülmüştür (Geray, 2012, s.406). Yurdumuzda modern halk eğitimi hareketinin başlangıcını İslam Öğretim Cemiyeti (Cemiyet-i İslamiyet-i Tedrisiye) tarafından 1865 yılında İstanbul un Bayezıd semtinde açılan "Çırak Mektebi" teşkil etmektedir.bu okulun amacı, Kapalıçarşı esnafında çalışan çocuklar ve çevre halkına okumayazma hesap ve dini bilgiler öğretmekti.bu okul, 1928 yılına kadar devam etmiştir (Taşdemirci, 1996, s.495). Halk eğitimi faaliyetleri 1911 yılında "Türk Ocakları" vasıtasıyla İstanbul dışına taşınmıştır.1913 yılında Tedrisat ı İptadiye Kanun-u Muvakkati (Geçici İlköğretim 23
Kanunu) ile "Elişleri ve İhtilaf Mektepleri" nden söz edilerek Halk Eğitimine resmen yer verilmiştir (Taşdemirci, 1996, s.495). Atatürk döneminde halk eğitimi kurumları ve faaliyetleri 3 safhada incelenebilir. Bunlar halk dersaneleri, Millet Mektepleri ve Halk Evleri dir (Taşdemirci, 1996, s.497,499). 2.7.2.Halk Eğitimin Önemi ve İşlevleri Halk eğitimin görevleri, toplumun yapısını, özellikleri, gereksinmeleri ve özlemleri, Anayasa ilkeleri, planlı kalkınma erekleri ve ulusal eğitim sisteminin amaçları ile belirlenmektedir(geray, 2012, s.409). Halk eğtimin görevleri; Anayasa doğrultusunda Türkiye nin demokratik, lȃik, ulusal ve sosyal devlet anlayışına uygun insan haklarına saygılı bir toplum niteliğine kavuşmasına, ilerlemesine, kalkınmasına, çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmasına yardımcı olmaktır( Geray, 2012, s.410). Halk eğitimin yukarıdaki görevlerine bağlı olan diğer görevleri ise; Ulusal eğitimi tamamlamak, eğitimin fırsat eşitliğinin gerçekleşmesine yardımcı olmak, Planlı kalkınma ereklerinin gerçekleşmesine yardımcı olmak, Ulusal bütünleşmeye katkıda bulunmak, Vatandaşın demokratik sürece katılmasına yardımcı olmaktır (Geray, 2012, s.411). 2.8.Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi 1971 yılında kurulmuştur. Daha önce ilçe sınırları içindeki çeşitli binalarda çalışmakta iken 2006 yılında şu anda İmam Hatip Lisesi ve Ortaokulu olarak kullanılan binaya taşındı.2013 yılı Eylül ayında ise Köylere Hizmet Götürme Birimi Binasının 1. katına taşınıp faaliyetlerini burada yürütmektedir.halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü nü ilçemizde ilk defa Hamdullah KIZILAY yapmıştır. Daha sonra kurumumuzda çeşitli müdürler çalışmış olmakla beraber şu an kurum müdürlüğü Özdemir DOĞAN tarafından yürütülmektedir (Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi Tarihçesi, 2013). 24
Taşlıçay Halk Eğitimi merkezinde kurulduğu yıldan itibaren yani 1971 yılından bu yana, Halı- Kilim kursu verilmektedir. 2.9.Ağrı İli Taşlıçay İlçesi Ağrı iline 32 km. uzaklıkta olan Taşlıçay ilçesi doğusunda Diyadin ve Doğubeyazıt ilçeleri, Kuzeyinde Iğdır, batısında Merkez ve Hamur ilçesi, güneyinde Van ili ile çevrilidir. İlçe, Türkiye-İran transit yolu üzerinde Murat nehrinin kuzey kıyısında kurulmuştur. Taşlıçay ilçesine bağlı 37 köy, 21 mezra mevcuttur. İlçeye bağlı belde bulunmamaktadır. İlçe ekonomisi hayvancılıktır (Taşlıçay Kaymakamlığı Genel Durum Coğrafi Konumlar, t.y.). Taşlıçay ilçesinin çeşitli köylerinde yöre halkı tarafından geçmişte halı ve kilim dokunmuştur. 25
26
BÖLÜM III YÖNTEM Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanması, verilerin analizi ve yorumlanması hakkında bilgi verilecektir. 3.1.Araştırma Modeli Bu araştırmada tarama modeline dayalı betimleme araştırma yöntemi kullanılmıştır. 3.2.Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Ağrı ili Taşlıçay ilçe merkez ve köylerinde bulunan el dokuması halılar ve halı dokuyucuları oluşturmaktadır. Örneklem ise ilçe merkezinde ulaşılabilen 16, aşağı toklu köyünde 12 ve yukarı düz meydan köyünde 6 halı, 2013-2014 yılı Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezinde Kilim Kursuna katılan 30 kursiyerden oluşmaktadır. Tablo 1. El Dokuması Halıların Tespit Edildiği Yerler Araştırmaya Alınan Halılar f % İlçe Merkez 16 47,05 Aşağı Toklu Köyü 12 35,29 Yukarı Düz Meydan Köyü Toplam 6 17,64 34 100 27
3.3.Verilerin Toplanması Literatürden yazılı kaynaklar taranarak kavramsal çerçeve ile ilgili veriler toparlanmıştır. Veri toplama aracı olarak uzman yardımı alınarak bilgi formları ve anket kullanılmıştır. Araştırma grubuna ve yöredeki halıcılığa ait veriler, 2014 yılının Haziran ve Temmuz aylarında, Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde yaşayan ve evlerinde el dokuması halı bulunan ve Taşlıçay Halk eğitimi Merkezinde Halı kursuna katılan bireylerden toplanmıştır. Ayrıca, halıların genel ve detay fotoğrafları araştırmacı tarafından çekilerek bilgi formlarına eklenmiştir. 3.4.Verilerin Analizi Literatürden toplanan bilgiler doğrultusunda kuramsal temeller oluşturulmuştur. Anket ve bilgi formları ile elde edilen verilerin çözümlenmesinde çizelgeler oluşturularak, frekans ve yüzdeleri alınarak yorumlanmıştır. Yöreye yakın alanda yapılan daha önceki araştırma sonuçları ile karşılaştırılarak yöresel özellikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. 28
BÖLÜM IV BULGULAR ve YORUM Bu bölümde, Ağrı ili Taşlıçay ilçesi Halıcılığının alan araştırması verilerinin analizi yapılarak tablolar ve yorumları yapılmış, fotoğraflar üzerinden yapılan çizimlerle yörenin halı desen kataloğu oluşturulmuştur. 4.1. Ağrı İli Taşlıçay İlçesinde Bulunan Halıların Yapılış Yıllarına Ait Bilgiler Yörede halıcılığın ne zaman başladığı bilinmemektedir. Ancak yörede bulunabilen el dokuması halılarının yapılış yılları hakkındaki veriler tablo 2. de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 2. Yörede Üretilen Halıların Yapılış Yıllarının Dağılımı Yıllar f % Tarihlendirilemeyen 1 2,94 1950-1960 8 23,52 1961-1970 9 26,47 1971-1980 1 2,94 1981-1990 15 44,11 Toplam 34 100 29
Tablo 2. incelendiğinde; Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde, el dokuması halıların en fazla % 44,11 ile 1981-1990 yılları arasında dokunduğu, daha sonra % 26,47 ile 1961-1970 yıllarında ve son olarak halıların en fazla dokunduğu diğer yıl ise % 23,52 ile 1950-1960 yılları arasıdır. Araştırma sonucuna göre; 1971 ile 1980 yıllarında ise, ilçede en az halı dokunmuştur. Ayrıca, araştırmaya alınan halılardan bir tanesinin dokunduğu yılın hangi yıl olduğuna ulaşılamamıştır. Araştırma sonucuna göre; Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde, araştırmaya alınan el dokuması halıların en fazla 1981 ile 1990 yılları arasında dokunduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca, 1950-1970 yılları arasında da toplam 17 adet halı dokunduğu, o yıllarda da yine fazla sayıda halının dokunduğu anlaşılmaktadır. 4.2.Yöredeki Halıların Cins, Boyut ve Kullanım Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde araştırmaya alınan el dokuması halıların cinsi ve boyut özellikleri hakkındaki veriler tablo 3. 'de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 3. Halıların Cins, Boyut Özelliklerinin Dağılımı Halı çeşitleri f % En(cm) f % Boy(cm) f % Taban Halısı 23 67,6 106-200 18 78,2 140-200 2 8,69 201-300 2 8,69 201-300 2 8,69 301-366 3 13 301-400 16 69,5 440-479 3 13 Yastık 10 29,41 49-50 1 10 80-100 8 80 50-58 9 90 101-117,5 2 20 Seccade 1 2,94 92 1 2,94 148,5 1 2,94 30
Tablo 3. İncelendiğinde; araştırmaya alınan halıların %67,6 'sı taban, %29,41'i yastık ve % 2,94' ü ise seccade halısıdır.taban halılarının enleri incelendiğinde, % 78,2'si 106-200 cm,%13'ü 301-479 cm, %8,69'u ise201-300 cm arasındadır.boyda ise, %69,5'u 301-400 cm, %8,69'u 140-300 cm arasındadır. Araştırma sonucuna göre taban halıları ölçüleri enden az 106,en fazla366 cm; boyda en az 140, en fazla 479 cm dir. Tablo 3. İncelendiğinde araştırmaya alınan el dokuması halıların % 29,4' ü yastık halılarını oluşturmaktadır. Yastık halılarının % 90 nın eni 50 60 cm, %10' unun ise, 40 50 cm arasındadır. Boy olarak ise, %80'i 80 100 cm, % 20' si ise 100 cm üzerindedir. Araştırma sonucuna göre yastık halılarının ende en az 49, en fazla 58 cm, boyda en az 80 en fazla 117,5 cm'dir. Tablo 3. İncelendiğinde, araştırmaya alınan el dokuması halıların % 2,4' ü seccade halısıdır. Seccade halısı, en x boy 92 x 148,5 cm ' dir. Araştırmaya alınan seccade halısının halı kilimi uzunlukları kenarlarından dikili olduğundan ölçüleri alınmamıştır. Seccade halılarının üst ve alt saçak uzunluklarının % 2,94' ü 2 cm ' dir. Tablo 4. Halıların Halı Kilimi ve Saçak Uzunluklarının Dağılımı Halı çeşitleri Halı Kilimi(cm) Saçak Uzunluğu(cm) Üst (cm) f % Alt f % Üst (cm) f % Alt f % Taban Halısı 0,5-1 5 22,7 0,5-1,5 7 31,8 2-5 8 40 3-5 4 20 1,5-2 11 50 1,6-2 7 31,8 6-10,5 7 35 6-10 9 45 2-1,5 6 27,2 2-1,5 8 36,3 11-15 5 25 11-20 7 35 Yastık 0,2-1 4 66,6 0,4-2 7 77,7 2-5,5 2 100 2-5 2 100 1,1-3 2 33,3 1,1-3 2 22,2 Seccade 2 1 2,94 2 1 2,94 Toplam 29 32 22 18 31
Tablo 4. İncelendiğinde; Taban halılarının % 50' si halı kilim üst kenarının uzunluğu 1,5 2 cm arasında tespit edilmekle birlikte, % 27,2 ' si 2 cm üzeri ve %22,7' si 0,5 1 cm arasındadır. Tabloda taban halılarının % 36,3' sinin halı kilimi alt kenarının uzunluğunun 2 cm üzeri, % 31,8' si 1,6 2 cm arasında ve % 31,8'si 0,5 1,5 cm arasında olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre taban halıları ölçüleri halı kilimi üst kenar uzunluğu en az 0,5.en fazla 5 cm, halı kilimi alt kenar uzunluğu en fazla5 cm, en az 2 cm dir. Tabloda, saçak uzunlukları da yer almaktadır. Buna göre taban halılarının üst saçak uzunluklarının %40' ı 0 5 cm, % 35'i 6-10 cm ve % 25'i 11-15 cm arasında olduğu anlaşılmaktadır. Taban halılarının alt saçak uzunluklarının % 45' i 6 10 cm, % 35' i 11 20 cm ve % 20' si 0 5 cm arasındadır. Araştırma sonucuna göre taban halılarının üst saçak uzunlukları en az 2, en fazla 15 cm, alt saçak uzunlukları en az 3, en fazla 20 cm'dir. Tablo 4. İncelendiğinde; Yastık halılarının % 66,6' sı halı kilim üst kenarının uzunluğu 0 1 cm arasında tespit edilmekle birlikte, % 33,3 ' ü 1 cm üzerindedir. Tabloda yastık halılarının % 77,7' sinin halı kilimi alt kenarının uzunluğunun 0-5 cm % 22,2'si ise 5 cm arasında olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, araştırmaya alınan yastık halılarının halı kilimi üst kenar uzunluğu en az 0,2, en fazla 3 cm; halı kilimi alt kenar uzunluğu en az, 0,4 en fazla 3 cm' dir. Tabloda, yastık halılarının alt ve üst saçak uzunluklarının % 100' ü 2-5,5 cm arasındadır. Araştırma sonucuna göre, araştırmaya alınan yastık halılarının üst saçak uzunlukları en az 2 cm, en fazla 5,5 cm; alt saçak uzunlukları en az 3 cm en fazla 5 cm' dir. Araştırmaya alınan seccade halısının halı kilimi uzunlukları kenarlarından dikili olduğundan ölçüleri alınmamıştır. Seccade halılarının üst ve alt saçak uzunluklarının % 2,94' ü 2 cm ' dir. 32
Araştırma sonucuna göre; Ağrı ili Taşlıçay ilçesi el dokuması halılarının en x boy ortalaması 146 x 262 cm' dir. Halıların üst ve alt halı kilimlerinin ortalaması 2 cm, saçak uzunluklarının üst kenar ortalaması 7 cm, alt kenar saçak uzunluklarının ortalaması ise 9 cm' dir. 4.3. Yöredeki Halıların Genel Durumları ve Saklanma Koşullarının Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde el dokuması halılarının genel durumları ve saklama koşulları hakkındaki veriler Tablo 5. ' de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 5. Halıların Genel Durumunun ve Saklama Koşullarının Dağılımı Halıların Durumu f % Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış 24 70,5 Halıların Saklama Koşulları Halıların Genel Durumları Tozlu, onarım görmemiş, yıpranmış 4 11,7 Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış 4 11,7 Tozlu, onarım görmemiş, yıpranmamış 1 2,9 Tozlu, onarım görmemiş, yırtık 1 2,9 Toplam 34 100 Odada 28 82,3 Mutfakta 3 8,8 Kömürlükte 3 8,8 Toplam 34 100 Tablo 5. incelendiğinde; Ağrı ili Taşlıçay ilçesi el dokuması halıların %24 'ü temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış, % 11,7' si, tozlu, yıpranmış onarım görmemiş ve temiz, onarım görmemiş yıpranmamış olduğu, halıların % 2,9' u ise tozlu, yıpranmamış, onarım görmemiş ve tozlu, yırtık, onarım görmemiş olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre; ilçede el dokuması halıların çoğunluğunun genel durumunun temiz, yıpranmamış ve onarım görmemiş olduğu anlaşılmaktadır. 33
Tablo 5. incelendiğinde; Ağrı ili Taşlıçay ilçesi el dokuması halıların saklama koşulları incelendiğinde halıların % 82,3' ü odada, % 8,8' i ise mutfakta ve kömürlükte olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre; ilçede el dokuması halıların genelinin odada serili olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. 4.4.Yöredeki Halıların Teknik Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde el dokuması halılarının teknik özellikleri hakkındaki veriler; tablo 6.' de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 6. Halıların Düğüm Sıklıklarının Dağılımı Düğüm Sıklıkları (Yatay x Dikey Dm2 de f % 20x30 2 6,6 20x25 19 63,3 25x30 6 20 35x30 3 10 Toplam 30 100 Ağrı ili Taşlıçay ilçesi el dokuması halılarda atkı olarak; tamamında, bir süzme ve bir basma atkı, kenar örgüsü; iki çift çözgüye alt-üst şeklinde, kullanılan düğüm çeşidi ise; Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) düğüm'dür. Tablo 5. incelendiğinde; halıların düğüm sıklıkları, Dm²de (En x Boy ) % 63,3 ile 20 x 25, % 20 ile 25 x 30, % 10 ile 35 x 30 ve % 6,6 ile 20 x 30' dur. 34
Tablo 7. Halıların Hav Yüksekliklerinin Dağılımı Hav Yükseklikleri(cm) f % 0,5 14 41,17 1 19 55,88 2 1 2,94 Toplam 34 100 Tablo 7. incelendiğinde; halıların % 55,88 inin hav yüksekliği 1, % 41,17' si ise 0,5cm ve % 2,94' ü 2 cm' dir. Tablo 8. Halı Hatalarının Dağılımı Hatalar f % Bozuk Kenar 34 33,3 Kırkım Hatası 34 33,3 Dokuma Sıklığı 34 33,3 Toplam 102 100 Tablo 8. İncelendiğinde; araştırmaya alınan halıları tamamında görülen hatalar incelendiğinde, hataların her birinin oranı % 33,3 ' tür. Bunlar; bozuk kenar, kırkım ve dokuma sıklığı hatasıdır. Araştırma sonucuna göre araştırmaya alınan halıların tamamında dokuma hataları görüldüğü anlaşılmaktadır. 35
4.5. Yöredeki Halılarda Kullanılan Malzeme Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halıların % 100' ünde atkıda, çözgüde ve hav ipliğinde; yün iplik kullanılmıştır. Araştırma sonucuna göre, araştırma kapsamındaki halıların tamamının atkı, çözgü ve hav ipliğinde yün kullanıldığı anlaşılmaktadır. Araştırmaya alınan halıların iplikleri, halıların % 100' ünde kendi koyunların yününden temin edildiği anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, yörenin geçim kaynağı büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık olduğu ve bu bağlamda, halıların iplikleri kendi koyunlarının yününden temin edildiği anlaşılmaktadır. 4.6.Yöredeki Halıların Renk Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarda kullanılan renklere ait bilgiler tablo 9.' de sunulmuştur. 36
Tablo 9. Halıların Renk Özelliklerinin Dağılımı Kullanılan Renkler f % Beyaz (Koyunun doğal yün rengi) 34 100 Turuncu 29 85,29 Pembe 19 55,88 Kahverengi(Koyunun doğal yün rengi) 31 91,17 Siyah 27 79,41 Gül kurusu 3 8,82 Sarı 15 44,11 Kırmızı 21 61,76 Yeşil 20 58,82 Gri 20 58,82 Beyaz 3 8,82 Mavi 5 14,70 Yavruağzı 1 2,94 Toplam 228 100 Tablo 9. incelendiğinde; Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde el dokuması halıların %100' ünde koyunun doğal yün rengi beyaz bulunmaktadır. Öte yandan, halılarda boyanmış renkler de kullanılmıştır. Yörede araştırmaya alınan halıların %91,17' sinde koyunun doğal yün rengi kahverengi, daha sonra %85,29 ile turuncu, bunu takiben %79,41 ile siyah rengi en fazla kullanılan renklerdendir. Halıların, % 61,76' sın da kırmızı renk bulunmaktadır. Araştırmaya alınan halılarda görülen yeşil ve gri renkleri % 58,82 ile aynı oranda bulunmaktadır. Bunu takiben, % 55,88 ile pembe, % 44,11 ile sarı, 14,70 ile de mavi renkleri kullanılmıştır. Halılarda en az kullanılan renkler ise, % 8,82 ile beyaz, gül kurusu rengi ve % 2.94 ile yavru ağzı' dır. Araştırma sonucuna göre; araştırmaya alınan el dokuması halılarda genellikle, doğal beyaz renk ve doğal kahverengi kullanıldığı anlaşılmaktadır. 37
4.7. Yöredeki Halıların Motif ve Kompozisyon Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halıların motif ve kompozisyon özellikleri hakkındaki bilgiler tablo 10.' da sunulmuştur. Tablo 10. Halıların Motif Özelliklerinin Dağılımı Bezeme Adı (Motif) f % Geometrik Sekizgen 9 7,75 Altıgen 3 2,58 Üçgen 16 13,79 Zikzak 19 16,37 Yıldız 9 7,75 Kare 20 17,24 Bezeme Konusu Paralelkenar 5 4,31 Bitkisel Çiçek 11 9,48 Yaprak 2 1,72 Hayvansal Kuş 1 0,86 Nesneli Kandil 1 0,86 Kum Saati 2 1,72 Mimari Cami 1 0,86 Yazılı İsim ve Rakam 7 6,03 Toplam 116 100 Dokumalarda kullanılan motifler genelde dokumaya adını vermektedir. Bazen de dokumadaki renkler dokumaya adını vermektedir. (Yanar, 2008,s. 272). Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarda, en fazla % 17,24 ile kare, %16,37 ile zikzak, %13,79 ile ise üçgen deseni tespit edilmiştir. Böylece, yörede en fazla geometrik desenlerin kullanıldığı anlaşılmıştır. Ayrıca bunu takiben %9,48 ile çiçek deseni, %7, 75 ile yıldız desenleri kullanılmıştır. Araştırmada incelenen halıların en az % 0,86 ile cami, kuş ve kandil desenleri kullanılmıştır. 38
Araştırma sonucuna göre, araştırmaya alınan halılarda en fazla geometrik bezeme, en az ise hayvansal bezeme kullanıldığı anlaşılmaktadır. Tablo 11. Yöredeki Bezeme Adlarının Dağılımı Yöredeki Bezeme Adı f % Emeni 6 17,64 Koridor Halısı 1 2,94 Kum Saatli Halı 2 5,88 Ay Yıldızlı Halı 1 2,94 Cıl (Kilim Motifi) Halı 7 20,58 Belgit (Yastık Motifi) Halı 6 17,64 Minder Halı 3 8,82 Nakış (Kanaviçe Motifi) Halı 6 17,64 Deseni İsimlendirilemeyen 2 5,88 Toplam 34 100 Araştırmada incelenen halılar, yörede halk tarafından isimlendirilmiştir. Bu halıların % 20,58 ine kilim (cıl) ismi, % 17,64' üne Emeni, Belgi( Yastık) ve Nakış işlemeli isimleri verilmiştir. Halıların % 8,8' ine Minder halı, % 5,88' ine Kum Saatli halı, %2,94 ' üne Ay Yıldızlı halı ve Koridor halısı denilmektedir. Ayrıca araştırmaya alınan yöredeki halıların % 5,88'inin desen isimlendirilmesi bulunmamaktadır. Araştırma sonucuna göre, Emeni olarak isimlendirilen halıların belirgin bir özelliği olmamasına rağmen bu isim verildiği anlaşılmıştır. Ayrıca, Kum Saatli halı olarak adlandırılan halıların ise, zamanın ve günün nasıl geçtiğini anlamak manasında adlandırılmıştır. 39
Tablo 12. Halıların Kompozisyon Özelliklerinin Dağılımı Kenar Suyu Sayısı f % Raporu f % Bir Kenar Suyu 22 64,70 Göbekli (1/4) 33 97,05 İki Kenar Suyu 10 29,41 Simetrik (1/2) 1 2,94 Üç Kenar Suyu 2 5,88 Birim rapor Toplam 34 100 34 100 Araştırmada incelenen halıların, kompozisyon özellikleri incelendiğinde tablo 12.' de, % 64,70' inde bir kenar suyu, % 29,41' inde iki kenar suyu ve % 5,88' in de ise üç adet kenar suyu kullanıldığı anlaşılmaktadır. İncelenen halıların % 97,05' i ¼ raporlu, % 2,94' ü ise, ½ raporlu olduğu anlaşılmıştır. 4.8. Araştırmaya Katılan Kaynak Kişilerin Bireysel Özellikleri Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde yapılan alan araştırması sırasında tespit edilen halıların bilgi formlarını oluşturmada araştırma sorularına cevap veren halı dokuyucusu ve dokuyucu yakını olan kaynak kişilerin bireysel özelliklerine ait veriler tablo 10. de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 13.Yöredeki Halı Dokuyucusu ve Dokuyucu Yakını Olan Kaynak Kişilerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı Doğum Yılı f % Öğrenim durumları f % 1920-1930 2 11,1 Okuma- yazma bilen 13 72,2 1931-1940 3 16,6 Okuma- yazma bilmeyen 5 27,7 1941-1950 6 33,3 1951-1960 1 5,5 1961-1970 5 27,7 1971-1980 1 5,5 Toplam 18 100 Toplam 18 100 Halının Dokunma Amacı f % Evde Kullanım 21 63,63 Çeyiz 12 36,36 33 100 40
Tablo13. incelendiğinde; halı dokuyucuların en fazla %33,3 oranıyla, 1941 ile 1950 yılları arasında doğdukları, daha sonra % 27,7 ile 1961-1970, % 16,6 ile 1931-1940,% 11,1 oranı ile ise, 1920-1930 yılları arasında doğdukları ortaya çıkmıştır. Halı dokuyucuların % 5,5 ile en az doğdukları yıllar; 1951-1960 ve 1971-1980 yılları arasıdır. Araştırma sonucuna göre; halı dokuyucuların doğum yılları bakımından çoğunlukla 1941-1950 yılları arasında oldukları anlaşılmıştır. Bu durumda dokuyucuların çoğunluğu 65 yaş üzeridir. Yörede, halı dokuyucularının % 72,2' si okuma- yazma bilmektedir. Dokuyucuların % 27,7' si ise, okuma-yazma bilmemektedir. Araştırma sonucuna göre, halı dokuyanların çoğu okuma-yazma bilmemektedir. Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde bulunan halı dokuyucularının, halıların % 63,63' ünün kullanım amaçları evde kullanım, %36,36 'sının ise, sadece çeyiz için olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, yörede incelenen halıların en fazla ihtiyaç için yani evde kullanım için olduğu, halıların dokunduğu dönemlerde makine halılarının olmaması ve bu sebeple evlerde el dokuması halıların kullanıldığı anlaşılmaktadır. 4.9. Halk Eğitimi Merkezi Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Bilgiler Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde Halk Eğitimi Merkezinde, 1971 yılından beri halı-kilim kursu verilmektedir. Bu kurslara katılan kursiyerler, yöre halkı kadınlarıdır. Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde halk eğitimi merkezinde, son beş yılda açılan halı-kilim kurslarına ait veriler ve bu kurslara katılım oranları tablo 14.' de değerlendirilerek sunulmuştur. 41
Tablo 14. Halk Eğitim Merkezinin Halı-Kilim Faaliyetlerine Katılıma Dair Dağılım Açıldığı Yıl Kursun Adı Açıldığı Yer Sayısı(Kadın) Halıcılık Merkez 14 Halıcılık Yanal Yol Köyü 11 2010-2011 Halıcılık Taşteker 16 Halıcılık Taşteker 12 Halıcılık Merkez 12 Halıcılık Merkez 12 2011-2012 Halıcılık Yanal Yol Köyü 11 Halıcılık Taşteker Köyü 12 Halıcılık Aşağı Esen Köyü 12 Halıcılık Yanal Yol Köyü 12 Halıcılık Merkez 12 Halıcılık Aşağı Esen Köyü 12 Halıcılık Merkez 12 Halıcılık Merkez 20 2011-2012 Halıcılık Yanal Yol Köyü 12 Halıcılık Aşağı Esen Köyü 12 Halıcılık Merkez 15 Halıcılık Yanal Yol Köyü 12 Halıcılık Merkez 12 Halıcılık Aşağı Esen Köyü 12 Halı Dokuma Merkez 16 Halı Dokuma (Gördes) Merkez 15 Halı Dokuma (Gördes) Aşağı Esen Köyü 13 Halı Dokuma Kumlu Bucak Köyü 13 2012-2013 Bünyan Halı Dokuma Merkez 15 Bünyan Halı Dokuma Aşağı Esen Köyü 12 Bünyan Halı Dokuma Kumlu Bucak Köyü 12 Kilim Dokuma (Sodes) Merkez 20 42
Halıcılık Merkez 17 2013-2014 Kilim Dokuma 1 Merkez 15 Toplam 403 Tablo 14. incelendiğinde, yörede, 2010 yılından itibaren yirmi sekiz adet halı kursu, iki adet kilim olarak toplamda otuz halı-kilim kursu açıldığı anlaşılmaktadır. Bu kursların on dört tanesi merkezde, geri kalanları ise Aşağı Esen, Taşteker, Yanal Yol ve Kumlu Bucak köylerinde yapılmıştır. Son beş yılda yapılan halı-kilim kurslarının hepsine dört yüz üç kadın kursiyer katıldığı anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre yöredeki halk eğitimi merkezinde 2013-2014 yıllarında halı-kilim faaliyetlerinin en az olduğu tespit edilmektedir. Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde halk eğitimi merkezinde 2013-2014 yılında Eylül- Haziran ayları arasında iş kur ortaklığı ile halı kursuna katılan kursiyerlerin, bireysel özelliklerine ait veriler tablo. 15 ' de değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 15.Kursiyerlerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı Yaş Grubu f % Eğitim Durumu f % 16 20 6 20 Üniversite 2 6,6 26 30 8 26,6 Okur- Yazar 5 16,6 30 ve Üzeri 14 46,6 İlkokul 7 23,3 Ortaokul 9 30 Lise 3 10 Okur Yazar Değil 2 6,6 Toplam 30 100 Tablo 15. incelendiğinde, halı kursuna katılan kursiyerlerin % 46,6' sı 30 yaş üzeri, %26,6' sı 26 30 yaş grubu, % 20' si ise 16 20 yaş grubu arasındadır. Araştırma sonucuna göre, kursiyerlerin çoğunluğunu orta yaş grubu oluşturmaktadır. 43
Kursiyerlerin % 30' u ortaokul, % 23,3'ü ilkokul, % 16,6' sı okur-yazar, % 10'u lise mezunu, % 6,6' sı ise okur-yazar değildir. Araştırmaya katılan kursiyerlerin hiçbirinin üniversite mezunu olmadığı anlaşılmaktadır. Halı kursuna katılan kursiyerlerin kurs ile ilgili görüşleri tablo 16.'da değerlendirilerek sunulmuştur. Tablo 16.Kursiyerlerin Kurs Görüşlerinin Dağılımı Kurs ile ilgili görüşler f % Kurs Ücreti ile ilgili Görüşler f % Daha Önce bir Kursa Katılan 17 56,6 Kurs Gelirini Ailesi için Kullanan kursiyer 26 86,6 Daha Önce bir Kursa Katılmayan Kursiyer 13 43,3 Kurs Gelirini Kişisel İhtiyacı için Kullanan Kursiyer 4 13,3 Toplam 30 100 30 100 Kursa Kendi İsteği ile Katılmayan Kursiyer 1 2,57 Gelir Getiren Başka bir işle Uğraşan Kursiyer Sayısı 27 90 Kursa Kendi İsteği ile Katılan Kursiyer 29 96,6 Gelir Getiren Başka bir işle Uğraşmayan Kursiyer Sayısı 3 10 Toplam 30 100 30 100 Tablo 16. incelendiğinde, araştırmaya alınan kursiyerlerin %56,6' sı daha önce bir kursa katılmış, %43,3' ü ise daha önce bir kursa katılmamıştır. Daha önce bir kursa katılanlar, halı kursundan başka dikiş-nakış kursuna katılmıştır. Kursiyerlerin %96,6' sı kursa kendi isteği ile katılmış, geri kalan % 2,57' si ise kendi isteği ile katılmamıştır. Ayrıca kursiyerlerin % 90' ı kurs dışında gelir getiren başka bir işle uğraşmazken, % 10' u uğraşmaktadır. Araştırma sonucuna göre; kursiyerlerin çoğunluğu kurs dışında maddi gelir elde etmemektedir. Ayrıca çoğunluğu kursa kendi isteği ile katılmıştır. Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezinde halıcılık kursuna katılan kursiyerler kurs döneminde İş Kur desteği ile ücret almaktadırlar. Yörede, kursiyerlerin tamamı gündelik olarak ücret almaktadır. Tablo 16. incelendiğinde, kursiyerlerin % 86,6' sı kursta kazandığı geliri ailesi için, % 13,3' ü ise kişisel ihtiyaçları için kullanıldığı anlaşılmaktadır. 44
Tablo 17. Kursiyerlerin Kurstan Sağladıkları Faydaların Dağılımı Kurstan Sağlanılan Fayda f % Kursa Katılım Amaçları f % Sosyalleşme 23 76,6 Maddi gelir elde etmek 25 83,3 Yeni bir ürün üretme 3 10 Kendini Geliştirmek 5 16,6 Başarma duygusu 4 13,3 Toplam 30 100 30 100 Kursun maddi gelir dışında faydası sorulduğunda ise, Tablo 17. İncelendiğinde, kursiyerlerin % 76,6' sı sosyalleşme, %13,3' ü başarma duygusu, % 10' u ise yeni bir ürün ortaya koyma olarak cevap vermiştir. Araştırma sonucuna göre, araştırmaya katılan bireylerin çoğunluğu sosyal bir ortama girmek istediği ve böylece halı - kilim gibi kurslara katılarak bu isteklerini bir nebze olsun gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Tablo 17.' e göre, araştırmaya katılan kursiyerlerin kursa katılma amaçları, % 83,3' ünün maddi gelir sağlamak, % 16,6' sının ise kendini geliştirmek olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, kursiyerlerin çoğunluğunun maddi desteğe ihtiyacı olduğu anlaşılmaktadır. 4.10.Halk Eğitimi Merkezindeki Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerine İlişkin Bilgiler Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde halk eğitimi merkezinde halı kursuna katılan kursiyerlerin, halıcılık ile ilgili görüşlerine ait veriler tablo 18. ' de değerlendirilerek sunulmuştur. 45
Tablo 18.Kursiyerlerin Halıcılık Görüşlerinin Dağılımı Halı Dokuma İşleminin Öğrenildiği Kaynak Kurs 29 Halı Dokuma Geleceği Hakkında Kursiyer Görüşleri f % Halılar kaybolur 17 56,6 Halı Desenlerinin Temin Edildiği Yerler Halı kursundan f % 26 86,6 Kursiyerlerin Çeyizlerinde Olan veya Olması Gereken Halı Çeşidi f % Seccade 19 63,3 Daha güzel halılar çıkar 6 20 Yolluk 5 16,6 Aile 1 3,3 Desen 4 13,3 El kitaplarından dokuması halıların önemi azalır 7 23,3 Yastık 6 20 Toplam 30 100 Toplam 30 100 Toplam 30 100 Toplam 30 100 Tablo 18. incelendiğinde, araştırmaya alınan kursiyerlerin % 96,6' sı halı dokumayı kurstan öğrenmiş, geri kalan % 3,3' ü ise dokumayı ailesinden öğrendiği anlaşılmaktadır. Kursiyerlerin % 86,6' sı kendi çeyizi için halı dokumamış, %13,3' ü ise dokumuştur. Araştırma sonucuna göre, yörede araştırmaya alınan kursiyerlerin çoğunluğu halı dokuma işlemini ailelerinden değil, kursa katılarak öğrenmiş ve halı dokuyan kursiyerlerin çoğunluğu çeyizleri için halı dokumamıştır. Araştırmaya alınan bireylere halı dokumanın geleceği hakkında düşünceleri alınmıştır. Buna göre tablo 18.' e göre, kursiyerlerin % 56,6'sı el dokuması halıların gelecekte kaybolacağı, % 23,3' ü halıların öneminin azalacağı ve % 20' si de gelecekte daha güzel el dokuması halıların ortaya çıkacağını düşünmektedir. Araştırma sonucuna göre, el dokuması halıların kaybolacağı düşünülmektedir. Öte yandan kursiyerlerin yarısından çok azını oluşturan kısım, halıların öneminin azalacağı ya da daha güzel halılar ortaya çıkacağı konusunda yarı yarıya düşünceye ayrıldığı anlaşılmaktadır. 46
Araştırmada ele alınan kursiyerlerin % 86,6' sı halı desenlerini halı kursundan, % 13,3' ü desen kitaplarından temin edildiği anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, kursiyerlerin çoğunluğunun halı desenleri ile ilgili kaynaklarının olmadığı anlaşılmaktadır. Tablo 18. İncelendiğinde araştırmaya alınan kursiyerlerin % 63,3' ü seccade, % 20' si yastık, % 16,6' sı ise yolluk halılarını kendi çeyizlerinde mutlaka olması gerektiğini belirtmektedirler. Araştırma sonucuna göre kursiyerlerin çoğunluğu el dokuması halı olarak, çeyizlerinde seccade istediği, öte yandan seccade, yolluk ve yastık halısından başka halı çeşidini çeyizlerinde istemediği anlaşılmaktadır. 47
48
BÖLÜM V 5.1.Taşlıçay İlçesinde Tespit Edilen Halı Kataloğu Şekil1.Taban halısı 49
Şekil 2.Taban halısı kenar suyu detayı Şekil 3. Taban halısı göbek detayı Örnek No:1 İnceleme Tarihi: 07/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1955 Halının Genel Durumu: Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış Halının Saklama Koşulları: Evde taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi: Taban Halısı Halının Boyutları (En x Boy) :140x440 50
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : Yok, alt kenar : Yok Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:35x30 Hav Yüksekliği:0.5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler : Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun doğal beyaz yün rengi, Hav İpliği; turuncu, kırmızı, siyah, kahverengi, koyunun orijinal beyaz yün rengi. Bezeme Konuları : Geometrik altıgen,eşkenar dörtgen ve bitkisel, dal yaprak çiçek Yörede Verilen Ad: Emeni Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı iki adet kenar suyu ile çevrilidir. Biri dar, diğeri geniş olan kenar sularından dar olan kenar suyu, bağlantılı paralel kenar biçimli yapraklardan oluşmuştur.ikinci kenar suyunda S kıvrımlı dal bağlantılı, tırnaklı yapraklar arasında dört yapraklı çiçekler yer almaktadır. Zeminde altıgen göbek içinde dal ve çiçek bağlantılarıyla sınırlanmış eş kenar dörtgen yer almaktadır. Her göbek dörtte bir raporlu olup,üç adet göbek motifi ardışık olarak tekrar etmiştir. Kaynak Kişi Künyesi: Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939 doğumlu Öğrenim Durumu:Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı,dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 51
Şekil 4.Taban halısı göbek detayı Şekil 5.Taban halısı Şekil 6.Taban halısı göbek detayı 52
Örnek No: 2 İnceleme Tarihi: 07/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1970 Halının Genel Durumu: Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında taban halısı olarak. Halının Çeşidi : Taban Halısı Halının Boyutları (En x Boy):106x205 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : yok, alt kenar : yok Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:27 x 30 Hav Yüksekliği : 0.5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun doğal beyaz yün rengi, Hav İpliği; turuncu, pembe, beyaz, gri, siyah, kahverengi, koyunun orijinal yün rengi, gül kurusu rengi. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Emeni Motif ve Kompozisyon: Halının dört kenarı, biri geniş diğeri dar olmak üzere iki adet kenar suyu ile çevrilidir. Dar olan kenar suyunda küçük paralelkenar ile oluşturulmuş zikzak şekli, geniş olan bordürde ise, üçgen biçimli sekizgen ve zikzaklar vardır. Zeminde, orta kısımda kare ve üçgenle oluşturulmuş büyük bir motif ve çiçek motifleriyle oluşturulan zikzak desen dört adet simetrik olarak halının dört köşesine yerleştirilmiştir. 53
Ayrıca halının bir tane üst bir tane de alt kısmında üçgen biçiminde iki adet sekizgen vardır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939 doğumlu Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı : Çeyiz için. 54
Şekil 7. Taban halısı Örnek No: 3 İnceleme Tarihi : 07/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1967 Halının Genel Durumu: Tozlu, yıpranmış, onarım görmemiş Halının Saklama Koşulları : Kömürlükte kullanılmıyor. Halının Çeşidi : Taban Halısı Halının Boyutları (En x Boy):190x390 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 5 cm, alt kenar : 5 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 6 cm, alt kenar : 6 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:27 x 30 55
Hav Yüksekliği: 0.5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun doğal beyaz yün rengi, Hav İpliği; mavi, pembe, yeşil, kırmızı, siyah, kahverengi, koyunun orijinal beyaz yün rengi, sarı. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Belgi (Yastık) Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı iki adet kenar suyu ile çevrilidir. En dışta bulunan kenar suyu, çiçek motiflerinin değişik renklere tekrar edilmesiyle oluşmuştur. Dar olan kenar suyu ise, kare biçimindeki geometrik motiflerdir. Zeminde, ½ simetrik raporlu, üç adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Felek Oğlu Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1947 doğumlu Öğrenim Durumu:Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı,dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 56
Şekil 8. Taban halısı Şekil 9. Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 4 İnceleme Tarihi: 07/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1967 Halının Genel Durumu : Tozlu, yıpranmış, onarım görmemiş Halının Saklama Koşulları: Kömürlükte, kullanılmıyor. Halının Çeşidi: Taban Halısı Halının Boyutları (En x Boy) :155x355 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden 57
Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 4 cm, alt kenar : 4 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 7 cm, alt kenar : 7 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:27 x 27 Hav Yüksekliği : 0.5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun doğal beyaz yün rengi, Hav İpliği; beyaz, pembe, yeşil, kırmızı, kahverengi, koyunun doğal beyaz yün rengi. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Nakış Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı iki adet bordür ile çevrilidir. En içte bulunan bordür üçgenlerle oluşturularak değişik renklerle ardışık olarak ilerlemiştir. Dışta olan bordürde ise kullanılan geometrik şeklin başı kıvrık diagonal biçimdir. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü, üç adet göbek motifi ardışık olarak tekrar etmektedir. Zemin deseni, üçgen biçiminde oluşturulmuş zikzak motif ve içinde çiçek motifi vardır.ayrıca zeminde rapor aralarına ikişer tane çiçek motifi yerleştirilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Felek Oğlu Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1947 doğumlu Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 58
Şekil 10.Taban halısı Şekil 11.Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 5 İnceleme Tarihi: 08/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1970 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy):167x358 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden 59
Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1.5 cm, alt kenar : 1.5 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 7 cm, alt kenar : 7 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:22 x 27 Hav Yüksekliği : 1cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; turuncu, pembe, kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, siyah. Bezeme Konuları : Geometrik. Yörede Verilen Ad: Belgi (Yastık) Motif ve Kompozisyon: Halının dört kenarı bir geniş iki dar bordür ile çevrilidir. Geniş olan bordürde, yıldız ve altıgen biçimli geometrik motifler, değişik renklerle tekrar edilmiştir. Bordürü sınırlayan dar sularda üçgen bölmeli geometrik bezeme yer almıştır. Zeminde, ½ simetrik raporlu, üç adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Desen, sekizgen ve geometrik şekillerle oluşturulmuştur. Kaynak Kişi Künyesi: Adı Soyadı: Bedevi Arslan Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1951 doğumlu.5 yıl önce vefat etti. Öğrenim Durumu: Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı : Evde kullanım 60
Şekil 12. Taban halısı Şekil 13. Taban halısı Örnek No: 6 İnceleme Tarihi : 08/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1967 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, kenarları ve ortasında yırtıklar var ve yıpranmış. Halının Saklama Koşulları : Odada sarılmış, bekletiliyor. Kullanımda değil. 61
Halının Çeşidi : Taban halısı. Halının Boyutları (En x Boy) :130x370 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah.. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 10 cm, alt kenar : 10 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:30 x 28 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler: Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; turuncu, siyah, kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, gül kurusu rengi,sarı. Bezeme Konuları : Geometrik. Yörede Verilen Ad: Belgi (Yastık). Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı iki adet kenar suyu ile çevrilidir. Geniş olan kenar suyu, üçgen biçiminde zikzaklar ve dar olan kenar suyu da yine üçgen biçiminde geometrik bezemelerden oluşmuştur. Zeminde ise, ½ simetrik raporlu, on adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Desen, kare ve üçgen biçiminde geometrik motiflerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Besrail Gergin Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1945 doğumlu Öğrenim Durumu : Okuma-yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz. 62
Şekil 14.Taban halısı 63
Şekil 15. Taban halısı göbek detayı Örnek No: 7 İnceleme Tarihi : 08/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : t.y. Halının Genel Durumu : Kirli, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :176x366 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2,5 cm, alt kenar : 2,5 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 6 cm, alt kenar : 6 cm 64
Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:25 x 25 Hav Yüksekliği: 1cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler: Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; turuncu, pembe, kırmızı, kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, siyah, sarı, yeşil. Bezeme Konuları : Geometrik ve Yazılı. Yörede Verilen Ad: Belgi (Yastık) Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı iki adet kenar suyu ile çevrilidir. En dışta kalan kenar suyu halının üst kısmında üçgen biçimindeki zikzaklardan, halının yan tarafında olan kenar suyunda ise, bu zikzakların arasında yıldız motifleri bulunmaktadır. Diğer içteki dar olan kenar suyu ise, paralel kenarlardan oluşmuş ve farklı renklerle tekrar etmiştir. Zeminde ½ simetrik raporlu, üç adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Zemin deseni, sekizgen şeklinin içinde, kare ve üçgenlerden oluşan geometrik desenlerden oluşur. Ayrıca zeminde dokuyucunun ismi de dokunmuş şekilde yer almaktadır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Devlet Deniz Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım. 65
Şekil 16. Yastık halısı 66
Şekil 17. Yastık halısı göbek detayı Örnek No: 8 İnceleme Tarihi : 08/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1970 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış Halının Saklama Koşulları: Mutfakta yastık halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :56x80 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden. Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 3 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 5 cm, alt kenar : 5 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:25 x 25 Hav Yüksekliği : 1cm 67
Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; turuncu, pembe, yeşil, kırmızı, siyah, kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, gül kurusu rengi. Bezeme Konuları : Geometrik. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı bir adet kenar suyu ile çevrilidir. Bu kenar suyunda, şekil olarak üçgen biçimindeki geometrik bezemelerin aynı renk tekrarı söz konusudur. Zeminde şekil olarak kare biçiminde motif ve bu motif ½ simetrik raporlu, üç adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Saima Güven Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1951 doğumlu Öğrenim Durumu: Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 68
Şekil 18. Taban halısı Şekil 19.Taban halısı kenar suyu detayı 69
Örnek No: 9 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1968 Halının Genel Durumu: Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :366x230 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah.. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 3 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 12 cm, alt kenar : 4 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:25 x 30 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun orijinal yün rengi doğal beyaz, siyah. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Minder Halısı Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı tek kenar suyu ile çevrilidir. Uzun zikzak çizgiler arasında çiçek motifleri dizilmiştir. Zeminde ise ortada, tam rapor, tek motif kullanılmış, bu desen kare ve üçgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Ayrıca halının dört köşesinde zikzaklar vardır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Çiçek Aldemir 70
Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1948. Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım. 71
Şekil 20. Taban halısı Şekil 21. Taban halısı göbek detayı 72
Şekil 22. Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 10 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1964 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmış ve yırtıklar var. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Taban halısı. Halının Boyutları (En x Boy) :366x140 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2,5 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 13 cm, alt kenar : 14 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:25 x 32 73
Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa): Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz. Bezeme Konuları : Geometrik, Bitkisel ve Hayvansal. Yörede Verilen Ad: Koridor Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halıda iki adet kenar suyu bulunmaktadır. En dışta bulunan geniş olan kenar suyunda, uzun düz çizgiler arasında çiçek motiflerinden oluşmaktadır. Dar olan kenar suyu ise, aralarında kare şekli olan uzun çizgilerden oluşur. Zeminde,içinde yıldız ve kuş motifi bulunan sekizgen şekli, ½ simetrik raporlu, dört yönlü, altı adet motif ardışık olarak tekrar etmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Taştan Karahan Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1944. Öğrenim Durumu: Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokuyucu. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 74
Şekil 23.Taban halısı 75
Şekil 24.Taban halısı göbek detayı Örnek No: 11 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi: 1987 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :167x329 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah.. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 4 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 11 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:27x 27 76
Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler : Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, siyah, kırmızı, turuncu, gri. Bezeme Konuları : Geometrik, Yazılı ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Minder Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı tek kenar suyu ile çevrilidir. Uzun zikzak çizgiler arasında çiçek motifleri dizilmiştir. Zeminde ise ortada, tam rapor tek motif kullanılmış, bu desen kare ve üçgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Ayrıca halının dört köşesinde zikzaklar vardır. Ayrıca, halının dokunduğu yıl zeminde dokunarak gösterilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Sebile Aydemir Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1962. Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 77
Şekil 25. Taban halısı Şekil 26. Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 12 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1988 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :304x184 78
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 3 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 3,5 cm, alt kenar : 14 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:25 x 30 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler: Atkıda; koyunun yün rengi, Çözgüde; koyunun yün rengi, hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi,beyaz, siyah, kırmızı,turuncu, gri. Bezeme Konuları : Geometrik, Yazılı ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Minder Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halının dört kenarı tek kenar suyu ile çevrilidir. Uzun zikzak çizgiler arasında çiçek motifleri dizilmiştir. Zeminde ise ortada, tam rapor olarak tek motif kullanılmış, bu desen kare ve üçgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Ayrıca halının dört köşesinde zikzaklar vardır. Ayrıca, zeminde halının dokunduğu yıl dokunarak gösterilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Sebile Aydemir Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1958. Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Çeyiz için. 79
Şekil 27.Taban halısı Şekil 28. Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 13 İnceleme Tarihi: 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1986 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi :Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :165x332 80
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 15 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:18 x 32 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, kırmızı, turuncu, gri. Bezeme Konuları : Geometrik, Nesneli. Yörede Verilen Ad: Nakış Halısı.. Motif ve Kompozisyon : Halıda bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Bu kenar suyu, aralarında kare bulunan uzun zikzak geometrik bezemelerden oluşur. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, üçgen biçiminde geometrik bezemelerdir ve ayrıca halının alt ve üst kısmına birer tane geometrik motif daha yerleştirilmiştir. Halının dört köşesinde kandil motifi de görülmektedir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Zülfinaz Demirci. Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1949 Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım. 81
Şekil 29. Taban halısı 82
Şekil 30. Taban halısı göbek detayı Şekil 31. Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 14 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1988 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. 83
Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :161x354 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 2 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 2 cm, alt kenar : 20 cm Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey20 x 22 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, kırmızı, turuncu, gri. Bezeme Konuları : Geometrik ve Yazılı. Yörede Verilen Ad: Nakış Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halıda bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Bu kenar suyu, aralarında kare bulunan uzun zikzak geometrik bezemelerden oluşur. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, üçgen biçiminde geometrik bezemelerdir ve ayrıca halının alt ve üst kısmına birer tane geometrik motif daha yerleştirilmiştir. Ayrıca halının zemininde, dokunduğu yıl dokunarak gösterilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Neslihan Demirci Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1963 Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyor. 84
Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım. 85
Şekil 32. Taban halısı 86
Örnek No: 15 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1974 Halının Genel Durumu yırtık. : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmış, bir kısmı kesilmiş ve Halının Saklama Koşulları: Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi :Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :236x284 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar : Kesilmiş. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 2 cm, alt kenar : Kesilmiş. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:20 x 25 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, kırmızı, turuncu, gri, siyah. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Nakış Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halıda bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Bu kenar suyu, aralarında kare bulunan uzun zikzak geometrik bezemelerden oluşur. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. 87
Desen, üçgen biçiminde geometrik bezemelerdir ve ayrıca halının alt ve üst kısmına birer tane geometrik motif daha yerleştirilmiştir. Ayrıca halının köşelerine çiçek motifleri yerleştirilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Zülfinaz Demir Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1940 Öğrenim Durumu: Okuma-yazma bilmiyor Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Evde Kullanım. 88
Şekil 33. Taban halısı Şekil 34. Taban halısı göbek detayı Şekil 35. Taban halısı kenar suyu detayı 89
Örnek No: 16 İnceleme Tarihi : 10/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1983 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :219x355 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : Kesilmiş, alt kenar :2 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar :Kesilmiş, alt kenar : 8 cm. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:20 x 25 Hav Yüksekliği: 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler: Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği ; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, kırmızı, turuncu, gri, siyah, pembe. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Nakış Halısı. Motif ve Kompozisyon: Halıda üç adet kenar suyu vardır. İkisi dar, diğeri geniştir. Dar olan kenar sularında, paralel kenar şekilleri kullanılmıştır. Geniş olan kenar suyunda ise, değişik renkler kullanılarak çiçek deseni vardır. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet göbek desen kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Zemin deseni üçgen biçiminde geometrik bezemelerdir. Ayrıca köşelere birer çiçek deseni yerleştirilmiştir. 90
Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı: Zülfinaz Demir Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1940 Öğrenim Durumu :Okuma- yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım. 91
Şekil 36. Taban halısı Şekil 37 Taban halısı göbek detayı Örnek No: 17 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1989 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmış. Halının Saklama Koşulları :Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :129x305,5 92
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1,5 cm, alt kenar :1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar :11cm, alt kenar : 3 cm. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:23 x 27 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa): Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, turuncu, kırmızı, pembe. Bezeme Konuları : Geometrik. Yörede Verilen Ad: Emeni. Motif ve Kompozisyon : Halıda zikzak çizgilerden oluşan bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü dört adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, ortalarında küçük yıldız bulunan, yıldız şeklinde motiften oluşmuştur. Aralarda da, yine yıldız şeklinde küçük motifler kullanılmıştır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Zozan Taşdemir, Çiçek Taşdemir. Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1944/1964 Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı : Evde Kullanım. 93
Şekil 38.Taban halısı Şekil 39.Taban halısı göbek ve kenar suyu detayı Örnek No: 18 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi :1989 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi : Taban halısı. Halının Boyutları (En x Boy) :177x358 94
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar :1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar :15 cm, alt kenar : 7,3 cm. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:17 x 25 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, turuncu, kırmızı, yeşil. Bezeme Konuları : Geometrik, Nesneli ve Yazılı. Yörede Verilen Ad: Kum Saatli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıda üçgen şeklinden oluşan kum saati şeklinde bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü dört adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, ortalarında küçük yıldız bulunan, yıldız şeklinde motiften oluşmuştur. Aralarda da, yine yıldız şeklinde küçük motifler kullanılmıştır. Ayrıca zeminde, halının dokunduğu tam tarih ve bir isim dokunarak gösterilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi: Adı Soyadı : Zozan Taşdemir, Çiçek Taşdemir. Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1944-1964 Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı : Evde Kullanım. 95
Şekil 40. Yastık halısı Şekil 41. Yastık halısı kenar ve kenar suyu detayı Örnek No: 19 Ürünün Yapılış Tarihi :1989 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları :İçi boş yastık, evin bir köşesinde sarılı durumda saklanıyor. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :55,5 x 84 96
Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve germe tip tezgah. İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :3 cm. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey:15 x 22 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav İpliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, siyah, mavi, sarı. Bezeme Konuları : Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Nakış Halısı. Motif ve Kompozisyon : Halıda zikzak çizgilerden oluşan tek kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde, ¼ simetrik raporlu, merkezdeki göz motifinden çıkan çiçek motifli şemşe biçimli tek göbek motifi köşelerde Pençe (iç Anadolu da verilen isim) motifi yerleştirilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Zozan Taşdemir, Çiçek Taşdemir. Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyorlar Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı : Evde Kullanım. 97
Şekil 42. Seccade Şekil 43. Seccade göbek ve kenar suyu detayı Örnek No: 20 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1989 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları: Odada seccade olarak kullanılıyor. Halının Çeşidi :Seccade. Halının Boyutları (En x Boy):92x148,5 Kullanılan Malzeme : Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. 98
İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar :Katlanıp Dikilmiş, alt kenar : Katlanıp Dikilmiş. Saçak Uzunluğu; üst kenar :2 cm, alt kenar :2 cm. Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey :22 x 27 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, gri, turuncu, pembe, siyah, mavi. Bezeme Konuları : Geometrik, Nesneli Yörede Verilen Ad: Seccade. Motif ve Kompozisyon: Seccadenin zemini, ½ simetrik raporlu, kenarları içli-dışlı çengel kıvrımlı mihraplıdır. mihrap köşesinde ve mihrap nişinde sekiz kollu yıldız motifi yer almaktadır. Uzun kenar suyunda kum saati motifi, renk değişiklikleriyle bağlantısız sıralamalı düzende dizilmiştir. Kısa kenar suyunda tırnaklı yapraklar bağlantısız sıralamalı düzende yerleştirilmiştir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Zozan Taşdemir, Çiçek Taşdemir. Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. Halı dokumadaki Amacı : Evde Kullanım 99
Şekil 44. Taban halısı Şekil 45. Taban halısı göbek ve kenar suyu detayı Örnek No: 21 İnceleme Tarihi: 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1984 Halının Genel Durumu : Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır Halının Çeşidi :Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :160,5x442 100
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği : Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar :1,2 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar :13 cm, alt kenar : 13,5 cm. Dm² de düğüm sıklığı- en x boy :20 x 25 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun orijinal yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun orijinal yün rengi doğal beyaz, İlme ipliği; kahverengi, koyunun orijinal yün rengi doğal beyaz, turuncu,gri, kırmızı, pembe, yeşil, sarı. Bezeme konusu: Geometrik, Bitkisel ve Yazılı. Yörede Verilen Ad: Belgi. Motif ve Kompozisyon : Halının dört köşesini çevreleyen bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Bu kenar suyunda çiçek ve yaprak motifleri bağlantılı sıralanmıştır. Zeminde; kenarlarında ara ara çiçek motifleri olan, dalgalı bir sınır çizgisi içinde dikey orta eksen bağlantılı, dört adet göbek motifi yer almaktadır. Göbek motifler iç içe iki altıgenden oluşmaktadır. Dikey eksenin iki ucu üç dallı çiçek motifleriyle tamamlanmıştır. Zemin boşluklarında geometrik biçimli motifler yer almaktadır. Zeminde ayrıca, Dokumacı olan iki isim yazılı kitabe bulunmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı, dokumacı. 101
Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 102
Şekil 46. Taban halısı Şekil47. Taban halısı göbek detayı Şekil 48. Taban halısı göbek detayı 103
Örnek No: 22 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1984 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında ve salonda taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Taban halısı Halının Boyutları (En x Boy) :186,5x384 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar :5 cm, alt kenar :3,5 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar :7 cm, alt kenar : 9 cm. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :17 x 30 Hav Yüksekliği : 2 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, mavi, sarı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad:Belgi. Motif ve Kompozisyon : Halının dört köşesini çevreleyen iki adet kenar suyu bulunmaktadır. Dar olan kenar suyu, aralarında yıldız motifli, küçük zikzak çizgilerden oluşmaktadır. Geniş olan kenar suyunda ise, uzun çizgiler ve bunlardan oluşan zikzak çizgiler vardır. Zeminde, içlerinde paralelkenar bulunan sekizgen motifleri ½ simetrik raporlu, beş adet motif ardışık biçimde tekrar etmektedir. 104
Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu: Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 105
Şekil 49.Yastık halısı göbek detayı Şekil 50. Yastık halısı kenar suyu detayı Örnek No: 23 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1984 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları :Oturma odasında halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :54,5x104,5 106
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar : Dikilmiş. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar : Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :İçi dolu olduğu için kalite hesaplanamadı. Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıda uzun çizgilerden oluşan bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, yıldız ve yaprak motiflerinden oluşan etrafı çizgilerle çevrili geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı: Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 107
Şekil 51.Yastık halısı Şekil 52.Yastık halısı göbek detayı Örnek No: 24 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1984 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında yastık olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık 108
Halının Boyutları (En x Boy) :163x479 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar : 1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 10,5 cm, alt kenar : 14 cm. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :18 x 27 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, yeşil, sarı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik ve Bitkisel. Yörede Verilen Ad: Emeni. Motif ve Kompozisyon : Halıda çiçek motiflerinden oluşan bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü altı adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, ortalarında küçük yıldız bulunan, yıldız şeklinde motiften oluşmuştur. Aralarda da, yıldız biçiminde çiçek motifleri bulunmaktadır. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 109
Şekil 53.Yastık halısı Örnek No: 25 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi :1984 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :56,5x117,5 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 0,5cm, alt kenar : 2 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 2 cm, alt kenar :Yok. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :20 x 20 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. 110
Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, sarı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik ve Mimari. Yörede Verilen Ad: Ay Yıldızlı Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıda uzun çizgilerden geometrik bezemeli bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, ½ simetrik raporlu, üç adet motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, cami desenidir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 111
Şekil 54. Yastık halısı Şekil 55. Yastık halısı göbek detayı Örnek No: 26 İnceleme Tarihi : 25/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1984 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış, kenarı hafif yırtık. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında yastık olarak içi boş şekilde saklanır. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :58x90 112
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 0,2 cm, alt kenar :0,4 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 5,5 cm, alt kenar :Yok. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :20 x 20 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, sarı, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıda iç içe zikzak çizgilerden oluşan geometrik bezemeli bir adet kenar suyu bulunmaktadır. Zeminde ise, birim rapor kullanılmış ve çok tekrar edilerek yapılmıştır. Desen, yıldız biçiminde geometrik bezemeli bir desen olmakla birlikte aralarda da yıldız motifleri yerleştirilmiştir..kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Fevzade Güneş(1964), Besrail Güneş (1966) Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu: Okuma-yazma biliyorlar. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 113
Şekil 56.Taban halısı 114
Örnek No: 27 İnceleme Tarihi : 26/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1951 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Taban halısı. Halının Boyutları (En x Boy) :158,5x392 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar : 1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 7 cm. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :18 x 25 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, sarı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Emeni. Motif ve Kompozisyon : Halıda iki adet kenar suyu bulunmaktadır. Her iki kenar sularında uzun çizgi ve kare biçiminde geometrik bezemeler bulunmaktadır. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü üç adet motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, kare ve üçgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. 115
Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı :Didare KAYA 1930 Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 116
Şekil 57. Taban halısı Şekil 58.Taban halısı kenar suyu detayı Örnek No: 28 İnceleme Tarihi : 26/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi :1961 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Oturma odasında taban halısı olarak kullanılır. Halının Çeşidi : Taban Halısı Yörede Verilen Ad: Deseni isimlendirilemedi. 117
Halının Boyutları (En x Boy) :154x385 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 2 cm, alt kenar :1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : 3,5 cm, alt kenar : 11,6 cm. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :15 x 28 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, sarı, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Emeni. Motif ve Kompozisyon : Halıda iki adet kenar suyu bulunmaktadır. Her iki kenar sularında uzun çizgi ve kare biçiminde geometrik bezemeler bulunmaktadır. Zeminde ise, 1/2 simetrik raporlu, iki yönlü üç adet motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, altıgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Didare KAYA 1930 Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi Öğrenim Durumu :Okuma-yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 118
Şekil 59. Taban halısı Şekil 60. Taban halısı göbek detayı Örnek No: 29 İnceleme Tarihi : 26/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1951 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları :Oturma odasında halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) : 56 x 80 119
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 3 cm, alt kenar : 3 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :20 x 23 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, sarı, yavru ağzı, siyah. Bezeme konusu: Geometrik ve Yazılı. Yörede Verilen Ad: Emeni. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu, kare biçiminde geometrik bezemelerdir. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü iki adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, sekizgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Ayrıca kenar suyunda Kendal ve Baki isimleri dokunmuştur. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Didare KAYA 1930 Doğum Yeri ve Yılı Öğrenim Durumu : Ağrı/Taşlıçay ilçesi :Okuma-yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı halı dokumacı. Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım için. 120
Şekil 61. Taban halısı Şekil 62. Taban halısı göbek detayı Örnek No: 30 İnceleme Tarihi : 26/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1951 Halının Genel Durumu :Tozlu, eski, kirli, ele alınınca kopuyor, yırtık, yıpranmış. Halının Saklama Koşulları : Kömürlükte. Kullanılmıyor. Halının Çeşidi :Taban Halısı Halının Boyutları (En x Boy) :123,5 x 382 121
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar : 1 cm Saçak Uzunluğu; üst kenar : 5 cm, alt kenar : 5 cm. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :27 x 30 Hav Yüksekliği : 1 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, mavi, sarı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: İsimlendirilemedi. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu, içinde üçgen şekli olan paralelkenar biçiminde geometrik bezemelerden oluşur. Zeminde ise, ½ simetrik raporlu, dört yönlü dört adetmotif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, kare biçimindeki geometrik bezemelerdir. Halının bulunduğu yer: Hacı Mehmet Camisi 122
Şekil 63. Yastık halısı Şekil 64. Yastık halısı göbek detayı Örnek No: 31 İnceleme Tarihi : 28/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1955 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları :Oturma odasında halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :49 x 94,5 123
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 0,5 cm, alt kenar : 0,5 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :İçi dolu olduğundan gözükmüyor. Hav Yüksekliği : 0,8 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, kırmızı, pembe, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu zikzak çizgi biçiminde geometrik bezemelerdir. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü iki adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, içinde kare şekli olan sekizgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939. Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım ve çeyiz için. 124
Şekil 65. Yastık halısı Örnek No: 32 İnceleme Tarihi : 28/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1955 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Mutfakta halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi : Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :56,5 x 97 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar : 1,5 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :İçi dolu yastık olduğundan gözükmüyor. Hav Yüksekliği : 0,9 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. 125
Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, pembe, sarı, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu zikzak çizgi biçiminde geometrik bezemelerdir. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü iki adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, içinde kare şekli olan sekizgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939. Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım ve çeyiz için. 126
Şekil 66. Yastık halısı Şekil 67. Yastık halısı göbek ve kenar suyu detayı Örnek No: 33 İnceleme Tarihi : 28/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1955 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmamış. Halının Saklama Koşulları : Mutfakta halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi :Yastık 127
Halının Boyutları (En x Boy) :56 x 93 Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği :Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : 1 cm, alt kenar : 1 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :İçi dolu yastık olduğundan gözükmüyor. Hav Yüksekliği : 0,9 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, yeşil, turuncu, pembe, sarı, gri, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad: Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu zikzak çizgi biçiminde geometrik bezemelerdir. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü iki adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, içinde kare şekli olan sekizgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939. Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım ve çeyiz için. 128
Şekil 68. Yastık halısı Şekil 69. Yastık halısı göbek ve kenar suyu detayı Örnek No: 34 İnceleme Tarihi: 28/06/2014 Ürünün Yapılış Tarihi : 1955 Halının Genel Durumu :Temiz, onarım görmemiş, yıpranmış, hafif yırtıklar var. Halının Saklama Koşulları : Evin girişinde halı yastığı olarak kullanılır. Halının Çeşidi : Yastık Halının Boyutları (En x Boy) :54 x 80 129
Kullanılan Malzeme germe tip tezgah.. :Atkıda; yün iplik, Çözgüde; yün ve İlmede; yün iplik. Teşi ve İpliklerin Nereden Temin Edildiği: Kendi koyunlarının yününden Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Gördes (Kapalı, Türk, Simetrik) Düğüm Halı Kilimi eni; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :2 cm. Saçak Uzunluğu; üst kenar : Dikilmiş, alt kenar :Dikilmiş. Dm² de düğüm sıklığı- yatay x dikey :15 x 25 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Halıda gözlenen hatalar(varsa) : Bozuk kenar, kırkım hatası, dokuma sıklığı hatası. Kullanılan Renkler :Atkıda; koyunun yün rengi doğal beyaz, Çözgüde; koyunun yün rengi doğal beyaz, Hav ipliği; kahverengi, koyunun yün rengi doğal beyaz, turuncu, kırmızı, siyah. Bezeme konusu: Geometrik. Yörede Verilen Ad :Kilim Desenli Halı. Motif ve Kompozisyon : Halıyı çevreleyen kenar suyu zikzak çizgi biçiminde geometrik bezemelerdir. Zeminde ise, ¼ simetrik raporlu, dört yönlü iki adet göbek motif kullanılmış ve ardışık olarak tekrarlanmıştır. Desen, içinde kare şekli olan altıgen biçimindeki geometrik bezemelerdir. Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Saadet Özer Doğum Yeri ve Yılı : Ağrı/Taşlıçay ilçesi 1939. Öğrenim Durumu :Okuma yazma bilmiyor. Mesleği: Ev Hanımı Halı dokumadaki Amacı :Evde kullanım ve çeyiz için. 130
BÖLÜM VI TAŞLIÇAY İLÇESİNDE TESPİT EDİLEN HALILARIN TEKNİK DESEN ÇİZİMLERİ 6.1. Kenar Suyu Çizimleri Şekil 70. Örnek 1,2 131
Şekil 71. Örnek 10 132
Şekil 72. Örnek 4 Şekil 73. Örnek 5 133
Şekil 74. Örnek 3 134
Şekil 75. Örnek 6 Şekil 76. Örnek 7 135
Şekil 77. Örnek 8 Şekil 78. Örnek 9,11,12 136
Şekil 79. Örnek 18 Şekil 80. Örnek 17,19,34 137
Şekil 81. Örnek 20 Şekil 82. Örnek 13,14,15 138
Şekil 83. Örnek 16 Şekil 84. Örnek 21,24 139
Şekil 85. Örnek 25 Şekil 86. Örnek 25 Şekil 87. Örnek 26 140
Şekil 88. Örnek 29 Şekil 89. Örnek 23 Şekil 90. Örnek 22,27,28 141
Şekil 91. Örnek 30 Şekil 92. Örnek 31,32,33 6.2. Zemin Teknik Desen Çizimleri Şekil 93. Örnek 1,2 142
Şekil 94. Örnek 1,2 143
Şekil 95. Örnek 3 144
Şekil 96. Örnek 4 145
Şekil 97. Örnek 5 146
Şekil 98. Örnek 6 147
Şekil 99. Örnek 21 Şekil 100. Örnek 9,11,12 148
Şekil 101. Örnek 9,11,12 149
Şekil 102. Örnek 7 150
Şekil 103. Örnek 8 151
Şekil 104. Örnek 8 152
Şekil 105. Örnek 13,14,15,16,23 153
Şekil 106. Örnek 10 154
Şekil 107. Örnek 17,18 155
Şekil 108. Örnek 23 156
Şekil 109. Örnek 30 Şekil 110. Örnek 22 157
Şekil 111 Örnek 20 Şekil 112 Örnek 25 158
Şekil 113 Örnek 21 159
Şekil 114 Örnek 28 160
Şekil 115 Örnek 24,29,26 161
Şekil 116 Örnek 27 162
Şekil 117 Örnek 31,32,33 6.3.Dolgu Desen Teknik Çizimi Şekil 118. Dolgu Desen 118 163
Şekil 119. Dolgu Desen 119 Şekil 120. Dolgu Desen 120 164
Şekil 121. Dolgu Desen 121 Şekil 122. Dolgu Desen 122 165
Şekil 123. Dolgu Desen 123 166
Şekil 124. Dolgu Desen 124 Şekil 125. Dolgu Desen 125 167
Şekil 126. Dolgu Desen 126 Şekil 127. Dolgu Desen 127 Şekil 128. Dolgu Desen 128 168
Şekil 129. Dolgu Desen 129 Şekil 130. Dolgu Desen 130 169
170
BÖLÜM VII SONUÇ ve TARTIŞMA 7.1. Sonuç Ağrı ili Taşlıçay ilçesi ülkemizde önemli halıcılık merkezlerinden biridir. Yöre halkının el dokuması halılara ihtiyaç duyması ve bölgede hayvancılığın yaygın olması yörede halıcılığı olmasını sağlamıştır. Taşlıçay merkezde 16, aşağı toplu köyünde 12 ve yukarı düz meydan köyünde 6 olmak üzere toplam 34 halı tespit edilip incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre; Ağrı ili Taşlıçay ilçesinde, araştırmaya alınan el dokuması halıların en fazla 1981 ile 1990, 1950 1970 yılları arasında dokunduğu anlaşılmaktadır. Araştırmaya alınan halıların, çoğunluğu taban, daha sonra yastık ve seccade oluşturmaktadır. Araştırma sonucuna göre taban halıları ölçüleri ende en az 106, en fazla366 cm; boyda en az 140, en fazla 479 cm dir. Taban halıları ölçüleri halı kilimi üst kenar uzunluğu en az 0,5.en fazla 5 cm, halı kilimi alt kenar uzunluğu en fazla 5 cm, en az 2 cm dir. Taban halılarının üst saçak uzunlukları en az 2, en fazla 15 cm, alt saçak uzunlukları en az 3, en fazla 20 cm'dir. Araştırmaya alınan yastık halılarının ölçüleri incelendiğinde, ende en az 49, en fazla 58 cm, boyda en az 80 en fazla 117,5 cm'dir. Araştırma sonucuna göre, araştırmaya alınan yastık halılarının halı kilimi üst kenar uzunluğu en az 0,2, en fazla 3 cm; halı kilimi alt kenar uzunluğu en az, 0,4 en fazla 3 cm' dir. Ayrıca, üst saçak uzunlukları en az 2 cm, en fazla 5,5 cm; alt saçak uzunlukları en az 3 cm en fazla 5 cm' dir. 171
Araştırmada, yörede ulaşılabilen el dokuması halıların genel durumunun temiz, yıpranmamış ve onarım görmemiş olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan bu halıların, genel olarak odada serili olarak saklandığı, çok az bir kısmının mutfakta ve kömürlükte olduğu anlaşılmaktadır. Yörede, araştırmaya alınan el dokuması halılarda atkı, kenar örgüsü ve düğüm çeşitleri tüm halılarda aynıdır. Düğüm sıklıkları ve hav yükseklikleri ise, her bir halıda farklı olduğu anlaşılmıştır. Ancak, tamamının atkı, çözgü ve hav ipliğinde yün kullanıldığı anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre; araştırmaya alınan el dokuması halılarda genellikle, doğal beyaz renk ve kahverengi kullanıldığı anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre, Emeni olarak isimlendirilen halıların belirgin bir özelliği olmamasına rağmen bu isim verildiği anlaşılmıştır. Yörede kilim desenli halı olarak adlandırılan halılar, genellikle geometrik desenlere sahip halılardır. Çiçek motiflerinin ağırlıklı olarak kullanıldığı halılar ise yörede genellikle, Nakış işlemeli olarak adlandırılmıştır. Ayrıca, Kum Saatli halı olarak adlandırılan halıların ise, zamanın ve günün nasıl geçtiğini anlamak manasında adlandırılmıştır. Araştırmaya alınan halıları dokuyan halı dokuyucuların doğum yılları bakımından çoğunlukla 1941-1950 yılları arasında oldukları anlaşılmıştır. Bu durumda dokuyucuların çoğunluğu 65 yaş üzeridir, çoğu okuma-yazma bilmemektedir. Araştırma sonucuna göre, yörede incelenen halıların en fazla ihtiyaç için yani evde kullanım için olduğu, halıların dokunduğu dönemlerde makine halılarının olmaması ve bu sebeple evlerde el dokuması halıların kullanıldığı anlaşılmaktadır. Araştırmada ele alınan Halk Eğitimi Merkezindeki kursiyerlerin çoğunluğunu orta yaş grubu oluşturmakta, kurs dışında maddi gelir elde etmemektedir. Ayrıca çoğunluğu kursa kendi isteği ile katılan bireylerin çoğunluğu sosyal bir ortama girmek istediği ve böylece halı - kilim gibi kurslara katılarak bu isteklerini bir nebze olsun gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. 172
Araştırma sonucuna göre, yörede araştırmaya alınan kursiyerlerin çoğunluğu halı dokuma işlemini ailelerinden değil, kursa katılarak öğrenmiş ve halı dokuyan kursiyerlerin çoğunluğu çeyizleri için halı dokumamıştır. Kursiyerlere el dokuması halıların geleceği hakkında düşünceleri ise, el dokuması halıların kaybolacağı yönündedir. Araştırma sonucuna göre kursiyerlerin çoğunluğu el dokuması halı olarak, çeyizlerinde seccade istediği, öte yandan seccade, yolluk ve yastık halısından başka halı çeşidini çeyizlerinde istemediği anlaşılmaktadır. Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezinde, son beş yılda yapılan halı-kilim kurslarının hepsine dört yüz üç kadın kursiyer katıldığı anlaşılmaktadır. Araştırma sonucuna göre yöredeki halk eğitimi merkezinde 2013-2014 yıllarında halı-kilim faaliyetlerinin en az olduğu tespit edilmektedir. Araştırma sonucuna göre, yörede el dokuması halılar evlerin çoğunda kullanılmaktadır. Ancak el dokuma halıların üretimi yörede Halk Eğitimi Merkezi dışında yapılmamaktadır. Buna göre; öneriler Yörede önemli bir halı geleneği olduğu ve bunun sürdürülebilmesi için Halk Eğitimi Merkezi halkı çeşitli tanıtımlarla, afişlerle teşvik edilebilir. Yöre halkının maddi desteğe olan ihtiyacı da göz önüne alınacak olursa, İŞ-KUR ve Halk Eğitimin desteği ile halıcılık kurslarının sayıları artırılabilir. Halk Eğitimi Merkezinde halı ile ilgili eğitim alan öğretmenler, günümüz teknolojisinden faydalanarak, halı dokuma ile ilgili çeşitli bilgileri halka sunup tanıtabilir, onları kursa kendi istekleri ile kursa katılma konusunda ikna edilebilir. Kursiyerlerin kurs sonunda sergi açılması sağlanarak, onları sadece maddi destekle kursa devam etmeleri değil, aynı zamanda bir ürün ortaya koyma ve bu sergide Halk Eğitimi tarafından plaket veya herhangi bir hediye ile başarma duyguları tattırılabilir. 173
7.2. Tartışma El dokuması halı geleneği, geçmişten günümüze hemen hemen her bölgemizde bulunmaktadır. Bu bölgelerden biri Doğu Anadolu bölgesidir. Doğu yöresine ait birçok ilde el dokuması halılar bulunmaktadır. Erzurum, Kars, Bitlis, Ağrı gibi illerimizde halk zengin kültürünü de katarak dokuma yapmışlardır. Ağrı ili de el dokuması halı bakımından zengin kültüre sahiptir. Merkez ve ilçelerinde yöreye ait pek çok halı bulunmaktadır. Taşlıçay ilçesi de bunlardan biridir. Daha önce ilçeye ait halıların araştırmaya alınmadığı ve tanıtılmadığı için araştırmada, Taşlıçay ilçesinde bulunan el dokuması halılarının teknik ve desen özelliklerini ortaya koyabilmek ve aynı zamanda yöredeki halk eğitimi merkezinde halı- kilim faaliyetlerini araştırmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda ilçede merkez ve köylerdeki el dokuması halılar araştırılıp, bilgi formları oluşturulmuş ve halk eğitimdeki kursiyerlere görüşme formları uygulanmıştır. Araştırmada, 1950 ile 1970 yılları arasında pek çok halının dokunduğu anlaşılmaktadır. Çetin (2010, s.62), Ağrı yöresine ait halı yastıkları konulu araştırmasında da 1970 yılına kadar koltuk, kanepe olmadığını bu yıla kadar halı yastıklarının fazla dokunduğunu belirtmiştir. Bu bakımından Çetin' in yaptığı araştırmayla paralellik göstermektedir. Halıların cinsleri incelendiğinde, yörede en fazla taban halısının olduğu ortaya çıkmaktadır. Ağrı, ilinde 2010 yılında Hanife Yarmacı tarafından Doğubayazıt ilçesinde el dokuma halı geleneği araştırılmıştır. Araştırmada tespit edilen halılar, taban, seccade, duvar, yolluk ve yastık halısıdır. Taşlıçay ilçesinde ise, araştırmada ulaşılabilen halı çeşitleri, seccade, taban ve yastık halısıdır. Yarmacı (2010) ' nın araştırmasında, Doğubayazıt yöresinde, Taşlıçay' da olduğu gibi en fazla taban halısının dokunduğu anlaşılmaktadır. Taban halılarının en fazla olduğu anlaşılan her iki ilçede taban halılarının, en x boy oranları karşılaştırıldığında, Doğubayazıt ilçesi taban halılarının yaklaşık olarak 143, 02 x 367, 75 cm olduğu, Taşlıçay ilçesinde ele alınan taban halılarının çoğu ende; 100-200 cm boyda, 301 400 cm olduğundan en x boy oranlarının birbirine yakın olduğu anlaşılmıştır 174
Doğubayazıt yöresinde 2010 yılında yapılan halı dokuma ile ilgili Yarmacı tarafından yapılan araştırmada, kullanılan düğüm çeşidi Türk (Gördes, Kapalı, Türk, Simetrik) ve İran Düğümü' dür. Taşlıçay ilçesinde ise sadece Türk (Gördes, Kapalı, Türk, Simetrik) düğüm kullanıldığı anlaşılmaktadır. İki araştırmada da halıların hav yükseklikleri incelendiğinde, Doğubayazıt yöresinde maksimum ve minimum değerleri belirtilerek ortalama değerleri alınmıştır. Genellikle halıların saçak uzunluklarının 0,3 ile 1 cm arasında olduğu anlaşılmaktadır. Taşlıçay ilçesinde, halıların çoğunluğunun saçak uzunluklarının 1 cm olduğu anlaşılmaktadır. Halıların, kaliteleri Doğubayazıt yöresinde ende düğüm sayıları, minimum 18, maksimum 29, boyda ise, minimum 20, maksimum 35' dir. Buna göre Taşlıçay ilçesinde, düğüm sayıları dm²de (En xboy ) 20 x 25 olduğu anlaşılmıştır. Bu bakımdan iki araştırmada incelenen halılar teknik özellikler bakımından birbirinden farklı sonuçlara sahiptir. Araştırmaya alınan halıların renk özellikleri, Yarmacı (2010) ve Çetin (2010) araştırmaları ile paralellik göstermektedir. Kahverengi, kırmızı, gri, siyah en çok kullanılan renklerdendir. Çetin, araştırmasında koyunun doğal yün renginin Ağrı yöresi halı yastıklarında kullanıldığını belirtmiş, nitekim Taşlıçay yöresindeki halıların hepsinde de doğal yün rengi kullanıldığı belirtilmektedir. Motif özellikleri bakımından Çetin makalesinde, dokumalarda desenin genel ismine "Nakış" denildiğini belirtmektedir. Taşlıçay yöresinde halılara halk tarafından adlandırılmış ve altı adet halıya "Nakış İşlemeli" denildiği belirtilmiştir. Yarmacı' nın (2010) Doğubayazıt' ta yaptığı araştırmasında, halı dokuyucuların çoğunluğunun Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezindeki kursiyerler gibi maddi gelir amaçlı halı dokuduğu, anlaşılmaktadır. Bölgede bireyler, maddi ihtiyaçları yüzünden halı dokumayı tercih etmek istedikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca, her iki araştırmada da halı dokuma işleminin öğrenildiği kaynağın çoğunluğu kurs olduğu ortaya çıkmaktadır. Taşlıçay ilçesindeki kursiyerlerin çoğunluğu, kurs öğretmeninden desen temin etmekte iken, Yarmacı (2010) ' nın araştırmasında ise, desenlerin çoğu, tüccar tarafından temin edildiği anlaşılmaktadır. 175
176
KAYNAKÇA Aktaç,H.(2012).Sevincin, Kederin, Hüznün Kısaca Kaderin İlmek İlmek Dokumasıdır Yağcıbedir. Ankara:AKM. Aliyeva, M. (2012). Türk dünyasında halı ve düz dokuma. Arış Dergisi, 4(8), 16-25. Anmaç,E.E. (1999) Erdem halı özel sayısı 1. Ankara:AKM. Anmaç, E.(2002).XII.Türk tarih kongresi. Ankara. Aral, S. (2013). Malatya yastık halıları Arış Dergisi, 5(9), 4-11. Aslanapa, O. (1972). Türk halı sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Bankası. Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: Eren. Aslanapa, O.(1993).Türk sanatı. İstanbul: İnkılap. Aslanapa, O & Durul, Y. (1974). Selçuklu halıları. İstanbul: Ak. Aslanapa, O. & F, A. (2006). Düğümün son halkası; Osmanlı saray halıları. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı. Aslanapa, O.(2014). Türk dünyasında halı ve düz dokuma. Arış Dergisi. (10), 52-59. Aktaş, A. (1997). Türk dünyasında halı ve düz dokuma. Arış Dergisi.(2), 95-97. Aytaç, Ç.(1989).El dokumacılığı. İstanbul: MEB. Aytaç, Ç.(1982). Orta dereceli kız teknik öğretim okulları el dokumacılığı temel ders kitabı. Ankara: MEB. Bayraktaroğlu, S. (1989). Vakıflar Genel Müdürlüğünün Halıcılık Çalışmaları ve Karşılaşılan Sorunlar. Halıcılık Semineri, Türkiye Kalkınma Vakfı, Ankara. 177
Benli, H. (2012). Türk halılarında kullanılan kök boya ve cehri ile boyanmış yün ipliklerin haslıklarının iyileştirilmesi. Arış Dergisi. 3(7), 18-25. Çelik. A. (2010). Anadolu, İran ve Kafkasya halı etkileşimi. Dergi Park Ulakbim.gov.tr.5,16. Çetin, L.(1969). Halıcılık ders notları. Isparta: Altıntuğ. Çetin, Y.(2010).Ağrı yöresi halı yastıkları. Sanat Dergisi.17,61-70. Deniz, B.(1984). Kırşehir halıları. Sanat Tarihi Dergisi, 37. Deniz, B. (2000). Ankara ili el sanatları ve beslenme kültürü. Ankara: AKM. Dursun, G.(1973). Müdürlüğü. Halı dokumacılığı. Ankara: Tarım Bakanlığı Ziraat İşleri Genel Durul, Y. (1979). El dokuma halıcılığının içinde bulunduğu sorunlar ve çözüm yolları. Türk el dokuma halıcılığı semineri, Sümerbank Genel Müdürlüğü, Ankara. Eren, N.(1979).Türk halılarında motif semineri, Ankara. ve renk değişimi. Türk el dokuma halıcılığı Geray, C. (2012). Halk eğitimi kurumlaşması. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 403-435. Gönül, M. (1957). Türk halı ve kilimlerin teknik hususiyetleri. Ankara: Maarif. Görgünay, N. ( t.y.). Doğu yöresi halıları. Ankara: Türkiye İş Bankası. Görgünay, N.(1977). Halıcılığın kökeni ve Türk halıcılığının tarihçesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Z Dergisi.8(1),163-172. Halıcı, F. (1999). Erdem halı özel sayısı 2. Ankara: AKM. Kafalılar, A. (1976). Halıcılık ve teknolojisi. Ankara: T.C Köy İşleri Bakanlığı Kooperatifler Genel Müdürlüğü. Karahan, K.(1989). Halıcılığın Tarihi İçinde Türk Halıcılığının Yeri ve Yapısı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (3), 131-140. 178
Keziban, S. (2008). Nahcivan devlet halı müzesinde bulunan halı, kilim ve düz dokumalar. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı, Erzurum. Megep, (2011). Halı Dokuma. Ankara. Ölmez, F. N. (2010). Dokumalarda Yılan Motifi. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 6-8. Önder, Tevfik T. & Önder, N. (2004). Osmanlı dan günümüze Türk halı sanatı. İstanbul: Klasik Halı A.Ş. Özel, A.(1989). Halıcılık. Ankara: Devlet Bakanlığı. Öztürk, İ. (1985). Folklor ve Etnografya Araştırmaları. İstanbul: Erenler. Öztürk, İ. (2011). Türk halı ve düz dokumaları üzerine tartışılması önerilen konular Arış Dergisi, (6), 94-97. Say, N.(2011). Çiğe'li Kene Halı. Milli Folklor Dergisi, XII (89), 240-247. Soysaldı, A. (2009). Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimi. Ankara: AKM. Taşdemirci, E. (1996). Atatürk ün halk eğitimi hakkında görüşleri ve Atatürk döneminde Türkiye de halk eğitimi faaliyetleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 495-501. Taşlıçay Halk Eğitimi Merkezi (2015). Halk eğitimi merkezi tarihçesi. 02 Mart 2015 tarihinde http://www.taslicayhem.meb.k12.tr sayfasından erişilmiştir. Taşlıçay Kaymakamlığı (2015). Taşlıçay İlçesi Genel Tanıtım Coğrafi Konum. 02 Mart 2015 tarihinde http://www.taslicay.gov.tr/detay.asp?kat=43 sayfasından erişilmiştir. Tekçe, E.F. (1993). Pazırık Ankara: Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi Başkanlığı. Türkmen, N. (2001). Orta Asya Türkmen Halıları İle Tarihi Anadolu Türk Halılarının Ortak Özellikleri.Ankara:AKM. Ünal, S. (1998). Türk Dünyasında halı ve düz dokuma.arış Dergisi, (4), 83-87. Yanar, C. (2008). Yenice değerleri sempozyumu. Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Çanakkale. 179
Yarmacı, H. (2010). Ağrı İli Doğu Beyazıt İlçesi El Dokuması Halı Geleneği. Yüksek Lisans Tez. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Dokuma-Örgü Eğitimi Bilim Dalı, Ankara. Yetkin, Ş. (1974). Türk halı sanatı. İstanbul: İş Bankası Kültür Bakanlığı. Yiğit, A. (2011). Türk dünyasında halı ve düz dokuma. Arış Dergisi,1(5), 136-142. 180
EKLER 181
EK 1 : Bilgi Formu Örnek No: İnceleme Tarihi : Ürünün Yapılış Tarihi : Halının Genel Durumu : Halının Saklama Koşulları : Halının Çeşidi : Halının Boyutları (En x Boy) : Kullanılan Malzeme : İpliklerin Nereden Temin Edildiği : Halıda kullanılan düğüm çeşidi: Halı Kilimi eni; üst kenar, alt kenar : Saçak Uzunluğu; üst kenar, alt kenar : Dm² düğüm sıklığı- yatay x dikey: Hav Yüksekliği : Halıda gözlenen hatalar(varsa): Kullanılan Renkler : Bezeme Konuları : 182
Yörede Verilen Ad: Motif ve Kompozisyon : Kaynak Kişi Künyesi : Adı Soyadı : Doğum Yeri ve Yılı : Öğrenim Durumu: Mesleği: Halı dokumadaki Amacı : 183
GAZİ GELECEKTİR