Dursun Gürlek Hoca çok kıymetli bir kültür araştırmacısı Bıkmadan usanmadan medeniyetimizin inceliklerini insanlara anlatmaya devam ediyor. Tarihin bize emanet ettiği güzelliklere yeteri kadar sahip çıkamadığımızı düşünüyor. Kendisiyle sohbet ettiğinizde sanki Fatih döneminden çıkıp geldiğini zannediyorsunuz. Ayrıca eğitim, tarih, kültür gibi konularda dertli bir insan... Onun bu konudaki sohbetlerini Mehtap Tv ve Burç FM den dinleyebilirsiniz. Bizi kırmayıp mülakat teklifimizi kabul eden kıymetli hocamız Dursun Gürlek Bey e teşekkür ediyor kendisiyle yaptığımız eğitim, alimler ve tasavvuf konulu söyleşimizi Burhan Dergisi okurlarımızın istifadesine sunuyoruz. Kültürümüzde ilme verilen önemi nasıl açıklarsınız? İmam-ı Azam hazretleri Bağdat ta bulunduğu dönemde yatarken ayaklarını Basra ya doğru uzatmazmış. Çünkü o devirde Basra da kâğıt fabrikası varmış. Düşünebiliyor musunuz; bir şehirde kâğıt imal ediliyor diye o şehre doğru ayağını uzatmıyor, saygısızlık olmasın diye... Boş kâğıt imalatı deyip geçmiyor, ilmin hammaddesidir bu diye düşünüyor. Mademki bunun bir ucu ilme dayanıyor o halde saygı göstermeliyim diyor. İmam Azam ın bu hassas düşünceli tavrı kültürümüzde ilme verilen ehemmiyetin en güzel örneklerinden birisidir. Asr-ı saadetten Osmanlı ya uzanan çizgide âlimlerin konumu nasıldır? 1 / 7
Peygamber Efendimiz zamanında; asr-ı saadette yani o mutlu günlerde bazı sahabiler var ki fıkıh bilgisinde zirveye çıkmışlar. Öyle ki eshab-ı kiram bütün işlerinde onlara danışarak iş yapıyordu. Peygamber Efendimiz ilimde kat ettikleri mesafeden dolayı bu âlim sahabilere ayrı bir değer veriyordu. Osmanlı devletinin padişahları da Efendimizin bu sünnetinde olduğu gibi âlimlere ayrı bir alaka gösteriyorlardı. Osman Gazi den tutun Sultan Vahdettin e kadar bütün padişahlar ulemaya, füzelaya, şüeraya, mutasavvıflara son derece saygı gösteriyordu. Bunların içinde bilhassa Fatih Sultan Mehmet in yeri bambaşkadır. Fatih Sultan Mehmet gibi çok büyük bir hükümdar bir sohbet esnasında diyor ki: Ben İstanbul u aldığıma o kadar çok sevinmiyorum. Beni asıl sevindiren Akşemseddin gibi bir âlim ile yan yana bulunmaktır. Ortaçağı kapatmış yeniçağı açmış ama beni mutlu eden bu değil diyor. Başka yerlerde hocaları Molla Hüsrev ve Molla Gürani ile ilgili de iltifatlar ediyor. Osmanlı Padişahlarımızın mutasavvıflar ile münasebetleri nasıldı? Ben bu konuyu çok önemserim. Osmanlı nın büyüklüğü de buradan ileri geliyor zaten. Her padişahın bir manevi irtibatı var. Kendisi her ne kadar padişah ise de bir de onun arkasında manevî padişah var. Osman Gazi nin yanı başında Şeyh Edebali yi görüyoruz. Orhan Gazi nin yanında Geyikli Baba yı görüyoruz. Yıldırım Beyazıt ın yanında Emir Sultan ı görüyoruz. Fatih in yanında Akşemseddin i görüyoruz. Yavuz Sultan Selim in yanında Zembilli Ali Efendi yi görüyoruz. Kanuni nin yanında Ebu Suud Efendi yi görüyoruz. Sultan I. Ahmet in yanında Aziz Mahmut Hüdayi yi görüyoruz. Manevî kuvvetlerini padişahlar onlardan alıyorlar. Ne diyordu Fatih Sultan Mehmet Akşemsettin e?: Artık ben de senin tarikatına gireceğim, tasavvufa intisap edeceğim. Akşemseddin bir türlü kabul etmiyor: Sen tasavvufun ve tarikatın manevi zevkini tadarsan, halkın işlerini ihmal edersin diyor ve katiyen kabul etmiyor. Sistem çift yönlü, bir zahiri yön bir batınî yön Fatih maddi anlamda hükümdar Akşemseddin manevi anlamda hükümdar, ikisi birleşince fetihler oluyor. 2 / 7
Osmanlı eğitim sisteminde tekkelerin rolü neydi? Osmanlı Eğitim sisteminde medreselerle tekkeler yan yana gidiyordu. Medreseler zahiri ilimleri veriyor, tekler de batınî ilimleri veriyordu. Batıni ilimler meselesi yanlış anlaşılmamalı; bu tasavvuf demektir, tarikat demektir, iç dünyamızın aydınlatılması demektir. Tekkeler bir nevi mektepti ve ahlaklı insanlar, düzgün insanlar, mübarek insanlar yetiştiriyorlardı. Allah ı zikreden ve O nu zikretmenin manevi hazzını bilen; bu güzellikle de gönül dünyalarını aydınlatan insanlardı ki bu insanlardan kimseye bir kötülük dokunmazdı. Yani tekkeler mükemmel insanlar yetiştirirdi. Zamanla mutasavvıfların eğitim anlayışlarında değişmeler olmuş mudur? Her devrin geçer akçesi vardır. Her dönemin şartları imkânları farklıdır. Mehmet Akif merhumun şu beytini çok önemsiyorum: Doğrudan doğruya Kur an dan alıp ilhamı/ Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam ı. Asrın anlayışı neyse, bu devrin insanlarının anlayışı, zevki, metodu neyse ona göre eğitim sistemini değiştirmek lazım. Şeyh efendiler de zaten esas meseleden taviz vermemek şartıyla bu değişen şartları değerlendiriyorlar ve talebelerine öyle muamele ediyorlar. 3 / 7
Aynı dönemde yaşamış olan mutasavvıflar arasındaki farklılıklar da dikkatinizi çekiyor mu? Farklılıklar olmasaydı dikkatimi çekerdi. Her yiğidin bir yoğurt yeme tarzı olduğu gibi her şeyh efendinin de bir irşat metodu vardır. Doğrusu da budur zaten. Tarikatlarda meşrepler değişiktir değil mi? Kimisinde açık zikir var, kimisinde gizli zikir var. Kimisi şu kıyafete önem veriyor, kimisi başka bir kıyafete önem veriyor. Çeşitli farklar var. Bunlar güzel şeyler Kiminin meşrebi Nakşibendi tarikatına uygunsa, kiminin ki de Rufai tarikatına uygun. Veya kimisinin meşrebi Kadiri tarikatına uygunsa, kiminin ki de Mevlevilik tarikatına uygun. Dört halifenin hayatına bakıyoruz. Her birinin anlayışı, metodu farklı... Osmanlı eğitim sistemini oluşturan tekke ve medreselerin kapatılma sebebi neydi? Tekke ve medreseleri birileri kapatmamıştır, medreseler ve tekkeler kendi kendilerini kapatmışlardır. Birileri kapattı gibi görünüyor ama o işin zahiri yönüdür, ona takılmayalım. Bu kurumlar birçok hizmetler yaptıktan sonra fonksiyonlarını yitirdiler. Tekkeler miskin yatağı haline gelmişti. Tekkelerin bozulmasıyla, ahlaki eğitim de bozuldu ve tekkelerde bir nevi kendi kendilerini kapatmış oldular. Son dönem mutasavvıflarının bu konudaki beyanatlarında da buna benzer görüşlere rastlıyoruz. Eğitim sistemine gelince onda da ciddi bozulmalar başlamıştı. Devletler de insanlar gibidir. İnsanlar nasıl doğar, büyür ve ölürse devletler de böyledir. İbni Haldun un nazariyesi budur. Osmanlı da maalesef bu süreci tüm kurumlarıyla yaşamıştır. 4 / 7
Medreselerin kapatılması ile eğitimde sınıf atladığımız söylenebilir mi? Söylenemez. Adı üniversite olur, medrese olur, Darul Funun olur hiç fark etmez. Ben isme değil, ruhuna bakarım. Bozulmuş denilen medreselerle günümüz üniversitelerini karşılaştırabilir misiniz? Ben anladım sorunuzu. Medreseleri tercih ederim. Yani üniversitelerimiz edebiyatta bir Fuzulî, mimaride bir Mimar Sinan daha çıkartabilir mi? Çıkaramaz, arazi çorak, yağmur ne kadar yağarsa yağsın ot bitmez. Bunu artık okuyan anlasın 5 / 7
Sizce ideal eğitim anlayışı nasıl olmalıdır? Ben bir imam hatipli olarak aldığım eğitimde hem dini ilimler vardı hem müspet ilimler vardı. Bu durum benim çok hoşuma gider. Kur an-ı Kerim okuduk, hadis, tefsir, siyer öğrendik hem de fizik, kimya, matematik öğrendik. İnsan zülcenaheyndir yani iki kanatlıdır. Bakınız hem dünya var, hem ahiret var, hem gündüz var hem gece var, hem sıcak var hem soğuk var. İşte ilimler de böyledir. Diyorlar ki müspet ilimler diyorsunuz hocam ilmin menfisi de mi var Burada müspet ilimler derken diğer ilimler menfidir denilmek istenmiyor. Benim kanaatime göre fizik kimya matematik gibi ilimler de hiç şüpheniz olmasın dinî ilimler sahasına girer. Niye girer? Fizik okurken Allah ın sanat eserleri üzerine kafa yoruyorsun. Kimya okurken aynı şeyi yapıyorsun. Mesela Fatih Sultan Mehmet dinî ilimleri çok iyi bilen bir insan olduğu halde müspet ilimleri de çok iyi biliyordu. Matematik biliyor, yedi yabancı lisan biliyor, İstanbul un fethinde kullanılan havan topu diye bir topu kendisi icat ediyor, balistik hesaplarını kendisi yapıyor İşte ideal eğitim anlayışı Fatihleri yetiştiren eğiğim anlayışıdır. Son olarak okuyucularımıza ilim konusunda ne tavsiye edersiniz? Bizim medeniyetimizde ilim beşikten mezara kadardır. İslam da öğrencinin yaşı ve cinsiyeti diye bir şey yoktur. Efendimizin etrafında kadınlar da var erkekler de var, yaşlılar da var gençler de var çocuklar da var. Efendimiz onlara daima soru sormalarını teşvik etmiştir. Niçin? Çünkü ilim sorarak öğrenilir. Hangi yaşta olursak olalım ilim tahsili yapmaya devam edelim. 6 / 7
Dursun Gürlek Biyografisi 1952 yılında Tokat'ta doğdu. İlk ve orta tahsilini memleketinde tamamladı. İstanbul Atatürk Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. Yeni İstanbul, Tercüman, Hürriyet, Günaydın gazetelerinde çeşitli görevlerde bulundu. Bir süre muhtelif okullarda Türkçe ve Edebiyat öğretmenliği yaptı.biyoğrafi araştırmaları ve çeşitli makaleleri Meşale, İnanç, Milli Kültür, Türk Edebiyatı, Kültür Dünyası gibi dergilerde yayınladı. Tarih ve Düşünce dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Bu dergide neşrettiği "Kırkambar" ve "Ayaklı Kütüphaneler" başlığı altındaki yazılarıyla dikkat çekti. Yazarın, Osmanlı Tarihi, Şark Klasikleri ve biyografi sahasındaki çalışmaları halen devam etmektedir. 7 / 7