Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 77, Eylül 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 77, Eylül 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Öğr. Gör. İlker ÖZTÜRK Hakkâri Üniversitesi, Çölemerik Meslek Yüksekokulu, El Sanatları Bölümü, Geleneksel El Sanatları Programı ilkerozturkart@gmail.com Doç.Dr. Sema ÖZKAN TAĞI Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi, Tekstil Tasarımı Bölümü semaozkan@hotmail.com KAYNARCA (SAKARYA) YENİDÜNYA KİLİMLERİ Ülkemizin pek çok bölgesinde eskiden yaygın olarak yapılan kilim dokumacılığı günümüzde yaşam koşullarının değişmesiyle birlikte giderek azalmaktadır. Kaynarca eski dönemlere ait dokumaların halen yaygın olarak bulunduğu bölgelerden biridir. Bu araştırmanın amacı da Manavların yoğun olarak yaşadığı Sakarya bölgesi dokumaları içinde yer alan ancak son yıllarda unutulmaya yüz tutmuş olan Yenidünya kilimlerinin özelliklerinin tespit edilerek belgelenmesi ve gelecek nesillere aktarılmasının sağlanmasıdır. Bu amaçla Sakarya İli Kaynarca İlçesi ne gidilerek eskiden dokumacılık ile uğraşan kişilerle görüşülmüş, dokumacılığın geçmişi ve şu andaki durumu ile ilgili bilgiler alınmış, evlerde ve camilerde bulunduğu tespit edilen 15 adet Yenidünya kiliminin yapımında kullanılan hammadde ve tezgâh tipleri ile ilgili bilgiler alınmış; en boy ölçüleri, atkı ve çözgü sıklıkları, dokuma tekniği, motif, renk ve kompozisyon özellikleri incelenmiş, fotoğraflarla belgelenmiştir. Öz Anahtar kelimeler: Kilim, Manav, Yeni dünya, Keten

2 THE NEW WORLD RUGS KAYNARCA (IN SAKARYA) Abstract In many regions of our country, rug weaving, which was formerly widely used, is gradually diminishing with the changes in living conditions today. Kaynarca is one of the regions in which the weavings of ancient periods are still common. The aim of this research is to determine and document the characteristics of the New World rugs, which are located in the Sakarya region weavings where the dwellings live intensively but which have been forgotten in recent years, and to be transferred to future generations. For this purpose, we went to Kaynarca District of Sakarya and interviewed the people who were dealing with weaving, information about the history of the weaving and the current status of the weaving, information about the raw materials and types of the looms used in the construction of 15 new world (rugs) kilims, weights, weft technique, motif, colour and composition characteristics were analysed and documented by means of photographs. Keywords: Rug, Manav, new world, linen GİRİŞ Dokuma insanlığın varoluşu ile birlikte teknik gelişmeler sonucunda yeme, içme ve barınmadan sonra gelen temel ihtiyaçlardan biridir. Günümüzde yaşam şartlarındaki değişiklikler sebebiyle kilim dokumacılığının geçmiş yıllara göre azaldığı görülmektedir. Geçmişte ülkemizin birçok bölgesinde kilim dokumacılığının yaygın bir uğraş olduğu bilinmektedir. Bu bölgelerden biri olan Kaynarca ilçesi, Marmara bölgesinde yer alan Sakarya iline bağlı bir ilçedir. İlçe, 1954 yılında Sakarya ilinin kuruluşuna kadar Kocaeli ili içinde Kandıra ilçesine bağlı olarak yönetilmiştir. Kaynarca tarih de Britanyalılar, Romalılar ve Bizanslılar gibi ilkçağ ve orta çağda Anadolu da kurulmuş uygarlıkların yönetiminde kalmıştır. Kaynarca Osmanlı yönetiminde Orhan gazi döneminde bölgenin fatihi olan Akçakoca nın fetihleri sonucunda kurulmuştur. 1 Bölge birçok göçebe topluluğuna ev sahipliği yapmış ve Osmanlı kültürü ile yaşamıştır. İlk yerleşmeler Anadolu dan gelen göçler ile başlamıştır. Bu göçlerin birçoğunu yerli halk dışında Yörükler, Karadenizliler, Gürcüler ve Bulgaristan Muhacirleri oluşturmuştur. Günümüzde ise halen bu etnik gruplar bölgede yaşamlarını sürdürmektedir. İl genelinde ve Kaynarca da yaşayan yerli halka manav denilmektedir. Kaynarcanın yerli halkı manavlar nüfusun yaklaşık %61 oluşturmaktadır. 2 Yörede dokuma sanatını manavlar geliştirmiştir. Kaynarca kilimleri aynı zamanda yörede Manav Kilimi ya da Manavların dokuduğu kilimler olarak da adlandırılmaktadır. İskân ettirilen Yörük aşiretlerinin oymakları arasında Pabuççular, Yağcılar, Başlar, Çıracılar, Hasırcılar, Semerciler, Tığcılar adları görülmektedir. Adapazarı ve civarının ilk Türk sakinleri Yörüklerdi. Göçebeliği terk ederek köyler kurmuşlar ve bütün Türkmen aşiretlerinde âdet olduğu üzere aşiretlerinin, oymaklarının adını köylerine vermişlerdi. Asırların geçmesiyle nüfus çoğalmış ve bu köyler, kurulan pazarın da iktisadî ve içtimaî tesiriyle, Adapazarı'nın ma Atilla Çetin, Kaynarca nın Tarihçesi, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, s.2, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı)-2006, Sakarya. 2 Ali Aktaş, Toplumsal ve Ekonomik Yapı, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, s.34, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı)-2006, Sakarya.

3 halleleri haline gelmiştir. Nitekim 1133 yılma ait bir fermandan, Akyazı Nahiyesine bağlı Tığcılar Köyü nün mevcudiyetini görmekteyiz 3. Geçmişimizi daha iyi anlamak, kültürel değerlerini yansıtmak ve yaşatmak için yapılacak çalışmalardan biri de dokuma yapılan bölgelerin incelenmesi ve araştırma neticesinde edinilen bilgilerin kayıt altına alınarak literatüre katkı sağlanmasıdır. Dokumanın Anadolu insanının hayatında manevi anlamda özel bir yeri bulunmaktadır. Yapılan yöreye göre değişkenlik gösteren düz dokumalarımız motifleriyle manevi kültürümüzü yansıtmaktadır 4. Yenidünya kilimi Kaynarca kilimleri içerisinde diğer yörede dokunan kilimlere göre farklı motif ve desen anlayışından dolayı ayrı bir grup olarak değerlendirilebilir. Yenidünya kilimi yörede yaşayan Manavların renkli kültürlerini yansıtan ve geleneklerinin bir parçası olan özel el dokumalarıdır. Bu araştırmanın amacı da, Sakarya dokumaları içinde yer alan ancak son yıllarda unutulmaya yüz tutmuş olan Yenidünya kilimlerinin özelliklerinin tespit edilerek belgelenmesi ve gelecek nesillere aktarılmasının sağlanmasıdır. Ayrıca bu konu ile ilgili fazla yazılı kaynak olmaması da araştırmanın değerini daha da arttırmaktadır. Bu araştırma kapsamında Sakarya İli Kaynarca İlçesi ne gidilerek Kaynarca Halk Eğitim Müdürlüğü, Kaynarca Müftülüğü, Kaynarca merkez ve köylerindeki muhtarlar ve azalarıyla görüşülerek geçmişte dokuma yapan kadınlar tespit edilmiştir. Ulaşılabilen eski kilim dokuyucuları ve yörede yaşayan kişiler ile yapılan sözlü görüşmeler sonucunda tespit edilen kilim örneklerinin Yenidünya kilimlerinin yapımında kullanılan hammadde cinsi ve tezgâh tipleri; kilimlerin en boy ölçüleri, atkı ve çözgü sıklıkları, dokuma tekniği, motif, renk, motif ve kompozisyon özellikleri incelenmiş, fotoğraflarla belgelenmiştir 1. YENİDÜNYA KİLİMİ XI. yüzyılın ortalarından itibaren Anadolu ya yerleşmeye başlayan Türk toplulukları kendileri ile birlikte yaşam biçimlerini ve oluşturdukları kültürlerini de bu topraklara taşımışlardır. Bu kültürel değerlerin en göze çarpan, geçmiş yıllarda olduğu gibi günümüzde de önemini kaybetmeyen ve bir halk sanatı olan dokumacılıktır. 5 Bu sanat, Kaynarca da Türklerin gelişi ile birlikte 700 yıl önce yöreye yerleşerek yaşamlarını sürdüren ve Manav adı verilen yerli halk tarafından başlatılmıştır. Yapılan sözlü görüşmeler ve araştırmalar neticesinde yörede bulunan kilimlerin yaklaşık 100 yıllık olduğu tahmin edilmektedir. 476 Resim-1. Saksılı Yenidünya Kilimi 6 Resim-2. Aykırı Ağaçlı Yenidünya Kilimi 7 3 Mustafa Genç, Sakarya ve Çevresi Doğal Boyarmadde Kaynakları, Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Year: 2017/1, Number:26, p Begül Özkoca ve H. Sinem Şanlı, Eskiyapar Köyü Cemevi (Çorum-Alaca) Düz Dokuma Örneklerinden Yastıklar, Asos Journal The Journal of Academiz Social Science, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yı :5, Sayı: 58 s. 492, Tülin Çoruhlu, Kaynarca Dokumaları, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, s.110, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı)-2006, Sakarya. 6 Resim-1 (Bakınız). Saksılı yenidünya kilimi evin oturma odasında yere serilmiştir, dokuyucu ile yapılan sözlü gö-

4 Kilimler üzerindeki dokuma tekniği ve üslubu, motiflerin simgesel anlamları, kullanılan hammadde, boyarmadde özellikleri ve renkleri ile dokunduğu zamanın Türkmen boy ya da oymaklarının kültürel, ekonomik ve estetik değerlerini aktarabilme özelliğine sahiptir. 8 Yapılan araştırmada hemen hemen her evde karşılaştığımız yenidünya kilimi her ne kadar vaktinde çeyiz amaçlı dokunmuş olsa da günümüzde yöre halkının günlük yaşam alanlarında sıkça kullandığı bir dokumadır (Bakınız, Resim -1 ve Resim -2). Kilimler atkı yüzlü, arka ve ön yüzü aynı olan dokumalardır. Atkı ipliğinin aynı zamanda desen ipi olarak kullanılması, motif zemin ilişkisi ile birbirini bütünleyen desen kompozisyonlarını oluşturmuştur. 9 Yenidünya kilimi yörede dokunan diğer kilimlere (küplü kilim, çöp kilimi, yeşilli kilim, halı kilimi) göre en özel anlama sahip kilimlerdir. Yörede bu kilimlere yenidünya isminin verilme sebebi; evlilik çağına gelmiş her genç kız tarafından çeyiz amaçlı dokunması ve üzerindeki motiflerle evlendikten sonraki hayatlarını, gelecekten beklentilerini, bir başka değişle baba evinden ayrılıp, başka bir eve gelin gitmenin, yöre halkının deyimi ile yenidünya evine girmenin anlatılmasından dolayıydı. Yenidünya evine giren her kız dokumuş olduğu bu kilimi doğacak olan erkek çocuklarına hediye etmekteydi. 10 Yenidünya kiliminin çözgüleri, yörede evlenmek isteyen erkeğin kızı ailesinden istemek için gittiği ilk akşam, kız ailesi tarafından sevdiği erkeğe verilirse tezgâha atılmaya başlanmaktaydı. Kilimin biteceği tarih düğünün olacağı güne denk getirilirdi. Kilimlerin en dikkat çekici özelliği göbek bölümünde zeminin üç kısma ayrılmasıdır. Kilimi dokuyan genç kız göbeğin ilk bölümünde kendi ailesinin kız ve erkek çocukları kadar çiçek motifi dokumaktaydı. Göbeğin orta bölümünde saksı ve içerisinde kendini ifade eden toprak ve evinden ayrılıp yeni bir evde yeni bir yaşamdan beklentilerini yansıtan saksı içerisinden çıkan gelincik motifini dokumaktaydı. Yapılan görüşmelerde bu gelincik motiflerinin genç kızın sahip olmak istediği kız ve erkek çocuklarını sembolize ettiği belirlenmiştir. Göbeğin son bölümünde ise başlangıç bölümünde dokunan desenin simetrisi uygulanmaktadır. Üç bölümden oluşan bu kilimin dokunup bittiği gün genç kızın evlenip ve düğününün yapıldığı bildirilmektedir. Kilim üzerinde dokunan saksı ve toprak yörede kadının doğurganlığını simgeleyen bir motif olarak kullanılmaktadır. 11 Aynı zamanda bu kilime aynalı (desenli) kilim de denilmektedir. Kilimler kendi içinde, zemininde kullanılan aynı motiflerin yer değiştirmesi ile oluşan kompozisyona göre farklı isimler ile adlandırılmaktadır. Yörede dokuma yapmış olan kişiler ile yapılan görüşmelerde kilimin ortasında bir saksı motifi varsa kilime saksılı yenidünya, saksılı 477 rüşmede; boyu 322cm. eni 210cm. olan kilimi genç kız iken 1978 yılında kilim ağacında (germe tezgâh) tek parça olarak dokumuştur. Çözgü ipi olarak kendi hazırlamış olduğu keten ipi, atkı için ise hazır alınan yün ipini kullanmıştır. Kilimin sadece bitiş kısmında 21cm. uzunluğunda saçak bulunmaktadır. Kilim ortasında bulunan saksı motifinden bu ismi alır. Dokuyucusu, Nursen Sandıkçı, 50 yaşında, Kurudere köyü doğumlu (Karaçalı köyüne bağlı Kova mahallesi, 2017) 7 Resim-2 (Bakınız). Aykırı (yan) ağaçlı yenidünya kilimi evin salonunda (hayat) odasında yere serilmiştir, dokuyucu ile yapılan sözlü görüşmede; boyu 343cm. eni 265cm. olan 1976 yılında kilim ağacında (germe tezgâh) tek parça olarak dokumuştur. Çözgü ipi olarak kendi hazırlamış olduğu keten ipi, atkı için ise hazır alınan yün ipini kullanmıştır. Kilimin sadece bitiş kısmında 5cm. uzunluğunda saçak bulunmaktadır. Kilim ortasında aykırı (yan) yerleştirilen ağaç motifinden bu ismi alır. Dokuyucusu, Nuran Fidan, 63 yaşında, Kızılcali, Ömerağa köyü doğumlu (İmamlar köyü, 2017) 8 Aysen Soysaldı, Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, T.C Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:379, Araştırma İnceleme:71, s.3, 2009, Ankara. 9 Aysen Soysaldı, A.g.k. s.4, Türkan Uslu (Kaynak Kişi), Sözlü görüşme, 1947 doğumlu, ev hanımı, Şehtımarı Konak köyü, Kaynarca, Ali Aktaş (Kaynak Kişi) Sözlü Görüşme, Sosyolog ve Araştırmacı- Ramis Memiş (Kaynak Kişi), sözlü görüşme, Emekli sınıf öğretmeni, 1945 Sarıbeyli köyü doğumlu, Kaynarca.

5 yarım dünya, saksılı dik güllü, yarım güllü eğer saksı motifi yoksa saksısız yenidünya, zemine dikine yerleştirilmiş bir ağaç motifi varsa dik ağaçlı ya da dik güllü, yine zeminde enine yerleştirilmiş bir ağaç motifi varsa aykırı ağaçlı yenidünya ya da yan güllüsü adı verildiği tespit edilmiştir. Bazı kilimlerin üzerinde ise dokuyucunun adı, adının baş harfi, yılı ya da kim için dokunduğunun da yazıldığı görülmektedir. 2. YENİDÜNYA KİLİMLERİNİN BAZI ÖZELLİKLERİ Bu bölümde, iplik türü, tezgâh tipi, dokuma tekniği, atkı ve çözgü sıklığı, en ve boy ölçümleri, renk, motif, kompozisyon özellikleri ve saçak uzunlukları ile ilgili bulgulara yer verilmiştir İplik Türü (Atkı ve Çözgü) Yörede yapılan görüşmeler ve kilimlerin incelenmesi sonucu atkıda yün ve sentetik iplik, çözgüde ise keten ipi kullanıldığı saptanmıştır. Dokumaların genelinde çözgü iplik katı ve bükümü; 2-S, atkı iplik katı ve bükümü ise; 1-S dir. Bölgede keten ekimi ve keten iplik yapımı önemli bir ticari faaliyetken günümüzde ne keten ekimi ne de keten iplik ve dokuma yapımına rastlanmaktadır Tezgâh Tipi Kilim dokumacılığında sarma ve germe tipi dokuma tezgâhlar kullanıldığı tespit edilmiştir. Yörede bu tezgâhlar kilim ağacı, kilim tezgâhı, halı tezgâhı ve düzen olarak adlandırılmaktadır Dokuma Tekniği İncelenen kilimlerde düz kilim ve yörede sığıştırma adı verilen ilikli kilim tekniği kullanılmaktaydı. Çözgü çözme işlemi tezgâh üzerinde yapılmakta ve sarma gücü örgüsü kullanılmaktaydı Atkı ve Çözgü Sıklığı Kilim dokumalarda kullanılan atkı ve çözgü sıklığını belirleyen temel etken kullanılan ipin kalınlığıdır. Her yörede dokuma yapan kişiler makine ipleri kullanmaya başlanmadan önce iplerini kendileri eğirmekteydi. Eğiren kişinin beceri ve alışkanlıklarına göre büküm yönü ve inceliği değişiklik göstermiştir. Dokumaların standardını oluşturma fikri sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan bir uygulamadır. Önceleri halılar için uygulanmış olup Kilim için geçerli bir yöntem değildir 12. Çünkü Kilim dokumaları öğrencilere öğretmek için yapılan uygulamalar dışında deseni kâğıda çizilerek dokunmamışlardır. Bu sebepten şaklı dokumalarda iki taraf farklı olur. Başlangıç ve bitiş simetri olmaz. Motiflerin kendi içinde bile farklı olduğu görülür. 20. yy. başından kalan halı desen kâğıdı örnekleri varken kilim için yapılmış desen kâğıdı örneğine rastlanılmamıştır. Kilimlerin atkı ve çözgü sıklıkları 10 cm endeki çözgü tel sayısı ve 10 cm boydaki çözgü sayıları en az 5 ayrı yerden sayılarak ortalama değerleri alınmıştır. 478 Tablo 1. Atkı ve Çözgü Sıklığı Örnek No Atkı iplik sayısı10cm 2 Çözgü iplik sayısı10cm sıra sıra sıra Mustafa Genç (Kaynak Kişi), Sözlü görüşme, Dr. Öğr. Üyesi, SDÜ, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Halı Kilim ve Eski Kumaş Des. ASD

6 4 84sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra sıra 28 Ortalama 83 sıra 28 Tablo 1 incelendiğinde, kilimlerin en fazla çözgü iplik sayısı 10 cm 2 30 tel, en az 27 tel, en fazla atkı iplik sayısı 10cm 2 85 sıra, en az 80 sıra arasında değiştiği belirlenmiştir. Ortalaması ise 83 sıra atkı ve 28 tel çözgü olarak saptanmıştır En ve Boy Ölçümleri Yörede tespit edilen örneklerin en ve boy ölçüleri alınmıştır. Bu ölçüm dokumanın başlangıç ve bitiş yerleri arası cm cinsinden ölçülmüştür. Saçak boyları ayrıca verilmiştir. İncelenen örneklere ait en ve boy ölçüm sonuçlarına ait değerler tablo 1 de verilmiştir. 479 Tablo 2. En ve boy ölçüm sonuçları Örnek No En (cm) Boy (cm) Ortalama Tablo 2 incelendiğinde, örneklerin minimum ve maksimim boy değerlerinin; 286 cm. ile 346 cm arasında en değerleri ise; 210 cm. ile 265 cm. arasında değiştiği belirlenmiştir. Ortalaması ise en 235 cm. ile boy 321 cm. uzunluğundadır.

7 2.5. Renk Özellikleri Yenidünya kilimlerinde kullanılan renkler kilimin dokunduğu köyden köye değişmekle birlikte bordür rengi olarak siyah, zemin rengi olarak da kırmızı renk tercih edilmiştir. En çok kullanıldığı tespit edilen renkler yeşil, siyah, beyaz, sarı, pembe, mavi, kahverengi, turuncu ve mordur. Eski örneklerin bitkisel boyalar ile renklendirildiği daha yakın zamana ait örneklerde ise doğal boya ile birlikte kimyasal boyalarında kullanıldığı belirlenmiştir Motif Özellikleri İlçede araştırma materyalini oluşturan kilimlerde kullanılan ortak motiflerin bordür ve orta zemininde gelincik, saksı, gül, ağaç, yaprak, tomurcuk, toprak, haşhaş çiçeği ve dallarından oluşan bitkisel motifler olduğu tespit edilmiştir. Yenidünya kilimlerinde kullanılan motiflerin resimleri ve çizimleri şu şekilde yapılmıştır; Resim-3. Gül Motifi Çizim-1. Gül Motifi 480 Resim-4. Açmış Çiçek Motifi Çizim-2. Açmış Çiçek Motifi Resim-5. Gelincik Motifi Çizim-3. Gelincik Motifi

8 Resim-6. Gelincik Motifi Çizim-4. Gelincik Motifi Resim-7. Gelincik Motifi Çizim-5. Çiçek Motifi 481 Resim-8. Haşhaş Çiçeği Çizim-6. Haşhaş Çiçeği Resim-9. Saksı Motifi Çizim-7. Saksı Motifi

9 Resim-10. Saksı Motifi Çizim-8. Saksı ve Toprak 2.7. Kompozisyon Özellikleri Yörede çalışma materyalini oluşturan kilimlerde kullanılan ortak kompozisyonun dokuma yüzeyinde genellikle bordür, göbek, suyolu ve zeminden oluştuğu görülmektedir. Kilimlerin bütününde bitkisel motiflerden oluşan kompozisyonlar hâkimdir. Kilimlerin bordürleri birbirini dikine tekrar eden çiçek motifleri ile çevrelenmektedir. Bazı kilimlerde bordürden sonra tek su (suyolu) ya da çift su adı verilen iç ve ince bordürler kullanılmaktadır (Bakınız, Çizim-9 ve Çizim-10 Alan yüzey şemaları). 482 Çizim-9. Alan yüzey şeması Çizim-10. Alan yüzey şeması Çizim-11. Alan yüzey şeması Orta zeminde ise göbek, dikine ve enine simetrik, dik ya da yan yerleştirilmiş ağaç veya saksıdan çıkan dallar ve iri güller, yörede aynalı desen adı verilen kompozisyonlar ön plana çıkmıştır (Bakınız, Çizim-11 Alan yüzey şeması) Saçak Uzunlukları Kaynarca yenidünya kilimlerinin bazılarında bitiş, bazılarında ise başlangıç kısmında tek taraflı olarak saçak bırakıldığı görülmektedir. Kilimlerin saçak uzunlukları, 1 mm duyarlıklı cetvel yardımı ile dokumanın bir ucunda bulunan saçaklar üç farklı yerden ayrı ayrı ölçüldükten sonra aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Yapılan ölçüm sonuçları tablo 2 de verilmiştir.

10 Tablo 3. Saçak Uzunlukları Örnek No Yok Tek Taraflı Çift Taraflı Saçak Uzunluğu(cm.) cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm cm. Ortalama cm. Tablo 3 incelendiğinde, örneklerin minimum ve maksimim saçak boy değerleri; 5 cm. ile 21 cm. arasında değiştiği belirlenmiştir. Ortalaması ise 16 cm. uzunluğundadır. 483

11 Yenidünya Kilimlerinden Örnekler Bu kısımda araştırma kapsamına alınan 15 yenidünya kilimlerinden kilimlerin genel özelliklerini yansıtacağı düşünülen 6 tanesine ait fotoğraflar ve özellikleri birlikte verilmiştir. Örnek No: 1 Resim-11. Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Kızılcali Köyü, Hacımuharrremler Mahallesi Tarihlendirme : 50 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 232cm. X 305cm. Saçak Durumu ve Boyu :İyi, 22cm. Kilimin sadece bitiş kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Sarma Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden gül motifi ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde ise ağaç ve üzerinde açmış gül ve gelincik motifi yer almaktadır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. Yörede bu desen kompozisyonuna aynalı desen adı da verilmektedir. Kilimin zemininde H harfi ve dokunduğu tarih yazılmıştır. Kaynak Kişi ve Künyesi : Hamiyet Şentürk (Dokuyucu) 1945 Hacı köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca,

12 Örnek No: Resim-12. Saksılı (Aynalı) Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Okçular Köyü Tarihlendirme : 46 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 220cm. X 340cm. Saçak Durumu ve Boyu : İyi, 18cm. Kilimin sadece bitiş kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Germe Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden çiçek motifleri ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde ise saksı ve üzerinde açmış gül ya da gelincik motifi yer almaktadır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. Kaynak Kişi ve Künyesi hanımı, Kaynarca, : Rafiye Tuna (Dokuyucu), 1940 Mehter köyü doğumlu, Ev

13 Örnek No: 3 Resim-13. Saksılı Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Ömerağa Köyü, Hacı Muharremler Mah. Tarihlendirme : 40 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 232cm. X 316cm. Saçak Durumu ve Boyu :İyi, 9cm. Kilimin sadece bitiş kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Sarma Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden geometrik motif ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde ise saksı içine dikine yerleştirilmiş ağaç, üzerinde açmış gül ve gelincik motifi yer almaktadır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. 486 Kaynak Kişi ve Künyesi : Feriha Günay (Dokuyucu), 1957 Kızılcali Ahmetler köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, 2017.

14 Örnek No: 4 Resim-14. Dik Ağaçlı (Aynalı) Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Yeniköy, Manav Mahallesi Tarihlendirme : 40 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 250cm. X 306cm. Saçak Durumu ve Boyu : Biraz yıpranmış, 17cm. Kilimin sadece başlangıç kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Germe Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Orta zeminde bulunan dik şekilde dokunan ağaçtan bu ismi alır. Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden gül motifi ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde göbek şeklinde ağaç ve üzerinde açmış gül motifi yer almaktadır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. 487 Kaynak Kişi ve Künyesi : Hatice Ayaz (Dokuyucu), 1963 Karaçalı köyü doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Kaynarca, 2017

15 Örnek No: 5 Resim-15. Dik Ağaçlı Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Kızılcali Köyü, Hatıplar Mahallesi Tarihlendirme : 50 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 248cm. X 320cm. Saçak Durumu ve Boyu : İyi, 20cm. Kilimin sadece bitiş kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Sarma Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden geometrik motif ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde ise dikine yerleştirilmiş ağaç, üzerinde açmış gül ve gelincik motifi yer almaktadır. Kilimin bordüründe A harfi yazılıdır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. 488 Kaynak Kişi ve Künyesi : Arife Yaşar (Dokuyucuları, Nezahat Şengün, Nezaket Emiroğlu, Aynur Özkan, Nilgün Sümer), 1968 Kandıra doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, 2017.

16 Örnek No: 6 Resim-16. Aykırı Ağaçlı Yenidünya Kilimi İnceleme Tarihi : Bulunduğu Yer : Mehter Köyü Tarihlendirme : 46 yıllık Bugünkü Durumu : İyi Boyutları (En x Boy) : 220cm. X 340cm. Saçak Durumu ve Boyu : İyi, 18cm. Kilimin sadece bitiş kısmında saçak bulunmaktadır. İplik Türü (Atkı x Çözgü) : Yün iplik, Keten iplik Dokuma Tekniği : Düz ve İlikli Kilim Tezgâh Tipi : Ahşap Germe Tezgâh Motif ve Kompozisyon Özelliği : Dikdörtgen formlu dokumanın bordürü siyah zemin üzerinde birbirini tekrar eden çiçek motifleri ile çevrelenmiştir. Ortada kırmızı zeminde ise enine (aykırı) yerleştirilmiş ağaç ve üzerinde açmış gül ya da gelincik motifi yer almaktadır. Desen simetri bir rapordan oluşmaktadır. Ayrıca kilimin zeminde dokuyucusu kendi adını yazmıştır. Kaynak Kişi ve Künyesi : Sefanur Usta (Faize Usta, Dokuyucu),1959 Mehter köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, 2017, SONUÇ Sakarya ve çevresi, çok farklı yapıdaki etnik unsurların bir arada uyum içinde yaşadığı bir yerleşim yeri olması sebebiyle, kültürel yapısı çok zengin bir bölgemizdir. Kaynarca da nüfusun büyük kısmını oluşturan ve dokuma kültürlerini de birlikte getiren Manavlar Anadolu daki örneklerinden farklı hammadde, motif ve renk özelliklerinde kilimler yapmışlardır. Kaynarca ve Kandıra keten yetiştiriciliğinde önemli bir merkez konumunda olması Kaynarca dokumaların çözgülerinde ve bazı dokumlarında da atkılarında keten malzemenin kullanılmasında önemli bir rol oynamıştır. Kullanılan ipler pastel ve canlı renklerdedir. Yenidünya kilimlerinde kullanılan 489

17 motifler ağırlıklı olarak bitkisel motiflerdir. Son yirmi yıla kadar dokunmakta olan kilimler artık yörede dokunmamaktadır. Sahil kenarlarında bulunan köylerde dokuma bulunmamasına rağmen iç bölgelerde bulunan köylerin birçoğunda kilim örneklerine rastlanılabilmektedir. Fakat son yıllarda kilimlerin satılması ve atılması sebebiyle yöredeki kilim örnekleri giderek azalmaktadır. Günümüzde geçmiş yıllarda dokunan kilimler yöre halkı tarafından halen yaşam alanlarında az da olsa kullanılmaktadır. Kadınlar gençliğinde dokudukları kilimleri çeyiz sandıkları içinde koruma altına almışladır ve günümüze kadar yıpranmadan gelmiştir. Bu çalışma bir kültür öğesi olan Kaynarca yenidünya kilimlerinin belgelenmesi ve gelecek nesillere aktarılması konusunda bir kaynak teşkil edecektir. KAYNAKLAR Atilla Çetin, Kaynarca nın Tarihçesi, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı )-2006, Sakarya. Ali Aktaş, Toplumsal ve Ekonomik Yapı, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı )-2006, Sakarya. Aysen Soysaldı, Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, T.C Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:379, Araştırma İnceleme:71, 2009, Ankara. Mustafa GENÇ, Sakarya ve Çevresi Doğal Boyarmadde Kaynakları, Journal of Süleyman Demirel University Institute of Social Sciences Year: 2017/1, Number:26, p Sema Etikan ve Filiz Nurhan Ölmez, Muğla ve Yöresi Kirkitli Dokumalarının Sanatsal ve Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Bir Belgelendirme ve Katalog Çalışması, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları (Araştırma Projesi), 2013, Muğla. Tülin Çoruhlu, Kaynarca Dokumaları, Irmak Kültür Sanat Dergisi, Kaynarca Kaymakamlığı, S.70, Ekim (Kaynarca Özel Sayısı)-2006, Sakarya. KAYNAK KİŞİLER Ali Aktaş, Sözlü Görüşme, Sosyolog ve Araştırmacı Arife Yaşar, Sözlü Görüşme, 1968 Kandıra doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, Feriha Günay, Sözlü Görüşme, 1957 Kızılcali Ahmetler köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, Hatice Ayaz, Sözlü Görüşme, 1963 Karaçalı köyü doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Kaynarca, Hamiyet Şentürk, Sözlü Görüşme, 1945 Hacı köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, Mustafa Genç (Kaynak Kişi), Sözlü görüşme, Dr. Öğr. Üyesi, SDÜ, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Halı Kilim ve Eski Kumaş Des. ASD Nuran Fidan, Sözlü Görüşme, 1955 Kızılcali, Ömerağa köyü doğumlu (İmamlar köyü, Nursen Sandıkçı, Sözlü Görüşme, 1968 Kurudere köyü doğumlu, Karaçalı köyüne bağlı Kova mahallesi, Rafiye Tuna, Sözlü Görüşme, 1940 Mehter köyü doğumlu, Ev hanımı, Kaynarca, 2017.

18 Ramis Memiş Sözlü Görüşme, 1945 Sarıbeyli köyü doğumlu, Emekli sınıf öğretmeni, Kaynarca. Türkan Uslu (Kaynak Kişi), Sözlü görüşme, 1947 doğumlu, ev hanımı, Şehtımarı Konak köyü, Kaynarca,