Suda həll olan vitamin preparatlarını aşağıdakı qruplara ayırırlar: 1)B 1 qrupu vitamin preparatları:tiamin, Fosfotiamin, Benfotiamin, Kokarboksilaza 2)B 2 qrupu vitamin preparatları:riboflavin, Riboflavin-mononukleotid, Flavinat 3)B 5 qrupu (pantotenatlar) vitamin preparatları:kalsium pantotenat, Pantenol 4)B 6 qrupu vitamin preparatları:piridoksin, Piridoksalfosfat 5)B 12 qrupu vitamin preparatları:sianokobalamin,oksikobalamin, Kobamamid, Vitohepat 6)Fol turşusu qrupundan olan vitamin preparatları:fol turşusu,kalsiumfolinat 7)C qrupu vitamin preparatları:askorbin tursusu, Halaskorbin, itburnu meyvalarinin damlama va ya ekstraktl 8)P qrupu vitamin preparatları:rutin, Kversetin 9)PP qrupu vitamin preparatları:nikotin tursusu, Nikotinamid, 10) Vitaminəbənzər preparatlar:kalsium panqamat (BB),Metilmetioninsulfonium xlorid (U vitamini) Vitaminlərin ilk nümayəndəsi-b 1 vitamini (tiamin) təmiz kristal halında 1926-cı ildə Yansen və Donath tərəfindən alınmışdır.1936-cı ildə Robert R. Uilyams onun kimyəvi quruluşunu müəyyən etmişdir.bundan bir neçə il sonra B1 vitamininin kimyəvi sintezi də həyata keçirilmişdir.təbiətdə,əsasən,pivə mayası,düyü kəpəyi,buğda və çovdar qabığı,noxud,qaraciyər,yumurta sarısı və süddə olur.b1 vitamininə olan gündəlik tələbat kişilərdə 1,2-1,4 mq,qadınlarda 1,1-1,5 mq,uşaq və yeniyetmələrdə isə,yaşdan asılı olaraq 0,3-1,5 mq-dır.b1 vitamini nazik bağırsaqdan yaxşı sorulur,qaraciyərdə fosforlaşmaya məruz qalaraq mono-, di- və trifosfata çevrilir.tiaminin fosforlaşmış forması,ketoturşuların oksidləşmə yolu ilə dekarboksilləşməsini təmin edən dekarboksilaza və qlükozanın pentazofosfat yolu ilə parçalanmasını təmin edən transketolazaların kofermenti rolunu oynayır.bu fermentlər orqanizmdə karbohidrat mübadiləsini tənzim edir,qanda şəkərin miqdarını azaldır,metabolik asidozu aradan qaldırır,insulini aktivləşdirir,atf və NADF-ın sintezini sürətləndirir.buna görə də,tiamin çatışmazlığ zamanı ilk növbədə karbohidrat,bunun ardınca isə,digər mübadilə prosesləri kəskin şəkildə
pozulur.qan və toxumalarda piroüzüm və süd turşuları toplanmağa başlayır və hipovitaminoz meydana çıxır.hipovitaminoz özünü polinevritlər,əzələ zəifliyi və hissiyyatın pozulması şəklində biruzə verir.b1 vitamini çatışmazlığnın ağır hallarında (beri-beri xast31iyi zamanı) müvafiq sistemlərin (əsasən, ürəkdamar,həzm və sinir sistemləri) kəskin klinik əlamətlərlə (dispeptik pozğunluqlar,taxikardiya və s. keçən ağır funksional və üzvi-destruktiv pozğunluqları (polinevritlər,parezlər,ifliclər,ödemlər,ürəyin dilatasiyası və s.) meydana çıxa bilər. Tibbi məqsədlərlə B 1 vitamininin sintetik preparatlarından (tiamin bromid va tiamin xlorid) istifadə olunur.daxilə və parenteral yolla təyin olunur.hipovitaminoz zamanı,nevrit,nevralgiya,radikulit,periferik parez və ifliclərdə,mədə və 12 barmaq bağırsağın xora xəstəliyi miokardın distrofiyası,qaraciyər xəstəlikləri,periferik damarların spazmı və dəri xəstəlikkərində təyin olunur.b1 vitamini mübadiləsinin genetik pozğunluğunun nəticəsi kimi meydana çıxan bəzi xəstəliklər zamanı (yarımkəskin nekrotik ensefalopatiya,tiamindanasılı meqaloblast anemiya və s.) preparatın gündəlik istifadə dozası çox yüksək- 1500 mq-a qədər qaldırıla bilər.buna tibbdə "meqavitamin dozaları" deyilir.b 1 vitamini preparatlarının müalicə və profilaktika məqsədlərilə istifadəsi zamanı dozalanmanın pozulması hipervitaminozun meydana çıxmasına səbəb olur.hipervitaminoz özünü allergik reaksiyalar,dəridə səpgilər,qaşınma,angionevrotik ödem və s. kimi əlamətlərlə göstərir.tiaminin sürətli venadaxili inyeksiyası əzələ zəifliyi,arterial hipotoniya,tənəffüs və MSS-nin blokadası ilə müşahidə olunan sinaptoplegiya halının meydana çıxmasına səbəb ola bilər.tiamin və kokarboksilazanı eyni şprisdə furosemid (laziks),benzilpenisillin,piridoksin,sianokobalamin,atf və askorbin turşusu ilə birlikdə həll etmək olmaz. Tiamin,həmçinin, Aerovit, Asnitin,Dekamevit,Kvadevit,Komplivit,Panqeksavit,Revit,Undevit və s. kimi polivitamin preparatlarının tərkibinə daxildir.fosfotiamin kimyəvi quruluşça tiaminin fosforlu efiri olub,farmakoloji xüsusiyyəti və istifadə prinsipinə görə digər sintetik B1 vitamini preparatlarından fərqlənmir.kokarboksilaza (difosfat tiamin) farmakoloji xüsusiyyətlərinə görə vitamin və fermentlərə yaxın maddə olub,karbohidrat mübadiləsində iştirak edən fermentlərin prostetik qrupu (kofermenti) rolunu oynayır.bioloji xüsusiyyətləri bütünlüklə tiaminə uyğun
gəlmədiyinə görə,hipo və ya avitaminozların müalicə və profilaktikasında istifadə olunmur.kokarboksilaza diabetik asidoz,böyrək və qaraciyər xəstəlikləri,koronar qan dövranı çatışmazlığı,diabetik və ya qaraciyər mənşəli koma,periferik nevritlər,eləcə də karbohidrat mübadiləsi pozğunluğunun nəticəsi kimi meydana çıxan müxtəlif xəstəlik və patoloji proseslər təyin olunur.əzələdaxilinə,bəzi hallarda isə darialtı və venadaxili yeridilir.preparatla müalicə kursu 15-30 gündür.benfotiamin sintetik preparatdır və kimyavi quruluşuna görə tiaminə yaxın maddədir.daxilə təyin olunur.yüksək B1 vitamini aktivliyinə malikdir.istifadəsinə göstariş və əks göstərişlər tiaminda olduğu kimidir.preparatla müalicə kursu 15-30 gündür. B qrupu vitaminlarin digər nümayəndəsi B 2 vitamini- riboflavindir.tarixi fakt kimi maraqlıdır ki,riboflavin əslində vitaminlər qrupunun ilk alınmış nümayəndəsidir.b2 vitamininə olan gündəlik tələbat kişilərdə 1,5-2,2 mq,qadınlarda 1,3-1,8 mq,uşaq və yeniyetmələrdə isə yaşdan asılı olaraq 0,4-1,8 mq-dır.riboflavin toxuma tənəffüsü,mitoxondrilərdə ATF-nin əmələ gəlməsi və s. kimi fizioloji proseslərdə əhəmiyyətli rol oynayan flavin fermentlərinim bioloji fəallığını təmin edən,fmn və FAD-ın tərkibinə daxildir.b 2 vitamininin çatışmazlığı insanlarda hiporiboflavinoz,ağır hallarda isə,ariboflavinozun inkişaf etməsinə səbəb ola bilər.hiporiboflavinozlar zamanı iştahanın itməsi,bədən çəkisinin azalması,zəiflik,baş ağrıları,dəridə göynəmə hissi,gözlərdə ağrı,görmənin pozulması,ağız bucağı və aşağı dodaqda ağrı hissiyyatı müşahidə olunur.prosesin dərinləşməsi zamanı ağız bucağı və dodaqlarda çatlar əmələ gəlir,anqulyar stomatit (xeyloz) inkişaf edir (buna "künc-bucaq stomatiti" də deyilir) qlossit (dil quruyur, göyə çalan tünd qırmızı rəng alır),vaskulyar keratit (buynuz qişa ətrafı konyuktiva damarları genişlənir) əlamətləri baş verir.işıqdan qorxma,gözlərdən yaş axma,konyuktivit,blefarit,bəzən,hemeralopiya meydana çıxır.riboflavin çatışmazlığı əksər hallarda anemiyaların meydana çıxmasına səbəb olur.müalicə məqsədilə hipo- və ariboflavinozlar zamanı,hemeralopiya,konyuktivitlər, iritlər,keratitlər,buynuz qişanın yaraları, katarakta,şüa xəstəlikləri,asteniya,bağırsaq funksiyasının pozulması,spru,botkin xəstəliyi və s. kimi patologiyalarda təyin olunur.preparatın daxilə təyini və ya parenteral yolla orqanizmə yeridilməsi (riboflavin mononukleotid şəklində) zamanı sidik açıq sarı rəng alır.aerovit,heptavit,qlutamevit, Kvadevit,Komplivit və s. kimi polivitamin preparatlarının tərkibinə daxildir.
Riboflavin mononukleotid riboflavinin fosforlaşma məhsulu olub,farmakoloji xüsusiyyətlərinə görə vitamin və fermentlərə yaxın maddə hesab olunur.o,hazır koferment formasıdır və orqanizmdə oksidləşmə-reduksiya proseslərini tənzim edən fermentlərin (sitoxromreduktaza və s.) tərkibinə daxil olur.riboflavin mononukleotid zülal və yağ mübadiləsində,eləcə də gözün görmə funksiyasının tənzimində əhəmiyyətli rol oynayır.müalicə məqsədilə hipo- və ariboflavinozlar zamanı,dəri xəstəliklərində (xroniki ekzema, neyrodermatit, fotodermatoz və s.),oftalmologiya praktikasında (keratit,konyuktivit,gözün buynuz qişasının bulanması),orqanizmi möhkəmləndirici vasitə kimi nevrasteniya zamanı və digər xəstəlik və patoloji proseslərdə istifadə olunur.darialtı və əzələdaxili təyin olunur.komplivit adı altında buraxılan polivitamin preparatının tərkibinə daxildir.flavinadeninnukleotid orqanizmdə riboflavinin fosforlaşma məhsulu olub (bağırsaq selikli qişasında olan flavinokinaza fermentinin təsiri altında),koferment funksiyası yerinə yetirir.o, xüsusi zülal kompleksilə birləşib,ferment əmələ gətirir,oksidləşmə-reduksiya prosesi,aminturşu,lipid və karbohidrat mübadiləsində mühüm rol oynayır.tibbi məqsədlə istifadə olunan preparatı,flavinadeninnukleotid molekuluna iki natrium atomu daxil edilməklə sintetik yolla alınır və "Flavinat" adı altında buraxılır. Riboflavindən fərqli olaraq orqanizmə parenteral yolla (əzələdaxili,konyuktivaaltı) təyin edilir.bu da müəyyən hallarda,onun istifadə imkanlarını daha da genişləndirir.konyuktivaaltı inyeksiyalar (göz dibinin distrofik xəstəlikləri zamanı) bəzən başgicəllənməsi,başağrıları,uzunmüddətli gözlərdən yaş axma kimi arzuolunmaz hallarla müşahidə oluna bilər.bu cür hallar baş verərsə,preparatla müalicə kursunun davamını əzələdaxili inyeksiya fonunda aparmaq lazımdır. B 5 qrupu (pantoten turşusu) vitamin preparatlarına kalsium pantotenat və pantenol aid edilir.pantoten turşusu karbohidrat və yağ mübadiləsində,eləcə də asetilxolinin sintezində iştirak edir.böyrəküstü vəzin qabıq maddəsində miqdarı daha yüksək olur.pantoten turşusu burada kortikosteroidlərin əmələ gəlməsini stimulə edir.pivə mayası,qaraciyər,düyü kəpəyi,balıq kürüsü,yumurta sarısı kimi yeyinti məhsullarında olur.orqanizmdə bağırsaq mikroflorası tərəfindən sintez olunduğuna görə,insanlarda onun avitaminozuna təsadüf edilmir.orqanizmin bu vitaminə olan gündəlik tələbatı 10-12 mq-dır.ağır və uzunmüddətli fiziki iş zamanı ona olan tələbat 1,5-2 dəfə artır.dərman maddəsi kimi istifadə olunan pantoten turşusunun kalsium duzu (kalsium pantotenat) sintetik yolla alınır.ondan,əsasən,mübadilə
prosesi pozğunluğunun nəticəsi kimi meydana çıxan xəstəlik və patoloji proseslər:polinevrit, nevralgiya,paresteziya,ekzema və allergik reaksiyalar,yanıqlar,trofik yaralar,xronik pankreatit,qaraciyərin xronik xəstəlikləri,eləcə də mədə-bağrsaq traktının qeyri-yoluxucu xəstəlikləri zamanı istifadə olunur.miokardda energetik prosesləri yaxşılaşdırır və ürək qlikozidlərinin kardiotonik effektini qüvvətləndirir.odur ki, bu preparatların birgə təyini ürək qlikozidlərinin terapevtik effektini artırır.kalsium pantotenat streptomisin və digər vərəməleyhinə darman maddələrinin toksiki effektlərini azaldır.ondan,həmçinin,alkoqolizm zamanı meydana çıxan abstinensiya simptomunun kompleks müalicəsində də istifadə olunur.daxilə və parenteral (əzələ- və venadaxili) yollarla təyin olunur.preparatla müalicə kursu (xəstəliyin xarakterindən asılı olaraq) 2 aya qədər davam etdirilə bilər.hendevit, Undevit,Qlutanmevit,Kvadevit,Komplivit, kim polivitamin preparatlarının tərkibinə daxildir.pantenol pantoten turşusunun törəməsi olub,xaricə (aerozol şəklində) təyin olunur.yanıq, trofik yara, dermatit və s. kimi dəri örtüyü zədələnmələri zamanı istifadə olunur. B 6 vitamini aktivliyinə malik olan maddələr- piridoksin, piridoksal və piridoksamin piridin törəmələri qrupunun nümayəndələri olsa da,adətən, onları ümumi bir adpiridoksin (bu sıranın ilk nümayəndəsi) adı altında biləşdirirlər.bu vitamin,dənli bitkilərdə, iri buynuzlu heyvanların ətində,balıqda,süddə,qaraciyərdə,yumurta sarısında,banan meyvələrində,pivə mayasında daha çox olur. Orqanizmə daxil olduqdan sonra fosforlaşmaya məruz qalaraq, piridoksal-5fosfata çevrilir və bu formada aminturşuların dekarboksilləşməsi,dezaminlaşmasi və transaminləşməsi proseslərini təmin edən müvafiq fermentlərin tərkibinə daxil olur.piridoksin triptofan, metionin, sistein,qlutamin və digər aminturşuların,eləcə də histaminin mübadiləsində mühüm rol oynayır.o,həmçinin,yağ mübadiləsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərməklə,ateroskleroz zamanı lipid mübadiləsini normallaşdırır,mərkəzi və periferik sinir sisteminin normal fəaliyyəti üçün zəruri olan maddələrdən biri sayılır.b 6 vitaminine olan gündəlik tələbat yetkin şəxslərdə 2 mq,uşaq və yeniyetmələrdə isə,yaşdan asılı olaraq 0,4-2 mq-dır.tibbi məqsədlərlə istifadə olunmaq üçün piridoksin hidroxlorid şəklində buraxılır.müalica və profilaktika məqsədilə,b 6 vitamini mənşəli hipovitaminoz,hamiləlik toksikozu,anemiyalar (xüsusən, sideroblast anemiya),müxtəlif mənşəli leykopeniyalar,parkinson va Littl xəstəliyi,radikulit,nevrit və
nevralgiyada,menyera xəstəliyi,dəniz və dağ xəstəlikləri,eləcə də ateroskleroz və şəkərli diabet zamanı təyin olunur.ondan, həmçinin, dermatologiya praktikasında (psoriaz, neyrodermatit, eksudativ diatez və s.), kəskin və xroniki hepatit zamanı da istifadə etmək olar.piridoksində diurezi artırmaq xüsusiyyəti vardır və diuretiklərlə birgə təyin edildikdə onların təsir effektini potensə edir.piridoksin,həmçinin,izoniazid və digər vərəməleyhinə dərman maddələrinin törətdiyi toksiki effektlərin qarşısını alır.parkinson xəstəliyində preparatın L-dofa ila birgə istifadəsi (təsirini zəiflətdiyinə görə) məsləhət görülmür.amitetravit, Aerovit, Heksavit, Heptavit, Komplivit, Panheksavit,Pentavit, Undevit və s. kimi polivitamin preparatlarının tərkibinə daxildir.piridoksalfosfat B6 vitaminin koferment formasıdır.b6 vitamini aktivliyinə malik maddə hesab olunur.piridoksindən əsas fərqli və üstün cəhəti tez təsir göstərməsi,eləcə də onun fosforlaşma prosesinin nəticəsi olaraq terapevtik effekt törədə bilmədiyi hallarda istifadə oluna bilməsidir.orqanizmə enteral və parenteral yolla daxil edilir.istifadəsinə göstəriş və əks göstərişlər piridoksində olduğu kimidir. Bütün mövcud vitaminlardan daha mürakkəb kimyəvi quruluşa malik olanı B 12 vitaminidir.digər vitamin preparatlarından təkcə kimyəvi quruluşunun mürəkkəbliyi ilə deyil,həm də molekulunda orqanizm üçün son dərəcə zaruri olan mikroelement "kobalt" saxlaması ilə fərqlənir.b 12 vitamini dedikdə,adətən, sianokobalamin (molekulunda kobalt atomu va sianoqruplar olduğuna görə) nəzərdə tutulsa da,sianokobalaminin digər analoq və törəmələri də B 12 vitamini aktivliyinə malikdirlər.ona görə də, bu termin göstərilən maddələr qrupunu ümumi xarakterizə edən addır.b12 vitamini,xüsusən, çox miqdarda iri buynuzlu heyvanların qaraciyər və böyrəklərində olur.təbiətdə,əsasən,mikroorqanizmlər (xüsusan, suya haris olan göy-yaşıl bakteriyalar və aktinomisetlər) tərəfindən sintez olunur.canlı orqanizmin toxuma və hüceyrələrində əmələ gəlmir,lakin insan və heyvanların bağırsaq mikroflorası tərəfindən müəyyən miqdarda sintez oluna bilir.bu yolla əmələ gələn B 12 vitamini böyrəklər, qaraciyər və bağırsaqların divarında toplanıb müəyyən fizioloji funksiyalar yerinə yetirsə də,orqanizmin ona olan tələbatın bütünlüklə ödəyə bilmir.canlı orqanizmin B 12 vitamininə olan tələbatı (gündəlik tələbat 3 mkq-dır) yalnız qəbul olunan heyvani mənşəli qida mahsulları ilə ödənilir.sianokobalamin orqanizmdə aktiv- koferment formasına (adenozilkobalamin və ya kobamamid) çevrilir.qanyaranmanın və eritrositlərin əmələ gəlməsinin "boy faktoru hesab olunur.xolin,metionin,keratin,nuklein
turşuları və labil metil qruplarının sintezində iştirak edir,sulfhidril qrupu daşıyan birləşmələrin eritrositlərdə toplanmasını təmin edir.b 12 vitamini qanın laxtalanma sistemi,karbohidrat və lipid mübadilələrini aktivləşdirir,ateroskleroz zamanı lesitinxolesterin indeksini yüksəltməklə,xolesterinin qandakı miqdarını azaldır.tibbi məqsədlərlə istifadə olunmaq üçün mikrobioloji sintez yolu ilə alınır.müxtəlif mənşəli anemiyalar zamanı (xüsusan,bədxassəli) yüksək effektiv dərman maddəsi hesab olunur.ondan şua xəstəliyi,qaraciyər xəstəlikləri (Botkin, hepatit, sirroz), sinir xəstəlikləri (polinevrit, radikulit, üçlü sinirin nevriti, diabetik nevrit, kauzalgiya, miqren, Daun xəstəliyi və s.),dəri xəstəlikləri (psoriaz, fotodermatoz, neyrodermatit vo s.) zamanı da geniş istifadə olunur.preparatın eyni şprisdə B 1,B 6 vitaminlərlə birgə qarşıdırılıb istifadə olunması məsləhət görülmür.vitaminoterapiya zamanı nəzərə almaq lazımdır ki, B 12 vitamini B 1 vitamininin törətdiyi allergik reaksiyaları qüvvətləndirə bilər.hendevit, Kvadevit, Komplivit və s. polivitamin preparatlarının tərkibinə daxildir. Oksikobalamin B 12 vitamininin metabolitidir,sianokobalamindən ə molekulunda kobalt atomunun sian qrupu ilə deyil,oksiqrupla birləşməsilə fərqlənir.sianokobalaminlə müqayisədə orqanizmdə aktiv koferment formasına daha tez keçir.plazma zülalları ilə daha möhkəm birləşdiyi və orqanizmdən daha zəif sürətlə xaric olduğuna (böyrəklər vasitəsilə) görə,qanda daha uzunmüddətə saxlanılır.dərialtına və əzələdaxilinə təyin olunur.istifadəsinə göstəriş və əks göstərişlər sianokobalamində olduğu kimidir.son illər ondan,həmçinin, sianidlərlə zəhərlənmələr zamanı antidot kimi də geniş istifadə olunur. Kobamamid B 12 vitaminin orqanizmdə çevrilmə məhsulu- aktiv koferment formasıdır.sianokobalamindən başlıca fərqi molekulunda kobalt atomunun kovalent rabitə vasitasilə sian qrupu ilə deyil,betta-5dezoksiadenozil qalığı ilə birləşməsidir.orqanizmdə gedən fizioloji proseslərə təsiri,istifadəsinə göstəriş və əks göstərişlər əsasən sianokobalamində olduğu kimidir.preparatın anabolik təsiri vardır.buna görə də çəkisi az və hipotrofiya əlamətləri olan yenidoğulmuş uşaqlara çəkisi normadan aşağı və iştahası zəif olan kiçik uşaqlara,eləcə də sinir mənşəli anoreksiya və asteniya sindromu olan yetkin şəxslərə də təyin oluna bilər.orqanizmə enteral (oral) və parenteral (dərialtı,əzələdaxili və venadaxili) yolla təyin olunur. AF. Mazureç və digər alimlərin tədqiqatına görə kobamamidin,miokardın iltihabi və distrofik xəstəliyi təsiri vardır.
Vitohepat iri buynuzlu qaramalın təzə qaraciyərindən alınır.tərkibində sianokobalamin (hər ml-də 10 mkq), fol turşusu və digər antianemik faktorlar olan mürəkkəb tərkibli preparat hesab olunur.anti-anemik maddə kimi müxtəlif mənşəli anemiyaların müalicəsində,qaraciyərin,əsasən, xronik xəstəlikləri zamanı,atrofik qastrit və s. hallarda təyin olunur.preparatla müalicə kursu 15-20 inyeksiyadır.təkrari müalicə kursu 1,5-2 aydan sonra aparıla bilər.inyeksiyası ağrılıdır,allergik reaksiyalar törədə bilər. Allergik reaksiyalar baş verərsə antihistamin dərman maddələrinin istifadəsi göstəriş sayılır.