Dış Ticarette Diğer Finansman Yöntemleri: Factoring, Forfaiting ve Finansal Kiralama 1
FACTORING Factoring, her türlü mal ve hizmet satışından kaynaklanan kısa vadeli ticari alacakların factoring şirketine devredilmesi, borçlunun bundan haberdar edilerek tahsilatın factoring şirketi tarafından yapılmasıdır. Bir başka deyişle factoring, işletmelerin genellikle kısa vadeli satışlarından doğan alacak haklarının factoring şirketi adı verilen kuruluşlara satılmasıdır. 2
Factoringin temel amacı,, satıcının faaliyetlerini üretim ve satış konularında yoğunlaştırabilmesi için satıştan sonraki her türlü bürokratik ve mali sorumluluktan satıcıyı kurtarmaktır. - Factoring şirketi işletmeye garanti, tahsilat, muhasebe ve finansman hizmetlerinin bir kısmını veya tamamını sunmaktadır, - Factoring sürekli bir işlemdir, işletme alacaklarının tümünü factoring şirketine devretmektedir. 3
Factoringin Tarihçesi: Dünyada bilinen ilk uygulamaları Mezopotamya da M.Ö. 4000 li yıllarda alacağın temliki şeklinde görülmüştür. İktisat tarihinde, denizaşırı ülkelerde temsilcilikler kuran ve bu kuruluşları Factorien kendilerini de Factor olarak tanımlayan Alman Bankerler tarafından kullanılmıştır. Factoringin ilk uygulanmasından M.S. 17. yüzyıla kadar geçen dönem factoring şirketinin malların pazarlaması ve tahsilatını yaparak bedelini üreticisine ödediği bir ticari faaliyeti içermiştir. 4
Tekstil endüstrisinin Ayrıca sömürge ülkelerin gelişmesiyle factoring uzaklığı, yeni pazarların faaliyetleri esas olarak bu genişliği, haberleşme sektörde yoğunlaşmaya zorlukları factoring başlamıştır. 18. yy da şirketlerinin fonksiyonlarını da günümüzdeki arttırmıştır. Piyasa ve müşteri fonksiyonlarına benzeyen ilk tercihleri konusunda factoring şirketi Hause of danışmanlık hizmeti sunmaya Factors adı altında da başlamışlardır. kurulmuştur. Bu kuruluş, 1929 ekonomik bunalımı ve kolonilerden gelen malların Birinci ve İkinci Dünya stoklanmasını finanse etmek savaşları nedeniyle 1940 lı gibi yeni bir görev de yılların sonuna kadar üstlenmiş ve böylece factoring faaliyetlerinde yeterli factoring şirketlerinin mali gelişme sağlanamamıştır. yükümlülüğü de başlamıştır. Factoring 1973 Petrol Krizinden sonra yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. 5
Factoring İşleminin iktisadi fonksiyonları: Finansman Fonksiyonu Hizmet Fonksiyonu Teminat Fonksiyonu 6
1.. Finansman Fonksiyonu: Factoring şirketinin en önemli işlevlerinden biri, alacakların finansmanını sağlamaktır. Müşteri alacalarının finansmanında iki yöntem kullanılmaktadır: - Ön Ödeme ve Avans Yöntemi: : Uygulamada genellikle müşteriye %80 peşin ödeme yapılmaktadır. Böylece müşteri, alacaklarının karşılığını vadesinden önce avans olarak almakta ve finansman sorununu çözmektedir. Alacağın vadesi geldiğinde tahsil edilen alacağın %20 sinden factoring şirketinin komisyonu ve faiz düşüldükten sonra satıcıya ödenir. -İskonto Yöntemi: : Önce alacakların peşin değeri hesaplanır. Daha sonra factoring şirketinin komisyon tutarı ve yaptığı masraflar düşülerek kalan tutar müşteriye ödenir. Uygulamada pek tercih edilen bir yöntem değildir. 7
2. Hizmet Fonksiyonu: Tüm factoring türleri için ortak bir fonksiyondur. Factoring şirketleri alacakların takip yönetimini üstlendikleri için bu fonksiyonu sağlarlar. Factoring şirketinin verdiği diğer hizmetler arasında ise borçluların muhasebelerini tutmaları, ihtar ve tahsil işlemlerinin üstlenilmesi ve gerektiğinde icra takibinin yapılması, müşteriye pazar, üretim, reklam politikaları hakkında danışmanlık yapılması yer almaktadır. 8
3. Teminat Fonksiyonu: Factoring şirketi, alacakları factoring sözleşmesinde belirtilen limitler dahilinde garanti etmektedir. Factoring şirketleri borçlunun ödeyemeyeceğinden emin olmadıkları alanlarda garanti vermemektedirler. 9
Factoring Türleri Yapıldığı Yer Durumuna Göre Rücu Edebilme Durumuna Göre Ödeme Zamanına Göre Bildirim Durumuna Göre Diğer Factoring Çeşitleri 10
1.Yapıldığı Yer Durumuna Göre 1.1. Yurtiçi Factoring: Alıcı, satıcı ve factoring şirketi aynı ülkededir ve ticari alacağa konu olan satış yurtiçinde gerçekleşir. 1.2. Uluslararası Factoring: 1.2.1. İhracat Factoringi: : Borçlunun yabancı ülkede olması halinde söz konusudur. Borçlunun ülkesindeki tarafın da devreye girmesiyle dört taraf yer almaktadır. 1.2.2. İthalat Factoringi: : Factoring şirketinin muhabir aracılığı ile yurt dışındaki ihracatçıya vadesinde ödeme yapma garantisi verdiği factoringdir. Böylece ithalatçı firma akreditif açmadan ithalat işlemi yapabilmektedir. 11
2. Rücu Edebilme Durumuna Göre 2.1. Rücu Edilebilir Factoring: Alıcı riski factoring şirketi tarafından üstlenilmez. Satıcı, vadeli satışlarından doğan alacaklarını factoring şirketine rüculu devreder ve alacaklarının karşılığının belli bir yüzdesini nakit olarak alır. Tahsilat işlemlerini factoring şirketi yürütür ama tahsili gerçekleşmeyen alacaklar için factoring şirketinin satıcıya rücu etme hakkı saklıdır. 2.2. Rücu Edilemez Factoring: Alacağın ödenmeme riski tamamen factoring şirketine aittir. Bu nedenle factoring şirketleri ciddi bir pazar araştırması yaparlar. 12
3. Ödeme Zamanına Göre 3.1. Ön Ödemeli Factoring: Satıcı alacaklarını factoring şirketine devrettiğinde belli bir kısmını (%80) vadesi gelmeden tahsil edebilir. 3.2. Vade Ödemeli Factoring: Ön ödeme kolaylığı yoktur. 4. Bildirim Durumuna Göre 4.1. Bildirimli Factoring: Satıcı firma borçlu firmaya alacağın factoring şirketine devredildiğini belirten bir yazı gönderir. 4.2. Bildirimsiz Factoring: Alacağın factoring şirketine devredildiği borçlu firmaya bildirilmez. 13
5. Diğer Factoring Çeşitleri 5.1. Tam Hizmet Factoringi: Tüm factoring çeşitlerindeki unsurlar bir araya getirilerek elde edilmiştir. En önemli üstünlüğü satıcı firmanın bir çok müşteriden olan alacağını factoring şirketine devrederek tek bir kalemde birleştirmesidir. 5.2. Acente Factoringi: Factoring şirketi müşterisinin acentesiymiş gibi çalışabilir. 5.3. Toptan Factoring: Borçlu, borcunu doğrudan factoring şirketine öder ve alacakların takibi işlemini satıcı firma üstlenir. Factoring şirketi, kendine yapılan ödemelerle ilgili bilgileri satıcıya gönderir ve böylece alacakların takibi kolaylaşır. 14
Factoring İşleminin işleyiş süreci şöyledir: Satıcı işletme factoring şirketine başvurur Gerekli inceleme sonrası, factoring şirketi işletmeye teklifini yapar Taraflar arasında factoring sözleşmesi imzalanır Satıcı, alınan siparişleri factoring şirketine bildirir ve onay alır Mallar müşteriye gönderilir Faturaların factoring şirketine temliki yapılır Factoring şirketi, satıcıya ön ödemeyi yapar Factoring şirketi, zamanı geldiğinde mal bedelini alıcıdan tahsil eder. 15
FACTORİNGİN MALİYETİ Factoring şirketi, yaptığı factoring işlemiyle satıcı işletmeye hem nakit hem de hizmet sağladığı için iki ayrı gelir elde eder. Bu durumda factoring hizmetinden yararlanan bir işletme için iki tür maliyet söz konusudur: - Hizmet bedeli olan komisyon maliyeti, - İskonto bedeli olarak finansman maliyeti. Bu, müşteriye vadeden önce yapılan peşin ödemenin maliyetidir. 16
TÜRKİYE DE FACTORING TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Factoring şirketi kurabilmek için Hazine Müsteşarlığından ön izin alınması gerekmektedir. Müsteşarlık TCMB nin görüşünü alarak karar vermektedir. Ülkemizde factoring uygulaması bankalar tarafından başlatılmıştır. İlk olarak 1988 yılında İktisat Bankasının girişimiyle imiyle yurdumuza getirilmiştir. 2003 yılı Haziran sonu itibariyle ülkemizdeki factoring şirketi sayısı 108 dir.ihracatın finansmanında kullanılabilecek bir finansman yöntemi olarak tanıtılmıştır. Türkiye de geri dönülemez factoringden ziyade geri dönülebilir factoring sözleşmeleri de yapılmaktadır. Bu işlemlerden en çok KOBİ ler yararlanmaktadır. Türkiye de factoring şirketlerinin en büyük sorunu yüksek maliyettir. Maliyetleri arttıran en önemli unsurlardan biri, müşterilere yapılan ön ödemelerin Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisine (BSMV) tabi tutulmasıdır. 17
FORFAITING İhracat işlemlerinden doğan alacakların geri dönülemez olarak, yani riski tamamen sıfırlayarak forfaiting şirketine satılmasından doğan iskonto işlemidir. Bir başka deyişle forfaiting, kredili mal ve hizmet ihracatından doğan ve gelecekte tahsil edilecek orta vadeli bir alacağın, vadeden önce satılarak tahsil edilmesidir. 18
Forfaitingin Tarihçesi: Bu yöntemin kökeni, İkinci Dünya Savaşına kadar dayanmaktadır. 1950 li yılların sonunda Doğu-Batı ticaretinin yeniden doğuşu ve dış ticaretin serbestleşmesi dünya ticaretinde hızlı bir büyüme yaratmıştır. Bu gelişme ile dışsatımcılar uzun vadeli kredilere gereksinim duymaya başlamışlardır. Batılı firmalar gelişmekte olan ülkelerle ticarette riskten kaçınmak için bu tür vadeli satışları kendi kaynaklarıyla finanse etmekten kaçınmışlardır ve bankaların uyguladıkları geleneksel finansman yöntemleri de dışsatımcıların isteklerini karşılamada yeterli olamamıştır. Forfaiting bu eksiklikleri gidermek için geliştirilmiş bir finansman yöntemidir. 19
Forfaiting işleminde satıcı, poliçeyi forfaiting şirketine satarak tüm tahsilat risklerinden kurtulur ve belli bir maliyet karşılığı poliçesini iskonto ettirmiş olur. Bu metod daha çok yatırım malları için kullanılan bir finansman yöntemi olarak bilinmesine rağmen günümüzde tüketim mallarının finansmanına yönelik olarak da kullanılmaktadır. 20
Bu metodun en önemli avantajı, iskonto faizinin forfaiting şirketi ile anlaşılan oran üzerinden işlem boyunca sabit olarak kabul edilmesidir. Senetli ve senetsiz alacaklar, forfaiting konusu olabilir. Fakat, uygulamada bono ve poliçe gibi senetlerle temsil edilen alacaklar forfaitinge konu olmaktadır. 21
Forfaiting ve factoring yöntemleri birbirine benzemesine karşın aralarında bazı farklılıklar vardır. Bunlar: Forfaiting: Factoring: - Bir defalık işlemdir - Devamlı bir işlemdir, - %80 kadar - %100 finansman sağlar finansman sağlar - Poliçe ve bono istenir - Sadece fatura - İkinci pazarı vardır yeterlidir - İkinci pazarı yoktur - Vade 180 günden 10 - Vade 180 güne yıla kadar çıkabilir kadardır - Çalışma alanı yatırım - Çalışma alanı mallarıdır. tüketim mallarıdır. 22
FORFAITING SİSTEMİNİN YARARLARI VE SAKINCALARI 1. Forfaiting İşlemini Seçen Firma Açısından Yararları: - Vadeli alacağını nakde çevirebilmekte ve likiditesi artmaktadır, - Kredili mal satışlarından doğan alacakların tahsilinde hiçbir riski bulunmamaktadır, -Diğer finansal yöntemlerin aksine gizlilik içinde yapılır, - Alacakların tahsili ve takibi için para harcamak zorunda kalmaz. Sakıncaları: - İhracatçı garantörün güvenilir olduğu konusunda forfaiting şirketini ikna etmede zorlanabilir, - Diğer finansman yöntemlerine göre maliyeti yüksektir. 23
FORFAITING SİSTEMİNİN YARARLARI VE SAKINCALARI 2. Forfaiting Şirketi Açısından Yararları: -Yüksek primler avantajdır, -Forfaiting şirketinin aldığı menkul değerler kolayca el değiştirebildiğinden ikincil piyasalarda işlem görmesi mümkündür. Sakıncaları: -Ödeme aksamalarında riski üstlenir, -Bono ve poliçelerin ödenmesini hızlandırma olanağına sahip değildir, -Fon sağlama, faiz, kur, ülke ve ticaret risklerinin tümünü üstlenir. 24
Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler Forfaiting işleminde önceden tahmin edilemeyecek tek risk, ithalatçının vadeleri bitiminde borç araçlarını ödeyip ödemeyeceğidir. Forfaiting işleminde borç araçlarının ödenmesini güvence altına aldığı için ithalatçıdan aşağıdaki garanti çeşitlerinden biri istenebilir. 1. Aval: Poliçe veya bononun üzerine yazılan, şartsız ve rücu edilemez kefalettir. Avalde, kefaletin devri sadece borç araçlarının cirosu ile mümkün olduğundan, aval tercih edilen bir kefalet şeklidir. Örneğin bir banka aval verdiğinde, forfaiting şirketi yönünden, bu banka borçludur. 2. Garanti Mektubu: Bazı ülkelerin yasal düzenlemelerinde aval olmadığı için kefil, kefaletini ayrıca düzenleyeceği bir garanti mektubuna dayandırmaktadır. 25
FORFAITING İŞLEMİNDE MALİYETLER 1. İhracatçı Açısından Maliyet 1.1. İskonto Oranı: Forfaiting şirketi, iskonto oranını belirlerken sabit faizli işlemden doğabilecek riski göz önünde bulundurur. 1.2. Taahhüt Ücreti: İhracatçının forfaiting şirketinin teklifi kabul etmesinden kıymetli evrakların fiilen iskonto edildikleri tarihe kadar geçen sürede teklifin açık tutulması için ihracatçı tarafından forfaiting şirketine ödediği ücrettir. 1.3. Opsiyon Ücreti: Opsiyon süresinde forfaiting şirketinin işi kesin olarak alıp almadığı belli değildir ve risk taşımaktadır. Bir defaya mahsus olarak ödenir. 26
FORFAITING İŞLEMİNDE MALİYETLER 2. İthalatçı Açısından Maliyet: İthalatçıya maliyeti sadece garanti ücreti olup bu ücret genellikle garanti veya aval verilen poliçe veya bononun nominal değerinin belli bir yüzdesidir. Borç araçlarının karşılıklarının ödenmemesi riskinin karşılanması amacıyla temin olunan banka garantisinin masrafları da ithalatçı tarafından karşılanmaktadır. 27
FORFAITING İŞLEMİNİN RİSK UNSURLARI 1. Alıcıdan Kaynaklanan Riskler: - Alıcı firma satın aldığı malın bedelini kasten ödemek istemeyebilir, - Alıcı firma ödeme güçlüğüne düşebilir, -Kişi işletmelerinde tüm risk firma sahibinindir ve bu kişinin ölmesi halinde riski kimin üstleneceği belirsiz olabilecektir, -Anonim ve Limited şirketlerde faaliyet düzeyine uygun bir sermaye yapısı oluşturulamaması risk unsurudur, Tüm bu risklere karşılık alıcının aval veya garanti sağlayamaması durumunda forfaiting şirketi iskonto oranını yüksek tutarak önlem alabilir veya anlaşmayı reddedebilir. 28
FORFAITING İŞLEMİNDE RİSK UNSURLARI 2. Taşıma Riski: -Taşıma sırasında mallar çalınabilir, -Taşıma aracı kaza yapabilir, -Mallar hasara uğrayabilir. 3. Ülke Riski: 3.1. Politik ve Sosyal Risk: Az gelişmiş ülkeler ya da siyasi istikrarsızlık bulunan ülkelerde risk primi daha fazla olmaktadır. 3.2. Ekonomik Risk: -Ülkenin kredi kuruluşlarınca verilen notu, -Ülkenin ihracat-ithalat ithalat tutarları ile ihracatın ithalatı karşılama oranı, -Ülkedeki enflasyonun son üç yıldaki seyri, -İthalatçı ülkenin iç ve dış faiz oranları, Ekonomik risk değerlendirmesinde önem taşımaktadır. 29
FORFAITING İŞLEMİNDE RİSK UNSURLARI 4. Kur Riski: Dış ticaret işlemlerinde yabancı para cinsinden düzenlenen araçların satın alınması halinde döviz kurlarının değişmesiyle kur riski de ortaya çıkabilmektedir. -Döviz kuru değişme olasılığı, -Kur değişiminin boyutları, -Dövizli işlemler düzeyi, Söz konusu riskin düzeyini belirler. 5. Faiz Riski: Faizin düşme eğilimi gösterdiği bir ortamda sabit faiz üzerinden önemli tutarlarda borçlanan firmalar karlılıklarını faiz üzerinden sürdüremedikleri için ödeme güçlüğüne düşme riski ile karşı karşıyadırlar. 30
Forfaiting Sisteminin işleyiş süreci şöyledir: İhracatçı kredili satıştan önce forfaiting şirketine başvurur Forfaiting şirketi ihracatçıdan değerlendirme yapabilmek için bazı bilgi ve belgeler ister Forfaiting şirketi ve ihracatçı arasında sözleşme imzalanır İhracatçı, ithalatçıya krediyle mal satar ve ondan poliçe veya bono alır Forfaiting şirketi ile yapılan anlaşmadan sonra ihracatçı, ödemeyle ilgili gerekli belgeleri forfaiting şirketine teslim eder Aval verilmiş borç senetleri forfaiting şirketine ciro edilir. 31
TÜRKİYE DE FORFAITING TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ülkemizde uygulanması çok sınırlıdır. Türkiye de forfaiting işlemleri 1989 yılında İktisat Bankası A.Ş. ve T. Garanti Bankası tarafından başlatılmıştır. Hala yaygınlığa kavuşturulamamıştır ve çoğunlukla ihracatçılar tarafından kullanılmaktadır. Türkiye de ihracata konu olan mallar içinde tüketim mallarının payı yatırım mallarına göre daha fazla olduğundan factoring, forfaitinge göre daha uygun bir finansman yöntemi olmaktadır. 32
FINANSAL KIRALAMA ( LEASING ) Leasing,, belirli bir süre için kiralayan ve kiracı arasında imzalanan ve üreticiden kiracı tarafından seçilip, kiralayan tarafından satın alınan bir malın, mülkiyetini kiralayanda, kullanımını ise kiracıda bırakan bir sözleşme olup, malın kullanımı belli bir kira ödemesi karşılığında kiracıya bırakılmaktadır. Burada yatırım malının mülkiyeti leasing şirketinde kalarak, kullanım hakları müşteriye verilmektedir. Leasing yöntemi ile amortismana tabi her türlü mal kiralanabilir. Ancak yarı mamül,, hammadde, yedek parça, know-how ve patent leasinge konu olamaz. Banka kredilerinde olduğu gibi finansal kiralama işleminde de risk unsuru olduğu için leasing firmaları büyük firmalarla çalışmak istemektedirler. Bu nedenle işe yeni başlamış, adı henüz duyulmamış girişimcilerin bu teknikten yararlanmaları kolay değildir. 33
Leasingin Tarihçesi: MÖ 2000 yıllarında toprak işletme aletleri, daha sonraki yıllarda gemiler ve Ortaçağ boyunca da arazi ve binalar leasinge konu edilmiştir. ABD de ilk leasing işlemleri atların ve vagonların kiralanması şeklinde ortaya çıkmıştır. İkinci Dünya Savaşı ile birlikte savaş malzemelerinin kiralanması ile finansal kiralama tekrar gündeme gelmiştir. 1960 lı yıllarda sanayileşmiş ülkelerde kurulup gelişen leasing işlemleri 1970 li yıllarda çok uluslu şirketler aracılığı ile tüm dünyaya yayılarak 1980 li yıllarda uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Türkiye de ise 1980 sonrası leasing için gerekli hukuksal altyapının oluşturulması için gerekli çalışmalar başlamıştır. 34
LEASING TÜRLERİ 1. İşletme Kiralaması: Faaliyet Kiralaması: Tüketim mallarına yönelik, kısa vadeli, önceden haber vermek suretiyle feshedilebilen, bakım, onarım gibi hizmetlerin kiralayana ait olduğu kiralama türüdür. 2.Finansman Kiralaması: Kiraya verenin, kiralanan mala ait bütün risk ve menfaatlerini aynen malikmişçesine kiracıya devrettiği, orta ve uzun vadeli, önceden feshedilmeyen kiralama türüdür. 35
Leasingin avantajları: Banka kredisi için ödenen banka ve sigorta muameleleri vergisi ödenmez, Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu kesintisi ödenmez, İşlemler her türlü resim ve harçtan muaf olduğu için maliyetler düşer, Vergi avantajı getirir, kira bedellerinin tümü gider olarak gösterilir, %100 finansman sağlar, Esneklik ve az bürokrasi söz konusudur, Uzun vadeli finansman sağlar, Özkaynakları tüketmez Kiracı şirketin iflası durumunda leasing yoluyla finanse edilmiş mallara el konulamaz, bu durumda yatırımcı üretime devam ederken borçlarını ödeyebilmesi kolaylaşır. 36
Leasingin Sakıncaları: -Enflasyonla birlikte kur riskinin kiracıda kalması, uzun dönemde önemli bir maliyet artışına neden olabilmektedir, -Kiracı mal üzerinde yapmak istediği her türlü değişiklikte leasing şirketinden izin almak zorundadır, -Yatırım indiriminden kiracı yararlanamamaktadır. 37
Kiralama süresi sonunda ekipmanın mülkiyeti kiracıya geçer Hayır Sözleşme süresi sonunda ekipman sembolik bir bedel üzerinden kiracıya devredilir Hayır Kiralama süresi ekipmanın ekonomik ömrü ile orantılıdır Hayır Kira ödemelerinin bugünkü değeri ekipman bedeline eşit veya büyüktür Hayır Operasyonel Kiralama Evet Evet Evet Evet Finansal Kiralama 38
Leasing Sisteminin İşleyiş Süreci Şöyledir: Kiracı firma tarafından yatırım malı seçilerek satıcı firma ile fiyat ve teslim koşullarını içeren bir ön anlaşma yapılır Leasing şirketine başvurulur ve gerekli incelemelerden sonra noter onaylı leasing sözleşmesi yapılır Leasing şirketi mal bedelini satıcı firmaya öder Leasing konusu mallar kiracıya teslim edilir Kiraları leasing şirketine ödenir Sözleşme süresi sonunda mallar kiracı tarafından daha düşük bir bedelle satın alınır ya da mallar leasing şirketine iade edilir. 39
TÜRKİYE DE LEASING TEKNİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ülkemizde 1986 da Finansal Kiralama Kanunu çıkarılmıştır. -İmalatçı firmaların kısıtlı olan tanıtım ve pazarlama olanaklarının arttırılmasında, -Risk nedeniyle gelmek istemeyen yabancı sermayenin gelmesi için daha cazip bir yöntem olması açısından etkili bir araçtır. 40