Tarım Traktörlerinin Orman Ürünlerinin Üretiminde Kullanılmak Üzere Modifiye Edilmesi Tolga Öztürk 1) Abdullah E. Akay 2) 1) Tolga Öztürk, Yrd.Doç.Dr., İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı, 34473 Bahçeköy / İstanbul / TÜRKİYE, e-mail: tozturk@istanbul.edu.tr Özet 2) Abdullah E. Akay, Yrd.Doç.Dr., K.S.Ü. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, 46060 Kahramanmaraş / TÜRKİYE, e-mail: akay@ksu.edu.tr Orman ürünlerinin üretimi çalışmaları içinde; devirme ve boylama, bölmeden çıkarma, rampada yükleme, depolara taşıma, depolarda yükleme ve boşaltma çalışmaları yer almaktadır. Tüm bu çalışmaların yapılması esnasında insan ve hayvan gücü kullanımı yanında farklı fonksiyonlara sahip çok çeşitli şekil ve yapıda üretim araçları da kullanılmaktadır. Türkiye ormancılığında en çok kullanılan üretim araçları arasında orman traktörleri, yükleyiciler ve tarım traktörleri başta gelmektedir. İnsan ve hayvan gücü kullanımının fiziksel ve ekonomik açıdan uygun olmadığı durumlarda eğim ve toprak özelliklerine bağlı olarak orman traktörü kullanımına ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak, ormancılık aktivitelerinin yoğun olarak yürütüldüğü bölgeler haricinde, üretimi gerçekleştiren ekiplerin bir orman traktörünü satın almaları mümkün olmamaktadır. Bunun yerine, orman işletmesinden kiralamak sureti ile orman traktörlerini çok kısıtlı oranlarda kullanabilmektedirler. Bunun yanında, tomrukları vinç ve çelik halat yardımı ile rampaya sürütme, römorka yükleyerek yakındaki depolara taşıma ve boşaltma faaliyetlerinde tercihen tarım traktörlerinden yararlanmaktadırlar. Yapılan çalışmalara göre, yük ve güç sınırları göz önünde bulundurularak yapılacak modifikasyonlar ve birkaç ilave donanım yardımı ile tarım traktörleri farklı ormancılık aktivitelerinde daha etkin ve ekonomik olarak kullanılabilir duruma getirilebilmektedir. Bu özelliklere sahip tarım traktörlerinin satın alma fiyatları ve saatlik maliyetleri orman traktörlerine oranla daha düşük olacağından, ülkemizde de üretim çalışmalarını gerçekleştiren ekipler tarafından modifiye edilmiş tarım traktörlerinin daha fazla tercih edileceği düşünülmektedir. Bu çalışmada tarım traktörlerinden ülkemizdeki ormancılıkta üretim çalışmalarında daha etkin bir biçimde yararlanma imkanları araştırılmıştır. Ayrıca, üretim çalışmalarına uygun tarım traktörlerinin özellikleri, bu çalışmalara özgü ekipman tipleri ve bunların fonksiyonları anlatılmış ve dünyada görülen bu konu ile ilgili gelişmeler sunulmuştur. Anahtar kelimeler: Mekanik üretim, Tarım traktörü, Sürütme, Yükleme, Taşıma, Hava hattı Abstract Modifying Farm Tractors for Forest Harvesting Operations Various types of logging equipment with different functionalities have been used in forest harvesting operations. In Turkey, harvesting activities are generally performed by forest villagers or small-size contractor companies managed by forest villagers. In logging activities, whole-tree and tree-length systems can not be implemented due to limitted usage of technology, insufficient forest road standards, and inapplicability of running larger logging trucks. Therefore, qualities of the end-products decrease and size of the products can not satisfy the market demand. Using man and animal power in harvesting activities is also one of the main causes of not being able to produce end-products with required sizes. 17-19 October 2007 1111
In cases where using man and animal power in logging operation is not appropriate due to physical and economical conditions, it is required to use mechanized logging equipment (i.e. skidders, loaders), considering terrain conditions, ground slope, and soil type. Besides, it is becoming difficult to employ enough number of villagers for harvesting activities because villagers have started to move in to towns and wages of loggers are quite low. Except the regions where intensive forest operations are implemented, forest villagers or contractors can not afford to purchase mechanized harvesting equipment but they can occasionally rent these equipment in stead. However, modified farm tractors can be used to skid logs from stump to landings, to transport logs in tractor-trailer, and to load and unload logging trucks. In this study, the advantages and possibilities of using modified farm tractors in forest harvesting operations are investigated. Besides, the specifications of modified farm tractors, necessary attachments and their functions, and modified farm tractor applications in the world are presented. The farm tractors can be efficiently and economically used in mechanized harvesting operations after receiving some modifications and additional hardware, by considering load and power limitations of the farm tractors. It is anticipated that loggers may prefer modified farm tractors since the initial purchasing cost and machine rate is less than that of other harvesting equipment. Since transporting logs in woods is very difficult and dangerous task, performances of the engine, winch, and hydraulics are the key factors in modified farm tractors. The net weight of the farm tractors is also important factor effecting the pulling power and tire slip. In recently produced farm tractors, engine power is manufactured relatively greater than the weight. This increases tire slip ratio during skidding and winching operations, which can lead to logging accidents and equipment damages. Various types of modification have been implemented on the farm tractors. In the state of Virginia in the US, farm tractors are equipped with five different attachments: (1) pulling winch, (2) cutting head, (3) skidding winch, (4) loading grapple, and (5) cable logging tower. These types of modified farm tractors have been widely used in small and medium size harvesting operations in Scandinavians and Canada. Some of the specifications in the modified farm tractors are similar to mechanized harvesting equipment: Front and rear axes with the same load rate (50%) Four-wheel drive Articulated steering system Three-point hitch to anchor the winch on the ground and to raise the ends up Large size and high pressured tires with chain Adjustable ground clearance Advanced hydraulic capacity Protective cab or roll bars for operator s safety Two-ways operator seat Differential locks The modification of the farm tractors can be performed by national manufacturers. When adequate modifications are implemented, it is highly anticipated that farm tractors can be efficiently and economically used in harvesting operations in Turkey. Keywords: Mechanized harvesting, Farm tractor, Skidding, Loading, Forwarding, Skyline 17-19 October 2007 1112
1. Giriş Ormancılık çalışmaları yetiştirme, koruma, üretim, üretilen ürünlerin taşınması ve değerlendirme faaliyetlerini kapsamaktadır. Tüm bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde çeşitli şekil ve yapıda araçlar sözkonusu olmaktadır. Bu çalışmanın konusu itibariyle, ormancılığın üretim çalışmaları içerisinde yer alan sürütme ve taşıma faaliyetlerinde belirli bir ölçüde uygulama alanı bulan tarım traktörlerinden yararlanma şekilleri ele alınmaktadır. Bu traktörler ormancılık çalışmaları içerisinde daha çok fidanlıklarda toprak işlemesinde, ekim yastıklarının hazırlanmasında, gübreleme, söküm ve benzeri işlerde, pulluk, tırmık, kültüvatör, freze, rotovatör, gübre ve tohum atma, tesviye vb. amaçlarla faydalanılan ekipmanlarla birlikte kullanılmaktadır (Bayoğlu ve Seçkin, 1984). Diğer yandan, orman ürünlerinin üretim çalışmalarında sürütme, taşıma ve yükleme işlerinde tarım traktörlerinden yararlanma farklı şekil ve yapıda ekipmanlar gerektirmektedir. Sürütme vinci, yükleme kepçesi, yükleme kolu vb. ekipmanlar bunlardan başlıcalarıdır (Akay, 2005). Yüksek kalite odun hammaddesi üreten, güvenli bir çalışma ortamı sağlayan, küçük rampalar gerektiren ve işçilik gereksinimini azaltan mekanik bölmeden çıkarma sistemlerine olan ilgi giderek artmaktadır (Kellogg ve Bettinger, 1994). Odun hammaddesinin kesim yerlerinden yol kenarlarında düzenlenen geçici istif yerlerine (rampalara) getirilmesi anlamına gelen bölmeden çıkarma işlemini gerçekleştirmek için çeşitli tip ve özellikte bölmeden çıkarma araçları geliştirilmiştir (Erdaş, 1986). Türkiye de üretilen orman ürünlerinin yaklaşık %10 u orman traktörlerinin kullanıldığı bölmeden çıkarma sistemleri ile rampalara ulaştırılmaktadır (Erdaş, 1993). Ülkemizde orman ürünlerinin üretimi çalışmaları içinde; devirme ve boylama, bölmeden çıkarma, rampada yükleme, depolara taşıma, depolarda yükleme ve boşaltma çalışmaları yer almaktadır. Devirme ve boylama dışındaki diğer tüm çalışmalarda insan gücü ve hayvan gücü yanında, modifiye edilmiş tarım traktörleri ve özel orman traktörleri kullanılmaktadır. Üretim çalışmalarında kullanılan tarım traktörleri Massey Ferguson, New Holland, Universal, Tümosan, Steyr, Ford ve Fiat 1180 DTH vb. marka traktörlerdir. Bunun yanı sıra, bölmeden çıkarma çalışmalarında kullanılan özel orman traktörleri ise genellikle Mercedes marka olan MB Trac 800, 900, 1000 ve 1100 tipindeki araçlardır. Ülkemizde 2001 yılı verilerine göre toplam tarım traktörü sayısı 523 169 adettir. Bu sayının yaklaşık %6 sı farklı marka ve model ithal traktörlerden oluşmaktadır. Ortalama motor gücü 43.3 kw olan ülke traktör parkında en fazla 40-49.9 kw güç grubunda yer alan traktörler (%43) bulunmaktadır. Son yıllarda motor gücü düşük olan traktör üretiminde düşüş yaşanmakta iken yüksek motor gücüne sahip traktör üretiminde artış yaşanmaktadır (Sümer ve ark., 2004). Son yıllarda tarım alanlarında modern teknolojinin kullanılması sayesinde, ülkemizdeki traktör sektörü de buna paralel olarak gelişme göstermiştir. Orman işlerinde çalışan orman köy kooperatifleri ve şahıslarda tarım traktörlerini bazı sanayi kuruluşlarında modifiye ederek ormancılık çalışmalarında kullanmaktadırlar. Bu çalışmadaki ana amaç, ülkemizde kendi üretimimiz olan tarım traktörlerini kullanım amacına göre daha modern bir şekilde modifiye imkanlarını araştırarak ormancılık çalışmalarında kendi üretimimiz olan makineler kullanabilmektedir. Aynı zamanda, gelişen sanayi sektörünün ilgisini ormancılık alanına kaydırarak sadece ormancılık çalışmalarında kullanılmak üzere sürütücüler ve yükleyicilerin seri üretimini sağlayabilmek ve ülke kullanımına bunları kazandırabilmektir. 17-19 October 2007 1113
2. Üretim çalışmalarında kullanılan traktör tipleri Ormancılıkta üretilen orman ürünün taşınması iki safhada gerçekleştirilmektedir. Bu safhalardan birincisi, genel olarak zemin üzerinde ve kısa mesafeler boyunca insan, hayvan ve makine gücünden yararlanılarak yapılan sürütme, ikincisi ise, yollar üzerinde kamyon ve traktör gibi araçlarla daha uzun mesafelerde yapılan taşımadır. Bu safhaların her ikisinde de tarım traktörlerinden yararlanılmaktadır. Birinci safha olarak bilinen bölmeden çıkarma olarak adlandırılan safhada tarım traktörleri daha çok arkasına monte edilen tek ya da çift tamburlu sürütme vinçleri ile birlikte kullanılmaktadır. İkinci safhada ise bu traktörlerden römork çekici olarak yararlanılmaktadır. Her iki iş safhasında da ara çalışma olarak kullanılan yükleme-boşaltma çalışmaları sırasında da yine tarım traktörleri yükleyici olarak kullanılmaktadır. Bu çalışma için traktörün ön kısmına bir yükleme kolu monte edilerek bu çalışmalar gerçekleştirilir. Özel orman traktörleri sürütücü olarak sürütme yolları üzerinde orman ürünü sürüterek taşıması yanında, orman yolu üzerinde sabit durarak yol altında ve dere içlerinde bulunan ürünleri yol üzerine çekerek çıkarmaktadır. Tarım traktörleri ise daha farklı biçimlerde kullanılabilir. Öncelikle yol kenarına getirilen ürünleri römorku vasıtasıyla depolara taşımaktadırlar. İkinci olarak, arkasına tek veya çift tambur eklenerek özel orman traktörü gibi sürütme ve çekim işlerini yapabilmekte, üçüncü olarak, tarım traktörünün ön bölümüne eklenen yükleme kolları vasıtasıyla orman içinde veya depolarda yükleme ve boşaltma yapabilmekte, dördüncü olarak, Koller K300 vinçli hava hattının üzerine monte edilen tarım traktörleri bölmeden çıkarmada kullanılabilmekte ve son çalışma şekli ise, orman içerisinde çalışan işçilerin taşınması ve malzeme teminini gerçekleştirme şeklindedir. Ülkemizde kullanılan özel orman traktörlerinin teknik özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Ülkemizde kullanılan tarım traktörlerinin bazılarının teknik özellikleri ise Tablo 2 de verilmiştir. 3. Üretim çalışmalarında tarım traktörlerinin çeşitli kullanım şekilleri Üretim çalışmalarında tarım traktörleri farklı şekillerde kullanılmaktadır. Bu çalışmada sürütücü, yükleyici, taşıyıcı, vinçli hava hattı ve işçi ve malzeme taşıma aracı olarak tarım traktörünün kullanılması üzerinde durulacaktır. 3.1. Sürütücü olarak tarım traktörlerinin kullanılması Tarım traktörlerinin arka kısmına eklenen tamburlar sayesinde traktörler sürütücü şeklinde kullanılabilmektedir. Belirli uzunlukta çelik kablo sarma kapasitesine bağlı bu tamburların döndürülme işlemi traktörün kuyruk milinden alınan güç ile gerçekleştirilir (Şekil 1). 17-19 October 2007 1114
Tablo 1. Ülkemizde kullanılan özel orman traktörlerinin teknik özellikleri (Öztürk, 2001) Özellikler MB Trac 800 MB Trac 900 MB Trac 1000 MB Trac 1100 75 HP (55 kw) 85 HP (63 kw) 95HP (70 kw) 110 HP (81 kw) 6000 kg 6000 kg 7000 kg 9000 kg 60 HP (44,2 kw) 72,9 HP (53,7 kw) 76 HP (56 kw) 89 HP (66 kw) 30 / 40 km/sa 30 / 40 km/ sa 30 / 40 km/ sa 30 / 40 km/ sa 4 silindir 4 silindir 6 silindir 6 silindir 3780 cm³ 3780 cm³ 5675 cm³ 5675 cm³ Su soğutma Su soğutma Su soğutma Su soğutma 25 40 km/sa 25 40 km/ sa 25 40 km/ sa 25 40 km/ sa 20 km/sa 20 km/ sa 20 km/ sa 20 km/ sa CG2M2ZD CG2M2ZD CG2M2ZD CG2M2ZD 12 mm 12 mm 12 mm 12 mm 100 m 100 m 100 m 100 m Makine gücü Ağırlık Çekim gücü Hız Silindir Silindir kapasitesi Soğutma sistemi Hız ön - arka Vinç markası Kablo çapı Kablo uzunluğu Kablo hızı 540 tur -1000 tur Kaldırma gücü Depo kapasitesi Motor tipi Ağırlık Uzunluk Yükseklik İz genişliği Akslar arası mesafe Dönme çapı Kuyruk mili Lastik boyutları - Ön - Arka Motor tipi Silindir sayısı Devir sayısı Gücü Yakıt deposu Hız (Maksimum) 33 / 61 m/dak 19 / 35 m/dak 2000 dan 120 lt OM 314 33 / 61 m/dak 19 / 35 m/dak 2000 dan 120 lt OM 314 33 / 61 m/ dak 19 / 35 m/ dak 5000 dan 170 lt OM 352 33 / 61 m/ dak 19 / 35 m/ dak 5000 dan 170 lt OM352 Tablo 2. Ülkemizde kullanılan bazı tarım traktörlerinin teknik özellikleri (Sümer ve ark., 1997). Özellikler Fiat 1180 DTH MF 276 G NH 70-66 Universal 643 Tümosan 74- DT 80 DT 2400 kg 3452 kg 2670 kg 2795 kg 3470 kg 3540 mm 3685 mm 3470 mm 3709 mm 3405 mm 2220 mm 2430 mm 2524 mm 2265 mm 2550 mm 1350 mm 1422-2134 mm 1410-1910 mm 1400-1900 mm 1400-2100 mm 2130 mm 2140 mm 2305 mm 2270 mm 2295 mm 3.5 m -- -- -- -- 581 d/d ve 1047 d/d 540/1685 d/d 540/1715 d/d 540/2160 d/d 540/2225 d/d 7.5x16 cm 16.9-14-30 Dizel WD 408.43 4 2400 d/d 50 BG 80 lt -- 7.5-16 cm 16.9-14-30 Dizel Fiat 8045 4 2500 d/d 51 BG 60 32.4 km/sa 7.5-16 cm 16.9-14-30 Dizel Fiat 8045 4 2500 d/d 51 BG 61 27.2 km/sa 11.2/10-24 16.9/14-30 Dizel UTB/D.115 4 2400 d/d 52 70 25.13 km/sa 7.50/16 16.9/14-30 Dizel 40-36 T 4 2550 d/d 54 75 28.2 km/sa Şekil 1. Traktörün arka kısmına eklenen tambur (Foto: E.İlhan) 17-19 October 2007 1115
Bu traktörler sürütme yol ve şeritleri vasıtasıyla orman içerisine girerek tomrukları bölmeden çıkarabildikleri gibi, orman yolu üzerinde sabit durarak tomrukları tamburları sayesinde de yol altında kalan kısımlardan yol kenarına kadar çekebilirler (Şekil 2). Şekil 2. Yol üzerinde sabit duran traktör ile tomrukların çekilmesi (Foto: E.İlhan) 3.2. Yükleyici olarak tarım traktörlerinin kullanılması Bölmeden çıkarılan orman ürünleri burada yol kenarına makine veya insan gücüyle istif edilerek sekonder transport için hazırlanmaktadır. Yol kenarına getirilen ürünleri istif edebilmek için ön kısmına yükleme kolları monte edilmiş tarım traktörleri kullanılmaktadır (Şekil 3). Traktörler istif çalışması yanında bu ürünleri kamyonlara veya traktör-treylere yükleyeme çalışmasını da gerçekleştirmektedir (Şekil 4). 3.3. Taşıyıcı olarak tarım traktörlerinin kullanılması Çeşitli tipteki orman traktörleri arkalarına eklenen treyler vasıtasıyla taşıma da yapmaktadırlar. Bölmeden çıkarılarak yol kenarına istif edilen ürünler buradan traktör treylere yüklenerek en yalım orman deposuna veya direkt olarak tüketim merkezlerine taşınmaktadırlar. Ürünler boylarına göre treyler üzerine çeşitli şekillerde istif edilmektedirler (Şekil 5). Şekil 3. İstifleyici olarak kullanılan tarım traktörü (Foto: E.İlhan) 17-19 October 2007 1116
Şekil 4. Yükleyici olarak kullanılan tarım traktörü (Foto: T.Öztürk) Şekil 5. Taşıyıcı olarak kullanılan traktörlerin treyler ile çeşitli taşıma şekilleri (Foto: T.Öztürk) 3.4. Vinçli hava hattı olarak tarım traktörlerinin kullanılması Koller K300, Larix 3T gibi vinçli hava hatları çeşitli tipteki tarım traktörleri üzerine monte edilerek bölmeden çıkarmada kullanılmaktadır. Bu hava hatları ürünleri taşıyıcı halat üzerinde yukarı ve aşağıya doğru taşırken gücünü traktörün kuyruk mili vasıtasıyla traktörden almaktadır. Hava hattının monteli olduğu traktörün teknik özellikleri ne kadar yüksekse, hava hattının çekim gücü de o kadar yüksek olmaktadır (Öztürk, 2005) (Şekil 6). Şekil 6. Traktöre monte edilen Koller K300 vinçli hava hattı (Foto: T.Öztürk) 17-19 October 2007 1117
3.5. İşçi ve malzeme taşıma aracı olarak tarım traktörlerinin kullanılması Ormancılık çalışmalarında traktörlerin son kullanım şekli de işçi ve malzeme taşınmasıdır. İşçiler üretim çalışmalarında gerekli olan motorlu testere, balta, sapin vb. araç gereçlerini ve diğer tüm malzemelerini tarım traktörleri ile taşıyarak üretim alanına gelmektedirler. 4. Tarım traktörlerinin modifiye edilmesinde dikkat edilecek hususlar Orman ürünlerinin taşınması zor ve iş güvenliği bakımından tehlikeli bir iştir. Bu işlerde kullanılacak tarım traktörlerinde özellikle motor gücü, kuyruk mili ve hidrolik tertibat büyük önem taşımaktadır. Traktörün yapısal ve güç olarak ormancılık işlerine uygun olması gerekmektedir. Ormancılık işlerine uygun olması için traktörlerin en az 40-45 BG de olması gerekmektedir. Traktörün motor gücü ile ağırlığı arasında doğru bir orantı bulunmaktadır. Ağırlık ise, genellikle traktörün geliştireceği çeki kuvvetinin artması ve patinajın azalması bakımlarından olumlu etki yapmaktadır. Modern traktörlerde motor gücü ağırlığa göre daha fazla (özgül traktör ağırlığı az) olduğu için ormanda yapılan sürütme ve çekim gibi ağır işlerde patinaj yükselmektedir. Bu durumda iş kazalarının meydana gelmesine ve makinelerin zarar görmesine neden olabilmektedir (Şekil 7). Traktör ağırlığında meydana gelen azalmanın yarattığı bu tür sakıncaların giderilmesi için traktörlerin çeşitli yerlerine ek ağırlıklar takılmakta, bunun yanında lastik hava basınçlarını düşürmek ve açık profilli lastik kullanmak ya da arka lastiklere kar zinciri takmak gibi tedbirlere başvurulmaktadır. Modifiye çalışmaları tüm dünya ülkelerinde farklı şekillerde yapılmaktadır. Ormancılık üretim çalışmalarında kullanılacak tarım traktörlerinin her ne amaçla kullanılacaksa kullanılsın modifiye edilmesi ve traktöre ek bir avantaj sağlanması gerekmektedir. Virginia ormanlarında kullanılan tarım traktörleri beş farklı şekilde modifiye edilerek kullanılmaktadır. Bunlar sırasıyla, tarım traktörüne çekici vinç ve bıçak tertibatı eklemek, kesici başlık monte etmek, sürütme için sürütme kancası eklemek, yükleme ve istif için yükleyici kolu eklemek ve vinçli hava hatları monte etmektir(carbaugh ve Hensley, 2006). Hırvatistan ın kendi üretimi olan Larix 3T modeli hava hattı çeşitli tipteki tarım traktörlerinin arka kısmına montelidir ve Avrupa nın çeşitli ülkelerinde bu hava hatları üretim çalışmalarında kullanılmaktadır. Bu hava hatlarının en büyük özelliği düz alanlarda dahi taşıma yapabilmesidir. Traktör motor gücüne bağlı olarak hava hatlarının da modelleri yükseltilmektedir (Horek, 2002). Özellikle bazı İskandinav ülkelerinde ve Kanada da, modifiye edilmiş tarım traktörleri orta ve küçük ölçekli üretim aktivitelerini gerçekleştirmek üzere ormancılıkta yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu modifiye işlemleri ve kullanım alanları şu şekildedir; Gelişmiş mekanik üretim araçlarında bulunan çok fonksiyonlu işlemcilerin tarım traktörlerinin arka kısmına eklenerek devirme, kabuk soyma ve boylama çalışmalarında Tarım traktörlerinin arka kısmına çekici vinç eklenerek sürütme çalışmalarında Ön veya arka kısmına yükleme kolu eklenerek yükleme çalışmalarında Römork veya treyler eklenerek ürünlerin nakliyatında Arka kısmına vinçli hava hattı eklenerek kısa mesafeli hava hattı tesisi çalışmalarında 17-19 October 2007 1118
Modifiye edilen bu traktörler, ormancılıkta kullanılan mekanik üretim araçlarına benzer teknik özellikler taşımaktadır. Bu teknik özelliklerin bazıları şu şekildedir; Ön ve arka akslar için eşit yükleme oranının (%50) sağlanması 4X4 çekiş gücünün sağlanması Aracın yerden yükseltilmesi Eklemli direksiyon sisteminin kullanılması Yüksek kapasiteli hidrolik sistemlerin kullanılması Her iki yönde hareket kabiliyetinin sağlanması İki yönlü döndürülebilir operatör koltuğunun kullanılması Tüm bu çalışmalarda eklenen parçalar gücünü traktörün kuyruk milinden alarak çalışmalarını gerçekleştirmektedir. Şekil 7. Tomruk çekim çalışmalarında meydana gelebilecek durumlar (Foto: E.İlhan) Bu özelliklere ek olarak, bazı spesifik üretim aktivitelerini gerçekleştirmek için tarım traktörü üzerine eklenebilecek parçalardan ve yapılabilecek modifikasyonlardan bazıları ise şunlardır: Büyük boyutlarda ve yüksek basınçlı lastik tekerlekler Korumalı operatör kabini Geliştirilmiş manevra ve kontrol kolu Yerden yükseltilmiş çeki kancası ve çekme takımları Diferansiyel kilitleri Yüksek kapasiteli hidrolik pompa sistemi Soğuk hava koşullarına uyumlu marş dinamosu 5. Sonuç Türkiye de odun hammaddesinin üretimi ve taşınması genellikle orman içi ve civarındaki köylerde yaşayan halk tarafından kurulan köy kooperatifleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Taşıma işleminin orman yolları üzerinde gerçekleştirilen kısmı tamamen makine gücü ile yapılmaktadır. Fakat bölmeden çıkarma safhasında ülkemizdeki mekanizasyon oranı halen %10-15 ler civarındadır. Ülkemizde 1980 li yılların başından itibaren alınan özel orman traktörleri ve OGM nin bünyesinde bulunan tarım traktörleri son yıllara kadar kullanılmaktaydı. Ancak, son yıllarda özellikle köy kooperatiflerinin katkılarıyla ve orman köylüsünün kendi gayretleriyle tarım traktörleri çeşitli sanayi kuruluşlarında modifiye edilerek kullanılmaya başlanmıştır. Fakat bu 17-19 October 2007 1119
kullanım oranı oldukça düşük olup, bu konuda orman köylüsünün bilgilendirilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Tarım traktörlerinin modifiye edilmeden ekipmansız olarak kullanılması ormancılık çalışmalarında pek fayda sağlamamaktadır. Traktörlerin ormancılık çalışmalarına uygun ekipmanlarla donatılması yapılan işin rasyonel olması bakımından önemlidir. Tüm bu modifiye çalışmalarının ülkemiz yerli sanayisi tarafından yapılması mümkündür. Üretim çalışmalarında kullanabileceğimiz traktörlerin yapısal özellikleri ve ilave ekipmanları uygun bir şekilde belirlendikten sonra, sanayi kuruluşlarımızla yapılacak ortak çalışmalar kapsamında sürütücü, taşıyıcı ve yükleyici olarak kullanılabilecek tarım traktörlerinin üretilmesi mümkün olacaktır. Tüm bu çalışmaların yanında, orman köylüsü de üretim çalışmalarında bu traktörleri kullanmaya teşvik edilmeli ve böylece makinelerin üretim çalışmalarında etkin ve yaygın olarak kullanılması sağlanmalıdır. Teşekkür Bu bildirinin hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen Erhan İLHAN a teşekkürlerimizi sunarız. Kaynaklar Akay, A.E., 2005. Using farm tractors in small-scale forest harvesting operations. Journal of Applied Sciences Research. 1 (2): 196-199. Bayoğlu, T. ve Ö.B. Seçkin, 1984. Tarım traktörleri ve ormancılıkta yararlanma imkanları. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, B, 34(1), 63-75. Cadorette, P. 1995: Using A FarmTractor to Produce Long-Length Logs, FERIC Handbook, Canada. Carbaugh, E. ve A. Hensley, 2006. Farm tractor harvesting systems, Virginia Tech Forestry Published, Virginia, USA. Erdaş, O., 1986. Odun hammaddesi üretimi, bölmeden çıkarma ve taşıma safhalarında sistem seçimi. K.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, 10(1-2). Erdaş, O., 1993. Bölmeden çıkarma sırasında traktör kullanımının orman toprağının mekanik özelliklerine etkisi ve bunun biyolojik sonuçları. Doğa, Tarım ve Ormancılık Dergisi, 17 (1). Horek, P., 2002. Forest cableways Larix. Logistics of Wood Technical Production in the Carpathian Mountains, Zvolen. Kellogg, L.D. ve P. Bettinger, 1994. Thinning productivity and cost for machanised cut-tolength system in the Northwest pacific coast region of the USA. J. For. Eng. 5 (2), pp. 43-54. McCallum, B., 1993. Equipping the Farm Tractor for Forest Operations, FERIC Handbook, HB 11, Canada. Öztürk, T., 2001. Bölmeden çıkarma çalışmalarında kullanılan özel orman traktörleri üzerine bir araştırma. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi. B, 51(2). Öztürk, T., 2005. Larix 3T kablo sistemlerinin teknik özellikleri ve Doğu Karadeniz Bölgesinde kullanılabilirliği. K.T.Ü. Orman Fakültesi Ladin Sempozyumu, Trabzon. Seçkin, Ö.B., 1978. Tek Tamburlu Tarım Traktörleri İle Bölmeden Çıkarma Üzerine Bir Etüd, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 28, Sayı 1. Sümer, S.K., S.M. Say, M. Has ve A. Sabancı, 1997. Türkiye de ekonomik traktör parkı ve Gelişimi. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi. 18(4):45-52. Sümer, S.K., M. Has ve A. Sabancı, 2004. Türkiye de üretilen tarım traktörlerine ait teknik özellikler. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi. 19(1):17-26 17-19 October 2007 1120