BEYAZ EŞYA ÜRETİM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİ BARIŞ ÇALLI Marmara Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü http://enve.eng.marmara.edu.tr
Türkiye de Beyaz Eşya Sektörü 1955 yılında Arçelik in Sütlüce fabrikası ile faaliyete başlamıştır. İlk yerli çamaşır makinesi 1959 da, ilk buzdolabı 1960 da üretilmiştir. Basit montaj hatlarıyla başlanan faaliyetler, ilerleyen yıllarda özgün tasarım ve teknolojiler yaratacak ve yurtdışına teknoloji transfer edecek düzeye gelmiştir. Sektör güçlü markalar yaratmış, yaptığı atılımlarla dünyanın en büyük üreticilerden biri olmuştur.
Türkiye de Beyaz Eşya Sektörü 50 nin üzerinde orta ölçekli imalatçı ve büyük üretici, 500 ün üzerinde aksam ve parça imalatçısı faaliyet göstermektedir. Önde gelen beyaz eşya üreticileri 1986 yılında kurulan TÜRKBESD - Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği, Yan sanayi ise BEYSAD - Beyaz Eşya Yan Sanayiciler Derneği çatısı altında toplanmıştır. Başlıca üretim tesisleri İstanbul, Manisa, Eskişehir, Bolu, Ankara ve Tekirdağ da bulunmaktadır.
TÜRKBESD üyesi dört büyük firmanın üretim tesislerinin bulunduğu iller
Beyaz Eşya Ürünleri Ana Ürünler Buzdolabı, derin dondurucu, çamaşır makinesi, kurutma makinesi, bulaşık makinesi ve fırın Küçük Ev Aletleri Ocak, süpürge, tost makinası, robot, meyve presi, blender, mikser gibi dayanıklı tüketim malları Elektrikli Ev Aletleri Klima, şofben, termosifon ve su arıtma cihazı
Türkiye de Beyaz Eşya Sektörü TÜRKBESD e üye firmaların üretim rakamları (x1000) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Buzdolabı 5 498 6 740 6 864 6 002 6 177 7 032 6 790 Çamaşır Makinesi 4 421 5 277 5 128 4 739 5 180 5 767 5 357 Bulaşık Makinesi 783 1 180 1 842 2 140 2 343 2 537 2 900 Fırın 1 660 2 201 2 363 3 039 2 736 3 060 3 504 TOPLAM 12 362 15 398 16 197 15 920 16 436 18 396 20 106
Beyaz Eşya Üretim Aşamaları Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırın gibi ana beyaz eşya ürünlerinin üretim aşamaları büyük ölçüde benzerlik göstermektedir.
Beyaz Eşya Üretim Aşamaları Beyaz Eşya Üretimi Genel Akım Şeması
Sektörden Kaynaklanan Atıklar Atık kodlarını belirlerken Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek 4 te yer alan atık listesinden faydalanılmıştır. Buzdolabı, pişirici cihazlar, bulaşık ve çamaşır makinesi üretiminden kaynaklanan prosese özel ve proses dışı atıklar tesis ziyaretleri yapılarak belirlenmiştir.
Prosese Özel Tehlikeli Atıklar Atık Kodu Atık Tanımı 07 02 14 Tehlikeli maddeler içeren katkı maddelerinin atıkları 08 01 11 Organik çözücüler ya da diğer tehlikeli maddeler içeren atık boya ve vernikler 08 01 13 Organik çözücüler ya da diğer tehlikeli maddeler içeren atık boya ve vernik çamurları 08 04 09 Organik çözücüler ya da diğer tehlikeli maddeler içeren atık yapışkanlar ver dolgu macunları 08 05 01 Atık izosiyanatlar 11 01 08 Fosfatlama çamurları 11 01 09 Tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri 12 01 06 Halojen içeren madeni bazlı işleme yağları (emülsiyon ve solüsyonlar hariç) 12 01 07 Halojen içermeyen madeni bazlı işleme yağları (emülsiyon ve solüsyonlar hariç) 12 01 08 Halojen içeren işleme emülsiyon ve solüsyonları 12 01 09 Halojen içermeyen işleme emülsiyon ve solüsyonlar 12 01 10 Sentetik işleme yağları 12 01 16 Tehlikeli maddeler içeren kumlama maddeleri atıkları 12 01 18 Yağ içeren metalik çamurlar (öğütme, bileme ve bindirme tortuları) 12 01 20 Tehlikeli maddeler içeren öğütme parçaları ve öğütme maddeleri 13 01 13 Diğer hidrolik yağlar 15 01 10 Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar 15 02 02 Tehlikeli maddelerle kirlenmiş emiciler, filtre malzemeleri, temizleme bezleri, koruyucu giysiler 16 02 13 16 02 09 dan 16 02 12 ye kadar olanların dışındaki tehlikeli parçalar içeren ıskarta ekipmanlar 17 04 09 Tehlikeli maddelerle kontamine olmuş metal atıkları 19 08 13 Endüstriyel atık suyun diğer yöntemlerle arıtılmasından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren çamurlar
Proses Dışı Tehlikeli Atıklar Atık Kodu Atık Tanımı 08 03 17 Tehlikeli maddeler içeren atık baskı tonerleri 13 07 01 Fuel-oil ve mazot 16 02 15 Iskarta ekipmanlardan çıkartılmış tehlikeli parçalar 16 06 01 Kurşun piller 16 06 02 Nikel kadmiyum piller 16 06 03 Cıva içeren piller 17 04 10 Yağ, katran ve diğer tehlikeli maddeler içeren kablolar 17 06 05 Asbest içeren inşaat malzemeleri 18 01 03 Enfeksiyonu önlemek amacı ile toplanmaları ve bertarafı özel işleme tabi olan atıklar 19 08 06 Doymuş ya da kullanılmış iyon değiştirici reçineler 20 01 21 Flüoresan tüpler (lambalar) ve diğer cıva içeren atıklar 20 01 27 Tehlikeli maddeler içeren boya, mürekkepler, yapıştırıcılar ve reçineler 20 01 33 16 06 01, 16 06 02 veya 16 06 03 un altında geçen pil ve akümülatörler ve bu pilleri içeren sınıflandırılmamış karışık pil ve akümülatörler 20 01 35 20 01 21 ve 20 01 23 de bahsedilenlerin dışındaki tehlikeli maddeler içeren ıskartaya çıkmış elektrikli ve elektronik ekipmanlar
Tehlikeli Atık Üretim Noktaları Sacın Şekillendirilmesi ve Kaynak Metal Yüzey Hazırlama ve Boyama Plastiğin Şekillendirilmesi Atık boryağ - 12 01 06 / 12 01 07 / 12 01 08 / 12 01 09 / 12 01 10 Yağ içeren metalik çamurlar - 12 01 18 Metal talaşı - 12 01 20 Atık yağ - 13 01 13 Kontamine ambalaj - 15 01 10 Kontamine bez - 15 02 02 Atık boya ve tiner - 08 01 11 Atık boya ve tiner çamurları - 08 01 13 Fosfatlama çamurları - 11 01 08 Tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri - 11 01 09 Tehlikeli maddeler içeren kumlama maddeleri atıkları - 12 01 16 Kontamine ambalaj - 15 01 10 Kontamine bez - 15 02 02 Atık yapışkanlar ve dolgu macunları - 08 04 09 Halojen içermeyen işleme solüsyonları ve emülsiyonları - 12 01 09 Kontamine ambalaj - 15 01 10 Kontamine bez - 15 02 02
Tehlikeli Atık Üretim Noktaları Yalıtım Poliol - 07 02 14 Atık İzosiyanatlar - 08 05 01 Kontamine ambalaj - 15 01 10 Kontamine bez - 15 02 02 Montaj Diğer Atık yapışkanlar ve dolgu macunları - 08 04 09 Kontamine ambalaj - 15 01 10 Kontamine bez - 15 02 02 Elektronik kart - 16 02 13 / 16 02 15 Nikel/Kadmiyum piller - 16 06 02 Hurda kompresörler - 17 04 09 Tehlikeli maddeler içeren deterjanlar - 20 01 29 Elektronik kart - 16 02 15 Kurşunlu piller - 16 06 01 Nikel/Kadmiyum piller - 16 06 02 Fluoresan lamba - 20 01 21 Atık pil ve akü - 20 01 33 Elektrikli ve elektronik ekipman - 20 01 35
Tehlikeli Atık Üretim Faktörleri Ürün TAÜF 1 aralığı 2 (kg /ürün) Buzdolabı/dondurucu 0.036 0.062 Çamaşır makinesi 0.029 0.16 Bulaşık makinesi 0.078 0.13 Pişirici cihazlar 0.038 0.09 1 TAÜF = tehlikeli atık miktarı / üretim adedi 2 2009 yılı TABS verilerine göre hesaplanmıştır
Tehlikeli Atıklar Oluşan tehlikeli atıklar arasında en fazla paya sahip olanlar: Fosfatlama çamuru (11 01 08) Endüstriyel arıtma çamuru (110109 veya 190813) Kontamine ambalaj (15 01 10) Kontamine bez (15 02 02) Hidrolik yağlar (13 01 13)
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 08 01 11 Organik Çözücüler ya da Diğer Tehlikeli Maddeler içeren Atık Boya ve Vernikler Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Su bazlı boyaların kullanılması Toz boya kullanılması Alternatif boyama sistemleri Boyanın elektrostatik olarak atomize edildiği sistemler Boyanın yüksek devir ile mekanik olarak atomize edildiği sistemler Boyanın hava ya da hidrostatik basınç kullanılarak atomize edildiği sistemler
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 08 01 13 Organik Çözücüler ya da Diğer Tehlikeli Maddeler içeren Boya ve Vernik Çamurları Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Toz boya kullanılması Membran teknikleri ile boya geri kazanımı Ultrafiltrasyon Nanofiltrasyon Terz ozmoz
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 11 01 08 Fosfatlama Çamurları Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Alternatif yüzey hazırlama işlemleri Nanoteknolojik yüzey hazırlama Plaforizasyon (Tek banyoda fosfatlama)
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 11 01 09 Tehlikeli Maddeler içeren Çamurlar ve Filtre Kekleri Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Toksik ve kanserojen kadmiyum kaplamadan vazgeçilmesi Siyanür içermeyen sistemlerin kullanılması Cr +6 yerine Cr +3 ün kullanımı
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 11 01 13 Tehlikeli Maddeler içeren Yağ Alma Atıkları Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Mevcut yağ alma işleminin iyileştirilmesi Tesise giren yağ miktarının azaltılması Yağ alma işleminin optimize edilmesi Tankların üstünün örtülmesi
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 11 01 13 Tehlikeli Maddeler içeren Yağ Alma Atıkları Klorlu çözücülerin kullanıldığı daldırma tankını takip eden buharlı yağ alma işlemi uygulandığı takdirde Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Alternatif yağ alma işlemlerinin uygulanması Su bazlı temizleyicilerin kullanılması Ultrasonik temizleme Elektrolitik temizleme Biyolojik yağsızlaştırma
Tehlikeli Atıkların Azaltımı/Önlenmesi ATIK : 12 01 06 / 12 01 07 / 12 01 08 / 12 01 09 / 12 01 10 Metal İşleme Sıvıları Kullanılabilecek Mevcut En İyi Teknikler: Etkin metal işleme sıvısı yönetimi Metal işleme sıvısının ömrünün uzatılması Metal işleme sıvısının geri kazanımı Kuru talaşlı imalat (dry machining) ve minimum sıvı kullanımı
Sonuçlar Sektörü için TAÜF aralığı 0.03-0.16 kg TA/üründür. Oluşan başlıca tehlikeli atıklar fosfatlama çamuru, endüstriyel arıtma çamuru, kontamine ambalaj, kontamine bez ve hidrolik yağlardır. Buzdolabı üretiminden kaynaklanan izosiyanat ve poliol atıkları ile pişirici cihaz üretiminden kaynaklanan silikon atıkları diğer önemli tehlikeli atıklardır. Türkiye de beyaz eşya sektöründen kaynaklanan TA miktarı 1000-2500 ton/yıl olarak tahmin edilmektedir.
Teşekkür TÜBİTAK 107G126 Türkiye de Avrupa Birliği Çevre Mevzuatı İle Uyumlu Tehlikeli Atık Yönetimi Projesi http://www.utay.info Proje Ekibi: Marmara Üniversitesi Çevre Müh. Bölümü Doç Dr Zehra Semra Can Prof Dr Barış Çallı Doç Dr Bülent Mertoğlu Yrd Doç Dr Orhan Gökyay Arş Gör Dr Deniz Akgül Burcu Yazıcı
BEYAZ EŞYA ÜRETİM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN TEHLİKELİ ATIKLARIN YÖNETİMİ BARIŞ ÇALLI Marmara Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü http://enve.eng.marmara.edu.tr