T.C. KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ARA TIRMA ve E T M GENEL MÜDÜRLÜ Ü TÜRK YE DE TUR ZM E T M : KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ÖRNE UZMANLIK TEZ

T.C. KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ARA TIRMA ve E T M GENEL MÜDÜRLÜ Ü TÜRK YE DE TUR ZM E T M : KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ÖRNE UZMANLIK TEZ Bülent AYDEM R MART - 2008 ANKARA

T.C. KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ARA TIRMA ve E T M GENEL MÜDÜRLÜ Ü TÜRK YE DE TUR ZM E T M : KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ÖRNE UZMANLIK TEZ Bülent AYDEM R Tez Dan man Genel Md.Yrd.V. Dr. eyda ODABA I MART- 2008 ANKARA

Bülent AYDEM R taraf ndan haz rlanan TÜRK YE DE TUR ZM E T M : KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I ÖRNE adl bu tezin Uzmanl k Tezi olarak uygun oldu unu onaylar m. Dr. eyda ODABA I (Dan man) Bu çal ma, jürimiz taraf ndan oy birli i / oy çoklu u ile Kültür ve Turizm Uzman Tezi olarak kabul edilmi tir. Ad ve Soyad mzas Ba kan : Üye :...... Üye : Üye :...... Üye :... Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanl Kültür ve Turizm Uzman Yard mc lar n n Uzmanl k Tezlerini Haz rlarken Uyacaklar Yaz m Kurallar Yönergesiyle belirlenen tez yaz m kurallar na uygundur.

SINAV YETERL K KOM SYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanl k tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davran ilkelerine uygun olarak toplan p sundu umu; ayr ca, bu kural ve ilkelerin gere i olarak, çal mada bana ait olmayan tüm veri, dü ünce ve sonuçlar and m ve kayna n gösterdi imi beyan ederim../../2008 Bülent AYDEM R Kültür ve Turizm Uzman Yard mc s

ÖNSÖZ Turizm sektörü ekonomide hizmetler sektörünün bir alt sektörü olarak kabul edilmektedir ve her geçen gün daha fazla insan turizm hareketlili ine katk da bulunarak ziyaret ettikleri yerlerde mal ve hizmet talebinde bulunmaktad r. 1980 li y llardan itibaren turizm sektöründe ivme kazanan ülkemiz, son on y lda dünya ülkeleri aras nda daha fazla tan nan ve turistlerin tercih etti i destinasyonlardan biri haline gelmi tir. Tercih edilmesindeki ba l ca sebeplerden biri rakiplerine göre daha dü ük fiyatlarla hizmet ile sunumuna verdi i önemdir ve bu nedenle ülkemiz son y llarda ortalama yirmi milyonun üzerinde turisti a rlamaya ba layarak turizmin ekonomi içerisindeki pay n önemli bir oranda art rm t r. Ancak, ülkemizin turizmden elde etti i gelir düzeyinin korunmas ve art r lmas sunulan hizmetin kalitesinin rakip ülkeler ile yar abilecek düzeyde olmas yla sa lan labilir. Bu çal mada Türkiye de turizm e itiminde yer alan aktörler incelenerek Kültür ve Turizm Bakanl n n turizm e itimindeki katk s ara t r lm t r. Bu çal man n yap lmas nda gösterdikleri kolayl klardan dolay Say n Ali ELG N e, çal man n gerçekle tirilmesindeki desteklerinden dolay Say n Faruk DA TANO LU na, Say n Nermin ÖZKAN a, Say n Nursin NAMLI ya, Say n lhan AVCI ya, Say n Solmaz BAYBURT a, Say n Mücella KAHVEC ye, Say n Ülkü A BABA ya, Say n sa YAYLA ya, Say n U ur BERBER e, Say n Deniz DA ISTAN a, Say n Fatma EN e, çal man n haz rlanmas süresince yard m ve desteklerini esirgemeyen tez dan man m Dr. eyda ODABA I na, te ekkürlerimi sunuyorum. i

Ç NDEK LER Sayfa No: ÖNSÖZ... i Ç NDEK LER... ii KISALTMALAR CETVEL...v EK L ve TABLOLAR CETVEL... vii G R...1 BÖLÜM I TUR ZM ve TUR ZM E T M 1.1. TUR ZM ve TÜRK YE EKONOM S NDEK YER... 3 1.1.1. Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri...4 1.2. E T M ve TUR ZM E T M...10 1.2.1. E itim...10 1.2.2. Turizm E itimi...11 1.3. KALKINMA PLANLARINDA TUR ZM E T M...12 1.3.1. Birinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1963 1967)...12 1.3.2 kinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1968 1972)...12 1.3.3. Üçüncü Be Y ll k Kalk nma Plan (1973 1977)...13 1.3.4. Dördüncü Be Y ll k Kalk nma Plan (1979 1983)...13 1.3.5. Be inci Be Y ll k Kalk nma Plan (1985 1989)...14 1.3.6. Alt nc Be Y ll k Kalk nma Plan (1990 1994)...14 1.3.7. Yedinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1996 2000)...15 1.3.8. Sekizinci Be Y ll k Kalk nma Plan (2001 2005)...15 1.3.9. Dokuzuncu Kalk nma Plan (2007 2013)...15 1.4. TUR ZM URASI KARARLARINDA TUR ZM E T M...16 1.4.1. Birinci Turizm uras Kararlar nda Turizm E itimi...16 1.4.2. kinci Turizm uras Kararlar nda Turizm E itimi...17 1.5. TÜRK YE TUR ZM STRATEJ S 2023 TE TUR ZM E T M...18 ii

BÖLÜM II TÜRK YE DE TUR ZM E T M 2.1. ÖRGÜN TUR ZM E T M...19 2.1.1. Ortaö retim Düzeyinde Turizm E itimi...20 2.1.1.1. Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri...21 2.1.1.2. Anadolu A ç l k Meslek Liseleri...24 2.1.1.3. Anadolu Meslek Liseleri...24 2.1.2. Yüksekö retim Düzeyinde Turizm E itimi...24 2.1.2.1. Ön Lisans Düzeyinde Turizm E itimi...25 2.1.2.2. Lisans Düzeyinde Turizm E itimi...26 2.1.2.3. Lisansüstü Düzeyde Turizm E itimi...31 2.2. YAYGIN TUR ZM E T M...33 2.2.1. Milli E itim Bakanl Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri...33 2.2.1.1. Turizm E itim Merkezleri (TUREM)...33 2.2.1.2. Yeti kinler Otelcilik ve Turizm E itim Merkezleri (YOTEM)...35 2.2.2. Kültür ve Turizm Bakanl Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri...36 2.2.2.1. Yayg n Mesleki Turizm E itimi...39 2.2.2.1.1.Yöneticileri E itici Olarak Yeti tirme Kursu...39 2.2.2.1.2. Sosyal Davran lar Semineri...40 2.2.2.1.3. ba E itimi Kurslar...42 2.2.2.1.3.1. Önbüro Bran...43 2.2.2.1.3.2. Kat Hizmetleri Bran...44 2.2.2.1.3.3. Yiyecek Üretimi Bran...45 2.2.2.1.3.4. Yiyecek ve çecek Servisi Bran...45 2.2.2.1.4. Ev Pansiyonculu u Kurslar...46 2.2.2.2. Uluslararas Turizm E itimi...47 2.2.2.3. Profesyonel Turist Rehberli i E itimleri...48 2.2.2.3.1. Rehberlikte Uzmanla ma E itimleri (RUE)...51 2.2.2.4. Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri...62 iii

BÖLÜM III KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI I TUR ZM E T M FAAL YETLER 3.1. ARA TIRMANIN AMACI ve ÖNEM...63 3.2. ARA TIRMANIN SINIRLILIKLARI...64 3.3. ARA TIRMANIN YÖNTEM...65 3.4. ARA TIRMA EVREN ve ÖRNEKLEM...65 3.5. VER TOPLAMA TEKN KLER...66 3.6. ARA TIRMA BULGULARININ SUNULMASI...66 3.6.1. Kültür ve Turizm Bakanl Yayg n Mesleki Turizm E itimi Seminer ve Kurslar...66 3.6.1.1. Yöneticileri E itici Olarak Yeti tirme Kurslar...66 3.6.1.2. Sosyal Davran lar Semineri...69 3.6.1.3. ba E itimi Kurslar...73 3.6.1.3.1. Önbüro...73 3.6.1.3.2. Kat Hizmetleri...76 3.6.1.3.3. Yiyecek Üretimi...79 3.6.1.3.4. Yiyecek ve çecek Servisi...82 3.6.1.4. Ev Pansiyonculu u...85 3.6.2. Uluslararas Turizm E itimi...88 3.6.3. Profesyonel Turist Rehberli i E itimleri...96 3.6.4. Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri...98 SONUÇ ve ÖNER LER...105 KAYNAKÇA...112 EKLER..119 ÖZET 122 SUMMARY...123 iv

KISALTMALAR CETVEL AB ABD AIEST ARO DTÖ GAP GSMH HEM ILO ISCO RO KE KKTC KTB MEB MEGEP MEM MYO ÖSYM OTEM OTE EM RUE TDK : Avrupa Birli i : Amerika Birle ik Devletleri : Uluslararas Turizm Uzmanlar Birli i : Antalya Rehberler Odas : Dünya Turizm Örgütü : Güneydo u Anadolu Projesi : Gayri Safi Milli Has la : Halk E itim Merkezleri : Uluslararas Çal ma Örgütü : Uluslararas Standard Meslek S n fland rma Sistemi : stanbul Rehberler Odas : Karadeniz Ekonomik birli i Örgütü : Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti : Kültür ve Turizm Bakanl : Milli E itim Bakanl : Mesleki E itim ve Ö retim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi : Mesleki E itim Merkezlerinde : Meslek Yüksekokulu : Ö renci Seçme ve Yerle tirme Merkezi : Otelcilik E itim Merkezi : Otelcilik, kram ve Turizm Endüstrisinde leri E itim Merkezi : Rehberlikte Uzmanla ma E itimleri : Türk Dil Kurumu v

T KA T OYO TOBB TURE S TUREM TÜ K TUROFED TÜRSAB UNDP YOTEM YÖK : Türk birli i ve Kalk nma daresi Ba kanl : Turizm letmecili i ve Otelcilik Yüksekokulu : Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i :Turizm E itim Merkezi Mezunlar n n stihdam ve Turizm Sektörü Çal anlar n n E itimi Projesi : Turizm E itim Merkezi : Türkiye statistik Kurumu : Turistik Otelciler Federasyonu : Türkiye Seyahat Acenteleri Birli i : Birle mi Milletler Kalk nma Program : Yeti kinler Otelcilik ve Turizm E itim Merkezleri : Yüksekö retim Kurulu vi

EK L ve TABLOLAR CETVEL ekil 1 Türkiye de Turizm E itimi...106 Tablo 1 Turizm statistikleri (2002 2007)... 6 Tablo 2 Ön Lisans Düzeyinde Turizm E itimi Programlar (2007 2008)...25 Tablo 3 Lisans Düzeyinde Turizm E itimi Programlar (2007 2008)...28 Tablo 4 Lisansüstü Düzeyde Turizm E itimi (2007 2008)...32 Tablo 5 Y llar ve Bölgeler tibariyle Yöneticileri E itici Olarak Yeti tirme Kurslar na Kat l m (1992 2007)...67 Tablo 6 Bölgeler tibariyle Yöneticileri E itici Olarak Yeti tirme Kurslar na Kat l m (1992 2007)...68 Tablo 7 Y llar ve Bölgeler tibariyle Sosyal Davran lar Seminerlerine Kat l m (1992 2007)...70 Tablo 8 Bölgeler tibariyle Sosyal Davran lar Seminerlerine Kat l m (1992 2007)...71 Tablo 9 Y llar ve Bölgeler tibariyle Önbüro Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...74 Tablo 10 Bölgeler tibariyle Önbüro Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...75 Tablo 11 Y llar ve Bölgeler tibariyle Kat Hizmetleri Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...77 Tablo 12 Bölgeler tibariyle Kat Hizmetleri Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...78 Tablo 13 Y llar ve Bölgeler tibariyle Yiyecek Üretimi Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...80 Tablo 14 Bölgeler tibariyle Yiyecek Üretimi Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...81 vii

Tablo 15 Y llar ve Bölgeler tibariyle Yiyecek ve çecek Servisi Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...83 Tablo 16 Bölgeler tibariyle Yiyecek ve çecek Servisi Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1992 2007)...84 Tablo 17 Y llar ve Bölgeler tibariyle Ev Pansiyonculu u Kurslar nda Belge Alan Personel Say s (1991 2007)...86 Tablo 18 Bölgeler tibariyle Ev Pansiyonculu u Kurslar nda Belge Alan Kat l mc Say s (1991 2007)...87 Tablo 19 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2000)...88 Tablo 20 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2001)...89 Tablo 21 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2002)...90 Tablo 22 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2003)...91 Tablo 23 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2004)...92 Tablo 24 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2005)...93 Tablo 25 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2006)...94 Tablo 26 Uluslararas E itim Faaliyetleri ( 2007)...95 Tablo 27 Y llar tibariyle Rehber Say lar...97 Tablo 28 Y llar tibariyle Aktif Pasif Rehber Say lar...97 Tablo 29 Y llar tibariyle Uzman Rehber Say lar (2004 2007)...98 Tablo 30 Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri (2003)...99 Tablo 31 Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri (2004)...100 Tablo 32 Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri (2005)...101 Tablo 33 Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri (2006)...102 Tablo 34 Yayg n Turizm E itimi Faaliyetleri (2007)...104 viii

G R 2007 y l nda dünyadaki toplam turist say s 846 milyon ki iye ula m t r ve Dünya Turizm Örgütü taraf ndan 2020 y l nda dünya genelindeki turist say s n n 1,56 milyar ki iye ula aca tahmin edilmektedir. Ülkemiz ise 2007 y l nda 23.341.074 ziyaretçi a rlayarak 18.487 milyar Amerikan Dolar gelir elde etmi tir. Turizm, ekonomiye olan do rudan ve dolayl katk lar nedeni ile önemli bir sektördür ve cari aç n kapat lmas nda önemli bir yer tutmaktad r. Turizm sektöründe fiyatlar n rekabet edilebilirli i ile birlikte sürdürülebilirli in önemli etkenlerinden birisi olan hizmet kalitesi ise turizm e itimi alm bireylerin sektörde çal malar yla sa lanabilir. Bu çal man n amac, Türkiye de turizm e itimi veren kurumlar ile düzeylerinin belirtilmesi ve Kültür ve Turizm Bakanl n n Türkiye de turizm e itimindeki rolünün vurgulanmas d r. Çal mada Kültür ve Turizm Bakanl n n 1967 y l nda ba lad turizm e itimi ile ilgili ayr nt l bilgiler sunulacakt r. Çal man n istatistiksel verileri ve tablolar, ara t rmac taraf ndan derlenen bilgiler temel al narak olu turulmu tur. Birinci bölümde; turizm, e itim ve turizm e itimi tan mlar, Kalk nma Planlar nda turizm e itimi ile ilgili konular ve Turizm uralar nda turizm e itimine ili kin al nan kararlar incelenecektir. Ayr ca, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 e göre turizm e itimi ile ilgili öngörülen çal malar ve turizmin Türkiye ekonomisindeki etkisi de erlendirilecektir. kinci bölümde; Türkiye de turizm e itiminin düzeyleri ile örgün ve yayg n turizm e itimi kurumlar ndaki uygulamalara yönelik bilgiler ile Kültür ve Turizm Bakanl n n turizm e itimi faaliyetleri incelenecektir. 1

Üçüncü bölümde ise, çal ma sonucunda Kültür ve Turizm Bakanl n n turizm e itimi faaliyetlerine ili kin bulgular ve öneriler yer alacakt r. 2

BÖLÜM I TUR ZM ve TUR ZM E T M 1.1. TUR ZM ve TÜRK YE EKONOM S NDEK YER Turizm, devaml olarak ya anan yer d nda tüketici olarak tatil, dinlenme, e lence, kültür vb. ihtiyaçlar n giderilmesi amac yla yap lan seyahat ve geçici konaklama hareketleridir (Sezgin, 1995: 4). Tan mdan da anla ld üzere, bir faaliyetin turizm olarak tan mlanabilmesi için sürekli ikametgâh n d nda olmas, geçici olmas, tatil, dinlenme, e lence, kültür vb. ihtiyaçlar n giderilmesine yönelik olmas, bir mal veya hizmetin tüketiliyor olmas ve bu gezinin sonucunda kal c ikametgâha dönülüyor olmas gerekmektedir. Turizm, bireylerin bo zamanlar n ve tasarruflar n nas l kullan lacaklar na ili kin ekonomik bir kararla ba layan ve yat r m, tüketim, istihdam, ihracat ve kamu gelirleri gibi birçok ekonomik yönü bulunan sosyoekonomik bir olayd r (Kozak, Nazmi ve di., 2001: 8). Türk Dil Kurumu ise turizmi iki farkl ekilde tan mlam t r: 1. Dinlenmek, e lenmek, görmek ve tan mak gibi amaçlarla yap lan gezi. 2. Bir ülkeye veya bir bölgeye turist çekmek için al nan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin, yap lan çal malar n tümü (Türk Dil Kurumu (TDK) Türkçe Sözlük, 1998: 2253). Yukar daki tan mlardan da anla ld üzere, turizm, insanlar n gerçekle tirdi i faaliyetleri ve devletlerin ülkelerini tan n r ve cazip k lmak amac yla gerçekle tirdi i faaliyetleri kapsamaktad r.

Turizm Terimleri Sözlü ü ne göre turizm As l ikametgâh d ndaki ba ka bir yere e lence, tatil, ziyaret, spor, toplant, i, ö renim, sa l k vb. amaçlarla seyahat etmenin do urdu u olaylar n bütünüdür (Turizm Terimleri Sözlü ü, 1999: 233). Sar ya göre turizm, insanlar n bulundu u yer d nda devaml yerle memek üzere i, merak, din, sa l k, spor, dinlenme, e lence, kültür, deneyim kazanma vb. amaçlarla veya dost ve akraba ziyareti, kongre ve seminerlere kat lmak gibi nedenlerle ki isel veya toplu olarak yapt klar seyahat olarak tan mlanmaktad r (Sar, 2001: 8). Hareket ve geri dönü olay, turizm ve turistik kelimelerinin anlamlar n aç klamaya, tan mlamaya çal rken dikkat edilecek ilk unsurdur. Di er bir ifadeyle turizm faaliyetinde devaml kal a dönü meyen bir gezme, gidilen yerde geçici bir kal ve sonra devaml ikamet yerine dönü söz konusudur (Sezgin, 1995: 3). Elgezdi (2003: 4) ye göre turizm, dinlence ya da i amaçl olarak bir yerden yola ç karak belli bir destinasyona yönelen bir insani faaliyettir ve ba lang çtan itibaren sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik ö elerin bir bütünüdür ve bu tan m aç s ndan bak ld nda, ekonomik bir amaç olmadan ya an lan yerden ç karak ba ka bir yerdeki bir i in yap lmas amac ile yap lan seyahat de turizm kapsam ndad r. Uluslararas Turizm Uzmanlar Birli i (AIEST - Association International d Experts Scientifigues du Tourisme) turizmi; yabanc lar n seyahat ve geçici veya devaml asli kazanç, yerle me amac na dönü ememek kayd yla konaklamalar ndan do an ili kilerin veya olaylar n tümü olarak tan mlamaktad r (Toskay, 1978: 25). 1.1.1. Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ekonomide sektörler sanayi, tar m ve hizmetler olmak üzere üç grupta de erlendirilmektedir. Emek yo un bir sektör olan turizm, hizmetler sektörü içinde bir alt sektör olarak kabul edilmektedir (Türkmen, 2000: 4) ve çal an bireylerin performans sektörün geli imini etkilemektedir. Bu kapsamda, mesleki turizm 4

e itimi, e itimi talep edenler ile e itimin ç kt lar ndan faydalananlar n ihtiyaçlar n kar lamal, kullan lan program ve materyaller güncelle tirilerek yenilenmeli, kazand r lacak bilgi ve beceriler uygulama ile desteklenerek peki tirilmeli ve talebe/i in gereklerine uygun programlar düzenlenmelidir. Sektörün talebine uygun olarak geli tirilen programlar ile yeti tirilen turizm sektörü çal anlar, hizmet kalitesini yükseltece inden turizmden elde edilen kazanç ve turizm gelirlerinin ülkemiz ekonomisindeki pay artacakt r. Hizmet endüstrisi olan turizmde temel ö e insand r. nsan n insana hizmeti söz konusudur. Hizmet nitelikli eleman ile gerçekle tirildi inde kaliteli olmaktad r. Nitelikli eleman ise mesleki e itim ile yeti tirilir (Güzel, 2006: 228 229). Hizmet kalitesi, turizmde altyap, tesis ve yatak say s kadar önemli unsurlardan biridir. Tüketici kimi zaman ald hizmeti, bu hizmeti sat n ald ki ilerle bütünle tirmektedir (Tuyluo lu, 2003: 2). E itimli insanlardan olu an turizm sektörü, sürdürülebilir turizme katk sa lamaktad r. Bu durum ise gelecek ku aklar n turizmden yararlanmas n sa lamakta ve ülkenin uluslararas pazarda rekabet gücünü yükseltmektedir. Turizmin içinde yer ald H ZMETLER sektörü, dünyada en h zl geli en sektörlerden biridir ve tüm dünyada katma de erinin en yüksek oldu u, bütün sektörlere do rudan ya da dolayl olarak istihdam sa lad ve gelece e yönelik istihdam olana n n en fazla oldu u kabul edilen sektördür (Odaba, 2002: 471) Turizm sektörü h zl geli en sektörlerden biri olmas n n yan nda, günlük ya am n da en çok ve en h zl etkiledi i sektör olarak kar m za ç kmaktad r. Kitle ileti im araçlar ve internetin kullan m n n artmas, dünya üzerindeki olumlu veya olumsuz geli melerin k sa bir süre içerisinde, dünyan n di er ucunda bilinmesini beraberinde getirmi tir. Bu durum, bir ülkede gerçekle en herhangi bir olumsuz olay n o ülkeye olan talebin ve seyahatlerde tercih edilmesinin azalmas na neden olmaktad r. Örne in, ülkemizde 2005 te Manyas ta 1800 hindinin ölmesi ile ortaya ç kan ku gribi vakas, tüm dünyada birkaç gün içerisinde ö renilmi ve ard ndan 5

ülkemize gelen turist say s ile buna ba l olarak turizmden elde edilen gelir azalm t r. Tablo 1 Turizm statistikleri (2002 2007) Y llar Turist Gelirdeki Ki i Ba Turist Say s Say s ndaki Turizm Geliri De i im Harcama (Ki i) De i im (Milyar $) (%) ($) (%) 2002 13.256.028 14,09 11.901 18,22 697,3 2003 14.029.558 5,84 13.203 10,94 702,5 2004 17.516.908 24,86 15.888 20,33 705,8 2005 21.124.886 20,60 18.154 14,26 678,7 2006 19.819.833-6,18 16.850-7,18 651,3 2007 23.341.074 17,77 18.487 9,71 679 Kaynak: Tablo Kültür ve Turizm Bakanl, Yat r m ve letmeler Genel Müdürlü ü nün http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b81939fd5b60af AFFDE13C621852F44 internet adresindeki verilerden derlenerek olu turulmu tur. 2002 y l nda ülkemizi, 2001 y l na göre % 14,09 luk art la, 13.256.028 yabanc ziyaret etmi tir. 2002 y l nda Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler s ralamas na göre Almanya 3.481.671 ziyaretçi say s ile ilk s rada yer alm t r. 2002 y l nda ülkemizi ziyaret eden yabanc ziyaretçilerin % 26,26 s n Alman ziyaretçiler olu turmu tur. 1.037.507 ziyaretçi say s ile ngiltere ikinci s rada yer alm ve toplam ziyaretçilerin %7,83 lük k sm n olu turmu tur. 946.511 ziyaretçi ile Rusya Federasyonu üçüncü s rada yer alm ve toplam içinde %7,14 lük bir paya sahip olmu tur. Rusya Federasyonu nu Hollanda, Bulgaristan, Fransa, ran, Avusturya, Belçika ve Yunanistan izlemi tir. Dünyadaki toplam turist say s 2001 y l nda 692,7 Milyon ki i, 2002 y l nda ise 714,6 Milyon ki idir ve 2001 y l na göre % 3,16 artm t r. Türkiye nin 2002 y l nda dünya turizmi içindeki pay % 1.8 olmu ve turizm gelirleri % 18,22 oran nda artarak 11,9 milyar Amerikan Dolar na ula m t r. Turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay 2002 y l nda % 33,9 ve Gayri Safi Milli Hâs la (GSMH) içindeki pay % 6,6 olmu tur. 2002 y l nda yabanc ba na ortalama turizm harcamas 697,3 Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir 6

(http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 2003 y l nda ülkemizi, 2002 y l na göre %5,84 lük art la, 14.029.558 yabanc ziyaret etmi tir. Ancak bu rakam, Devlet statistik Enstitüsü (D E) nün yay nlad 2003 y l ziyaretçi say s ndan farkl d r. Kültür ve Turizm Bakanl 2002 ve 2003 y llar nda yeni aç lan stanbul Sabiha GÖKÇEN Hava S n r Kap s ile Zeytinburnu, Haydarpa a ve Mu la Turgutreis Deniz S n r Kap lar ndan gelen bilgileri de ziyaretçi say lar na dâhil etmi tir. 2003 y l nda Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülke s ralamas na göre Almanya 3.332.451 ziyaretçi say s ile 2002 y l nda oldu u gibi yine ilk s rada yer alm t r. Alman ziyaretçilerin toplam ziyaretçiler içindeki pay % 23,75 olmu tur. 1.281.407 ziyaretçi say s ile Rusya Federasyonu ikinci s rada yer alm ve toplam içindeki pay % 9,13 olmu tur. 1.091.404 ziyaretçi ile ngiltere üçüncü s rada yer alm t r. ngiltere nin toplam içindeki pay % 7,78 olarak gerçekle mi tir. ngiltere yi Bulgaristan, Hollanda, ran, Fransa, Yunanistan, Avusturya, srail, Belçika ve Ukrayna izlemi tir. 2003 y l nda dünyada dola an turist say s 694 milyon ki i olmu ve bir önceki y la göre % -1,2 oran nda azalm t r. Türkiye nin 2003 y l nda dünya turizmi içindeki pay % 2 olmu tur. 2003 y l nda Türkiye ye gelen ziyaretçi say s, Irak krizine ra men % 5,84 lük art göstermi tir. 2003 y l turizm gelirleri bir önceki y la göre % 10,94 oran nda artarak 13.203 milyar Amerikan Dolar olarak gerçekle mi ve turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay % 28,2, GSMH içindeki pay ise % 5,5 olmu tur. 2002 y l Dünya Turizm gelirleri ise bir önceki y la göre % 3,2 oran nda artarak 474 milyar Amerikan Dolar olmu tur. Ülkemizin 2003 y l nda dünya turizm gelirleri içindeki pay % 2,8; 2003 y l nda yabanc ba na ortalama harcama ise 702,5 Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir (http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 2004 y l nda ülkemizi ziyaret eden yabanc say s 2003 y l na göre % 24,86 art ile 17.516.908 olmu tur. Ancak, bu rakam 2003 y l nda oldu u gibi 2004 te de stanbul Sabiha GÖKÇEN Hava S n r Kap s ile Zeytinburnu, Haydarpa a ve Mu la Turgutreis Deniz S n r Kap lar ndan gelen bilgilerin de Kültür ve Turizm Bakanl 7

verilerindeki ziyaretçi say lar na dâhil edilmesi nedeni ile D E nin yay nlad ziyaretçi say s ndan farkl gerçekle mi tir. 2004 y l nda Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler s ralamas na göre Almanya 3.983.899 ziyaretçi say s yla ilk s rada yer alm ve toplam ziyaretçi say s içindeki pay % 22,74 olarak gerçekle mi tir. 1.605.006 ziyaretçi say s ve toplam içindeki % 9,16 l k oran ile Rusya Federasyonu ikinci s rada yer alm t r. 1.387.808 ziyaretçi say s ile ngiltere üçüncü s rada yer alm ve toplam içindeki pay % 7,92 olarak gerçekle mi tir. ngiltere yi Bulgaristan, Hollanda, ran, Fransa, Yunanistan, Avusturya, Belçika, Azerbaycan, talya, srail, Ukrayna ve Amerika Birle ik Devletleri izlemi tir. 2004 y l nda turizm gelirleri bir önceki y la göre % 20,33 oran nda artarak 15,9 milyar Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir. 2004 y l nda turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay % 25,2, GSMH içindeki pay ise % 5,3 olmu tur. 2004 y l nda yabanc ba na ortalama harcama ise 705,8 Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir (http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 2005 y l nda ülkemizi 2004 y l na göre % 20,6 l k art ile 21.124.886 yabanc ziyaret etmi tir. 2005 y l nda Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler s ralamas na göre Almanya 4.243.584 ziyaretçi say s ile birinci s rada yer alm t r ve toplam ziyaretçi say s içerisinde % 20,09 luk bir paya sahip olmu tur. 1.864.682 ziyaretçi say s ile Rusya Federasyonu ikinci s radad r ve % 8.83 lük bir paya sahip olmu tur. 1.757.843 ziyaretçi ile ngiltere üçüncü s rada yer alm t r ve toplam ziyaretçiler içinde pay % 8,32 olarak gerçekle mi tir. ngiltere yi Bulgaristan, Hollanda, ran, Fransa, Yunanistan, Belçika, Avusturya, ABD, Azerbaycan, sveç, talya, srail, Ukrayna ve Gürcistan izlemi tir. 2005 y l nda turizm gelirleri bir önceki y la göre % 14.26 oran nda artarak 18.154 milyar Dolar olarak gerçekle mi tir. 2005 y l nda turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay % 24,8 ve GSMH içindeki pay % 5 olmu tur. 2005 y l nda yabanc ba na ortalama harcama ise 678,7 Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir. (http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 8

2006 y l nda 2005 y l na göre % 6,18 lik bir azal la 19.819.833 yabanc ülkemizi ziyaret etmi tir. 2006 y l nda Türkiye ye en çok ziyaretçi gönderen ülkeler s ralamas na göre Almanya 3.762.475 ziyaretçi say s ve toplam içindeki % 18,98 lik oran ile ilk s rada yer alm t r. 1.853.442 ziyaretçi say s ve % 9,35 lik oran ile Rusya Federasyonu ikinci s rada, 1.678.845 ziyaretçi say s ve toplam ziyaretçiler içindeki % 8,47 lik oran ile ngiltere üçüncü s rada yer alm t r. ngiltere yi Bulgaristan, Hollanda, ran, Fransa, Gürcistan, ABD, Ukrayna, Belçika, Avusturya, Yunanistan, talya ve Azerbaycan izlemi tir. 2006 y l turizm gelirleri bir önceki y la göre % 7,18 oran nda azalarak 16.850 milyar Amerikan Dolar na gerilemi tir. 2006 y l nda turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay % 19,8 ve GSMH içindeki pay % 4,2 olarak gerçekle mi tir. 2006 y l nda yabanc ba na ortalama harcama ise 651,3 Amerikan Dolar olarak gerçekle mi tir. (http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 2007 y l nda ülkemizi ziyaret eden yabanc say s 2006 y l na göre % 17,77 lik bir art ile 23.341.074 olmu tur. 2007 y l nda ülkemize en çok ziyaretçi gönderen ülkeler s ralamas nda Almanya 4.148.252 ziyaretçi say s ve % 17,77 lik bir oranla ilk s rada yer alm t r. Rusya Federasyonu 2.465.481 ziyaretçi say s ile ikinci s rada yer al rken toplam ziyaretçi say s içindeki pay % 10,56 olmu tur. ngiltere % 8,21 lik paya denk gelen 1.916.015 ziyaretçi ile üçüncü s radad r. ngiltere yi Bulgaristan, ran, Hollanda, Fransa, Amerika Birle ik Devletleri (ABD), Gürcistan, Ukrayna, Belçika, talya, srail, Avusturya ve Yunanistan izlemektedir. 2007 y l nda turizm geliri 2006 y l na göre % 9,71 lik art la 18.487 milyar Amerikan Dolar olmu ve turizm gelirlerinin ihracat gelirleri içindeki pay % 17,3 olarak gerçekle mi tir. Yabanc ba na ortalama harcama ise 2007 y l nda 679 Amerikan Dolar olmu tur. (http://www.kultur.gov.tr/yatirimlar/belgegoster.aspx?f6e10f8892433cff2b 81939FD5B60AFAFFDE13C621852F44, 20.02.2008). 2002 2007 y llar aras nda Alman turistler ülkemizi ziyaret eden yabanc lar aras nda ilk s rada yer alm t r. 2002 y l nda ikinci s rada yer alan ngiltere, 2003 y l nda yerini Rusya ya b rakarak üçüncü s raya gerilemi tir. 2003 y l ndan itibaren 9

ülke s ralamalar nda bir de i iklik ya anmam ve ilk üç s ran n Almanya, Rusya ve ngiltere eklinde oldu u görülmü tür. Di er bir geli me, ABD den gelen ziyaretçi say s nda 2005 y l ndan itibaren art olmas d r. ncelenen 2002 2007 döneminde 2006 y l d nda kalan tüm y llarda Türk turizmine yönelik verilerde art oldu u görülmü tür. Ülkemizin son y llarda elde etti i turizm gelirinin GSMH ye oran ve cari aç n kapanmas yönündeki katk lar göz önüne al nd nda; turizmin Türkiye ekonomisinde oynad rol daha belirgin olarak ortaya ç kmakta ve önemli bir gelir kayna olan turizmde, istikrarl ve sürdürülebilir bir yap n n olu turulmas gere i bir kez daha ortaya ç kmaktad r. Ancak istikrarl ve sürdürülebilir bir turizm; hizmetin kaliteli sunulmas, hizmetin kaliteli sunulmas ise sektörün gereksinim duydu u personelin örgün ve yayg n e itim süreçlerinden geçirilmesi ile sa lanabilecektir. 1.2. E T M ve TUR ZM E T M 1.2.1. E itim E itim kavram n n tan mlar na bak ld nda farkl l klar görülmektedir. Türk Dil Kurumu na göre e itim; Belirli bir bilim dal veya sanat kolunda yeti tirme, geli tirme ve e itme i i olarak tan mlanmaktad r (TDK Türkçe Sözlük, 1998: 677). Sar ya göre e itim bireylerin ya ant lar yolu ile davran de i ikli i kazand rma i idir ve bir ömür boyu sürer. E itim geni anlamda dü ünüldü ünde, insan n do umu ile ba lar (Sar, 2001: 11). Birey ilk e itimini ailesinden al r daha sonra okul süreci ba lar ancak okul hayat bitti inde de ö renme süreci devam eder. Ertürk (1972) ten aktaran Gündelen (1996: 16) e göre e itim; ki inin davran nda kendi ya ant s yoluyla ve kas tl olarak de i iklikler yapt bir süreçtir. Bu tan mdan da anla laca gibi e itim, ömür boyu süren bir süreçtir. 10

1.2.2. Turizm E itimi Hazar, turizm e itimini örgün ve yayg n e itim boyutlar nda ele alm t r ve ona göre turizm e itimi insanlarda davran de i ikli i olu turma çabas d r (Hazar, 2002: 67). Bu çaba sonucunda turizm sektörünün ihtiyaç duydu u nitelikli i gücü ve i letmeci ortaya ç kacak ayr ca toplum turizm konusunda bilinçlenecektir. Türkiye Turizm Stratejisi ne göre ise turizm e itimi, turizm kaynaklar n n fark na var lmas na, korunmas na ve ülke ekonomisine turizmin katk s n n en üst seviyeye ç kar lmas na yöneliktir (Türkiye Turizm Stratejisi, 2007: 16). Sar (2001: 11) n n Sezgin ve Acar dan aktard na göre turizm e itimi; turizm olgusu ve turizm ekonomisinin ilgili ki ilere ö retilmesi için yap lan çal malard r. Turizm e itimi, turizm sektöründe rol oynayan veya oynayacak olan ki ilere verilen e itimdir. Turizm e itiminin amac, turizm sektörünün ihtiyaç duydu u nitelikli personeli yeti tirmektir. Turizm sektörünün sorunlar n n ba nda e itimli personelin say s n n azl gelmektedir. Birdir (2002: 495) in ara t rmas na göre, dört y ll k turizm ve otel i letmecili i okuyan birçok ö renci e itimlerini tamamlad ktan sonra turizm sektöründe çal mamaktad r. Bu ö renciler turizm yerine sanayi, bankac l k veya kamu sektöründeki i lerde çal may tercih etmektedirler Turizm e itiminin amaçlar turizm sektörüne nitelikli eleman yeti tirmek, e itim yoluyla teori ve uygulama aras nda ba lant kurmak, turizm endüstrisinin geli mesine katk da bulunmak, turizmin ekonomik kalk nmadaki yerini ve önemini kavratmak, turizme ilgiyi art rmak, turizm sektöründe çal anlara mesleki bir formasyon kazand rmak, vatanda ta olumlu bir turizm bilinci yaratmak olarak özetlenebilir (Sezgin, 1984: 49). 11

Yukar da belirtilen tan mlara göre turizm e itimi, dar anlamda nitelikli i gücünün yeti tirilmesini geni anlamda ise tüm toplumun turizm ve turizmin kalk nmaya katk s konusunda bilinçlendirilmesini kapsayan bir süreç olarak tan mlanabilir. 1.3. KALKINMA PLANLARINDA TUR ZM E T M 1.3.1. Birinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1963 1967) 1963 1967 y llar n kapsayan Birinci Be Y ll k Kalk nma Plan nda turizm e itimi; turizm personelinin e itimi ve turistik eserlerin e itim yoluyla tan t lmas ve benimsetilmesi olarak ele al nm t r (Devlet Planlama Te kilat, 1963: 428). Türkiye nin içinde bulundu u durumda nitelikli turizm personeli eksikli i o y llarda görülmü ve buna yönelik tedbirler al nmaya çal lm t r. Ayr ca ülkemizin kültürel varl klar n n örgün ve yayg n e itimde tan t lmas yolu ile bir bilincin olu turulmas hedeflenmi tir. 1.3.2. kinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1968 1972) 1968 1972 y llar aras ndaki dönemi kapsayan kinci Be Y ll k Kalk nma Plan nda madencilik ve turizm alanlar kalk nmada önemli alanlar olarak gösterilmi tir. Turizm e itimi alan nda çok ba l l k vurgulanarak çe itli kamu kurulu lar taraf ndan yürütülen turizm e itimi ve ö retimi çal malar nda koordinasyonun sa lanmas amac yla Turizm E itimi ve Ö retimi Millî Merkezi kurulaca ifade edilmi tir (DPT, 1967: 601). 12

1.3.3. Üçüncü Be Y ll k Kalk nma Plan (1973 1977) 1973 1977 y llar aras ndaki dönemi kapsayan Üçüncü Be Y ll k Kalk nma Plan nda, kurulacak tesislerdeki nitelikli personel ihtiyac na ve bu hususta yap lmas gerekenlere de inilmi tir. Ayr ca, yayg n mesleki turizm e itimine yönelik tedbirler al naca ve e itimli turizm çal anlar n n y l boyunca istihdam n sa lay c çal malar yap laca belirtilmi tir. Üçüncü Plan döneminde, kurulmas öngörülen tesislerin yeti mi personel ihtiyac n n 27.000 ki i olaca öngörülmü ve personel yeti tirilmesi ile personelin istihdam için gerekli olanaklar n sa lanmas için yeni bir program haz rlanaca belirtilmi tir (DPT, 1973: 619). Turistik konaklama tesislerinde personel e itiminin ba ar ya ula t r lmas gayesiyle, e itimin beceri e itimine dönü mesinin sa lanmas na yönelik çal malar yap laca ve konaklama tesislerinde resmi e itim görmü personel istihdam n sa laman n yan nda bu personelin y l boyunca istihdam n sa lay c tedbirlerin de al naca belirtilmi tir (DPT, 1973: 620). 1.3.4. Dördüncü Be Y ll k Kalk nma Plan (1979 1983) Dördüncü Be Y ll k Kalk nma Plan 1979 1983 y llar aras nda uygulanm ve mesleki e itim ilkeleri do rultusunda turizm e itiminin yeniden gözden geçirilmesi ihtiyac na de inilmi tir. Turizm e itimi ile ilgili kurulu lar aras ndaki e güdümün ise Turizm ve Tan tma Bakanl taraf ndan sa lanmas kararla t r lm t r (DPT, 1979: 432). Ayr ca, planda turizm e itiminin yayg nla t r lmas na yönelik çal malar yap lmas gereklili ine de inilmi tir (DPT, 1979: 660). 13

1.3.5. Be inci Be Y ll k Kalk nma Plan (1985 1989) 1985 1989 aras dönemi kapsayan Be inci Be Y ll k Kalk nma Plan nda genel olarak e itimle ilgili çal malara yer verilmi, turizm e itimi ile ilgili özel bir hüküm veya çal madan söz edilmemi tir. Planda e itim ve ö retimin hayata dönük olmas gereklili i vurgulanarak ilerlemenin gerektirdi i insan gücünün yeti tirilmesi ve e itim sisteminin her kademesinde niteli in yükseltilmesinin esas oldu u ifade edilmi tir (DPT, 1985: 2). 1.3.6. Alt nc Be Y ll k Kalk nma Plan (1990 1994) 1990-1994 aras dönemi kapsayan Alt nc Be Y ll k Kalk nma Plan nda turizm sektörüne ayr lan kamu kaynaklar n n öncelikle e itim ve teknik altyap n n geli tirilmesine tahsis edilece i belirtilmi tir (DPT, 1989:352). Ayr ca turizm e itiminde orta ö retim boyutunda ve mesleki turizm e itimi boyutunda düzenlemelere yer verilmi tir. lk düzenleme turizm sektörüne do rudan veya dolayl olarak hizmet veren ki ilerin say lar n n art r lmas ve e itim ile bilgi ve becerilerinin art r lmas na (DPT, 1989: 282), ikinci düzenleme ise mesleki ve teknik e itimde endüstri meslek liseleri ile otelcilik ve turizm meslek liselerine a rl k verilerek k z meslek liselerinin fonksiyonel hale getirilip geli tirilmesine yöneliktir (DPT, 1989: 292). Ayr ca, planda ara kademe vas fl insan gücü yeti tiren meslek yüksekokullar ile meslek liselerinin ili kilendirilmesine yönelik çal malar ile turizmin de içinde yer ald çe itli alanlarda düzenlemeler yap laca belirtilmi tir (DPT, 1989: 298). Turizm e itimi ile ilgili olarak orta ö retim düzeyinde çal malar yap lmas ve bu 14

sayede ara kademede nitelikli personel yeti tirilmesine yönelik çal malar n gerçekle tirilmesi kararla t r lm t r. 1.3.7. Yedinci Be Y ll k Kalk nma Plan (1996 2000) 1996 2000 y llar aras ndaki dönemi kapsayan Yedinci Be Y ll k Kalk nma Plan nda e itimin söz konusu Plan döneminde en önemli sektör olaca belirtilmi tir (DPT, 1996: 27). Turizm e itimi alan nda ise e itimli personel yeti tirilmesine önem verilece i belirtilerek e itim, bilim-ara t rma, turizm ve çevre sektörlerinin artan önemi göz önüne al narak bu alanlarda nitelikli personel yeti tirilmesine a rl k verilecektir (DPT, 1996: 29) ifadesi yer alm t r. 1.3.8. Sekizinci Be Y ll k Kalk nma Plan (2001 2005) Sekizinci Be Y ll k Kalk nma Plan döneminde turizm e itiminde mesleki belgelendirme sistemine geçilememi olmas n n hizmet kalitesini etkiledi i belirtilmi ve turizm e itimi ve kalitesinde standardizasyon, verimlilik ve i kalitesinin geli mesini ve istihdam için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini sa layacak belgelendirme sistemi getirilece ine de inilmi tir (DPT, 2000: 167). 1.3.9. Dokuzuncu Kalk nma Plan (2007 2013) Dokuzuncu Kalk nma Plan, önceki planlar n aksine, be y ll k bir dönemi de il, yedi y ll k bir dönemi kapsamaktad r. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda 15

ülkemizin yatak kapasitesindeki h zl art a ve kaydedilen önemli geli melere ra men turizm e itiminde henüz mesleki belgelendirme sistemine geçilememi olmas n n hizmet kalitesini olumsuz etkiledi i bir kez daha belirtilmi (DPT, 2006: 35) ve turizm e itimi ve kalitesinde standardizasyonun, verimlilik ve i kalitesinin geli mesini ve istihdam için gerekli beceri düzeylerinin belirlenmesini sa layacak belgelendirme sisteminin getirilece i vurgulanm t r. Ayr ca, turizm e itimi alan nda kamunun rolünün tekrar tan mlanaca ifade edilmi tir (DPT, 2006: 82). 1.4. TUR ZM URASI KARARLARINDA TUR ZM E T M 1.4.1. Birinci Turizm uras Kararlar nda Turizm E itimi Birinci Turizm uras 20 22 Ekim 1998 tarihinde Ankara da toplanm t r. urada, Türkiye'deki turizm e itimi kurumlar nda makro düzeyde bir planlama yap lmas ve program birli i sa lanmas ve turizm e itimi veren tüm kurum ve kurulu lar n temsilcisinden olu an bir Turizm E itimi Yüksek Koordinasyon Komisyonu olu turulmas yönünde karar al nm t r. Ayr ca, turizm potansiyelinin oldu u yörelerde/bölgelerde "Otel-okul" modeli temel al narak, gerekli donan mlar n sa lanmas önko ulu ile YÖK, Milli E itim ve Turizm Bakanl klar n n yeni okullar açmas ve ulusal turizm e itimi programlar n n yatay ve dikey geçi lere olanak verecek ekilde yeniden düzenlenmesinin gerekti i kararla t r lm t r. Ayr ca, turizm e itiminde Profesyonel Turist Rehberli i alan nda uzmanla maya gidilmesi ve turizmin çe itlendirilmesine paralel programlar geli tirilmesi ile rehberlerin alanlar nda uzmanla malar n n sa lanmas n n gerekti i vurgulanm t r (I. Turizm uras Alt Komisyon Raporlar Genel Kurul Görü meleri ve I. Turizm uras Kararlar, 1998: 162) Birinci Turizm uras nda al nan kararlar n, Profesyonel Turist Rehberli i alan nda uzmanla maya yönelik çal malar d nda, ço unun gerçekle tirilemedi i görülmektedir. 16

1.4.2. kinci Turizm uras Kararlar nda Turizm E itimi kinci Turizm uras, 12 14 Nisan 2002 tarihleri aras nda Ankara da toplanm ve turizm sektörünün 2000 li y llar n ba nda izlemesi gereken politikalar belirlenmi tir (II. Turizm uras Kararlar, 2002: 3). kinci Turizm uras nda; turizm e itiminde kalite, standardizasyon ve verimlili in geli mesine öncelik verilerek istihdam için beceri düzeylerinin belirlenmesini sa layacak sertifikasyon sistemine geçilmesi yönünde karar al nm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 6, 2002: 7). Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Orta Asya Cumhuriyetleri ile i birli i geli tirilerek, turizmin kurumsal örgütlenmesi, planlama, yat r m, i letme, tan tma, pazarlama ve personel e itimi konular nda, Türkiye nin deneyimlerinin bu ülkelere etkin bir ekilde aktar m n n sa lanmas (II. Turizm uras Kararlar, madde 85, 2002: 20) ve Karadeniz Ekonomik birli i (KE ) Turizm Çal ma Grubu nda Türkiye nin lider konumunun güçlendirilerek KE üyesi ülkelere yönelik düzenlenen e itim programlar n n sürdürülmesi yönünde kararlar al nm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 86, 2002: 20). YÖK e ba l ön lisans turizm e itim kurumlar n n, turizmin yo un oldu u, turizm tesislerinin bulundu u ve turizm alt yap s n n yeterince olu tu u yerlerde/ merkezlerde aç lmas (II. Turizm uras Kararlar, madde 87, 2002: 20) ve turizm konusunda üniversiteler, kamu kurulu lar ve sektör ile i birli i yap larak ortak projelerin üretilmesine a rl k verilmesi yönünde kararlar al nm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 88, 2002: 20). Ayr ca, turizm konusunda bilimsel ara t rmalar n desteklenmesinin, turizm e itiminde rekabet gücünün artt r lmas n n ve akredite edilmi turizm e itim programlar n n uygulanmas n n gerekti i, kararlarda vurgulanm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 89, 2002: 21). Rehberlik e itiminin üniversitelerin lisans programlar kapsam na al nmas için gerekli yasal düzenlemeler yap lmas, rehberlikte uzmanla maya geçilmesi ve turist 17

rehberli i e itimi programlar n n güncelle tirilerek eko turizm ile ilgili derslerin de verilmesi yönünde karar al nm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 91, 2002: 21). II. Turizm uras nda, yukar da belirtilen kararlara ek olarak ilkö retim, ortaö retim ve yüksekö retimdeki e itim programlar na zorunlu turizm dersi eklenmesi ve yüksekö retimde turizm bölümlerine, eko turizm dersleri konulmas kararla t r lm t r (II. Turizm uras Kararlar, madde 92, 2002: 21). 1.5. TÜRK YE TUR ZM STRATEJ S 2023 TE TUR ZM E T M Türkiye Turizm Stratejisi 2023, turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün i birli ini gündeme ta yan bir çal mad r. Çal ma, sektöre emretmeyi de il yön vermeyi amaçlamaktad r. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ile üretim, yönetim ve uygulama süreçlerinde sektörün önüne bir yol haritas konulmas ve yönlendirilmesi amaçlanmaktad r (Türkiye Turizm Stratejisi 2023, 2007:1). Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te turizm e itimi alan ndaki strateji incelendi inde; mesleki turizm e itiminin niteli i ve e itim veren kurumlar n kurumsal kapasitelerinin geli tirilmesine ihtiyaç oldu u belirtilerek turizm e itiminin meslek odakl olmas ve ölçülebilir sonuçlar içermesi konusundaki çal malar n gereklili i vurgulanm t r. Ayr ca, turizm e itimi veren kurumlarda ve toplumda, e itimde kalite bilinci olu turulmas n n önemi ifade edilmekte ve bu bilincin ön plana ç kar lmas ile turizmin istedi i nitelikte i gücünün yeti tirilmesinde özel sektörün deste inin sa lanaca na de inilmektedir (Türkiye Turizm Stratejisi 2023, 2007: 17). 18

BÖLÜM II TÜRK YE DE TUR ZM E T M Türkiye de turizm e itimi 1953 y l nda Milli E itim Gençlik ve Spor Bakanl ile Kültür ve Turizm Bakanl n n i birli i ile Ankara ve zmir Ticaret Liseleri nde Turizm Meslek Kurslar ve baz turizm derneklerinin düzenledikleri Tercüman Rehberlik Kurslar n n aç lmas yla ba lam t r (Olal, 1984: 15). Turizm sektörüne nitelikli personel yeti tirme konusunun 1963 y l nda Turizm ve Tan tma Bakanl n n kurulmas ile daha sistemli bir ekilde ele al nd görülmektedir (Özakta, 1984: 44). Ülkemizde turizm e itimi genel e itimin d nda, turizm e itiminde özelle mi ortaö retim kurumlar ile yüksek ö retim kurumlar nda örgün nitelikte ve yayg n e itim kapsam nda Milli E itim Bakanl ile Kültür ve Turizm Bakanl taraf ndan verilmektedir. 2.1. ÖRGÜN TUR ZM E T M Türkiye de e itim sistemi örgün ve yayg n e itim olmak üzere iki ana bölümden meydana gelmi tir. Örgün e itim; okul öncesi e itim, ilkö retim, ortaö retim ve yüksekö retim kurumlar n kapsamaktad r. Yayg n e itim ise örgün e itim sistemine hiç girmemi, b rakm veya örgün e itimin bir kademesinde bulunan ki ilere örgün e itimin yan nda veya bunun d nda verilen e itimi kapsamaktad r (Sevgi, 1992: 21). Çal ma kapsam nda turizm e itimi, örgün ve yayg n turizm e itimi ba l klar alt nda incelenecektir. Örgün e itim kapsam nda Milli E itim Bakanl

bünyesindeki Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri (AOTML), Özel Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri (TÜRSAB ve BA TEM bünyesindeki AOTML ler), Anadolu A ç l k Meslek Liseleri, Anadolu Meslek Liseleri ile yüksekö retim düzeyindeki turizm e itimine de inilecektir. Yayg n e itim boyutunda ise Yeti kinler Otelcilik ve Turizm E itim Merkezleri (YOTEM) ve Halk E itim Merkezleri nde (HEM) düzenlenen otelcilik ve turizm alan ndaki kurslara de inilecek ve a rl kl olarak Kültür ve Turizm Bakanl n n yayg n turizm e itimi faaliyetleri ile Milli E itim Bakanl bünyesindeki Turizm E itim Merkezleri (TUREM) incelenecektir. 2.1.1. Ortaö retim Düzeyinde Turizm E itimi Orta ö retim düzeyinde turizm e itimi, Milli E itim Bakanl bünyesindeki Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri nde verilmektedir. Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri, otelcilik ve turizm sektörünün ihtiyaç duydu u yabanc dil bilen, nitelikli elemanlar yeti tiren, ö rencileri hem mesle e hem de yüksek ö retime haz rlayan meslek liseleridir (Sevgi, 1992: 25). Amac, genellikle orta kademe kadrolar n ve i i gerçekle tirecek personeli ve nezaretçileri yeti tirmektir (Timur, 1992: 50). Kozak (1992: 192) ise bu okullar n amac n ; konaklama i letmelerinin gereksinim duydu u servis, mutfak ve önbüro departmanlar nda çal acak personeli yeti tirmek olarak belirtmektedir. Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri, Yiyecek çecek Hizmetleri, Konaklama ve Seyahat Hizmetleri, E lence Hizmetleri, G da Teknolojisi, Güzellik ve Saç Bak m Hizmetleri, Hasta ve Ya l Hizmetleri ve Denizcilik alanlar nda e itim vermektedir. Sektörde görev alacak veya kendi ba na i yapabilecek, yabanc dil bilen nitelikli elemanlar yeti tiren, ilkö retim üzerine dört y l e itim veren okullard r (http://ttogm.meb.gov.tr/ticar/anadolu_otelcilik.htm, 26.02.2008). 20

2.1.1.1. Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri nde Milli E itim Bakanl na ba l tüm meslekî ve teknik ortaö retim okul ve kurumlar nda uygulamaya konulan Yeterlili e Dayal Modüler Çerçeve Ö retim Programlar ndan, 42 Alan ve 192 Dal program ndan a rl kl olarak a a daki programlar uygulanmaktad r: Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerinde Uygulanan Alan ve Dal Programlar (2007 2008) Alanlar Dallar Yiyecek çecek Hizmetleri Konaklama ve Seyahat Hizmetleri E lence Hizmetleri G da Teknolojisi Güzellik ve Saç Bak m Hizmetleri Hasta ve Ya l Hizmetleri Denizcilik Mutfak Servis Bar Pastac l k Host/Hosteslik (Uçak, Tren ve Otobüs) Önbüro Kat Hizmetleri Rezervasyon Operasyon Animatörlük Çocuk Animatörlü ü G da Kontrol Süt leme Sebze ve Meyve leme Hububat leme Zeytin leme Çay Üretimi ve leme Saç Bak m Güzellik Hizmetleri Vücut Bak m ve Masaj Ya l Bak m Hasta Bak m Engelli Bak m Yat Kaptanl Kaynak: http://ttogm.meb.gov.tr/ticar/anadolu_otelcilik.htm Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri nde, dokuzuncu s n f tüm genel, mesleki ve teknik ortaö retim kurumlar nda oldu u gibi ortakt r. Dokuzuncu s n f n sonunda ö renci ilgi duydu u alan belirlemekte ve 10. s n fta bu alanda e itime 21

ba lamaktad r. Alanda yer alan tüm dallara yönelik ortak yeterlikleri kazand ran dersler, a rl kl olarak 10. ve 11. s n flarda verilmektedir. 12. s n fta mesleki yeterlikleri içeren dersler yer almaktad r. Ö renciler; 10 uncu s n f n sonunda sektörel ihtiyaçlar, okulun donan m - ö retmen durumu - fiziksel kapasitesi ile sahip olduklar yeterlikleri de dikkate alarak meslek/dal seçimi yapmaktad rlar. Ö rencilerin alan ve dal seçimlerinde mesleklerin bölgesel istihdam olanaklar da dikkate al nmaktad r. Program tamamlayarak mezun olan ö renci, alan diplomas alarak yüksek ö retime de devam edebilmektedir. Mezun olan ö renci ö renimi s ras nda seçti i dalda/meslekte kazand yeterliklerin kar l nda sertifika da almaya hak kazanmaktad r (http://ttogm.meb.gov.tr/ticar/anadolu_otelcilik.htm, 26.02.2008). Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liselerine; ilkö retim okulu mezunu ö renciler merkezi s nav sistemi ile kabul edilmektedirler. Ortaö retim Kurumlar Ö renci Seçme ve Yerle tirme S nav nda ba ar l olan ö renciler ayr ca mülâkata tabi tutulmaktad rlar (http://ttogm.meb.gov.tr/ticar/anadolu_otelcilik.htm, 26.02.2008). Milli E itim Bakanl bünyesinde 2007 2008 döneminde toplam 95 Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi bulunmaktad r. 95 Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi nde 2087 ö retmen görev yapmaktad r. (http://ttogm.meb.gov.tr/ticar/istatistik.htm, 26.02.2008). a) Özel TÜRSAB Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri 1 2004 2005 e itim y l nda faaliyete geçen Özel TÜRSAB AOTML, Türkiye Seyahat Acenteleri Birli i (TÜRSAB)' n bir e itim te ebbüsüdür. Okul bünyesinde akademik çevreden gelen ö retim üyeleri ile tecrübeli turizm endüstrisi mensuplar e itim faaliyetlerine kat larak ö rencilere uygulamal e itim vermektedirler. E itim Program, Bilkent Üniversitesi Turizm ve Otel letmecili i Bölümü nün akademik dan manl nda yürütülmektedir. Lise bünyesinde Seyahat Acentecili i ve Otel letmecili i dallar nda programlar uygulanmaktad r. 1 Ayr nt l bilgi için bak n z: http://www.tursablisesi.k12.tr/anamenua1.html 22

Seyahat Acentecili i, seyahat acentelerinde istihdam edilecek nitelikli insan gücünün yeti tirilmesini amaçlayan bölümdür. Ö rencilere ilk iki y l verilen genel bilgi ve bölüm derslerine ek olarak bir k sm yabanc dilde olmak üzere; Seyahat Acentecili i ve Tur Operatörlü ü Teknikleri ve Uygulamas, Acente Muhasebesi, Kat Hizmetleri Teknikleri ve Uygulamas, Daktilografi, Bilgisayar, Turizm, Ula t rma, Animasyon, Otel letmecili i, Turizm Pazarlamas ve Turizm Hukuku, nsan li kileri dersleri ile ö rencilerin ilgi ve yeteneklerine göre seçecekleri di er dersler okutulmaktad r. Ö renciler teorik e itim ile birlikte iki y l i letmelerde uygulamal e itim görmektedirler. Otel letmecili i bölümü otellerde istihdam edilecek nitelikli insan gücünün yeti tirilmesini amaçlayan bölümdür. Ö rencilere ilk iki y l verilen genel bilgi ve bölüm derslerine ilave olarak bir k sm yabanc dilde olmak üzere; Seyahat Acentecili i ve Tur Operatörlü ü Teknikleri ve Uygulamas, Acente Muhasebesi, Kat Hizmetleri Teknikleri ve Uygulamas, Daktilografi, Bilgisayar, Turizm, Ula t rma, Animasyon, Otel letmecili i, Turizm Pazarlamas ve Turizm Hukuku, nsan li kileri dersleri ile ö rencilerin ilgi ve yeteneklerine göre seçecekleri di er dersler okutulmaktad r. Ö renciler teorik e itimle birlikte iki y l i letmelerde uygulamal e itim görmektedirler. b) Özel BA TEM Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi 2 Okul 1989 y l nda Özel Ba -Tem Ba kent Otelcilik ve Turizm E itim Merkezi Kursu ad ile mesleki e itim hayat na ba lam t r. 1990 y l nda Özel BA TEM Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi aç lm t r ve halen faaliyetini sürdürmektedir. Okulun bu bölümünde 4 y ll k Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ö retim programlar çerçevesinde e itim verilmektedir. 2005 Y l nda Otelcilik ve Turizm Kursunun ad Özel BA TEM Akademi Mesleki E itim Kursu olarak de i tirilmi tir. Okul bünyesinde uygulanan alanlar Yiyecek çecek Hizmetleri ve Konaklama d r. 2 Ayr nt l bilgi için bak n z: http://www.bastemokullari.com/ 23

2.1.1.2. Anadolu A ç l k Meslek Liseleri Türk ve dünya mutfaklar nda istihdam edilecek; yabanc dil bilen, nitelikli a ç lar yeti tiren okullard r. Bu okullar ö rencileri hem mesle e hem de yüksek ö retime haz rlamaktad r (http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/160/gozutok.htm., 02.02.2008). Bir y l haz rl k s n f olmak üzere ilkö retim okulu üzerine dört y l (1+3) süreli meslek liseleridir. Ö renciler teorik e itimle birlikte okulda ve i yerlerinde ald klar uygulamal e itimle gerçek i ortam n tan maktad rlar. Bu okullarda yabanc dil bilen, bilgisayar kullanabilen ve becerili a ç lar olarak yeti en ö renciler mezun olduklar nda turizm alan nda geni i olanaklar na sahip olmaktad rlar. 2.1.1.3. Anadolu Meslek Liseleri Turizm sektörünün gereksinim duydu u yabanc dil bilen nitelikli elemanlar yeti tiren okullard r. Ö rencilere meslek e itimi vererek ayn zamanda yüksek ö renime de haz rlayan okullard r. Anadolu meslek liseleri, bir y l haz rl k s n f olmak üzere dört y ld r. Bu meslek liselerinin; seyahat acentecili i, turizm endüstrisi, servis hizmetleri, turizm gibi bölümleri vard r (http://www.okulpdr.net/anadolumes.htm, 02.02.2008). 2.1.2. Yüksekö retim Düzeyinde Turizm E itimi Yüksekö retim kapsam nda turizm e itimi, Yüksekö retim Kurulu na (YÖK) ba l iki y l süreli ö retim kurumlar olan Meslek Yüksekokullar ile dört y l süreli ö retim kurumlar olan Turizm letmecili i ve Otelcilik Yüksekokullar nda 24