AÇIK PLANLI OFİS ÖRNEĞİ

AYGIT IŞIK YEĞİNLİK DAĞILIMININ AYDINLIĞIN DÜZGÜN YAYILMIŞLIĞINA ETKİSİ: AÇIK PLANLI OFİS ÖRNEĞİ Günümüzde mekanların şlevsel ve estet k olmasının yanında, f z k ortam öğeler açısından kullanıcı konforuna yönel k uygun koşulları sağlaması mekandak eylemler n zorlanmadan, yorulmadan ve uzun süre ver ml b r b ç mde gerçekleşt r leb lmes ç n gerekl d r. Bu koşullardan b r de f z k ortam öğeler nden ışığın oluşturduğu aydınlatma konusudur. B r aydınlatma düzen n n sunacağı n cel k ve n tel k mekandak eylem ve kullanıcı özell kler ne göre tasarlanmalıdır. Bu bağlamda aydınlığın n tel ğ yle lg l özell klerden aydınlığın dağılımı ve aydınlık düzey değ ş mler mekandak değ ş mler n rahatça gerçekleşt r leb lmes açısından önem taşımaktadır. Kapalı b r mekanda yapay aydınlatma düzen oluşturulurken aydınlığın dağılımını ve aydınlık düzey değ ş mler n bel rleyen başlıca parametreler hacm n boyutları, ç yüzeyler n ışık yansıtma çarpanları, aydınlatma aygıtlarının ışık yeğ nl k dağılımı vb. olarak sıralanab l r. Bu çalışmada söz konusu parametreler n çalışma düzlem üzer ndek yapay aydınlığın düzgün yayılmışlığına etk s açık planlı of s örneğ üzer nde ncelenm ş ve sonuçlar değerlend r lm şt r. Kasım ÇELİK 1, Eska KÜÇÜKKILIÇ ÖZCAN 2, Reng n ÜNVER 3 1, 2, 3) M marlık Bölümü, M marlık Fakültes, Yıldız Tekn k Ün vers tes, 34349, Beş ktaş/istanbul 1) e-posta: kas mc@y ld z.edu.tr 2) e-posta: esrakucukk l c@gma l.com 3) e-posta: runver@y ld z.edu.tr 124 Yeni.makale.indd 1 13.03.2014 09:59

1. GİRİŞ Mekanların şlev ne bağlı olarak gerçekleşt r len eylemler çok çeş tl olup her değ ş k eylem ç n aydınlatma gereks n mler b rb r nden ayrımlar göster r. Bu nedenle, her eylem n kend ne özgü gereks n mler doğrultusunda farklı aydınlatma düzenler oluşturulmalıdır. Bu düzenler tasarlanırken, aydınlığın hem n cel k hem de n tel k boyutu d kkate alınmalıdır. Aydınlığın n cel k boyutu, bell b r büyüklüktek alana düşen ışık akısının, bu alana bölümü olup aydınlık düzey ter m le fade ed l r [1, 2]. Anlaşılması çok kolay olan aydınlığın n cel ğ le lg l hesaplamalar da oldukça kolay yapılır. Aydınlığın, n cel kten daha da öneml olan n tel k boyutu se aydınlığı oluşturan ışığın, n cel ğ dışındak başka özell kler le lg l d r. Örneğ n, bell büyüklüktek b r alana düşen ışık akısının n cel ğ değ şt r lmeden (aynı tutularak), ışığın reng, doğrultusu ve/veya alan üzer ndek dağılımı değ şt r leb l r. Aydınlığın n tel ğ le lg l olarak, aydınlığı oluşturan ışığın, Alan üzer ndek dağılımı, aydınlık düzey değ ş mler, Doğrultusu ve oluşturduğu gölgeler, Reng /tayfsal yapısı olarak sıralanab len özell kler, aydınlatma tasarımlarında önemle üzer nde durulması gereken konulardır [3, 4]. Bu çalışmada, önce aydınlığın n tel ğ ne l şk n özell klerden aydınlık düzey değ ş mler konusu kısaca ele alınmış ardından, düzlemde aydınlığın düzgün yayılmışlığını etk leyen parametrelerden hacm n boyutları, ç yüzeyler n ışık yansıtma çarpanları ve aydınlatma aygıtlarının ışık yeğ nl k dağılımları bağlamında açık planlı of s örneğ üzer nde rdelemeler yapılmış ve sonuçlar değerlend r lm şt r. 2. AYDINLIK DÜZEYİ DEĞİŞİMLERİ VE İLGİLİ PARAMETRELER Bell büyüklüktek b r alana/yüzeye düşen ışık akısının n cel ğ değ şt r lmeden ışığın yüzeydek dağılımı değ şeb l r. B r başka anlatımla, söz konusu alan üzer ndek ortalama aydınlık aynı kalırken, aydınlığın dağılımı düzgün, değ şken ya da bölge vurgulamalı özell kte olab l r. Bu nedenle, b r n tel k konusu olan aydınlık düzey n n alan üzer ndek dağılış b ç m le lg l olan aydınlığın dağılımındak değ ş mler, aydınlatılan alanın m mar özell kler ne ve kullanılış b ç m ne göre düzenlenmel d r. Aydınlığın dağılımındak değ ş mler, gerek dış gerekse ç aydınlatma konuları açısından uygun ışık m mar s n n kurulab lmes ç n önemle üzer nde durulmasını zorunlu kılar. B r düzlem üzer ndek aydınlık düzey dağılımındak değ ş mler, lkesel olarak, genel aydınlatma ve bölgel k aydınlatma olarak adlandırılan k temel durum le açıklanır [3, 4, 5]. Konu ç aydınlatma açısından ele alındığında, Genel aydınlatma, kapalı b r mekanın tümünün aydınlatılmasıdır. Bu aydınlatma b ç m, düzgün yayılmış ya da düzgün yayılmamış-değ şken yayılmışolab l r. Düzgün yayılmış genel aydınlatmada, aydınlatılan alan üzer ndek aydınlık, düzlem n her noktasında hemen hemen aynı düzeyded r. Aydınlığın düzgün yayılmış olması, düzlem n her noktasında eş değerde ve eş türde eylem n yapılab leceğ n n gösterges d r. Bu nedenle, dersl kler, açık planlı of sler, spor salonları g b mekanın tamamında aynı türden 125 Yeni.makale.indd 2 13.03.2014 09:59

eylemler n yapıldığı ortamlarda düzgün yayılmış genel aydınlatma uygulanır. Aydınlanan alan üzer ndek aydınlık düzey n n bölgeden bölgeye ayrımlar göstermes, yan aydınlık düzey n n k m yerlerde yüksek k m yerlerde alçak olması ve bu değ ş mler n alanın tümünü kaplaması durumu se değ şken yayılmış genel aydınlatma olarak adlandırılır. Banka, of s, hastane g b yapıların bekleme salonları, otel lob ler, konser ve t yatro yapılarının fuayeler g b mekanlarda değ şken yayılmış genel aydınlatmanın oluşturulması, mekanın kullanılış b ç m n vurgulamanın yanı sıra enerj tasarrufu açısından da yararlıdır. Bölgel k aydınlatma, mekanın bell b r bölges n vurgular b r başka anlatımla bell b r bölgede özel alan kullanımını tanımlar. Bu aydınlatma b ç m genelde eğlence, d nlenme, konut mekanları g b b reysel eylemler n ağırlık kazandığı ortamlarda uygulanır. Bölgel k aydınlatmayı değ şken yayılmış genel aydınlatmadan farklı kılan özel kullanımlar, şlevsel ayrımların olduğu yerler, çevreler ne göre daha yüksek aydınlık düzey gerekt ren eylemler, d kkat çekmek ve kullanıcıları yönlend rmey hedefleyen durumlar vb. olarak sıralanab l r. Kapalı b r hac mde yer alan bell büyüklüktek b r düzlem üzer ndek yapay aydınlık düzey dağılımını bel rleyen parametreler temelde hacme ve aydınlatma aygıtına özgü özell kler olarak k ayrı grupta ele alınarak, Hacme özgü özell kler, mekanın boyutları (en, boyu, yüksekl ğ ), mekan ç yüzeyler n n ve donatılarının yansıtma çarpanları (açıklık-koyuluğu) le ışık yansıtma b ç mler (mat-parlak oluşu), donatıların (masa, dolap vb. engeller n) konum ve boyutları vb., aydınlatma aygıtına özgü özell kler, aygıtların konumu (tavan, duvar, döşeme), düzleme olan uzaklıkları (yüksekl kler ), sayıları ve ışıksal özell kler (aydınlatma b ç mler -dolaysız, dolaylı vb.-, ışık yeğ nl k dağılımları, ger ver mler vb.) olarak sıralanab l r [6]. Aydınlatma aygıtları aracılığıyla lambanın yayımladığı ışığın dağılımı gereğ g b b ç mlend r leb l r ve Şekil 1 - Aydınlatma aygıtı ışık yeğinlik dağılımı örnekleri [8,9) değ ş k amaçlara yönel k aydınlıklar oluşturulab l r. Aydınlatma aygıtından çıkan ışığın dağılımı, aygıt ve yansıtıcının geometr k özell kler ne ve kullanılan gereçler n yansıtma/geç rme b ç mler ne göre değ ş k özell kler kazanır [6, 7]. Örneğ n opal gereçl küresel b r aygıt le paletl doğrusal b r aygıttan çıkan ışığın dağılımları b rb r nden ayrımlar gösterecekt r (Şek l 1). 3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE KABULLER Çalışmada bell özell ktek b r mekanda, k m parametreler sab t tutularak, çalışma düzlem üzer ndek aydınlığın düzgün yayılmışlığının ncelenmes hedeflenm şt r. Bel rt len hedef doğrultusunda, uygulanan yöntem n adımları aşağıda sıralanmıştır. Aydınlık dağılımının düzgün olmasını gerekt recek b r şlev seç m, Mekan özell kler n n bel rlenmes, Yapay aydınlatma düzen özell kler n n bel rlenmes, Aygıt ışık yeğ nl k d yagramına l şk n güncel seçenekler n oluşturulması, Çalışma düzlem üzer ndek aydınlık düzey hesaplarının yapılması, Çalışma düzlem üzer nde oluşturulan aydınlığın düzgün yayılmışlığının lg l l teratür değerler bağlamında değerlend r lmes, Aydınlanan alan üzer ndek aydınlık düzey n n bölgeden bölgeye ayrımlar göstermes, yan aydınlık düzey n n k m yerlerde yüksek k m yerlerde alçak olması ve bu değ ş mler n alanın tümünü kaplaması durumu se değ şken yayılmış genel aydınlatma olarak adlandırılır. Aydınlatma düzenler n n enerj harcamalarının rdelenmes. İşlev olarak, açık planlı m marlık of s seç lm şt r. Mekanda 16 k ş n n yer aldığı, gerçekleşt r len eylemler n b lg sayar ortamında yapılan çalışmalar olduğu kabul ed lm şt r. Mekan boyutları ve ç yüzey yansıtma çarpanları ç n k ayrı alternat f (H1, H2; R1, R2) bel rlenm şt r. Hac m boyutları H1 ç n 8.00 8.00 2.50m, H2 ç n 10.00 10.00 2.50m d r. Bu tür mekanlar ç n genel eğ l mler doğrultusunda ç yüzeyler n yansıtma çarpanları tavan, duvar ve döşeme ç n sırasıyla R1 ç n 0.70, 0.50, 0.20, R2 ç n 0.85, 0.65, 0.20 kabul ed lm şt r. Donatıların ışık yansıtma çarpanı 0.50; çalışma düzlem yüksekl ğ 0.80 m olarak alınmıştır. Işık yansıtma b ç m bakımından ç yüzey ve donatılar mat ( zotrop 126 Yeni.makale.indd 3 13.03.2014 09:59

yayınık yansıma) varsayılmıştır. Şek l 2 de ver len örnek plan üzer nde görüldüğü g b, masaların bakış doğrultusuna paralel konumlanmış, eş t adımlarla tavan yüzey ne tesp t ed lm ş doğrusal aydınlatma aygıtları le dolaysız aydınlatma düzen oluşturulmuştur. Aydınlatma düzenler, mekanda gerçekleşt r len eylemler doğrultusunda TS EN 12464-1: 2009- Işık ve Işıklandırma- İş Mahaller n n Aydınlatılması - Bölüm 1: Kapalı Alandak İş Mahaller başlıklı standartta öner len ortalama aydınlık düzey (E ort ) ve düzgün yayılmışlık oranı (U 0 =E m n /E ort ) değerler d kkate alınarak tasarlanmış ve değerlend r lm şt r (Tablo 1). Şekil 2 - Ofis tefrişi ve aygıt yerleşim planı örneği. Tablo 1 - Sağlanması önerilen minimum aydınlatma Güncel kataloglardan aydınlatma aygıtları alternat fler bel rlenm şt r. Bu bel rlemeler yapılırken, aygıtların boyut, ışık akısı, ger ver m, vb. özell kler bakımından b rb r ne oldukça yakın doğrusal flüoresan (F) ve LED (L) ışık kaynaklı, ışık yeğ nl k d yagramları açısından pantolon bacağı ve küresel b ç mde olmasına özen göster lm şt r. Bu bağlamda, 3 adet doğrusal flüoresan lambalı ve paletl aygıt (FP1, FP2, FP3), 1 adet doğrusal flüoresan lambalı ve opal yayıcılı aygıt (FO1), 2 adet LED l ve opal yayıcılı aygıt (LO1, LO2) olmak üzere toplam altı adet aydınlatma aygıtı bel rlenm şt r. Işık yeğ nl k dağılımı paletl aygıtlarda (FP1, FP2, FP3, FP4) pantolon bacağı opal aygıtlarda (FO1, FO2, LO1, LO2) küresel b ç mded r. Söz konusu aygıtların özell kler Tablo 2 ve 3 te sunulmuştur [11, 12, 13]. Seç len aygıtlardan oluşturulan aydınlatma düzenler n n çalışma düzlem n n tümü (genel çalışma düzlem ; GÇ) le yalnızca masa d z ler n n yer aldığı dört özel çalışma düzlem (ÖÇ1, ÖÇ2, ÖÇ3, ÖÇ4) Şekil 3 - Dialux 4.11 programında modellenen açık planlı ofis örneği. 127 Yeni.makale.indd 4 13.03.2014 09:59

Tablo 2 - Paletli flüoresan lambalı (FPI, FP2, FP3) aygıtların özellikleri üzer ndek, Ortalama aydınlık düzeyler (E ort ) ve Düzgün yayılmışlık oranları (U 0 =E m n /E ort ) D alux 4.11 Aydınlatma Programı kullanılarak bel rlenm şt r. Ayrıca düzenler n enerj harcamaları da hesaplanmıştır. Mekanların görselleşt r lmes ne l şk n b r örnek Şek l 3 te sunulmuştur. 4. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME Çalışma kapsamında seç len altı t p aygıtın, İk hac m boyutu (H1, H2), İk ç yüzey yansıtma çarpanı (R1, R2) ve hac mler n tefr şs z ve tefr şl olmaları koşullarında, genel ve dört çalışma düzlem üzer nde oluşturduğu Ortalama aydınlık düzeyler (E ort ) ve Düzgün yayılmışlık oranları (U 0 =E m n /E ort ) 48 ayrı durum ç n hesaplanmıştır. Aygıtlar, yayımladıkları toplam ışık akıları ve ışık yeğ nl k dağılım b ç mler d kkate Işık yansıtma b ç m alınarak Tablo 4 te bakımından ç ver len b ç mde yüzey ve donatılar gruplandırılarak hesap mat ( zotrop sonuçları karşılaştırılmış yayınık yansıma) ve değerlend r lm şt r. varsayılmıştır. İk l gruplara l şk n hesap sonucu örnekler Tablo 5 te sunulmuştur. Aydınlatma düzenler n n enerj harcaması yönünden s stem güçler, 1 1m/m 2 aydınlık düzey n sağlamak ç n harcanan güç (W/(lm/m 2 )) ve 1 m 2 ç n harcanan Tablo3 - Opal yayıcılı flüoresan lambalı (FO1) ve LED li (LO1, LO2) aygıtların özellikleri 128 Yeni.makale.indd 5 13.03.2014 09:59

Tablo 4 - Aygıt tipi gruplamaları güç değerler Tablo 6 da ver lm şt r. Ortalama aydınlık düzey (E ort ) ve aydınlığın düzgün yayılmışlığına (U o ) l şk n hesaplama bulgularının gruplar bağlamında karşılaştırmalı değerlend rmes kısaca aşağıda g b ver leb l r. K1 (FP1-FO1) durumu: Flüoresan lambalı opal yayıcılı aygıtların (küresel ışık yeğ nl kl ; FO1) hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı değ ş m ve tefr ş durumundan bağımsız olarak, tüm koşullarda genel çalışma düzlem üzer nde sağladığı ortalama aydınlık düzey değerler (Eort), paletl aygıtların (pantolon bacağı b ç m nde ışık yeğ nl kl ; FP1) oluşturduğu değerlere göre ~%3-4 oranında daha düşüktür. FO1 aygıtının özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler se FP1 aygıtının oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler nden ~%5-12 oranında yüksekt r. Y ne tüm koşullarda FO1 aygıtının genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı (U o ) değerler, FP1 aygıtının oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı değerler nden ~%3-30 oranında daha yüksekt r. Tablo 5. K4 (FP2 ve LO2) grubu için ortalama aydınlık düzeyi (E ort ) ve düzgün yayılmışlık oranları (U 0 =E min /E ort ). 129 Yeni.makale.indd 6 13.03.2014 09:59

oranı değerler (U o ), FP2 aygıtının oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı değerler nden ~% 1-27 oranında daha yüksekt r. Tablo 6 - Aygıtların enerji kullanımı K2 (FP2-FO1) durumu: Flüoresan lambalı opal yayıcılı FO1 aygıtının genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler (E ort ), hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı değ ş m ve tefr ş durumundan bağımsız olarak, tüm koşullarda paletl flüoresan FP2 aygıtının sağladığı değerlerden ~%6-22 oranında daha yüksekt r. Tüm koşullarda FO1 aygıtının genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu düzgün yayılmışlık K3 (FP1-LO1) durumu: LED l opal yayıcılı aygıtların (küresel ışık yeğ nl kl ; LO1) hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefr ş durumundan bağımsız olarak tüm koşullarda genel çalışma düzlem üzer nde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler (Eort), pantolon bacağı b ç m nde ışık yeğ nl ğ ne sah p aygıtların (FP1) sağladığı değerlere göre ~% 1-2 oranında daha düşüktür. Özel çalışma düzlemler üzer ndek ortalama aydınlık düzey değerler (E ort ) se LO1 ç n ~% 10-16 oranında daha yüksekt r. Öte yandan, ç yüzey yansıtma çarpanından bağımsız olarak hac m boyutu ve tefr ş durumuna Bu b ld r de çalışma düzlem üzer ndek aydınlığın düzgün yayılmışlığını etk leyen parametreler n hac m boyutları, ç yüzey yansıtma çarpanları, aygıt ışık yeğ nl k dağılımı ve s stem enerj kullanımı bağlamında açık planlı b r of s örneğ üzer nde rdelenmes hedeflenm şt r. göre düzgün yayılmışlıktak (Uo) değ ş m ~% 10 oranında, k m zaman FP1, k m zaman se LO1 leh ne artış göstermekted r. K4 (FP2-LO2) durumu: K4 durumunda elde ed len bulgular, K3 durumuna büyük b r benzerl k göstermekted r. Hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı değ ş m ve tefr ş durumundan bağımsız olarak tüm koşullarda genel çalışma düzlem üzer nde oluşan ortalama aydınlık düzey değerler (E ort ), paletl FP2 aygıtı ç n opal yayıcılı LED l LO2 aygıtı değerler nden ~% 2-4 oranında daha yüksekt r. 130 Yeni.makale.indd 7 13.03.2014 09:59

Özel çalışma düzlemler üzer ndek ortalama aydınlık düzey değerler (E ort ) se LO2 aygıtı ç n ~% 2-10 oranında daha yüksekt r. Aydınlığın düzgün yayılmışlığındak (U o ) değ ş m, ç yüzey yansıtma çarpanından bağımsız olarak hac m boyutu ve tefr ş durumuna göre, k m zaman FP1, k m zaman se LO1 ç n ~%20 oranında artış göstermekted r K5 (FP3-LO2) durumu: K5 durumunda hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefr ş durumundan bağımsız olarak tüm koşullarda paletl flüoresan lambalı, aygıtların (FP3) genel çalışma düzlem üzer nde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler (Eort), LED l opal aygıtların (LO2) oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler nden ~%6-8 oranında daha yüksekt r. Öte yandan, ç yüzey yansıtma çarpanı, hac m boyutu ve tefr ş durumlarından bağımsız olarak özel çalışma düzlemler üzer ndek düzgün yayılmışlık (U o ) değ ş m ~% 1-3 oranında, k m zaman FP3, k m zaman se LO2 leh ne artış göstermekted r. Tüm koşullarda LO2 aygıtının genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı değerler (U o ), FP3 aygıtının oluşturduğu değerlerden yüksek olmakla b rl kte tefr şs z durumlarda artış ~%3-23 oranında ken, tefr şl durumlarda ~%23-51 oranlarına çıkmaktadır. Aydınlatma düzenler n n enerj harcaması yönünden s stem güçler, 1 1m/m 2 aydınlık düzey n sağlamak ç n harcanan güç (W/(l m/m 2 )) ve 1 m 2 ç n harcanan güç (W/m 2 ) değerler n n yer aldığı Tablo 6 dak bulgular ncelend ğ nde, Hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefr ş durumundan bağımsız olarak, paletl flüoresan lambalı aygıtlar (pantolon bacağı b ç m nde ışık yeğ nl kl ), Flüoresan lambalı, opal aygıtlara göre (küresel ışık yeğ nl kl ) 1 lm/m 2 aydınlık düzey sağlamak ç n harcanan güç m ktarı açısından (W/(lm/m 2 )) ~%46 ve 1 m2 ç n harcanan güç m ktarı (W/m 2 ) açısından ~%47 daha az enerj harcamaktadır. LED l opal aygıtlara göre (küresel ışık yeğ nl kl ) 1 lm/m 2 aydınlık düzey sağlamak ç n harcanan güç m ktarı açısından (W/(lm/m 2 )) ve 1 m 2 ç n harcanan güç m ktarı (W/m 2 ) açısından se ~%25 daha fazla enerj, harcamaktadır. Hac m boyutlarının değ şt ğ, ç yüzey yansıtma çarpanlarının değ şmed ğ durumda 1 lm/m 2 aydınlık düzey sağlamak ç n harcanan güç m ktarı (W/(lm/ m 2 )) ve 1 m 2 ç n harcanan güç m ktarı (W/m 2 ); o Aygıt türünden bağımsız olarak hac m boyutları büyüdükçe azalmakta, hac m boyutu küçüldükçe artmaktadır. Hac m boyutlarının değ şmed ğ, ç yüzey yansıtma çarpanlarının değ şt ğ durumda ; Aygıt türünden bağımsız olarak 1 m 2 harcanan güç (W/m2) sab t kalırken, ç yüzey yansıtma çarpanları büyüdükçe 1 lm/m 2 aydınlık düzey sağlamak ç n harcanan güç m ktarı (W/(lm/m 2 )) azalırken ç yüzey yansıtma çarpanları küçüldükçe 1 lm/m 2 aydınlık düzey sağlamak ç n harcanan güç m ktarı (W/(lm/ m 2 )) artmaktadır. 5. SONUÇ Kapalı b r mekanda bell b r yüzey üzer ndek yapay aydınlık düzey n n temel bel rley c ler, ışık kaynaklarından gelen dolaysız ışık ve dolaysız ışığın peşpeşe yansımasıyla oluşturduğu yansımış ışıktır. Bu bağlamda kapalı b r mekanın yüzeyler ndek yapay aydınlık düzey ve dağılımını etk leyen parametreler temelde hacme ve aydınlatma aygıtına özgü özell kler olarak k grupta toplanır. Bu b ld r de çalışma düzlem üzer ndek aydınlığın düzgün yayılmışlığını etk leyen parametreler n 131 Yeni.makale.indd 8 13.03.2014 09:59

1 014 Yeni.makale.indd 9 13.03.2014 09:59

hac m boyutları, ç yüzey yansıtma çarpanları, aygıt ışık yeğ nl k dağılımı ve s stem enerj kullanımı bağlamında açık planlı b r of s örneğ üzer nde rdelenmes hedeflenm şt r. Bel rlenen hedef doğrultusunda 3. bölümde açıklandığı üzere 16 k ş n n çalışab ld ğ açık planlı b r of s n 2 değ ş k hac m boyutu, 2 ayrı ç yüzey yansıtma çarpanları ve 2 farklı b ç mde ışık yeğ nl k dağılımına sah p toplam altı değ ş k aydınlatma aygıtının kullanıldığı aydınlatma düzenler oluşturulmuştur. Bu düzenler n tümünde TS EN 12464-1 de öner len m n mum 500 lm/m 2 ortalama aydınlık düzey ve 0,60 düzgün yayılmışlık oranı değer n n sağlanması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında ncelenen düzenlere l şk n 4. bölümdek değerlend rmeler kısaca aşağıdak g b özetleneb l r. Aydınlatma düzenler nde aygıtların genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler (Eort), hac m boyutlarının küçüldüğü, ç yüzey yansıtma çarpanlarının arttığı ve tefr şs z durumlarda d ğer durumlara göre daha yüksekt r. Aydınlatma düzenler nde aygıtların genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranları (U o ) hac m boyutu ve ç yüzey yansıtma çarpanı değ ş mler nden bağımsız olarak tefr şs z durumda tefr şl duruma göre daha yüksekt r. Aydınlatma düzenler nde hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefr şten bağımsız olarak genel çalışma düzlem üzer nde paletl aygıtların oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler opal yayıcılı aygıtların oluşturduğu aydınlık düzey (E ort ) değerler ne göre daha yüksekt r. Özel çalışma düzlemler üzer nde se opal yayıcılı aygıtların oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler (E ort ) daha yüksekt r. Aydınlatma düzenler nde hac m boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefr şten bağımsız olarak genel ve özel çalışma düzlemler üzer nde opal yayıcılı aygıtların oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı (U o ) değerler paletl aygıtların oluşturduğu değerlere göre daha yüksekt r. Ancak, tefr şl hesaplamalarda paletl aygıtın (pantolon bacağı b ç m nde ışık yeğ nl ğ ) ve opal yayıcılı aygıtın (küresel ışık yeğ nl ğ ) kullanılması durumları ç n aydınlığın düzgün yayılmışlığı (U o ) değerler arasında bel rg n b r fark saptanamamıştır. Bu durum, mekanın kapalı olması neden yle aygıttan çıkan ışığın ç yüzeylerden peşpeşe yansıması sonucunda yaptığı katkıya bağlı olduğu b ç m nde açıklanab l r. Aydınlatma düzenler n n enerj kullanımı (s stem güçler ) açısından paletl flüoresan lambalı aygıtlar, opal yayıcılı flüoresan lambalı aygıtlara göre daha az enerj harcamaktadır. LED l aygıtlar le oluşturulan aydınlatma düzenler nde se flüoresan lambalı aygıtlar le oluşturulan aydınlatma düzenler ne göre daha az enerj harcanmaktadır. Enerj harcaması açısından, LED l kaynakların flüoresan lambalara göre daha avantajlı olduğu bel rlenm şt r. Ancak, kataloglarda LED l aygıtların ger ver mler n n 1 olarak ver lmes ve s stem kayıplarının yer almaması düşündürücü bulunmuştur. Çalışmada sunulan temel b lg ler ve ele alınan of s mekanı aydınlatma tasarım öner ler bağlamında yapılan hesaplama bulguları, of s ve benzer eylemler n gerçekleşt r ld ğ hac mlerde oluşturulacak aydınlatma düzenler ç n d kkat ed lmes gereken kr terler konusunda katkı sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. SİREL, Ş., Aydınlatma Ter mler Sözlüğü, YEM Yayın, ISBN 975-7438-44-8, İstanbul, 1997. 2. IES, The L ght ng Handbook, 10th Ed t on, ISBN 978-087995-241-9, USA, 2011. 3. SİREL, Ş., Aydınlığın N tel ğ http://www.yfu.com/ booklet-4.htm. 4. ÜNVER, R., İç Mekandak Gölgeler n Düzenlenmes, Tasarım, ISSN: 1300-7351, Sayı 110, ss.112-115, N san 2001. 5. ÜNVER, R., Görsel Konfor ve Aydınlatma, VI. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu, ISBN 978-605-01-0203-1, EMO Yayın No: SK/2011/6, ss.127-138, Altındağ Graf k Matbaacılık, İzm r, 24-25 Kasım 2011. 6 ÜNVER, R., Kapalı Hac mlerde Lamba Işığının Yatay Düzlemde Oluşturduğu Aydınlığın ve Aygıt Ger ver m n n Hesaplanması, YÜ M m. Fak., Ün vers te Yayın No. 223, YÜ M m Fak., Yayın No: MF- MİM 91.010, 1991. 7 ÖZTÜRK, L. D., İç M mar Aydınlatmada, Düzgün Yansıma Geometr s le Aydınlığın Denetlenmes nde Kullanılab lecek Yen B r Yöntem Öner s, Doktora Tez, YTÜ Fen B l mler Enst tüsü, 1995. 8 DIALux 4.11, Lou s Poulsen Plug- n. 9 DIALux 4.11, Arcluce Plug- n. 10 TS EN 12464-1: Işık ve Işıklandırma İş Mahaller n n Aydınlatılması - Bölüm 1: Kapalı Alandak İş Mahaller, 2009. 11 DIALux 4.11, Ph l ps Plug- n. 12 DIALux 4.11, Fagerhult Plug- n. 13 DIALux 4.11, Dextra Plug- n. (*) Bu çalışma, 21-22 Kasım 2013 tar hler nde İzm r de gerçekleşt r len, TMMOB Elektr k Mühend sler Odası İzm r Şubes le Aydınlatma Türk M ll Kom tes n n b rl kte düzenled ğ VII. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu nda sunulmuştur (EMO Yayın No: SK/2013/552). 132 Yeni.makale.indd 10 13.03.2014 09:59