TÜNEL KALIPÇI (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 11UY0025-3

TÜNEL KALIPÇI (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 11UY0025-3 HAZIRLAYAN COŞKUN AKCAN 1

İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ... 4 2 KALIP PLANLARI... 5 3 TÜNEL KALIP YAPIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ÖNLEMLER... 6 3.1 Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)... 7 3.1.1 Tünel kalıp yapımı sırasında kullanılan giysi ve güvenlik araçları... 7 3.2 Şantiyelerde inşaat alanlarındaki risk unsurları ve gerekli ikazlar... 12 3.2.1 Güvenlik ve sağlık işaretleri... 12 3.2.2 Yasak işaretleri... 12 3.2.3 Uyarı işaretleri... 12 3.2.4 Emredici işaretler... 13 3.2.5 Acil çıkış ve ilkyardım işaretleri... 13 3.3 Şantiyede ve inşaat sahalarında uyulması gereken kurallar... 14 4 TÜNEL KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE EKİPMANLAR... 14 4.1 Tünel kalıp... 14 4.1.1 Tünel kalıbı meydana getiren ana elemanlar (unsurlar- bölümler)... 15 4.1.2 Tünel kalıp sisteminin konut üretiminde sağladığı yararlar... 15 4.2 Tünel kalıp yapımında kullanılan alet ve ekipmanlar... 17 4.3 Tünel kalıp elemanları... 23 4.3.1 Aks betonu elemanları... 23 4.3.2 Dik pano... 23 4.3.4 Yatay pano (döşeme panosu)... 23 4.3.5 Arka pano... 24 4.3.6 Perde alın elemanı... 24 4.3.7 Döşeme alın elemanı... 24 4.3.8 Döşeme boşluk rezervasyonu... 25 4.3.9 Perde boşluk rezervasyonu... 25 4.3.10 Terazi profili (putreli)... 25 4.3.11 Kontrafiş... 25 4.3.12 Dik pano tekeri... 26 4.3.13 Dik pano merdiveni... 26 4.3.15 Ara aks köşebenti... 26 4.3.16 Düz aks köşebenti... 26 2

4.3.17 Düz pul... 26 4.3.18 Gönyeli aks köşebenti... 26 4.3.19 Kalıp çıkartma iskelesi... 26 4.3.20 Konik tabanlı cıvata... 26 4.3.2 Konik kanca... 27 4.3.22 Korkuluk borusu... 27 4.3.23 Korkuluk profili... 27 4.3.24 Merkezleme U su (normal)... 27 4.3.25 Saplama... 27 4.3.26 Saplama koniği... 27 4.3.27 Saplama somunu... 27 4.3.28 Tırnaklı pul... 27 4.3.29 Mesafe ayar elemanı... 27 4.3.30 Mesafe ayar elemanı kelepçesi... 27 4.3.31 Pano krikosu... 27 4.3.32 Sahanlık platform elemanı... 27 4.4 Tünel kalıp yapımı... 27 4.5 Tünel kalıp sökümü... 45 4.5 Tünel kalın temizlik ve muhafazası... 55 YANRARLANILAN KAYNAKLAR... 62 3

1 GİRİŞ Mesleğin tanımı: İş sağlığı ve güvenliğinin yanısıra çevresel güvenlik önlemlerini de alarak, kalite sistemleri çerçevesinde, tünel kalıpçılıkla ilgili iş organizasyonu yapan, kalıp öncesi hazırlık işlemlerini gerçekleştiren, kalıp elemanlarının kalıp planına göre hazırlanması, montajı, kalıbın yerine kurulması, sökülmesi, temizlenmesi ve kullanım sonrasındaki bakım-onarım ve depolama işlemlerini belli bir süre içerisinde gerçekleştirebilen ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürütebilecek bilgi ve beceriye sahip nitelikli kişiye Tünel kalıpçı (İnşaat) denir. Genel anlam itibariyle kalıp, plastik bir maddeye belirli bir biçim vermeyi amaçlayan, priz süresince verilen biçimin bozulmamasını sağlayan ve o biçimi negatif olarak taşıyan bir araç (1) olarak tanımlanabilir. İnşaat sektöründe kullanılan kalıplar; taze betonu istenilen şekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü sağlamak, taze betonun kuruyup kendisini taşıyacak duruma gelinceye kadar betona destek olabilecek şekil ve özelliklerde tasarlanan geçici yapı veya sistemler olarak tanımlanmaktadır. Kalıplar betonarme sistemler için oldukça önemlidir çünkü kalıplar sayesinde betonarme yapıların gerekli boyut ve şekillere sahip olması sağlanır. Kalıplar, taze betonun ağırlığını, beton basınçlarını ve beton dökümü sırasında ortaya çıkacak olan ilave yükleri de taşırlar. Betonarme kalıpları; kalıp taşıyıcı sistemleri (kalıp iskeleleri), kalıp yüzeyleri ve birleştirme-bağlama elemanları olmak üzere üç ana unsurdan oluşur. Kalıpların fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilmeleri ve beton dökümü ve kalıba dökülmüş olan taze betonun mukavemetini kazanması için gerekli süre zarfında herhangi bir olumsuzluk yaşanmaması için bu üç ana unsuru oluşturan elemanların fonksiyonlarını en iyi şekilde yerine getirmeleri şarttır. Betonarme kalıp sistemleri genel olarak; - Geleneksel kalıp sistemleri, - Endüstriyel kalıp sistemleri Olmak üzere iki ana gruba ayrılmakla birlikte; yapımında kullanılan malzemelere ve kullanım durumlarına göre de: A) Yapımında kullanılan malzemelere göre; - Ahşap kalıplar, - Çelik kalıplar, - Plastik kalıplar, - Beton kalıplar, - Karma kalıplar, B) Kullanım durumlarına göre; - Kalıcı kalıplar, 4

- Takılır-Sökülür kalıplar, - Hareketli kalıplar, Olmak üzere sınıflandırmamız mümkündür. 2 KALIP PLANLARI Kalıp planları; avan proje olarak adlandırılan ön proje ve uygulamaya esas teşkil edecek olan uygulama projeleri şeklinde olmak üzere iki aşamada hazırlanır. Uygulama projeleri; - Mimari, - a) Vaziyet planı, - b) Kat planları - c) Kesitler, - d) Görünüşler - e) Detaylar - Betonarme a) Temel aplikasyon planları b) Temel kalıp planları c) Temel donatı planları d) Kolon aplikasyon planları e) Kolon kalıp planları f) Kolon donatı planları ve - Tesisat a) Elektrik tesisatı planı, b) Sıhhi tesisat planı, c) Isıtma tesisatı planı Projelerinden oluşur. Burada kalıpçının kullanacağı planlar, uygulama planları içerisinde yer alan kalıp planlarıdır. Yapılacak olan kalıbın kusursuz ve amacına en uygun şekilde yapılabilmesi için kalıp planlarının iyi okunması gerekir. Aşağıda bir betonarme kalıp planı örneği verilmiştir. 5

Betonarme kalıp planı örneği (2) 3 TÜNEL KALIP YAPIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ÖNLEMLER Genel olarak çalışma hayatımızın tamamında olabileceği gibi tünel kalıpçılığı mesleğinin icra edilmesi esnasında karşılaşılabilecek olan bazı sorunlar ve iş kazaları gerek insanî ve toplumsal bakımdan, gerekse ekonomik bakımdan çok önemli bir sorun teşkil eder. Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO-International Labour Organization) tespitlerine göre kazaların, genellikle yalnızca 2 si korunması mümkün olmayan kazalar olup, 98 i genel olarak korunulması mümkün olan kazalardır. Bu bakımdan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olarak alınması gereken önlemlerin bilinmesi ve uygulanması büyük önem arzetmektedir. İş sağlığı ve iş güvenliği konusunda yapılması gereken çalışmaları aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz; 1- Çalışanlara sağlıklı bir ortam sunulması, 2- Çalışanların, çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korunması, 3- İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumun sağlanması, 4- Çalışma alanlarındaki risklerin tamamen ortadan kaldırılması veya bu mümkün olmuyorsa, risklerin en düşük seviyeye düşürülebilmesi, 5- Oluşabilecek maddi ve manevi zararların ortadan kaldırılması ve 6- Çalışma veriminin artırılması. 6

Buradan hareketle, iş yerinde alınabilecek önlemleri; kişisel davranışlarla birlikte; - Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı, - Risk unsurları ve ikazlar, - İlkyardım, Gibi ana başlıklar altında sıralamamız mümkündür. 3.1 Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Tünel kalıpların hazırlanması, montajı, sökümü, bakımı ve muhafazası esnasında çalışanları, sağlık ve güvenliği etkileyebilecek olan risk veya risklere karşı korumak amacıyla, çalışan tarafından giyilmesi, kullanılması, takılması veya tutulması gerekli olan, tüm alet, araç, gereç ve cihazlara kişisel koruyucu donanım adı verilir. Şantiye ortamında yapılan diğer çalışmalarda olduğu gibi tünel kalıp yapım işinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (Kişisel Koruyucu Donanım) kullanılması gerekmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu gereğince inşaat işleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalışma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan işler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma işleri, iskelede çalışma ve yıkım işlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır. 3.1.1 Tünel kalıp yapımı sırasında kullanılan giysi ve güvenlik araçları 3.1.1.1 İş eldiveni Eldivenler eli veya elin herhangi bir yerini tehlikelere karşı koruyan kişisel koruyucu bir donanımdır. Aynı zamanda ön kol ve kolun bir bölümünü de koruyabilir. Çalışanlar iş yaparken eldiven giymek zorundadır. Eldiven seçimi ve kullanımı sırasında aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır; - Eldiven giyilecek el temiz olmalıdır. - Kullanılacak eldiven, ele uygun ölçülerde olmalıdır. - Kullanılacak eldiven eli terletmemelidir. - Eldiven giyilmeden önce delik, yıpranma ve yırtık olup olmadığı kontrol edilmelidir. - Bulaşık eldiveni kullanılmamalıdır. Muhtelif eldivenler 3.1.1.2 Baret-Kasklar Çalışma sırasında veya iş hazırlığı esnasında veya şantiye ortamında, başa bir cismin düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması vb. tehlikelere karşı kullanılan kişisel koruyucu donanımdır. Genellikle İnşaat işlerinde çalışanlar kullanır. 7

Ayrıca şantiyelere ve inşaat alanlarına ziyaret amaçlı gelenlerde baret veya kask giymek zorundadır. Muhtelif baretler (3) 3.1.1.3 İş ayakkabısı Çalışırken ayakları, başta üzerine gelebilecek darbelere karşı olmak üzere herhangi bir ağır malzeme düşmesi riski ve çivi batma riskine karşı kullanılan (ayağa giyilen) kişisel koruyucu donanımdır. Özellikle ezilmelere karşı parmakları koruyan metal uçlu koruyuculu ayakkabılar giyilmelidir. Muhtelif iş ayakkabıları (3) 3.1.1.4 Reflektik yelek İnşaat işlerinde, vinç ve iş makinaları ile yapılan çalışmalarda işaretçi ile operatör arasında iletişim sağlamaya yarayan, genellikle gündüz görüşü kolaylaştırmak için renkleri, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaştan yapılan, önünde ve arkasında geceleri ışık yansıtan şeritler bulunan ve kolsuz yapıldığı için iş elbisesi üzerine giyilen yelek. 8

Reflektik yelek 3.1.1.5 Göz ve solunum yolu koruyucular 3.1.1.5.1 Gözlükler Gözlükler; gözleri zararlı ışınlardan, çeşitli yabancı maddelerden ve darbelerden korumak için kullanılan kişisel koruyucu donanım araçlarıdır. İnşaat işlerinde genellikle günlük hayatta kullanılan gözlüklerden daha sağlam ve ısıya karşı daha dayanıklı olan gözlük türleri kullanılır. İş gözlükleri 3.1.1.5.2 Toz ve gaz maskeleri İnşaat işlerinde çalışanları solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık veya tahribat yapabilecek olan zararlı tozlara karşı korumak amacıyla kullanılan koruyucu kişisel donanımdır. Maskeler, soluduğumuz havadaki parçacıkları filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Ayrıca toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum havasından filtre ederek kullanan kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir. Muhtelif toz maskeleri (4) 9

Muhtelif gaz maskeleri (4) 3.1.1.6 Yağmurluk Çalışanı yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumak amacıyla kullanılan koruyucu donanımdır. Yağmurluk (5) 3.1.1.7 İş elbisesi İnşaat işlerinde, kişisel elbiselerin yerini alan ve çalışanları bir veya daha fazla tehlikeye karşı korumak amacıyla giyilen iş önlükleri, tulum, kaynakçı önlüğü, ısı ve alev vb.den koruyucu elbiselerdir. İş Elbiseleri (5) 10

3.1.1.8 Emniyet kemeri Özellikle yüksek yerlerde çalışanların düşmeye karşı emniyetini sağlamak veya muhtemel düşmelerde hasar almadan kurtulabilmelerini sağlamak için kullanılan koruyucu donanımdır. Emniyet kemerleri (6) 3.1.1.9 İş iskelesi İnsan boyunun ulaşamayacağı yüksekliklere ulaşabilmesini sağlayan,yapılacak işin durum ve özelliklerine göre, çeşitli yüksekliklerde yapılan ve üzerinde çalışanın rahat çalışma yapabilmesini sağlamak ve düşmeni önlemek amacıyla en az 60 cm ölçüsüne sahip gezinme ve basma yeri ile en az 90 cm yüksekliğinde korkuluğa sahip yapı elemanıdır. 3.1.1.10 İlk yardım dolabı İnşaat alanları ve şantiyelerde meydana gelebilecek her türlü kaza ve yaralanmalardaki ilk yardım sırasında kullanmak üzere, inşaat mahallinin rahatlıkla ulaşılabilecek bir yerinde bulundurulacak olan ve içerisinde aşağıdaki ilaç ve malzemelerin bulundurulması gereken yardım dolabı. İlk yardım dolabında bulunması gereken ilaç ve malzemeler: - Amonyak, - Hind yağı - Karbonat veya karbonatlı su (antiseptik madde olarak) - İpeka şurubu (kusturucu olarak) - Tentürdiyot - Yarayı soğuk veya sıcak tutmak için lastik torba - El feneri - Dereceli kap (dezenfektan eriyikleri oranına göre hazırlayabilmek için) - Çeşitli yara ve yanık merhemleri - Damlalık - Vücut ateşini ölçmek için derece - Aspirin - Diş ağrısını dindirici ilaç - Ateş düşürücü şurup veya fitiller - Makas (gaz bezi ve sargı bezi kesmek için) - Değişik büyüklükte pensler - Bir kutu çengelli iğne 11

- Değişik ebatlarda hazır gaz ve sargı bezleri - Değişik ebatlarda flasterler (yara bantları). 3.1.1.11 İlk yardım çağırma 112 Çok ciddi yaralanma veya sağlık sorunlarının ortaya çıkabileceği durumlarda, sağlık ekibinin yardım için çağrılmasında kullanılmak üzere bilinmesi gereken telefon numarasıdır. 3.2 Şantiyelerde inşaat alanlarındaki risk unsurları ve gerekli ikazlar 3.2.1 Güvenlik ve sağlık işaretleri Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat veren işaretleri (7). 3.2.2 Yasak işaretleri Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranışı yasaklayan işaret (7). 3.2.3 Uyarı işaretleri Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan işaretler (7). 12

3.2.4 Emredici işaretler Şantiyelerde veya İnşaat alanlarında herhangi bir tehlike veya zarara neden olabilecek durum ve davranışlarla ilgili olarak uyarıda bulunan işaretler (8). 3.2.5 Acil çıkış ve ilkyardım işaretleri Acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren işaretlerlerdir (7). 9) ( 13

3.3 Şantiyede ve inşaat sahalarında uyulması gereken kurallar a) Şantiyede veya inşaat sahasında gerekli güvenlik donanım kontrolü yapılmalı ve inşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulabilecek iş güvenliği malzemelerinin muhtemel sayıları belirlenerek temin edilmelidir. b) Gerekli görülmesi halinde, şantiyede ilk kez işe başlayacak farklı nitelikteki çalışanlara, şantiyede uyulacak/uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim verilmeli veya eğitim programı hazırlanmalıdır. c) İnşaat -Çalışma alanında ilgisiz kişilerin bulunması engellenmelidir. d) Şantiyede veya inşaat sahasında kullanılacak araç ve iş makineleri ile ilgili olarak gerekli güvenlik önlemlerinin mevcut olup olmadığı ve makinelerin çalışabilecek durumda olup olmadıkları kontrol edilmeli veya kontrol edilmesi sağlanmalıdır. e) Kullanılacak alet ve ekipmanlarda kaza riskine karşı gerekli ikaz edici levhaların bulunmasına dikkat edilmelidir. f) İşin gerektirdiği çalışma alanını belirlenmeli, çalışma alanının temiz ve düzenli olması sağlanmalıdır. g) Yapılacak işle ilgili olarak, işe uygun özelliklerde ve işin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip ekip veya ekiplerin oluşturularak gerekli iş dağılımının yapılması. i) Çalışma alanında bulunan atıkların uzaklaştırılması sağlanmalıdır. j) Şantiyeye asılacak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uyarı levhalarının çeşidi, sayısı belirlenerek temin edilmelidir. k) İnşaatın ilerlemesine paralel olarak iş sağlığı ve güvenliği uyarı levhaları planlanan yerlere monte edilmeli veya monte edilmesi sağlanmalıdır. l) İnşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulacak iş sağlığı malzemesi ve yardımcı teçhizatın çeşidi, miktarı, konulacağı yer, muhafaza şekli ve temin edilmesi ile ilgili esaslar belirlenmelidir. m) Acil durumlarda, en yakın hastane, karakol, jandarma, itfaiye, ambulans hizmetlerinin gecikilmeden alınabilmesi için, telefonları kolay görülebilecek yerlere yazılmalı ve ilgili elemanlar bu konuda ayrıca bilgilendirilmeli veya bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır. 4 TÜNEL KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE EKİPMANLAR 4.1 Tünel kalıp Tünel Kalıp; betonarme yapılarda taşıyıcı duvar ve döşemenin birlikte ve bir defada dökülmesine imkân sağlayan, tünel şeklindeki çelik kalıplardan oluşan sitemdir. Bu sistemde duvar ve döşeme beraberce yerinde dökülmektedir. Bu sistemde cephe elemanları, merdivenler, sahanlıklar, bölme duvarlar, bacalar v.b. ön yapımlı olarak; yerinde dökülen ana yapıyla birleştirilip kullanılmaktadır. Tünel kalıplar çelik olduğu için düzgün yüzeylidir. Kesin boyutludur. Her defasında kalıpçıların ölçümlemedeki becerisine bağlı kalınmadan, standart yükseklik ve açıklığı 14

kolaylıkla elde etme imkânı vardır. Bu sistemde kür yoluyla, betona kısa sürede gerekli mukavemet verilebildiğinden, kalıbı çok kısa süre sonra sökmek, yine kısa sürede kurarak yeniden beton dökmek, hatta bir üst kata başlamak hiç de zor değildir. 4.1.1 Tünel kalıbı meydana getiren ana elemanlar (unsurlar- bölümler) Tünel kalıplar; tünel kalıpları oluşturan elemanları esas itibarıyla aşağıda açıklandığı şekilde 4 ana başlık altında toplamak mümkündür. 4.1.1.1 Kalıp yüzeyleri Kalıp yüzeyleri, yaklaşık 3 mm. kalınlığındaki çelik saclardan yapılmaktadır. Sacın rijitliğinin sağlanması ve beton dökümü sırasında basınçtan dolayı eğilme olmaması için, sacın iç yüzeyinde çelik profillerden yapılmış bir karkas bulunur. 4.1.1.2 Çalışma platformları Beton prizini aldıktan sonra, kalıpların çıkarılması ve sökülmesi için hazırlanan platformlardır. Kalıplar bu platform üzerine çekilerek sökülür ve çıkartılır. 4.1.1.3 Ek kalıp parçaları Döşeme boşlukları, perde alınları, konsollar, döşeme alınları için kullanılan kalıp parçalarıdırlar. 4.1.1.4 Destek elemanları Tünel kalıbın arkasına, beton dökümü ile gelecek yükü almak üzere konulan elemanlardır. Bu destek elemanlarından başka, kalıp elemanı içinde ayarlı çapraz, ayarlı dikme, kriko tekerlekler, kalıp yatay askısı ve benzeri elemanlar vardır. 4.1.2 Tünel kalıp sisteminin konut üretiminde sağladığı yararlar Tünel kalıp sisteminin konut üretiminde sağladığı faydaları 5 ana başlık altında sıralamamız mümkündür. 4.1.2.1 Üretim Hızı (üretimi hızlıdır) Üretim hızı, ülkemizde en yaygın şekilde uygulanan diğer geleneksel yapım teknolojilerine göre çok yüksektir. Bu kalıpların içine; önceden kapı ve pencere kasaları, elektrik boru ve buatları da yerleştirilebildiğinden daha sonra yapılacak işler, ilk beton dökümü sırasında bitirilmiş olur. Klasik anlamda iş ve kalıp iskelesi gerektirmez. Sistemin kendine özgü ve son derece pratik iskeleleri bulunmaktadır. İskele kurumu için ayrıca bir zaman harcanması söz konusu değildir. Beton yüzeyler (duvar ve tavan) çok düzgün ve pürüzsüz olduğundan sıva gerektirmez. Dolayısıyla ne tavanlar için, ne de dış cephe için iş iskelesine gereksinme duyulmaz. Cephe elemanları, bölme duvarlar, merdivenler, sahanlıklar, kalorifer, çöp ve mutfak bacaları ön yapımlı olduğundan kısa sürede yerine monte edilir ve burada da önemli ölçüde zaman kazancı sağlanır. Çelik kalıp sisteminin niteliğinden ötürü, bütün ölçüler son derece hassas olduğundan 15

birçok üretim standart olarak önceden yapılabildiğinden yerine uydurma veya alıştırma problemleri olmaz ve bitirme süresi kısalmış olur. 4.1.2.2 Ekonomi (ekonomiktir) Yapım süresinin kısa olması, işgücü ve paranın uzun süre belirli bir işe bağlı kalmasını önler. Ayrıca enflasyonun hızlı olduğu ülkelerde herhangi bir işin kısa sürede bitirilmesi, maliyetlerin düşük olmasını sağlar. Çelik kalıpların defalarca kullanılabilmesi, ilk başlarda maliyet yüksek olsa bile sonuçta maliyet düşürebilmektedir. Yapı maliyetindeki işçilik oranı geleneksel sistemle karşılaştırıldığında önemli ölçüde düşüktür (%7-8). 4.1.2.3 Kalite (kalitelidir) Tünel kalıpların sağlam oluşu ve yüzeylerin düzgünlüğü nedeniyle defalarca kullanılmasının yanında, elde edilen beton yüzeyleri de düzgün olur.beton yüzeyleri genellikle sıva istemez. Kapı ve pencere boşlukları, elektrik anahtar, priz ve buatları kalıbın hep aynı noktasına işlenmek zorunda olduğundan, her kat veya dairede bu noktaları aynı konumda bulmak mümkün olmaktadır. Bir perde duvarın, şakülünden kaçması söz konusu olmaz. Genel olarak yapıyı oluşturan bütün hacımlar ve elemanlarda ölçüler kusursuz ve kesindir. Yine ölçülerdeki bu hassasiyet dolayısıyla; yapıyı tamamlayan kapı, pencere, dolap, basamak, denizlik, korkuluk, küpeşte v.b. elemanların standardizasyonu ve buna bağlı olarak fabrikasyonu, genel kalitenin yükselmesi sonucunu doğurmaktadır. 4.1.2.4 Uygulamada Kolaylık (uygulanması kolaydır) Tünel kalıp sistemi karmaşık değildir. Nitelikli işçi gereksinimi azdır, kurum ve sökümü basittir. Demir ve betonun bulunduğu her yerde kolayca uygulanabilir. Teknoloji gereği olarak kullanılan kule vinç yalnızca kalıp kurum ve sökümünde değil; donatının, betonun, ön yapımlı elemanların ve öteki bütün ince malzemelerin taşınmasında ayrıca kolaylık sağlar. Perde ve döşeme halindeki uygulamadan dolayı hasır çelik kullanımı işçiliği oldukça kolaylaştırır. 4.1.2.5 Güvenlik (güvenlidir) Taşıyıcı duvarların ve döşemelerin bütün halinde ve tek işlemle dökülmesi sonucu, tek parça (monolitik) bir yapı elde edilmektedir. Tek parça yapı sistemi, deprem bölgeleri için en elverişli sistemlerden biridir. Beton duvar ve döşemeler yangına karşı tam dayanıklıdır. 16

4.2 Tünel kalıp yapımında kullanılan alet ve ekipmanlar 4.2.1 Araçlar, Makine ve Ekipmanlar 1. Açıkağız anahtar takımı 2. Balyoz 3. Baret 17

4. Çekiç 5. Eldiven 6. Elektrik uzatma kablosu 18

7. İlk yardım çantası 8. Keser 9. Koruyucu gözlük 10. Lokma anahtar takımı 19

11. Matkap 12. Metre 13. Mıknatıslı şakül 14. Spatula 20

15. Spiral takımı 16. Takım sandığı 17. Tel fırça 18. Testere 21

19. Yağmurluk-çizme 20. Yıldız anahtar 21. Kule vinç [13] 22

4.3 Tünel kalıp elemanları 4.3.1 Aks betonu elemanları Beton dökümü esnasında bir sonraki dökülecek perdeleri teşkil etmek amacı ile kılavuz betonu dökmek için köşebent, bu köşebentlerin üzerine oturduğu çelik ayaklar ve köşebentlerin mesafelerini koruyan kelepçelerden oluşan sistem. 4.3.2 Dik pano Tünelin çıkış yönüne paralel perde (taşıyıcı duvar) betonlarını dökmek için kullanılan pano. İç perde panosu Dış perde panosu 4.3.4 Yatay pano (döşeme panosu) Döşeme betonunu dökmek için kullanılan kalıp elemanı. 23

4.3.5 Arka pano Tünel kalıbın çıkış yönüne dik doğrultudaki perdede (taşıyıcı duvar) kullanılan kalıp elemanı. Arka pano adaptörü 4.3.6 Perde alın elemanı Perde betonunun (taşıyıcı duvarın) bittiği yerde betonu kesmek için kullanılan ve dik panoya bağlanan eleman. 4.3.7 Döşeme alın elemanı Döşeme betonunun bittiği yerde betonu kesmek için kullanılan ve yatay panoya bağlanan eleman. 24

4.3.8 Döşeme boşluk rezervasyonu Döşeme betonu üzerinde istenen tesisat ve benzeri boşlukları bırakmak için kullanılan rezervasyon. 4.3.9 Perde boşluk rezervasyonu Perde (taşıyıcı duvar) üzerinde bulunan boşlukları bırakmak için kullanılan rezervasyon. 4.3.10 Terazi profili (putreli) Yarım tünelin vinç ucunda taşınması sırasında kendi ağırlığından dolayı yatay pano üzerinde oluşabilecek deformasyonları önlemek amacı ile kullanılan ve yatay panoya bağlanan U profil. Terazi putreli Terazi putreli askısı 4.3.11 Kontrafiş Bir ucu yatay panoya diğeri dik panoya bağlı, döşemenin yükünü aks betonuna aktarmaya ve kalıba ters sehim vermeye yarayan borudan üretilmiş, ayarlanabilen diyagonal eleman. 25

4.3.12 Dik pano tekeri Tüneli yürütmek için dik pano üzerinde sabit bulunan teker. 4.3.13 Dik pano merdiveni İskele üzerinden yürüme platformuna çıkmak için kullanılan merdiven. 4.3.14 Dış pano taşıma iskelesi Dış panoların üzerine bastığı, taşınabilir iskele. 4.3.15 Ara aks köşebenti Arka panoların olduğu yerde kullanılan köşebentler., 4.3.16 Düz aks köşebenti Dik panoların olduğu yerde kullanılan köşebent. 4.3.17 Düz pul Saplama somunu öncesinde kullanılan malzeme. 4.3.18 Gönyeli aks köşebenti Arka pano ve dik panonun birleştiği yerde kullanılan köşebent. 4.3.19 Kalıp çıkartma iskelesi Tünel kalıbın çıkış yönünde, beton dökümünden sonra emniyetli bir Şekilde tünel kalıbı dışarı çıkartmak için kullanılan taşınabilir iskele. 4.3.20 Konik tabanlı cıvata Konik kancaların bağlandığı malzeme. 26

4.3.2 Konik kanca Tünel kalıp sisteminde 2 mm. boşluk bırakılması için kullanılan eleman. 4.3.22 Korkuluk borusu İş güvenliğini sağlamak amacıyla ağ örgü bağlanılan boru. 4.3.23 Korkuluk profili İskelenin dış kısımlarında kullanılan ve aralarında korkuluk ahşapları bulunan malzeme. 4.3.24 Merkezleme U su (normal) İki kalıbın yan yana geldiğinde paralelliklerini sağlayan profil. 4.3.25 Saplama Bir perdenin sağ ve sol tarafında bulunan kalıpları sabitlemek için kullanılan vidayı, 4.3.26 Saplama koniği Perde (taşıyıcı duvar) kalınlığını ayarlayan malzeme. 4.3.27 Saplama somunu Saplama ile uyumlu olan ve saplamayı çekiç yardımı ile sıkan eleman. 4.3.28 Tırnaklı pul Üzerine somun kaynaklı ve bir ucunda dışarı doğru çentik açılmış pul. 4.3.29 Mesafe ayar elemanı Köşebentlerin döşeme kalınlığı kadar yukarda durmasını ve paralel iki aks kalınlığı kadar mesafe kalmasını sağlayan, aks köşebentlerinin üzerine oturduğu çelik ayaklar. 4.3.30 Mesafe ayar elemanı kelepçesi Aks köşebentlerini kilitleyen malzeme. 4.3.31 Pano krikosu Tünel kalıbı istenilen kot hizasına getiren ve ağırlığını taşıyan malzeme. 4.3.32 Sahanlık platform elemanı Asansör, merdiven ve tünel içerisinde kalan boşluklarda kullanılan iskelenin perdeye asılmasını sağlayan eleman. 4.4 Tünel kalıp yapımı Tünel kalıp sisteminde temel eleman bir dikey, birde yatay panodan oluşan yarım tüneldir. İki yarım tünel eleman birleştirilerek bir ünite oluşturulur. Tünel kalıpların yaklaşık ağırlığı 60 70 kg/m 2 yi bulmaktadır. Kalıp boyutları farklı üreticilerin kendi sistemlerine göre belirlenebilmektedir. Örneğin bir sistemde, kalıpların derinliği 62,5 125 250 cm ve katları olarak değişmektedir. Enleri ise 105 cm den başlayarak 30 cm in katları olarak artmaktadır. 600 cm lik açıklığı geçebilen tünel kalıp sisteminde yükseklik 230 300 cm dir. Bu kalıplar yaklaşık 500 defa kullanılabilmektedirler. Konvansiyel kalıp sistemine göre (takılır sökülür kalıp ) % 50 daha hızlı bir yapım sistemidir. Bu boyutlar dışında kalan çalışmalar için özel kalıplar üretilerek ihtiyaçlar 27

karşılanır. Bu sistem, toplu konut inşaatlarında kullanılması, ekonomik ve zaman açısından oldukça uygun bir yapım sistemidir. Ayrıca yer üstü ve yer altı tünel yapımlarında da kullanılabilmektedir. Kalıbın yapım aşamaları aşağıda açıklandığı şekilde gerçekleştirilir: - Kule vincin bomunun rahatlıkla ulaşabileceği bir alanda, düzgün yüzeyli bir beton saha hazırlanarak üzerine yaklaşık 5 cmx 10 cm kesit ölçülerinde iki adet ahşap eleman uzatılarak, perde panosu şekilde görüldüğü gibi ahşap üzerine yerleştirilir. - Tünel açıklığına göre uygun olan kontrafişler alınarak ayarlama mekanizmaları alta gelecek şekilde perde panosuna cıvatalarla bağlanır. - Montajı yapılacak olan tünelin durumuna göre ilgili döşeme panosu, aşağıda gösterildiği gibi, perde panosuna cıvatalarla bağlanılır. - Daha sonra kontrafişlerin dönen uçları, döşeme panosundaki kontrafiş yuvalarına cıvatalarla bağlanılır. 28

- Kontrafişin döşeme panosuna bağlanmasının ardında dikme tekeri perde panosunun orta kısmındaki dikmetekeri yuvasına yine cıvata ile bağlanılır. - Tünel açıklığına göre uygun numaralı çatallar dikme tekeri ile perde panosu arasına bağlanılır. Perde panosuna cıvata ile dikme tekerine cıvata ile şekilde görüldüğü gibi bağlanır. - Yukarıdaki şekilde montajı yapılarak hazırlanan, tüneller montaj kartlarındaki duruma göre gerekirse yan yana bağlanırlar. Bunun için de iki tüneli düşeyde5 sıra, yatayda tünel açıklığına göre yeterli miktarda merkezleme U'su takılır. 29

- Boşta kalan deliklerden cıvatalarla bağlanan panolar, üst birleştirme lamaları, alt ve orta nipellerle (şekilde görüldüğü gibi) tünellerin birleştirme işlemi tamamlanır. Birleştirme işlemleri tamamlanan tünelin arka panosu, montaj kartındaki duruma göre yan U'ları karşılıklı gelecek şekilde tünele bağlanılır. Merkezleme U 'larının bağlantısı ve cıvatalar ile arka panonun sağ veya sol durumuna göre tünel ile bağlantısı bitirilmiş olur. 30

- Montaj kartındaki verilen ölçüye göre döşeme panosuna X ve Y yönündeki ölçüler alınarak kalıp kaldırma deliği delinir. Bu noktanın altına gelecek şekilde terazi putreli şekilde görüldüğü gibi kalıbın altına takılır. Askı kancaları yan U lara asılarak terazi putreli kalıbın içine kaynaksız olarak sabitlenir. - Böylece bir yarım tünel tamamlanmış olur. Tamamlanan yarım kalıp montaj kaldırma aparatı ile ayağa kaldırılır ve şekilde görülen konuma getirilir. 31

- Tamamlanarak ayağa kaldırılmış yarım tünel kalıbın üzerine montaj kartlarına bakılarak ilgili yerlerine, şekilde görüldüğü üzere, varsa kapı. pencere ve varsa döşeme boşluk rezervasyonları verilen X ve Y koordinatlarına göre işlenir. - Bu işlemlerden sonra tamamlanmış olan yarın tünel kalıbı üzerine, montaj kartlarındaki verilen ölçülere göre varsa perde alın kalıbı ve döşeme alın kalıbı bağlanır. 32

Bu şekilde montaj kartlarındaki duruma göre tamamlanmış olan tüneller, temel üzerine dökülmüş aks betonlarına, tünel yerleşim planına göre yerleştirilir. Sonra yine montaj kartlarındaki duruma göre dış perde kalıpları üzerindeki yürüme yolları ve pano destek ayaklar takılmış halde yerlerine konulur. 33

34

[12] 35

Yerleştirilmesi bir taraftan devam eden tünellerin projede olan boşluklar için perdedeki ve döşemedeki boşluk rezervasyonları kalıba, kalıp montaj projesinde belirtildiği şekilde bağlanırlar. Yukarıdaki anlatılan bilgiler dâhilinde kalıpların radye üzerine ilk kurumları tamamlanır. Gerek kalıbın hızından olabildiğince faydalanmak için, gerekse ekonomik nedenlerden dolayı genel olarak bir binanın yarısına kalıp kurulmaktadır. 36

Kalıpların projesine göre yerlerine yerleştirilmesi sırasında öncelikli perde demirleri kalıba yerleştirilir. Kalıp kurumu bittikten sonra da döşeme demirleri yerleştirilir. Demir yerleştirilmesi bittikten sonra aks ayakları demirlere zarar vermeyecek şekilde kalıba yerleştirilir. 37

Tünel kalıpta betondan önceki son aşaması olan aks köşebentleri aks ayaklarının üstüne konur ve kelepçeleri kapatılır. Bundan sonraki işlem beton aşamasıdır. Eğer kalıp yukarıda resimde görüldüğü gibi yarım kalıpsa bu dokumun şartlarına uyularak beton dokum işlemi tamamlanır. 38

İskele üçgeni konulacağı yerdeki tünel açıklığına göre şekildeki gibi projede verilen ölçülerde yan yana konulur. On yüzünde uzun iki çaprazla, (Boru kelepçesi yardımı ile) arka yüzünde kısa iki çaprazla bağlanır. Sonra altta ortada üçgene dik bir boru ile ve üst ortada kısmında uçları ayarlı vidalı yine üçgene dik bir boru ile kelepçelenir. Resimde görüldüğü gibi üçgenin üzerinde bulunan yerlere projede belirtilen ahşaplar bağlanır. 39

Bu ana taşıyıcı ahşapların üzerine çalışma kotundaki kalaslar şekilde görüldüğü gibi bağlanırlar. Daha sonra iskelenin ucundaki korkuluklara yatay boruları altta ve üstte takılır. Ve kalıpla birlikte verilen korkuluk ağı bu borulara bağlanırlar. 40

Tünel kalıp ilk dokum işleminden sonra dış cepheye gelen perde kalıplarını taşımak için tünel kalıba göre dizayn edilmiş dış cephe iskelesi, perdedeki üst tij deliklerinden faydalanılarak montajı yapılır. Bu montaj şu aşamalarda gerçekleştirilir. En üst sırada bulunan tij deliklerine kurtağzı dediğimiz askı ayakları resimde görüldüğü gibi takılır. 41

Kurtağzı dediğimiz askı aparatlarına projede verilen ölçülerde aşağıda tüm bağlantıları yapılmış konsollar resimde görüldüğü gibi takılırlar. Daha sonra iskelenin üzerindeki yürüme platformu ahşapları ve korkuluk ahşapları resimde görüldüğü şekilde takılırlar. (Aslında bu ahşaplarda yerde konsollara tespit edilir ancak burada anlatım kolaylığı ve aşamaları belirtmek için bu şekilde gösterilmiştir). Montaj kartlarında verilen ölçülerde hazırlanan çıkartma iskeleleri göz açıklıklarına göre ilgili gözlere montaj sorumlusunun da tarif edeceği şekilde takılırlar. 42

Montaj kartlarında verilen ölçülerde hazırlanan diş cephe iskeleleri ilgili yerlere montaj sorumlusunun da tarif edeceği şekilde takılır. Yine montaj kartlarında verilen ölçülerde hazırlanan sahanlık platformları ilgili yerlere montaj sorumlusunun da tarif edeceği şekilde takılır. 43

Daha sonra ise bir alt katta veya yan gözlerde olan tünel kalıplar yeni beton dökülecek yere taşınırlar. Ve bu işlem tüm katlar ve tüm bloklar bitinceye kadar devam eder. 44

4.5 Tünel kalıp sökümü Kalıba dökülmüş olan betonun bekleme süresi tamamlandıktan sonra, kalıbın söküm işlemlerine geçilir. Tünel kalıbın söküm işlemleri ve söküm aşamalarını aşağıdaki şekilde sıralamamız mümkündür; - İlk olarak kalıbın aks köşebentlerini sökülür. - Aks köşebentlerinin sökülmenin ardından saplamaları sökülür. - Dış cephe kalıbı yerinden alınır. 45

[12] [11] 46

[11] - Dikme tekerleri bastırılır. - Tavan ve arka pano kancaları sökülür. - Yarım tünel tekerlekler üzerine düşürülür ve kalıp dışarıya çıkartılır. 47

- Rezervasyon elemanları sökülür. - Betondan konikleri sökülerek döşeme teleskobik dikme ile desteklenir. 48

49

[13] [13] - Kat çıkma işlemine devam edilecekse, kalıp çıkartma iskelesi bir üst kata alınır. 50

51 [11]

[13] - Beton dökme veya kat çıkma işi tamamlanmışsa, bu durumda tünel kalıp, demonte vaziyete getirilerek bakımı yapılmak üzere elemanlar ayrılır. 52

53

[13] [11] 54

[11] 4.5 Tünel kalın temizlik ve muhafazası - Kalıp yüzeylerindeki beton atıkları temizlenir. [11] 55

[11] - Gerekli ise, deforme olmuş veya hasarlı olan kalıp elemanlarının tamiratı yapılır. [11] 56

[11] [11] 57

[11] - Kalıp yüzeyine kalıp ayırıcı sürülür ve kalıp elemanları istiflenir ve muhafaza edilir. [11] 58

59 [11]

[11] [11] 60

[11] - Daha sonra bir sonraki kullanım yerine nakledilir. [11] 61

YANRARLANILAN KAYNAKLAR [1] Yüksel B. İnşaat iskele ve kalıpları, İTÜ Matbaası, 2. Baskı 1972). [2] Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Betonarme projesi örneği. [3] Meslek ve Teknik Eğitim okulları İş sağlığı ve Güvenlik Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik ve Milli Eğitim Bakanlığı yayını, 2011. [4] http://www.ozkarticaret.com. [5] IN/Safety iş güvenliği malzemeleri. [6] (http://www.izogin.com/is-guvenligi-emkemeri-sayfa4-katid56.cmt) [7] 25325 sayılı Resmi Gazete Güvenlik Ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği. [8] http://www.kiratlikimya.com/img/levha/yeni2/ozel-calisma-levhalar.jpg [9] http://www.isguvenlikmarket.com/yangın-cıkısı,pr-215.html-resim Neru kalıp ve uzay kafes sistemleri. [11] http://selibrainsaat.com/galeri.html [12] http://www.indice.com.tr/index.php/tunel-kalip.html [13] http://www.es-bes.com.tr/ 14 - Prof. Dr. M. Emin Öcal Ç. Ü. Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü/Adana Tel: (322) 338 60 84/2040, Faks: (322) 338 67 02) (Kaynaklara yazılacak) 15 - Ayşe ŞAHİNER Tunel Kalıplar ve Yapı Tasarım İlkeleri. Mezuniyet Tezi. Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi. 16 - Ulusal yeterlilik, Tünel kalıpçı (seviye 3), MYK, Ankara, 2011. 17 - Ulusal meslek standardı, Tünel kalıpçı (seviye 3), Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), Ankara, 2009. 18 - Ulusal meslek standardı Tünel Kalıpçı (Seviye 3) (MSK) Ankara 1998. 19- Mesa kalıp sistemleri eğitim notları 20 - http://www.insaathaberleri.net/haber/197-betonarme-yapilar-tunel-kalip-tanimive-elemanlari.html 21 - http://www.kalipsistemleri.com.tr, 62

http://www.insaathaberleri.net/haber/197-betonarme-yapilar-tunel-kalip-tanimi-veelemanlari.html/) 23- http://www.kalipsistemleri.com.tr. 22- http://www.insaathaberleri.net/haber/197-betonarme-yapilar-tunel-kalip-tanimi-veelemanlari.html 24-http://www.insaathaberleri.net/haber/197-betonarme-yapilar-tunel-kalip-tanimi-veelemanlari.html/) 25- http://www.neru.com.tr 26- http://www.iges.com.tr/urunler/44/153/0/3043/essafe-parasut-tipi-emniyet-kemeri- --bel-destekli-(ce-en-358-en-361).html). 63