SANAL MAĞAZALAR ARACILIĞIYLA YAPILAN MAL SATIŞLARINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR 1. Giriş Günümüz modern dünyasında ulaşım, iletişim ve haberleşme araçları sürekli bir gelişim göstererek hızla yaygınlaşmaktadır. Bu gelişmeler ticari hayatın dinamiklerini de çeşitli şekillerde etkilemektedir. İnternetin her geçen gün daha da yoğun olarak hayatımıza girmesi ile internet araştırma, tanıtım, ve reklam için kullanılmaya başlanmıştır. Gelişen teknolojiler sonrasında internetin bir diğer kullanım alanı da sanal mağazalar açılması suretiyle şube açma maliyetlerinin düşürülmesi ve çok sayıda tüketiciye ulaşılabilme imkanı yaratılması olmuştur. Sanal mağaza açılması uygulamasının yaygınlaşmasıyla birlikte geleneksel şube ve mağaza açma maliyetleri de internet sitesi oluşturulması, güncellenmesi ve bakımı için yapılan maliyetlere dönüşmektedir. Sanal satış mağazasının açılması sonrasında ise satışa konu mallar internet üzerinden tanıtılmakta ve yapılan satış sonrasında ise kargo firmaları aracılığıyla alıcıya gönderilmektedir. Yazımızın konusu ise, sanal mağazalar aracılığıyla yapılan satışların Vergi Usul Kanunu (VUK) uyarınca vergilendirme açısından değerlendirilmesi ve Borçlar Kanunu, Tüketiciyi Koruma Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümleri açısından dikkat edilmesi gereken noktaların aydınlatılmasıdır. 2. Sanal Mağaza Oluşturulması, Güncellenmesi Ve Bakımı İçin Yapılan Harcamalar 1 / 11
Firmalar tarafından vergi kanunlarına uygun şekilde yapılan giderlerin, dönemsellik ilkesine uygun olarak, ya doğrudan gider yazılması ya da amortismana tabi tutularak itfa edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla internet sitesi oluşturulması ve geliştirilmesi aşamasındaki harcamaların da ya doğrudan ya da amortismana tabi tutulmak suretiyle gider yazılması gerekeceği açıktır. Sanal mağazaların amaca uygun şekilde oluşturulması çok önemlidir. Sitenin kullanılma yoğunluğu, sitenin alan adının bilinirliği, sitenin sayfa yükleme hızı, site güvenliği gibi nedenlerle bir internet sitesi geliştirilirken çok iyi planlanmalı, alt yapısı çok iyi oluşturulmalıdır. Sanal mağazalar için internet sitesi oluşturulurken yapılan harcamaların ne şekilde değerlendirilmesi gerektiği mevzuatımızda ele alınmış değildir. Ancak internet sitelerinin oluşturulması ve güncellenmesi için yapılan harcamaların durumu ilgili süreçler de dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Örneğin ilk aşama olan planlama aşamasındak i harcamalar, AR-GE faaliyetlerine benzer. Bu yüzden planlama aşamasında yapılan araştırma harcamalarının 15 numaralı Türkiye Muhasebe Standardı uyarınca doğrudan gider yazılabilmesi gerekir. Planlamadan sonraki aşama olan internet sitesi oluşturulmasına ilişkin giderlerin aktifleştirilmesi gerekmektedir. Bu aşamada internet alan ismi maliyeti, işletim sistemi ve server yazılımları, katalog yazılımı, sipariş sistemi yazılımı, tahsilat ve ödeme sistemi yazılımı gibi harcamalar yapılmaktadır. Ancak bu giderlerin aktifleştirilebilmesi için internet sitesinden bir yıldan fazla süre yararlanılabilmesi ve maliyetlerin sağlıklı bir şekilde ölçülebilmesi gerekmektedir. Bu noktada giderlerin mahiyeti de önem kazanmakta olup, ilgili sanal mağazanın hangi şekilde oluşturulduğuna dikkat etmek gerekir. Örneğin firmanın sürekli istihdam ettiği bir çalışanını internet sitesini inşa etmek için kullanması durumunda, internet sitesi oluşturma harcamalarının ölçülebilmesi imkanı ortadan kalkacak ve amortisman ayrılması için ortada net bir değer bulunamayacaktır. Ancak firmanın diğer uzman bilişim firmalarına belli tutarlarda hizmet bedeli ödeyerek yaptırdığı internet siteleri için farklı bir durum söz konusu olacaktır. Bu durumda firmanın uzun bir dönem boyunca kullanacağı bir aktif değer yaratılmakta ve bedel de ölçülebilir durumda olmaktadır. Dolayısıyla dışarıdan alınan bu tür bir hizmet için amortisman ayrılması söz konusu olacaktır. Unutulmaması gereken bir diğer husus ise hizmetin dışarıdan alınmasının aktifleştirme için yeterli olmadığı olup alınan hizmetin mahiyetinin de önem arz ettiğidir. 2 / 11
Son aşama olan sitenin güncellenmesi ve bakımı için sonradan yapılan giderlerin de doğrudan gider yazılabilmesi gerekir. Bu giderler de mahiyet olarak aktifleştirilme imkanı olmayan güncelleme giderleri, yedekleme giderleri, siteyle ilgili yönetim ve eğitim giderleri gibi giderlerdir. 3. Sanal Mağazalar Aracılığıyla Yapılan Satışların Hukuki Niteliği İnternet üzerinden sanal mağazalar aracılığıyla yapılan satışlar 4822 sayılı kanunla değişik 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca mesafeli sözleşmeler kapsamında yapılmaktadır. 4077 sayılı Kanunun 9/A maddesi uyarınca, mesafeli sözleşmeler; yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılan ve malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi veya ifası kararlaştırılan sözleşmelerdir. Mesafeli satış sözleşmesinin akdinden önce, ayrıntıları Bakanlıkça çıkarılacak tebliğle belirlenecek bilgilerin tüketiciye verilmesi zorunludur. Tüketici, bu bilgileri edindiğini yazılı olarak teyit etmedikçe sözleşme akdedilemez. Elektronik ortamda yapılan sözleşmelerde teyid işlemi, yine elektronik ortamda yapılır. Satıcı ve sağlayıcı, tüketicinin siparişi kendisine ulaştığı andan itibaren otuz gün içerisinde edimini yerine getirir. Bu süre, tüketiciye daha önceden yazılı olarak bildirilmek koşuluyla en fazla on gün uzatılabilir. Satıcı veya sağlayıcı elektronik ortamda tüketiciye teslim edilen gayri maddî malların veya sunulan hizmetlerin teslimatının ayıpsız olarak yapıldığını ispatla yükümlüdür. 3 / 11
Cayma hakkı süresince sözleşmeye konu olan mal veya hizmet karşılığında tüketiciden herhangi bir isim altında ödeme yapmasının veya borç altına sokan herhangi bir belge vermesinin istenemeyeceğine ilişkin hükümler dışında kapıdan satışlara ilişkin hükümler mesafeli sözleşmelere de uygulanır. Satıcı veya sağlayıcı cayma bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren on gün içinde almış olduğu bedeli, kıymetli evrakı ve tüketiciyi bu hukukî işlemden dolayı borç altına sokan her türlü belgeyi iade etmek ve yirmi gün içerisinde de malı geri almakla yükümlüdür. Bakanlık tarafından çıkarılan Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca, mesafeli sözleşmenin akdinden önce aşağıdaki bilgilerin tüketiciye verilmesi zorunludur. a) Satıcı veya sağlayıcının isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri, b) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin temel özellikleri, c) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin tüm vergiler dahil satış fiyatı, d) Satıcı veya sağlayıcının fiyat dahil tüm vaatlerinin geçerlilik süresi, e) Tüketicinin ödemelerinin nasıl yapılacağına dair bilgiler, f) Teslimat ve ifanın nasıl yapılacağına ve varsa buna ilişkin masrafların tutarı ve kimin tarafından karşılanacağına dair bilgiler, g) Cayma hakkı ve bu hakkın nasıl kullanılacağına dair bilgiler, 4 / 11
h) Tüketiciye bir maliyeti varsa kullanılan iletişim yollarının ücreti, ı) Sözleşme konusu mal ya da hizmetin, teslim ve ifa tarihlerine ilişkin program, j) Tüketicinin talep ve şikayetlerini iletebileceği satıcı veya sağlayıcının açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri. Yazılı olarak yapılması ve bir nüshasının tüketiciye verilmesi zorunlu olan mesafeli sözleşmelerde bulunması gereken şartlar ise Mesafeli Sözleşmeler Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca aşağıdaki gibidir: a) Tüketicinin, satıcı veya sağlayıcının isim, unvan, açık adres, telefon ve varsa diğer erişim bilgileri, b) Sözleşmenin düzenlendiği tarih, c) Malın veya hizmetin teslim veya ifa tarihi ve şekli, d) Teslimat ve ifaya ilişkin masrafların tutarı ve kimin tarafından karşılanacağına dair bilgiler, e) Sözleşme konusu malın veya hizmetin cinsi veya türü, miktarı ve varsa marka ve modeli, f) Malın veya hizmetin Türk Lirası olarak vergiler dahil peşin satış fiyatı, 5 / 11
g) Vadeye göre faiz ile birlikte ödenecek Türk Lirası olarak toplam satış fiyatı, h) Faiz miktarı, faizin hesaplandığı yıllık oran ve sözleşmede belirtilen faiz oranının yüzde otuz fazlasını geçmemek üzere gecikme faizi oranı, ı) Peşinat tutarı, j) Ödeme planı, k) Borçlunun temerrüde düşmesinin hukuki sonuçları. Mesafeli sözleşmelerde Cayma Hakkı, ilgili yönetmeliğin 8. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre tüketici; mal satışına ilişkin mesafeli sözleşmelerde, teslim aldığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Cayma hakkının kullanımından kaynaklanan masraflar satıcı veya sağlayıcıya aittir. Tüketicinin özel istek ve talepleri uyarınca üretilen veya üzerinde değişiklik ya da ilaveler yapılarak kişiye özel hale getirilen mallarda tüketici cayma hakkını kullanamaz. Ayrıca tüketici, niteliği itibariyle iade edilemeyecek, hızla bozulma veya son kullanma tarihi geçme ihtimali olan mallar söz konusu olduğunda cayma hakkını kullanamaz. Satıcı veya sağlayıcı tüketicinin siparişi kendisine ulaştırdığı andan itibaren en geç otuz gün içerisinde edimini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu süre tüketiciye daha önceden yazılı olarak bildirilmek koşuluyla en fazla on gün uzatılabilir. Satıcı veya sağlayıcı, tüketicinin cayma bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren on gün içinde almış olduğu bedeli, kıymetli evrakı ve tüketiciyi borç altına sokan her türlü belgeyi iade etmekle, ayrıca yirmi gün içinde de malı geri almakla yükümlüdür. 6 / 11
Haklı bir sebebe dayanmak şartıyla satıcı veya sağlayıcı, sözleşmeden doğan ifa yükümlülüğünün süresi dolmadan ve sözleşmede belirtmesi şartıyla, tüketiciye eşit kalite ve fiyatta mal veya hizmet tedarik edebilir. Satıcı veya sağlayıcı, sipariş konusu mal veya hizmetin yerine getirilmesinin imkansızlaştığını ileri sürerek, sözleşme konusu yükümlülüklerini yerine getiremiyorsa, bu durumu, sözleşmeden doğan ifa yükümlülüğünün süresi dolmadan tüketiciye bildirir. Ödemiş olduğu bedel ve borç altına sokan tüm belgeleri 10 gün içinde tüketiciye iade eder. 4. Sanal Mağazalar Aracılığıyla Yapılan Satışlarda Belge Düzeni VUK 19. madde uyarınca, vergi alacağı vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar. Mesafeli satışlarda ödeme yöntemleri genellikle kredi karti ya da banka havalesi ile yapılmaktadır. Kapıda ödeme yöntemi de kullanılabilmekle birlikte bu yönteme çok sık rastlanmamaktadır. Sanal mağazalar kanalıyla yapılan satışlarda görülen genel uygulama, siparişlerin işleme alınma zamanı olarak siparişin verildiği anın değil, kredi kartı hesabından sipariş tutarı kadar para blokesinin yapıldığı ya da havalenin satıcının hesaplarına ulaştığı anın esas alınmasıdır. İlgili yönetmelik uyarınca bu bilginin sözleşmenin akdinden önce alıcıya verilmesi kaydıyla, siparişin işlem zamanının bu şekilde belirlenmesinde bir engel bulunmamaktadır. Ancak siparişin işleme alınması için ortaya konulan ödemenin yapılması şartı, Borçlar Kanunu nun 149. maddesi uyarınca hükme bağlanan taliki şarttır. İlgili hüküm uyarınca, bir akdin mevzuunu teşkil eden borcun mevcudiyeti, meşkuk bir hadisenin tahakkukuna talik edilmiş ise o akit şarta bağlı akit olur. İki taraf hilafını kast etmedikleri halde şarta bağlı akit, ancak şartın tahakkuku anından itibaren hüküm ifade eder. Dolayısıyla ödeme gerçekleşmediği sürece herhangi bir işlemden söz etmek mümkün bulunmamakta ve vergiyi doğuran olay tekemmül etmemiş olmaktadır. Sanal mağazalar aracılığıyla satış yapanların ilgili yazılımlarını bu hususa dikkat ederek oluşturmaları gerekmektedir. 7 / 11
Sanal mağazalar aracılığıyla siparişin verilmesi ve ödemenin yapılmasını takiben satıcılar, 30 günlük süre içinde satışa konu olan malları alıcıya göndermek durumundadırlar. Bu süre sadece alıcıya yazılı bilgi verilmesi koşuluyla en fazla 10 gün uzatılabilir. Siparişe konu olan mal gönderime hazır hale geldiğinde satıcı tarafından, 211 sıra numaralı VUK Genel Tebliğine uygun olarak irsaliyeli fatura düzenlenecek ve alıcıya gönderilmek üzere ilgili kargo firmasına teslim edilecektir. Sanal mağazalar tarafından yapılan satışlara ilişkin kargo ücretlerini satıcının ödeme zorunluluğu bulunmamakta olup, uygulamada belli tutarı aşan siparişlerde kargo bedelinin satıcı tarafından ödeneceği ifade edilmektedir. Kargo bedelinin satıcı tarafından ödenmesi durumunda, bu gider satıcı tarafından 760-631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gideri olarak kaydedilecektir. İlgili kargo ücretinin alıcıdan tahsil edilerek alıcı adına satıcı tarafından ilgili kargo firmasına ödenmesi durumunda ise kargo faturasının alıcı adına düzenlenmesi gerekmekte olup, satıcı sadece ödemeye aracılık etmektedir. Ancak kargo faturası satıcı adına düzenlendiği takdirde, ilgili kargo gideri satıcının resmi defterlerine gider olarak kaydedileceğinden, alıcıdan kargo bedeli olarak alınan tutarın da satıcı tarafından 602 Diğer Gelirler hesabına gelir olarak kaydedilmesi gerekmektedir. Sanal mağazalar aracılığıyla yapılan satışlarda alıcının kişisel ve adres bilgileri önemli olup, uygulamada sanal mağazalardan alışveriş yapılabilmesi için mağazalara üye olunması gerekmektedir. Alıcılar tarafından üyeliği takiben yapılan alışverişlerde ise sadakat ilkesinin bir gereği olarak satıcılar tarafından müşterilere hediye puan veya alışveriş çeki verilmesi uygulaması yaygın olarak görülmektedir. Katma Değer Vergisi (KDV) Kanunu nun 25. maddesi uyarınca, teslim ve hizmet işlemlerinde fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen ticari teamüllere uygun miktardaki iskontolar matraha dahil değildir. Dolayısıyla ticari teamüllere uygun olan hediye puanlar veya alışveriş çekleri de faturada gösterilmek kaydıyla KDV matrahına dahil edilmeyecektir. 5. Mesafeli Satışlarda Dikkat Edilmesi Gereken Özel Haller 8 / 11
Mesafeli satışlara ilişkin mevzuatta, cayma hakkı ve satıcının yükümlülükleri ayrıntılı olarak düzenlenmiş olup satıcıların bu hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir. Satıcıların maliyet düşürmek ve çok sayıda müşteriye ulaşabilmek adına oluşturdukları sanal mağazalarda, alıcılar ürünü görmeksizin resim ve yorumlara dayanarak çeşitli mallar satın almaktadırlar. Yapılan bu tür mesafeli satışlarda alıcının cayma hakkını kullanması mümkün olup, mal iadesi veya değişimi gibi durumlarla karşılaşılması geleneksel mağazalardan yapılan satışlara kıyasla daha fazla olabilecektir. Güncellemelerde gecikilmesi nedeniyle satıcının sanal mağazasında mevcut görünmekle birlikte stoklarında bulunmayan bir malın satışa konu edilmesi durumunda da, ya mal iadesi ya da mal değişimi söz konusu olmaktadır. Satıcıların benzeri durumları en aza indirgemek için sanal mağazalarındaki stok durum güncellemelerini yakından takip etmeleri gerekmekte olup, ilgili stok takip yazılımları da buna paralel olarak yazılmalıdır. Sanal mağazalarda satışa konu malların resimlerinin ve teknik açıklamalarının da mümkün olabildiğinde açıklayıcı ve aydınlatıcı olması gerekmektedir. Ancak mesafeli satışların mahiyeti gereği mal iade ve değişimlerine tamamen engel olmak mümkün değildir. Bu nedenle satıcıların mal iadesi ve mal değişimi durumlarında ilgili faturaları tamamen veya kısmen iptal ederek, gerektiğinde yeni faturaları da mevzuata uygun şekilde düzenlemeleri gerekmektedir. Örneğin aynı malın farklı bir rengi ile değiştirilmesi durumunda ayrıca fatura iptaline gerek olmayıp sadece kargo sevkiyatlarında malın faturasının da bulunmasına alıcı ve satıcı tarafından dikkat edilmelidir. Ancak farklı bir ürün ile değişim söz konusu olduğunda, ilk fatura iptal edilmeli satışa konu edilen yeni mal için de yeni fatura düzenlenmelidir. Alıcı tarafından cayma hakkının kullanılması durumunda ise satıcı tarafından sadece fatura iptali yapılacaktır. Uygulamada sanal mağazalar aracılığıyla yapılan satışlarda satıcılar, yazılım, dizgi ve sistem hatalarından kaynaklanan fiyatlandırma vb hatalardan sorumlu olmadıklarını ifade edebilmektedirler. Bu tür hataların oluştuğu durumlarda satıcıların tek taraflı olarak kendilerini sorumsuz ilan etmelerinin bir hükmü olmayıp anlaşmazlıkların çözümünde olayların iyiniyet kuralları çerçevesinde dikkate alınacağının bilinmesi gerekmektedir. 4077 sayılı Kanunun 6. maddesi uyarınca, satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şarttır. Türk Medeni Kanunu nun (MK) 2. maddesi uyarıncaherkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz. Türk Medeni Kanunu nun (MK) 3. maddesi uyarınca ise kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz. Sanal mağazalar aracılığıyla satış yapanların ilgili iyiniyet kurallarını da dikkate alarak basiretli bir tüccar gibi hareket etmeleri esastır. Satıcıların sanal mağazalarına ilişkin fiyat ve stok durumlarını sürekli olarak takip edip güncellemeleri gerekmekte olup, ilgili yazılımların yeterliğine de dikkat etmeleri gerekmektedir. 9 / 11
Borçlar Kanunu nun 7. maddesi uyarınca semeni göstererek emtia teşhiri kaideten icap addolunur. Ancaktarife ve car fiyat irsali icap degildir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun un 12. maddesi uyarınca perakende satışa arz edilen malların veya ambalajlarının yahut kaplarının üzerine kolaylıkla görülebilir, okunabilir şekilde o malla ilgili tüm vergiler dahil fiyat, üretim yeri ve ayırıcı özelliklerini içeren etiket konulması, etiket konulması mümkün olmayan hallerde aynı bilgileri kapsayan listelerin görülebilecek şekilde uygun yerlere asılması zorunludur. Etiket, fiyat ve tarife listelerinde belirtilen fiyat ile kasa fiyatı arasında fark olması durumunda tüketici lehine olan fiyat üzerinden satış yapılır. Sanal mağazalar aracılığıyla satış yapanların internet üzerinden yaptıkları fiyat güncellemelerine de mevzuat uyarınca dikkat etmeleri gerekmektedir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun un 12. maddesi uyarınca tüketici; mal satışına ilişkin mesafeli sözleşmelerde, teslim aldığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde hiçbir hukuki ve cezai sorumluluk üstlenmeksizin ve hiçbir gerekçe göstermeksizin malı reddederek sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler ve tüketiciye anında teslim edilen mallara ilişkin sözleşmeler cayma hakkı ve kullanımına ilişkin hükümlere tabi değildir. Cayma hakkının kullanımından kaynaklanan masraflar satıcı veya sağlayıcıya aittir. Cayma hakkının kullanıldığı durumlarda satıcının dikkat etmesi gereken diğer bir nokta da hakkın kullanımından doğan masrafların satıcı tarafından karşılanarak ilgili muhasebe hesaplarına gider olarak kaydedileceğidir. 6. Sonuç Günümüz rekabet koşullarında maliyet düşürmek ve daha geniş kitlelere ulaşmak amacıyla gittikçe yaygınlaşan bir uygulama olan sanal mağazalar aracılığıyla yapılan satışlar, özel düzenlemeye tabi olup satıcıların ilgili mevzuat hükümlerine dikkat etmeleri gerekmektedir. Gerek internet sitesi oluşturulması ve güncellenmesi ile ilgili teknik altyapı konularında, gerekse ilgili yasal mevzuata uyularak muhasebe kayıtlarının yapılması konularında, sanal mağazalardan yapılan satışlarda geleneksel mağaza satışlarına göre daha fazla dikkat edilmesi 10 / 11
gerektiği satıcıların üzerinde özellikle durması gereken bir husustur. Kaynak Mizan Denetim ve YMM A.Ş. 11 / 11