KENT AĞAÇLARININ CBS ORTAMINDA ENVANTERI VE 3 BOYUTLU OLARAK OLUŞTURULMASI Atila GÜL 1*, Mehmet TOPAY 2, Mahmut TUĞLUER 3 Ömer Faruk UZUN 3, Emine KELEŞ 3 1 SDU Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Doğu Kampüs, Isparta Tel: 0 246 211 3978 atilagul@sdu.edu.tr* 2 SDU Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Doğu Kampüs, Isparta 3 SDU FBE Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Doğu Kampüs, Isparta ÖZET Açık ve yeşil alanlarda kullanılan kent ağaçları, kente ve kent insanına ekolojik, sosyal, kültürel, ekonomik ve estetik açıdan önemli katkılar sağlayan en önemli ve baskın bitkisel materyallerdir. Kent ağaçları aslında bir kentin doğaya açılan pencereleridir ve kentin kalıcı varlıklarıdır. Bu nedenle kent ağaçları ile ilgili her türlü verinin sayısal hale getirilerek CBS ortamında bütüncül kent bilgi sistemleri ile entegre edilmesi ve modellenmesi büyük önem taşımaktadır. Kentsel alanda yapılacak ağaç envanter çalışmaları ile kentlerin koşullarına ve ihtiyaçlarına göre mevcut ağaç türlerinin sayısı, bireysel özellikleri, konumu ve sağlık ve bakım durumlarına yönelik veriler elde edilmesi mümkündür. Günümüzde 3 boyutlu gösterimler giderek önem kazanmakta ve yaygınlaşmaktadır. Özellikle kent ağaçlarının 3 boyutlu olarak gösterilmesi çok amaçlı kullanılması mümkündür. CBS yardımıyla kent içindeki ağaçların envanteri ile mevcut durumu belirlemek ve geleceğe yönelik sürdürülebilir ve etkin planlamatasarım, yönetim, organizasyon ve bilimsel çalışmaların yapılması söz konusu olabilecektir. Bu bildiride, CBS yardımıyla kent içindeki ağaçların bireysel özelliklerinin kaydedildiği bir veri tabanının oluşturulması, kullanımı, analizi ve 3 boyutlu olarak CBS ortamında gösterimi gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kent ağaçları, CBS, envanter, 3 boyutlu model ABSTRACT 3D MODELLING AND INVENTORY OF URBAN TREES IN GIS The general character of the city is created by buildings, transportation, and open green areas. The trees which use in open and green area ecological, social, cultural, economic and aesthetically contributes for urban people. Urban trees are windows of the city that are opened to nature. Therefore, technical and rational planning, design and management are required of urban trees. In this context, creation and modeling of urban information systems are great importance. Databases of the trees which use in open and green area, should be created help with GIS. GIS is important means for this subject. According to the work of tree inventory which will be done in urban area, the data can be obtained toward the number of tree species, the individual characteristics, location, health and care status. Nowadays, three-dimensional representation are becoming increasingly important and widespread. In particular, The three-dimensional show and multipurpose use are possible. Determine the current state and future-oriented sustainable and effective planning- 796
design, management,organization and scientific studies can be done with the help of GIS and urban trees inventory. In this paper, the approach which is related to creating, using and analysing of a database that has recorded individual characteristics of the trees in the city will be proposed. At the same time, a sample study which is related to 3D showing of urban trees will be presented in GIS. Key words: Urban Trees, GIS, inventory, 3D model 1. GİRİŞ Kentlerimiz birbirini tamamlayan parçalardan oluşur ve bu parçaların en önemlilerinden biri de kent içindeki açık ve yeşil alanlar ve bu alanlardaki ağaçlardır. Kentsel alanda açık ve yeşil alanlar, kentin fiziksel yapısını ortaya koyan ve biçimlendiren temel alan kavramlarından olup, diğer alan kullanımlarını bütünleştiren bir denge unsuru niteliğindedir. Kent ağaçları, kente ve kent insanına ekolojik, sosyal, kültürel, ekonomik ve estetik açıdan önemli katkılar sağlayan en önemli ve baskın bitkisel materyallerdir. Kent ağaçları aslında bir kentin doğaya açılan pencereleridir ve kentin kalıcı varlıklarıdır. Bu nedenle kent ağaçlarının teknik ve rasyonel olarak planlanması, tasarlanması ve yönetimini gerektirmektedir. Kent ağaçları kent planlamasına ve kent bilgi sistemlerine dâhil edilmesi gerekmektedir (Gezer ve Gül, 2009). Kent içindeki mevcut ağaçlar, kent bilgi sisteminin en önemli doğal kaynak verileri olarak kabul edilmektedir. Bu amaçla kent ağaçlarını sürdürülebilir bir şekilde planlamak ve yönetebilmek için mevcut durumun ortaya konulması yani envanterin bilinmesini ve sistemli bir şekilde depolanmasını ve kullanımını gerektirmektedir. Ağaç envanteri, sistematik ve yapısal yönetim planlarının başlıca bileşenlerinden birisidir (Gül ve ark. 2012). Kent Bilgi Sistemleri (KBS), kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum -karar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler ve yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacıyla oluşturulan, konumsal bilgi sistemlerinden biridir. Bu bağlamda, kente her türlü verinin sayısal hale getirilerek bütüncül kent bilgi sistemlerinin oluşturulması ve modellenmesi büyük önem taşımaktadır. Kentsel açık ve yeşil alanlarda yer alan kent ağaçlarının CBS yardımıyla veri tabanının oluşturulması ve modellenmesi için CBS ortamında ağaç envanteri sisteminin geliştirilmesi bu konuda önemli bir araç olacaktır (Gül ve ark. 2012). Uydu görüntüleri ve Coğrafi bilgi sistemi (CBS) sayesinde bitkilerle ile ilgili pek çok v eriyi saklama, analiz ve kullanım imkânı vermektedir. Kent ağaçlarının ve ormanlarının planlama ve yönetimi. Ağaç envanteri ve istatistiki analiz çalışmaları Alana uygun bitki türü seçimi ve en uygun alan seçimi Ülkesel, Bölgesel ve Kentsel Ekolojik analizler Bu çalışmanın amacı kent içinde bulunan ve kentin fiziksel, ekolojik ve sosyal açılardan çok önemli bir parçası olan kent ağaçlarının, hızlı bir şekilde gelişen ve yaşamımızın önemli ve artık ayrılmaz bir parçası haline gelen teknolojik araçlardan biri olan CBS yardımıyla detaylı bir envanter çalışma modeli ve 3 boyutlu gösterilmesine yönelik bir yaklaşım önerisi ortaya koymaktır. Daha sonra elde edilen verilerden yararlanılarak GIS ortamında kent ağaçlarının envanteri ve sayısal veri tabanının oluşturulmasına yönelik bir model sunmaktadır. 797
2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu bildiri, TUBİTAK tarafından desteklenen 110Y301 nolu ve KENT AĞAÇLARI BİLGİ SİSTEMİ MODELİ adlı proje raporundan elde edilmiş ve hazırlanmıştır. Bu çalışmada Isparta Anadolu Mahallesinde yapılan arazi envanter verileri kullanılarak veri analizi ve 3 boyutlu görsel oluşturulmasına yönelik bir örnek sunulmuştur. Kent ağaçlarının envanterinin çıkarılması için öncelikle ağaç bilgi formu oluşturulmuştur. Bilgi formunda Latince adı, Türkçe adı, koordinatlar, ağaç yaşı, ağaç boyu, dalsız gövde yüksekliği, tepe taç genişliği, gövde göğüs çapı, gövde sayısı, taç ölüm durum yüzdesi, tacın maruz kaldığı ışık yüzdesi, taç örtüsünün kayıp yüzdesi, ağaç formu, ağaç için ayrılan toprak alanı boyutları, ağaç sağlığı durumu, ağaç kusurları, bakım ve korumaya yönelik tedbirler bulunmaktadır (Çizelge 1a-1b-1c). Her bir ağacın formdaki bilgiler ölçüm ve gözlem yolu ile arazide belirlenmiştir. Çizelge 1a. Kent ağaçları envanter bilgi formu Çizelge 1b-1c. Kent ağaçları envanter bilgi formu yardımcı anahtarı Elde edilen envanter verileri CBS ortamında sayısallaştırılmış ve analiz edilerek ağaç bilgi çizelgeleri oluşturulmuştur. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA 3.1. Ağaç Envanter Bilgilerinin CBS Ortamına Aktarılması ve Analizi Arazi çalışmaları ile elde edilen veriler ArcGIS ortamında sayısallaştırılmış ve elde edilen ağaç bilgi formlarındaki verilerin ArcMap programında işlenebilmesi için ağaca ait vektör tabanlı veri tabanı oluşturulmuştur. Veri tabanı çizelgesi ağaç bilgi formu bilgilerini içerecek şekilde ArcMap programında netleştirilmiştir. Programda her bir ağaca farklı bir desen ve renk vermek suretiyle taç genişliğinde yuvarlak bir form verilmesi öngörülmüştür. Her ağaç, mevcut taç genişliğine göre programda gösterilmiştir. Her bir ağacın farklı bir numaraya sahip 798
olması amacıyla kodlama sistemi oluşturulmuştur. Bu amaçla özellikle çalışmanın daha sistemli işleyebilmesi, rahat anlaşılabilmesi ve kolaylıkla verilere ulaşılabilmesi amacıyla kentin imar planı paftasındaki belirlenmiş her mahalleye bir kodlama yapılmıştır. Mahalle sınırları içindeki cadde ve sokak numaraları dikkate alarak her bir ağaca farklı bir kod numarası verilmiştir. Böylece her bir ağacın kendi numarası, başka bir deyişle kendine ait kimliği oluşturulmuştur. ArcGIS ortamında oluşturulan mahalle, cadde ya da istenilen her hangi bir alan özelinde sorgulanarak istatistiki bilgileri üretilmiştir. Çalışmada örnek alan olarak seçilen Anadolu Mahallesinde cadde, sokak ve parklarında bulunan ağaçların aşağıdaki ölçüm kriterleri ve değer aralıklarına göre istatistiki analizler yapılmıştır. Çizelge 3.1. Anadolu Mahallesi Ağaç Türleri ve % Dağılımı Ağaç Türleri ve Dağılımı Adet Yüzde (%) Abies cilicica 1 0,07 Acer platanoides 5 0,35 Ailanthus altissima 50 3,51 Betula alba 4 0,28 Betula pendula 2 0,14 Biota orientalis 5 0,35 Catalpa bignonioides 133 9,34 Cedrus libani 282 19,80 Cupressus arizonica 12 0,84 Cupressus sempervirens 3 0,21 Eleagnus angustifolia 6 0,42 Ficus carica 1 0,07 Fraxinus excelsior 126 8,85 Lagerstroemia indica 1 0,07 Morus alba 32 2,25 Morus nigra 2 0,14 Pinus nigra subsp, pallasiana 526 36,94 Platanus orientalis 29 2,04 Prunus armeniaca 7 0,49 Prunus avium 14 0,98 Prunus domestica 12 0,84 Prunus dulcis 17 1,19 Robinia pseudoacacia 'Umbraculifera' 128 8,99 Salix babylonica 8 0,56 Tilia tomentosa 18 1,26 TOPLAM 1424 100,00 Çizelge 3.2. Anadolu Mahallesi Ağaç Boyu ve % Dağılımı Ağaç Boyu ADET YÜZDE (%) <3 m Küçük ağaç 77 5,41 3 6,9 m Orta boy ağaç 1074 75,42 7 19,9 m Boylu ağaç 273 19,17 20 50 m Uzun boylu ağaç 0 0,00 50 m< Dev ağaç 0 0,00 799
Çizelge 3.3. Anadolu Mahallesi Ağaç Tepe Taç Genişliği ve % Dağılımı Ağaç Tepe Taç Genişliği ADET YÜZDE (%) <1m 0 0,00 1-2.9m 491 34,48 3-4.9m 733 51,47 5-6.9m 182 12,78 7-8.9m 15 1,05 9-10.9m 2 0,14 11-12.9m 0 0,00 13-15m 0 0,00 15m< 1 0,07 Çizelge 3.4. Anadolu Mahallesi Alandaki Ağaç Taç Kaplama Yüzdesi ve % Dağılımı Alandaki Ağaç Taç Kaplama Yüzdesi Alan (m2) YÜZDE (%) TA= Toplam alan (m2) 487.798 m2 TATA=Toplam ağaç taç genişliği alanı ( r2) (m2) 14.778 m2 (Alandaki Toplam Ağaç Tacı yoğunluğu Yüzdesi)TATY=100x TATA/TA 3,0% Çizelge 3.5. Anadolu Mahallesi Ağaç Yaşı ve % Dağılımı Ağaç Yaşı ADET YÜZDE (%) <5 yaş 57 4,00 6-10 yaş 696 48,88 11-20 yaş 634 44,52 21-40 yaş 37 2,60 41-80 yaş 0 0,00 81-100 yaş 0 0,00 101-120 yaş 0 0,00 121-200 yaş 0 0,00 201-500 yaş 0 0,00 500< yaş 0 0,00 Toplam 1424 100.00 Çizelge 3.6. Anadolu Mahallesi Ağaç Dalsız Gövde Yüksekliği ve % Dağılımı Ağaç Dalsız Gövde Yüksekliği ADET YÜZDE (%) <0,50 m 9 0,63 0,50-1m 29 2,04 1,1-2m 501 35,18 2,1-3m 617 43,33 3,1-4m 236 16,57 4.1-5m 28 1,97 5m< 4 0,28 800
Çizelge 3.7. Anadolu Mahallesi Ağaç Gövde Göğüs Çapı (DBH=1.30cm) ve % Dağılımı Ağaç Gövde Göğüs Çapı (DBH=1.30cm) ADET YÜZDE (%) <5cm 2 0,14 5-10 cm 95 6,67 10,1-15 cm 506 35,53 15,1-30 cm 685 48,10 30,1-45 cm 128 8,99 45,1-60 cm 8 0,56 61-120cm 0 0,00 120 cm< 0 0,00 Çizelge 3.8. Anadolu Mahallesi Ağaç formu ve % Dağılımı Ağaç formu ADET YÜZDE (%) 1.Piramit, 295 20,72 2.Sütun, 3 0,21 3. Yuvarlak, 205 14,40 4. Dağınık, 921 64,68 5. Sarkık, 0 0,00 6. Yayılıcı 0 0,00 7. Konik 0 0,00 Çizelge 3.9. Anadolu Mahallesi Taç Ölüm Yüzde Değerleri ve % Dağılımı Taç Ölüm Yüzde Değerleri ve Dağılımı ADET YÜZDE (%) 0,82 < İyi ve çok iyi 1003 70,44 0,37-0,82 Orta 394 27,67 <0,37 Çok kritik 27 1,90 Çizelge 3.10. Anadolu Mahallesi Ağaç Taç Örtüsünün Kayıp Yüzdesi ve % Dağılımı Ağaç Taç Örtüsünün Kayıp Yüzdesi ADET YÜZDE (%) 1-% 0 Taç kaybı 638 44,80 2-%10 Taç kaybı 373 26,19 3-%20 Taç kaybı 254 17,84 4-%25 Taç kaybı 150 10,53 5-%30 Taç kaybı 9 0,63 6-%40 Taç kaybı 0 0,00 801
Çizelge 3.11. Anadolu Mahallesi Ağaçların Sağladığı Işlevsel Özellikler ve % Dağılımı Ağaçların Sağladığı Işlevsel Özellikler ADET 1- Ses İzolasyonu 0 0,00 2- Güzel çiçekleri ve kokusu 0 0,00 3- Sınırlayıcı 29 2,04 4- Gölge 1173 82,37 5- Yaprak Özellikler 326 22,89 6-Rüzgarı Önleme 0 0,00 7- Sonbahar Renklenmesi 161 11,31 8-Trafik ve Sirkülasyonu yönlendirme 773 54,28 9-Fon oluşturma 0 0,00 10- Vurgu etkisi 306 21,49 11-Kamüfle -kapatma etkisi 0 0,00 12- Anıt özelliği 0 0,00 13-Meyve özellikli 406 28,51 Toplam Toplam Ağaç Adeti içindeki YÜZDE (%) Çizelge 3.12. Anadolu Mahallesi Ağaçların Sağlık durumu ve % Dağılımı Ağaçların Sağlık durumu ADET YÜZDE (%) 0- Sağlıklı 912 64,04 1- Entolomojik sorunlar (türü, etki derecesi v.b) 78 5,48 2-Patolojik sorunlar (türü, etki derecesi v.b) 44 3,09 3-Yaralama ve niteliği (türü, etki derecesi v.b) 14 0,98 4- Kovuk oluşumu ve niteliği 133 9,34 5- Büyüme bozuklukları 20 1,40 6- Toksik etkiler (türü, etki derecesi v.b) 0 0,00 7- Klimatik zararlar (türü, etki derecesi v.b) 0 0,00 8-Kök ile ilgili sorunlar (türü, etki şekli, derecesi v.b) 42 2,95 9-Baskı etkisi ve boğulma 181 12,71 10-Diğer 0 0,00 Toplam Çizelge 3.13. Anadolu Mahallesi Ağaçların Kusur Durumu ve % Dağılımı Ağaçların Kusur Durumu ADET YÜZDE (%) 0-Kusuru yok 627 44,03 1-Çatallanma 18 1,26 2-Gövde eğriliği 590 41,43 3-Dengesiz tepe 133 9,34 4-Gövde sürgünü verme 0 0,00 5-Kök sürgünü verme 56 3,93 6-Tepe kesik 0 0,00 7-Diğer 0 0,00 Toplam 802
Çizelge 3.14. Anadolu Mahallesi Ağaçların Bakım ve Koruma Durumu ve % Dağılımı Ağaçların Bakım ve Koruma Durumu ADET YÜZDE (%) 0-Yok 0 0,00 1- Budama 53 3,72 2- Gergileme 0 0,00 3-Herekleme 0 0,00 4-Temizleme 455 31,95 5-Kök yayılış alanını genişletme 862 60,53 6-Kesim 0 0,00 7- Gövde Sarma 0 0,00 8- İlaçlama 107 7,51 9-Gübreleme 899 63,13 10-Toprak işleme ve takviyesi 525 36,87 11-Izgara yerleştirme 899 63,13 12-Anıt ağaç olarak tescil ettirme 0 0,00 13-Taşıma 0 0,00 14-Destekleme 315 22,12 15-Diğer 525 36,87 Toplam Çizelge 3.15. Anadolu Mahallesindeki Ağaçların Yaprak Yüzeyi Alanı (m2) ve Yaprak Biyokütle (Biomass) Değeri (gr) Ağaç Türleri ve Dağılımı Adet Yaprak Yüzeyi alanı (m2) Abies cilicica 1 13,81 644,05 Acer platanoides 5 156,90 15793,85 Ailanthus altissima 50 1864,49 133023,82 Betula alba 4 169,61 12690,05 Betula pendula 2 84,81 6345,03 Biota orientalis 5 86,54 4560,70 Catalpa bignonioides 133 2950,20 149741,84 Cedrus libani 282 19655,45 1238421,70 Cupressus arizonica 12 979,42 60964,79 Cupressus sempervirens 3 111,95 5581,57 Eleagnus angustifolia 6 265,78 15992,13 Ficus carica 1 32,39 1783,49 Fraxinus excelsior 126 2758,85 183493,44 Lagerstroemia indica 1 30,50 1613,03 Morus alba 32 2526,54 184191,13 Morus nigra 2 114,81 5861,98 Pinus nigra subsp, pallasiana 526 22329,19 1132310,72 Platanus orientalis 29 4322,07 360857,07 Prunus armeniaca 7 345,58 21404,47 Prunus avium 14 317,09 16836,45 Prunus domestica 12 418,03 24940,07 Yaprak Biyokütle (Biomass) Değeri (gr) 803
Prunus dulcis 17 418,46 26303,23 Robinia pseudoacacia 'Umbraculifera' 128 1578,71 102934,80 Salix babylonica 8 1164,62 93052,94 Tilia tomentosa 18 1166,08 87198,25 TOPLAM 1424 63861,90 3886540,60 3.2. CBS Ortamına Aktarılan Verilerin 3 Boyutlu Olarak Gösterimi CBS ortamında 3 boyutlu modelleme aslında bilgisayar ortamında bir nesnenin matematiksel olarak vektörel bir formatta oluşturulması ve mevcut durumun görselleştirilmesi amacıyla kullanılmasıdır. ArcMap ortamında hazırlanan ağaçların sayısal veri tabanı ArcScene programında 3 boyutlu hale getirilmiştir. Bu amaçla ArcMap ortamına veri girişi yapılmış bir örnek alanda bu işlem aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiştir; kentsel alanda yer alan ve yeri tam olarak belirlenen ağaçlara ait veriler, plan görünüş dikkate alınarak dairesel formda veri tabanına işlenmiştir. Şekilde görülen her bir daire alandaki ağacın plan görünüşünü ifade etmektedir. Yani ağacın tam olarak ölçüsü (çapı) belirlenmiş ve böylece veri tabanına işlenmiştir. Ağaçlara ait verilerin bu şekilde veri tabanına kaydedilmesindeki amaç kent içinde yer alan ağaçların alansal büyüklüğünü ortaya koyabilmektir (Şekil 3.1.). Şekil 3.1. Ağaçlara ait verilerin bu şekilde veri tabanına kaydedilmesi Sonrasında 3 boyutlu olarak üretilecek görüntüde her bir ağaç için öncelikle dairesel olarak ifade edilen konumun merkez noktası baz alınarak, noktasal veriler yani ağaçların gövdelerinin bulunduğu ve toprağa temas ettiği noktalar haline dönüştürülmüştür. Bu süreç aşağıda adım adım özetlenmiştir; ArcToolbox bölümünden Data Management Tools sekmesinden polygon halindeki dairesel veriler noktasal hale getirilmiş ve her bir ağaç noktasal veri haline dönmüştürülmüştür. (Şekil 3.2, 3.3). Şekil 3.2. Dairesel verileri noktasal olarak kaydetme Şekil 3.3. Verilerin noktasal görünümü 804
Çalışma alanına ait altlıklar ArcScene programı ile açıldıktan sonra, noktaya çevrilen verilerin Properties (Özellik) kısmına girilerek Symbology sekmesinden Categories ayarlarına girip Value Field seçeneğini Latince Adı olarak seçip sonra Add All Values seçeneği belirlenip bütün ağaçlar Latince ada göre kategorize edilmiştir (Şekil. 3.4.a ve ). Şekil 3.4. a)verileri latince adına göre kategorize etme ve b)kategorize edilmiş verilerin ayrı renklerde görünümü Latince adlarına göre kategorize edilen ağaçlar ArcGis programının kendi symbology kütüphanesindeki 3D ağaç sembollerinden bitki türüne uygun olanlar belirlenmiştir (Şekil 3.5.). Bitki türüne göre sembolü atanan ağaçlar bu şekilde 3 boyutlu hale gelmiştir. Sonrasında 3 boyutlu hale gelen ağaçlara, gerçek boylarına göre yükseklik verilmiştir. (Şekil 3.6.). Şekil 3.5. Noktasal verilere ArcScene symbol selector bölümünden 3 boyutlu semboller ekleme Şekil 3.6. 3 Boyutlu hale gelen ağaç verilerini boylarına göre ayarlama Çalışma alanı içinde bulunan tüm ağaçlar yukarıdaki süreç tamamlanarak gerçek boyutlarına ve görüntülerine dönüştürüldükten sonra çalışma alanının 3 boyutlu hale getirilmiştir. Çalışma alanının 3 boyutlu görüntüsünü oluşturabilmek için öncelikle alanın eşyükselti eğrilerinin bulunduğu sayısal veri tabanından düzensiz üçgenler yöntemi ile 3 boyutlu görüntü elde edilmiştir(şekil 3.7a -3.7b). Şekil 3.7a TIN oluşturma Şekil 3.7b- Elde edilen görüntü Daha sonra TIN verisini Raster formatına çevrilmiştir(şekil 3.8a -3.8b). 805
Şekil 3.8a TIN verisini raster formatına çevirme Şekil 3.8b-Raster formatı görünümü Raster veriye çevrilen alana topoğrafik değerlerine uygun yükseklik kazandırılmıştır (Şekil 3.9a). Daha sonra çalışmaya ait bütün altlık ve veriler Add Data seçeneği kullanılarak aynı ortama çağırılmış ve tüm katmanlara bu işlem uygulanmıştır(şekil 3.9b). Şekil 3.9a. Base Heights özelliği ile 3 boyutlu topoğrafik görüntü oluşturma Şekil 3.9b.Tüm çalışma katmanlarına Base Heights uygulaması yapma Yukarıda anlatılan süreç sonunda gerçek ölçülerine göre elde edilen alan görüntüleri Şekil 3.10. da gösterilmiştir. Burada çalışmanın konusunu oluşturan ağaçlar türlerine, boylarına ve diğer dendrolojik özelliklerine göre hemen ayırt edilebilmektedir. Bu sayede alanda mevcut olan bitki kompozisyonu, gerçek verilerine uygun bir şekilde görselleştirilmiştir. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Şekil 3.10. 3 Boyutlu ağaçların görünümü Kentsel ağaçlar, bulunduğu alanın ekolojik ve sosyo kültürel işlevini tam anlamıyla yerine getirebilmesi için oldukça önemli bileşenlerdir. Bu nedenle sağlıklı bir envanter çalışmasıyla mevcut durumları belirlenmeli, zaman içindeki değişimleri izlenmeli, bu değişimlere gereken müdahaleler zamanında yapılabilmeli ve böylece sürdürülebilir bir kaynak yönetimi sağlanmalıdır. Yapılan pek çok araştırmada 1970 yıllarından itibaren kent içindeki ağaç envanterinin CBS kullanılarak yapıldığı ve kent ormancılığı çalışmalarında değerlendirildiği 806
vurgulanmaktadır (Wood, 1999). Ancak ülkemizde bu konuda CBS ortamında ağaç envanterine ve bu envanterlerin CBS ortamında 3 boyutlu olarak üretilmesine yönelik bilimsel veri tabanı bulunmamaktadır. Peyzaj mimarlığı çalışmalarında arazi çalışması sürdürülebilir, rasyonel ve ekolojik tasarımlar yapma açısından çok önemlidir. Bunun için ise arazinin veri tabanına yani detaylı altlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Ağaçlar ise bu veri tabanının alt başlıklarından birisidir. Tasarımcının, alanı daha iyi tanıyabilme ve analiz edebilme, alan hakkında uzaktan bilgi sahibi olabilme, bu bilgileri sentezleyip uzaktan analizlerini yapabilme ve tasarımı sınırlandırarak doğru ve sürdürülebilir bir yola sokması açısından bu ağaç modellerinin (Ağacın bireysel özellikleri baz alınarak) oluşturulması son derece önemlidir. Aynı zamanda veri tabanı oluşturma ve bu konudaki başka bilimsel çalışmalara da altlık teşkil etmektedir. CBS ortamındaki veriler ağaçların dünya üzerindeki koordinat sistemine göre konumu ve diğer bireysel özellikleri (boyu, formu, tepe taç genişliği, dalsız gövde yüksekliği, hastalık durumu, yaşı, taç ölüm durum yüzdesi vb.) açısından daha doğru ve güvenilir veriyi sağladığı için diğer programlardan bu özelliği ile ayrılmaktadır. Günümüzde görsellik ve verileri 3 boyutlu ortamda simule etmek çoğu peyzaj tasarım ve planlama çalışmalarında ön plana çıkmaktadır. Ağaçların 3 boyutlu modellenmesinde en önemli faktör, ağacın bireysel özelliklerinin doğru bir şekilde modele aktarılması ve konumlandırılmasıdır. Ancak CBS ortamı özellikle planlama ölçeğinde kullanılan bir araçtır ve 3 boyutlu modellemede yeterli görsellik oluşturamamaktadır. Buna karşın 3DMax, Maya, Skectup gibi diğer tasarım programları 3 boyutlu modellemede daha nitelikli ve detaylı görseller oluşturmak mümkündür. Söz konusu tasarım programlarında 3 boyutlu ağaç modellemesi yapılmasında alanın bütüncül olarak gösterilmesi ve çok sayıda kullanılması halinde özellikle programın kasması nedeniyle bazı sorunlar ortaya çıkarabilmektedir. CBS ortamında 3 boyutlu ağaç modellemesinde estetik yönden eksiklikler olsa da veriyi daha güvenilir ve koordinatlı bir şekilde sağlaması, özellikle alanın bütüncül anlamında gösterilmesi ve online olarak paylaşılmasında önemli yararlar sağlamaktadır. Ancak görsel yönden diğer 3 boyutlu tasarım modelleme programlarına kıyasla eksik yönleri çoktur. Fakat önemli olan ağacın bireysel özellik verilerinin modele gerçeğe en yakın düzeyde aktarılması olduğundan, CBS ortamında görsellik olgusu ikinci planda kalabilmektedir. Kent ağaçlarının, uzun ömürlü olabilmesi, yaşlandıkça estetik ve işlevsel katkıların artması ve değer kazanması, kendi doğal ekolojik ortamından çok farklı bir ortamda yetiştirilmesi gibi önemli özellikleri nedeniyle sürdürülebilir, sağlıklı ve tekniğine uygun doğru planlama, tasarlama, uygulama ve yönetim çalışmalarının yapılmasını zorunlu kılmaktadır (Gül, 2012). Kent ağaçları, kent bilgi sistemi içinde önemli bir veri kaynağıdır. Ayrıca bu veriler CBS ortamında depolanması ve ilgili paydaşlarla online olarak paylaşılması da sağlanabilecektir. Çalışmada sunulan envanter modeli ile kent yöneticileri veya karar vericilerine (başta Belediyeler olmak üzere) çok amaçlı kentsel karar verme, politika oluşturma, durum belirleme ve projelendirme işlemlerine altlık oluşturma, kent ağaçlarının ağaç bakımı, dikimi, kaldırılması ve korunması gibi çok yönlü hizmet verebilecektir. Ağaç envanteri bilgileri örnekte açıklandığı şekliyle çok yönlü çıktı elde etmek amacıyla detaylı hazırlanabilmekte, farklı ihtiyaçlar ve öncelikler doğrultusunda değişiklikler söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle kent ağaçları bilgi sistemi kurumsal olarak özellikle Belediyelerce benimsenmeli, etkin bir şekilde kullanılmalı ve yaygınlaştırılmalıdır. 807
KAYNAKLAR III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014, Kahramanmaraş Gezer, A., Gül, A., 2009. Kent Ormancılığı, Kavramsal-Teknik ve Kültürel Boyutu. (Urban Forestry- Conceptual-Technical and Cultural Dimensions). SDU OrmanFakültesi, KitapYayınNo: 86, s: 245, Isparta-Turkey. Gül, A. 2012. Kentin doğaya açılan pencereleri; Ağaçlar. Yeşil Mimari. Aylık Online Peyzaj Dergisi. Aralık Ocak 2012- sayı 2-88-89s. Gül, A. Topay, T., Örücü, Ö.K, 2012. CBS yardımıyla ağaç envanteri modelinin oluşturulması. IV Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu. 16-19 Ekim 2012. S.45 Zonguldak. Ottman, K., Kielbaso, J., 1976. Managing Municipal Trees. Urban Data Service Reports, Vol. 8, No. 11. Washington, D.C. International City Management Association. Wood, J. P., 1999. Tree Inventories and GIS in Urban Forestry. Mscthesis, Virginia StateUniversity, 34 sf, http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-012499-41520/unrestricted/woodetd.pdf, 10.03.2006. 808