B l şsel Yetenekler n İç Denet m Başarısı Üzer ndek Önem Dr. Ramazan YANIK
Dr. Ramazan YANIK Bilişsel Yeteneklerin İç Denetim Başarısı Üzerindeki Önemi ISBN 978-605-364-507-8 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan Arslan Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA (0312-384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25744 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM... 4 1. İÇ DENETİM VE BİLİŞSEL YETENEKLER... 4 1.1. İç Denetim, Amaçları ve İç Denetçiler... 4 1.1.1. İç Denetim ile İlgili Kavramlar... 4 1.1.2. İç Denetimin Amaçları... 6 1.1.3. İç Denetçiler... 7 1.2. İç Denetçilerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları... 7 1.2.1. İç Denetçilerin Görevleri... 7 1.2.2. İç Denetçilerin Yetkileri:... 8 1.2.3. İç Denetçilerin Sorumlulukları... 9 1.3. İç Denetçiler İçin Gerekli Yetenekler... 9 1.3.1. Bilişsel Yetenekler... 13 1.3.1.1.Teknik Yetenekler:... 14 1.3.1.2. Analitik/Dizayn Yetenekler... 15 1.3.1.3. Değerlendirme Yetenekleri... 16 1.3.2. Davranışsal Yetenekler... 19 1.3.2.1. Kişisel yetenekler... 19 1.3.2.2. Toplumsal Yetenekler... 21 1.3.2.3. Organizasyonel Yetenekler:... 23 İKİNCİ BÖLÜM... 25 2. BİLİŞSEL YETENEKLERİN İÇ DENETİM BAŞARISI ÜZERİNDEKİ ÖNEMİ... 25 2.1. Çalışmanın Amacı... 25 2.2. Çalışmanın Kapsamı... 25 2.3. Araştırma Metodu ve Veri Toplama Yöntemi... 26 2.4. Çalışmanın Demografik Bilgileri... 28 2.4.1. Cinsiyet... 28 2.4.2. Eğitim Düzeyi... 29
2.4.3. Yaş... 30 2.4.4. Mesleki Deneyim... 31 2.5. Araştırmanın Bulguları... 32 2.5.1. Frekans ve Yüzde Bilgileri... 33 2.5.2. Aritmetik Ortalama, Standart Sapma, Mod ve Medyan Değerleri... 45 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM... 62 3. ARAŞTIRMA BULGULARINA GÖRE FARKLILIK ANALİZLERİ... 62 3.1. Cinsiyet Bilgilerine Göre Farklılık Analizi... 68 3.2. Mesleki Deneyim Sürelerine Göre Farklılık... 77 Analizi... 77 SONUÇ... 94 KAYNAKÇA... 98 Ek-1: Bilişsel Yeteneklerin İç Denetim Başarısı Üzerindeki Önemi Anketi... 102 Ek-2: Çalışma Anketinin Yer Aldığı KİDDER Web Sayfası... 112 II
ÖNSÖZ Teknolojik gelişmelere ve uluslararası ticaret kapsamındaki değişmelere bağlı olarak tüm dünyayı hedef pazar olarak belirleyebilme şansı yakalayan işletmelerin, amaçlarını etkili bir şekilde gerçekleştirmeleri, yüksek performanslı çalışma düzeyine erişmeleri için etkili iç denetim sistemlerine ihtiyaçları bulunmaktadır. Uluslararası İç Denetim Enstitüsü tarafından iç denetime ilişkin belirlenen yeterliliklerden biri de başlangıç düzeyi iç denetçi yeterlilikleridir. Bu yeterlilikler bilişsel ve davranışsal yetenekler olarak sınıflandırılmıştır. Bilişim çağının en önemli alt yapısını oluşturan bilişsel yeteneklerin iç denetim başarısı üzerine etkisini ortaya koymayı hedefleyen bu çalışma, kamu iç denetçilerinin konuya ilişkin algılarını ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın iç denetim alanındaki ilgililere ve literatüre katkı sağlaması nihai hedefimdir. Çalışmaya ilişkin tüm eksiklikler şahsıma ait olup, okurların eleştirel ve yapıcı katkılarının sonraki çalışmalarımda bana yol göstereceği kalpten inandığım bir gerçektir. Erzurum, Mart 2013, Dr. Ramazan YANIK III
GİRİŞ Bilişim çağı olarak nitelendirilen günümüzde bilgi ve bilgiye dayalı teknolojilerin tüm meslek grupları ve bilim dalları üzerinde etkinliği tartışılmaz bir gerçektir. Gerek işletmelerin gerekse kamu kurumlarının mevcut deneyim ve birikimlerini geliştirmek, ekipman ve teknolojilerini modernize etmek, rekabet koşullarına uyum sağlamak amacıyla bilgisel iletişimin ifadesi olan bilişimden ve bilişim teknolojilerinden elde edecekleri faydalar çok sayıda akademik çalışmanın konusunu oluşturmaya devam etmektedir. Bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve kurumlara değer katmak amacıyla gerçekleştirilen bağımsız, tarafsız bir güvence ve danışmanlık sağlama faaliyeti olarak iç denetim mesleği de bilgi ve bilişsel yaklaşımlardan faydalanma konusunda oldukça kararlıdır. Nitekim Uluslararası İç Denetim Enstitüsü tarafından iç denetim mesleği için belirlenen ve mesleğe girişte var olması istenen yeterlilikler çerçevesi bilişsel yetenekler yaklaşımı ile özdeşleşmiştir. Diğer taraftan iç denetim mesleği için belirlenen yeterlilik çerçevesinde, davranışsal yetenekler de dikkate alınan önemli bir faktördür.
Bu çalışmada iç denetçiler için belirlenmiş mesleki yeterlilik çerçevesinde yer alan bilişsel yetenekler başlığı ele alınmaktadır. Bilişsel yetenekler bir faaliyetin gerçekleştirilmesi sürecinde zihin temelli faaliyetlerin bütünü olarak tanımlanmaktadır. Denetim mesleğinde önceden belirlenen koşullara uyum düzeyi tespit edildiğine göre zihinsel faaliyetlerin bu süreç içerisindeki önemi ön plana çıkmaktadır. Mesleki yeterlilik çerçevesinde ifade edildiği şekliyle bilişsel yetenekler; teknik yetenekler, analitik-dizayn yetenekler ve değerlendirme yeteneklerinden oluşmaktadır. Teknik yetenekler otoritelerce tanımlanan rutinlerin takip edilmesini sağlayan yeteneklerdir. Analitik-dizayn yetenekler, problem çözümü veya görev tanımı ve orijinal çözüm ve performansların yapılandırılması yetenekleridir. Değerlendirme yetenekleri ise belirsizlik durumlarında kritik yaratıcı karar alma yeteneğidir. Çalışmamızda bilişsel yeteneklerin her üç başlığında ifade edilen yeteneklerin bir anket aracılığı ile Türkiye de kamu kurumlarında görevini sürdürmekte olan iç denetçilerden değerlendirilmesi istenmiştir. 2
Çalışmanın amacı iç denetim yeterlilik çerçevesinde belirtilen bilişsel yeteneklerin iç denetim/iç denetçi başarısı üzerindeki önemini ortaya koymaktır. Bu amaçla birinci bölümde iç denetim, iç denetçiler, iç denetçilerin görev ve sorumlulukları ile iç denetim mesleki yeterlilik çerçevesi tanıtılmış ve literatürdeki çalışmalar irdelenmiştir. İkinci bölümde çalışma anketinde iç denetçilere yöneltilen soruların cevaplarına ilişkin ortalama değerler verilmiş ve yorumlar geliştirilmiştir. Çalışmanın üçüncü ve son bölümünde ise bağımsız değişkenler açısından bilişsel yeteneklerin iç denetim/iç denetçi başarısı üzerindeki önemine ilişkin farklılık analizleri yapılmıştır. 3