ÇUKUROVA KOŞULLARINDA DEĞİŞİK AZOT DOZU UYGULAMALARININ İKİ CİN MISIRI (Z

ÇUKUROVA KOŞULLARINDA DEĞİŞİK AZOT DOZU UYGULAMALARININ İKİ CİN MISIRI (Zea mays everta Sturt.) ÇEŞİDİNDE TANE VERİMİ, TARIMSAL ÖZELLİKLER VE BAZI KALİTE ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ * Effects of Different Nitrogen Levels on Grain Yields, Agricultural Properties and Some Quality Parameters of Two Popcorn (Zea mays everta Sturt.) Cultivars Under Cukurova Conditions Ali ÖZKAN Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Ahmet Can ÜLGER Tarla Bitkileri Anabilim Dalı ÖZET Bu çalışma, 2003 ve 2004 yıllarında, Çukurova koşullarında, ana ürün yetiştirme sezonunda, iki cin mısırı çeşidi ile (Ant. ve ), 7 farklı azot dozu uygulanarak (0, 5, 10, 15, 20, 25, 30 kg N/da), bölünmüş parseller deneme desenine göre, 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Azot dozu miktarı arttıkça tane verimde artış saptanmıştır. -cin çeşidinden Ant. çeşidine göre daha yüksek tane verimi elde edilmiştir. Her iki çeşit içinde en uygun azot dozu 20 kg N/da dır. Patlama hacmi açısından azot dozları arasında belirleyici bir fark oluşmaz iken, çeşitler arasındaki fark önemli bulunmuştur. Ant. çeşidinde patlama hacmi -cin çeşidinden daha yüksek olarak ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Mısırı, Azot Dozu, Tane Verimi, Patlama Hacmi ABSTRACT This study was carried out during the main crop seasons of the years of 2003 and 2004 under Cukurova conditions. In the research, the effects of different nitrogen doses (0, 5, 10, 15, 20, 25, 30 kg N/da) on the yields, some agricultural and quality characteristics of two popcorn cultivars (Ant. and -cin) were studied. The experiment was arranged in a split plot design with four replications. Increasing the nitrogen dose increased averaged grain yield. Averaged grain yield of the cultivar -cin was statistically significant higher than that of cultivar Ant.. The most proper doze of nitrogen for both cultivars was 20 kg N/da. The nitrogen doses did not statistically significant affect the popping volume of grain. The cultivars studied were statistically significant different from each other in the popping volume of grain. The popping volume for the cultivar Ant. was statistically significant higher than that for the cultivar -cin. Key Words: Popcorn, Nitrogen Level, Grain Yield, Popping Volume *Doktora Tezi-Ph.D.Thesis 114

Giriş mısırı (Zea mays everta Sturt.) insan beslenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır ve bu bitki patlak mısır olarak da tanımlanmaktadır. mısırının tüketimi ülkemizde her geçen gün giderek artmaktadır. İçerdiği vitamin ve mineraller nedeniyle beslenme açısından tercih edilen bir gıda maddesidir. Tok tutucu ve mide asidini emici özelliğiyle de iyi bir diyet ürünüdür. Bu nedenle, tane veriminin yüksek olması, aynı zamanda lezzetli, kalitesi iyi, ağızda kolay dağılan, patlama hacmi ve patlayan tane oranının yüksek olduğu çeşitlerin yetiştirilmesi önem kazanmaktadır (Ülger, 19). mısırının ekiliş ve üretimi ülkemizde henüz yaygın değildir. Bu nedenle halen önemli miktarlarda diğer ülkelerden ithal edilmektedir. Ülkemizde cin mısırının ekiliş alanı ile ilgili herhangi bir istatistiğe rastlanmamıştır. Gerek dünyada ve gerekse ülkemizde yetiştirilen mısırların büyük çoğunluğunu atdişi mısır çeşitleri oluşturmaktadır. Sakin ve ark. (2005) kalite açısından en önemli özelliğin tane ağırlığı ve patlama hacmi olduğunu bildirmişlerdir. Tosheva (1977) patlama hacmi yönünden çeşitler arasında önemli farkların olduğunu saptamıştır. Gözübenli ve ark. (2000) ve Gökmen (2004) nem düzeyleri ile patlama hacmi arasında önemli ilişkiler kaydetmişlerdir. Tane iriliğiyle patlama hacmi arasında da ters bir ilişki bulunduğu saptanmıştır (Pajic ve Babic 1991; Chen ve ark., 1994a; Gözübenli ve ark. 2000). Pajic ve Babic (1992), Pajic ve Babic (1994) ve Broccoli ve Burak (2000) tane verimi ile patlama hacmi arasında negatif bir korelasyon olduğunu bildirmişlerdir. Broccoli ve Burak (2004) tane verimi ve patlama kapasitesi arasında zayıf olumsuz bir ilişki olduğunu bildirmişlerdir. Buna karşılık, Tian ve ark. (2001) patlama hacmi ile tanenin fiziksel özellikleri arasında güçlü bir doğrusal ilişki bulunmadığını bildirmektedirler. Singh ve ark. (1997) fiziksel zarar görmüş tanelerde patlama hacminin düşük olduğunu belirlemişlerdir. Burak ve Broccoli (2001) genotip x çevre etkileşiminin önemli olduğunu, verim için elverişli olan çevrenin, patlama hacmi için uygun olmadığını saptamışlardır. Ülkemizde iklim ve toprak özelliklerinin bölgelerimize göre çok farklı olması nedeniyle, her bölge için uygun çeşidin ve bu çeşide uygulanacak azot miktarının belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Çukurova Bölgesi nde de bölgenin iklim ve toprak özelliklerine uygun cin mısırı çeşidinin ve bu çeşide uygulanacak azot miktarının belirlenmesi öncelikli konular arasında yer almaktadır. mısırı ile yürütülen araştırmalarda; Oncsik ve Nagy (2004) azot miktarı yükseldikçe tane veriminin arttığını bildirmektedirler. Banerjee ve Singh (2003) ise hektolitre ağırlığı, tane verimi, sap verimi ve hasat indeksi değerlerinin, artan N seviyeleri ile arttığını saptamışlardır. Singh ve ark. (1978) azot dozunun 0 kg N/da dan 6 kg N/da a çıkmasıyla tane veriminin %54.8 arttığını saptamışlardır. Roy ve Sing (16) ve Pissaia ve ark. (1996) en yüksek tane veriminin 10 kg N/da azot dozundan elde edildiğini bildirmişlerdir. Öktem ve ark. (2001) en yüksek tane veriminin 12 kg N/da azot dozundan elde edildiğini bildirmektedirler. Gökmen ve ark. (2001) artan azot dozlarında bitki boyunun uzadığını, koçan başına tane sayısının ise etkilenmediğini ve en yüksek tane veriminin 10-15 kg N/da azot dozunda elde edildiğini bildirmektedirler. Oliveira (1997) en yüksek veriminin 15 kg 115

N/da dozundan sağladığını bildirmektedir. Sezer ve Yanbeyi (1997) azotlu gübre miktarının bitki boyu ve tane verimini olumlu etkilediğini, en uygun azot dozunun ise 16 kg/da olarak saptandığını bildirmektedirler. Ülger (19) en yüksek tane veriminin 587 kg/da ile 20 kg N/da azot dozu uygulamasında elde etmiştir. Chen ve ark., (1994b) en yüksek tane verimini 517 kg/da ile 30 kg N/da uygulamasından elde etmişlerdir. Araştırıcıların farklı sonuçlar elde etmesi, çalışma yerlerinin ve çeşitlerin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Banerjee ve ark. (2004) N un 15 kg/da a kadar artan seviyelerinin, tane verimini, protein içeriğini ve patlayan tane yüzdesini önemli düzeyde arttırdığını, fakat ürünün nem içeriği ve patlama hacmini azalttığını bildiririken, Knavel ve ark. (15) N seviyelerinin, patlama kalitesi üzerinde herhangi bir etkisinin bulunmadığını bildirmektedirler. Çukurova Bölgesi, gerek ana ürün ve gerekse ikinci ürün mısır yetiştiriciliğine uygun bir bölgedir ve atdişi mısır çeşitlerinin yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmaktadır. Son yıllarda, birim fiyatının yüksek olması nedeniyle a)bölgede cin mısırının yetiştirilip yetiştirilemeyeceği, b) hangi çeşidin yetiştirilmesi gerektiği, c) atdişi mısıra göre üretiminde ne gibi farklı uygulamaların yapılması gerektiği ve bu konuyla ilgili yeterli araştırma olmaması nedeniyle, cin mısır yetiştiriciliğinde ne kadar azot uygulanması gerektiği önemli bir soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, bölgemizde yetiştirilebilecek iki cin mısırı çeşidinde uygun azot dozunun saptanması ve çeşitlerin tane kalite özelliklerinin farklı azot dozu uygulamalarından nasıl etkilendiğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Metot Materyal Araştırma, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Araştırma ve Uygulama Alanında, 2003 ve 2004 yıllarında, ana ürün koşullarında yürütülmüştür. Çalışmada genetik materyal olarak, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü nden temin edilen Ant. ve ismiyle tescil edilen melez cin mısırı çeşitleri kullanılmıştır. Denemede yedi farklı azot dozu (0, 5, 10, 15, 20, 25, 30 kg N/da) üre formunda uygulanmıştır. 8 kg/da P 2 O 5 olacak şekilde Triple Süper ve 8 kg/da K 2 O olacak şekilde Potasyum Sülfat ekim öncesi taban gübresi olarak toprağa karıştırılarak verilmiştir. İklim ve Toprak Özellikleri Denemenin yürütüldüğü Adana ilinde tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Denemenin yürütüldüğü yıllar ile uzun yıllar sıcaklık ortalamaları arasında fazla bir değişim göze çarpmamıştır. Araştırma alanı toprağı, Menzilat serisi A ve C horizonlarından oluşmuş genç bir topraktır. Menzilat serisi düz, drenajları iyi, orta tekstürlü derin topraklar olup, organik madde içeriği düşük, tuzluluk sorunu olmayan, katyon değişim kapasitesi yüksek ve tarımsal kullanıma uygun topraklardır. 116

Metod Araştırma, bölünmüş parseller deneme deseninde, ana parsellerde azot dozları ve alt parsellerde çeşitler olacak şekilde yerleştirilerek dört tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Sıra arası 70 cm ve sıra üzeri 20 cm uygulanarak elle ekim yapılmıştır. Parseller; sıra uzunluğu 5.0 m ve her parsel 4 sıra olacak şekilde, 2.8 m x 5.0 m= 14.0 m 2 olarak düzenlenmiştir. Ekimler, 22 Nisan 2003 ve 01 Nisan 2004 tarihlerinde yapılmıştır. N min miktarı belirlenmiş ve azotlu gübre uygulamaları 0-60 cm derinliğinde bulunan kullanılabilir azot miktarları (2003 yılında 7.77 kg/da ve 2004 yılında 4.97 kg/da) göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Azotlu gübrenin yarısı çıkıştan hemen sonra üre formunda banda verilmiştir. Kalan diğer yarısı ise üst gübre olarak mısır bitkileri 30-40 cm boylandığında banda verilmiştir. Hasat işlemi, her parselin kenar kısmındaki sıralar kenar tesiri olarak çıkarıldıktan sonra geriye kalan ortadaki iki sıradaki bitkilerde bulunan koçanlar elle toplanarak yapılmıştır (1.4 m x 5.0 m= 7.0 m 2 ). Hasatta elde edilen koçanlar daha sonra mısır harman makinesinde tanelenerek tane verimi bulunmuştur. Bin tane ağırlığı, patlama hacmi ve patlamayan tane oranı değerleri tanelenen üründen alınan örneklerde saptanmıştır.. Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmada elde edilen veriler; MSTAT-C paket programı kullanılarak varyans analizine tabi tutulmuştur. Ortalamalar Duncan çoklu karşılaştırma Testi ile gruplandırılmıştır. Ayrıca, Regresyon analizi yapılmıştır. Araştırma Bulguları ve Tartışma 2003- ve 2004 yıllarında, Çukurova da, ana ürün koşullarında, farklı azot dozları uygulanan Ant- ve cin mısırı çeşitlerinde elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir. Tane Verimi Çizelge 1 incelendiğinde görüleceği üzere; iki yıl birlikte değerlendirildiğinde yıllar, tekerrürler, çeşitler ve azot dozları arasındaki farklılığın ve yıl x çeşit interaksiyonunun %1 düzeyinde önemli olduğu bulunmuştur. Çizelge 2 de iki yıllık ortalamalar incelendiğinde, tane verimi Ant. çeşidinde (375 kg/da), çeşidinde ise (447 kg/da) olarak belirlenmiştir. İki yıllık ortalamalara göre tane verimi yönünden çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Tane verimi açısından yıllar arasında farklılık olduğu saptanmış olup, tane veriminin çevre x genotip kombinasyonundan etkilendiğini göstermektedir. Çalışmamızda elde edilen sonuçlara göre, cin mısırında tane veriminin çeşitlere göre değiştiğini bildiren araştırıcıların bulguları ile uyum içerisindedir (Pajic ve Babic, 1991). 117

Çizelge 1. İki Yıllık Ortalamalara Göre Tane Verimi, Bin Tane Ağırlığı, Patlama Hacmi ve Patlamayan Tane Oranına Ait Varyans Analizi Sonuçları F Değerleri Varyasyon Kaynağı S.D Tane Verimi Bin Tane Ağırlığı Patlama Hacmi Patlamayan Tane Oranı Yıl (Y) 1 112.6837** 16.5634** 46.7336** 32.3188** Tekerrür 6 8.5973** 3.66 1.2970 3.6799 Çeşit (Ç) 1 41.1468** 0.6546 95.4781* 70.3969** Y x Ç 1 31.1015** 10.3152* 18.2083** 2.5094 Hata 6 Azot Dozu (N) 6 7.1936** 6.5076** 0.4808 2.4648* Yıl x N 6 0.4123 0.7953 0.7107 0.9504 Ç x N 6 1.1255 0.7200 0.5654 1.6229 Y x Ç x N 6 0.9052 0.7688 0.8210 0.2735 Hata 72 DK (%) 15.15 3.46 4.73 21.39 *= %5 düzeyinde önemli, **=%1 düzeyinde önemli Çizelge 2. Tane Verimine (kg/da) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar Çeşit 2003 2004 2003-2004 Ant. 466 a 1 284 c 375 B cin 475 a 419 b 447 A Ortalama 470.5 A 351.5 B 411 1 Aynı harf grubuna giren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre %5 düzeyinde önemli değildir. Küçük harfler çeşit x yıl interaksiyonunu, büyük harfler çeşitler ve yıllar arasındaki farklı grupları göstermektedir. 2003-2004 yılı ortalamaları ele alındığında, farklı azot dozu uygulamalarında yetiştirilen mısır çeşitlerinde tane verimi 340-453 kg/da arasında değişmiştir. Tane verimi en yüksek 453 kg/da ile N 205 azot dozunda belirlenirken, en düşük tane verimi ise 340 kg/da ile N 0 azot dozunda belirlenmiştir. Azot dozları arasında fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. Tane verimi açısından Ant. çeşidinde de en yüksek verim 30 kg/da azot dozundan, -cin çeşidinde ise en yüksek tane verimi 25 kg/da azot dozundan elde edilmiştir. -cin çeşidinden Ant. e oranla daha iyi verim alınmıştır. Ant. çeşidinde 15 kg/da azot dozu ile 30 kg/da azot dozu istatistiksel olarak aynı grupta yer almışlardır. -cin çeşidinde ise 10 kg/da azot dozu ile 30 kg/da azot dozları istatistiksel olarak aynı grupta yer almışlardır. Chen ve ark. (1994b), en yüksek tane verimini 517 kg/da ile 30 N kg/da uygulamasında elde etmişlerdir. Benzer olarak, azot dozu miktarı arttıkça verimin yükseldiğini, Sezer ve Yanbeyi (1997) yaptıkları çalışmalarda bildirmişlerdir. Singh ve ark. (1978) da, N dozunda 0 dan 6 kg/da a kadar tane veriminin %54.8 arttığını, 9 kg N in belirgin bir verim artışı 118

N-Dozu (kg/da) Ant. Ant. Ant. Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-7 sağlamadığını saptamışlardır. Roy ve Sing (16) ve Pissaia ve ark., (1996) en yüksek tane veriminin 10 kg N/da uygulamasından elde edildiğini tespit etmişlerdir. Oliveira (1997) ve Sezer ve Yanbeyi (1997) ise en yüksek tane verimine 15 kg N/da da ulaşıldığını açıklamıştır. Öktem ve ark. (2001) en uygun azot dozunun 24 kg/da olduğunu saptamıştır. Değişik araştırıcılar tarafından farklı sonuçların elde edilmesi, çalışma yerlerinin ve çeşitlerin farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Çizelge 3. Tane Verimine (kg/da) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar 2003 2004 2003 2004 0 452a-e* 366 e 409 C 204 339 272 B 328 353 340 D 5 436 b-e 409 de 423 BC 264 399 331 AB 350 404 377 CD 10 441 a-e 501 a-c 471 AB 259 392 325 AB 350 447 3 BC 15 426 c-e 511 a-c 469 AB 307 432 369 A 366 472 419 A-C 20 500 a-c 526 ab 513 A 328 460 394 A 414 493 453 A 25 494 a-d 529 a 512 A 294 469 382 A 394 499 447 A 30 511 a-c 484 a-d 497 A 336 440 388 A 423 462 443 AB 466 475 284 B 419 A 375 B 447 A *Aynı harf grubuna giren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre %5 düzeyinde önemli değildir. Bin Tane Ağırlığı Çizelge 1 incelendiğinde görüleceği gibi; iki yıl birlikte değerlendirildiğinde yıllar ve azot dozları arasındaki farklılığın %1, yıl x çeşit interaksiyonunun ise %5 düzeyinde önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Bin tane ağırlığı açısından yıllar arasında da farklılık olduğu saptanmış olup, bin tane ağırlığının çevre x genotip etkileşiminden etkilendiğini göstermektedir. Bizim bulgularımıza benzer olarak Gökmen ve ark. (2001) bin tane ağırlığının çeşitlere göre değiştiğini saptamışlardır. Chen ve ark. (1994b) na göre, patlama hacmi bin tane ağırlığıyla negatif korelasyon göstermektedir. Çalışmamızda yer alan çeşitlerde ise belirgin bir ilişki görülmemektedir. Tian ve ark. (2001) in bulguları da bulgularımızı desteklemektedir. Çizelge 4 de iki yıllık ortalamalar incelendiğinde, bin tane ağırlığı Ant. çeşidinde (132 g), çeşidinde ise (130 g) olarak belirlenmiştir. İki yıllık ortalamalara göre bin tane ağırlığı yönünden çeşitler arasında istatistiksel olarak farklılık saptanamamıştır. Çizelge 4. Bin Tane Ağırlığına (g) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar Çeşit 2003 2004 2003-2004 Ant. 132 a 1 131 a 132 cin 136 a 125 b 130 Ortalama 134 A 128 B 131 119

N-Dozu (kg/da) Ant. Ant. Ant. Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-7 Çizelge 5 de görüldüğü gibi iki yılın ortalamaları ele alındığında, farklı azot dozu uygulamalarında bin tane ağırlığı 127-135 g arasında değişmiştir. Bin tane ağırlığı en yüksek 135 g ile N 25 azot dozunda belirlenirken, en düşük bin tane ağırlığı 127 g ile yine N 5 azot dozundan belirlenmiştir. Azot dozları arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Çalışmada elde edilen bulgular, Sade ve Çalış (1993) ın sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Azot bitkide vejetatif olarak yaprak alanını artırmakta olup, böylece yapraklar daha iyi fotosentez yaparak, tanenin dolum sırasında yüksek oranda kuru madde depolanmasını sağlamaktadır. Çizelge 5. Bin Tane Ağırlığına (g) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar 2003 2004 2003 2004 0 128 133 130 C* 126 119 123 C 127 126 127 C 5 133 132 132 BC 132 123 127 A-C 132 127 130 BC 10 133 135 134 BC 128 122 125 BC 131 128 129 BC 15 128 135 132 BC 134 125 129 AB 131 130 131 A 20 134 138 136 AB 133 127 130 AB 133 132 133 AB 25 137 140 139 A 133 132 132 A 135 136 135 A 30 133 138 135 AB 132 128 130 AB 132 133 133 AB 132 136 131 125 132 130 Patlama Hacmi Patlama hacmine ilişkin verilerle yapılan varyans analizi sonucu elde edilen F değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1 incelendiğinde görüleceği gibi; iki yıl birlikte değerlendirildiğinde, farklar, yıllar arasında ve yıl x çeşit interaksiyonunda %1 düzeyinde önemli bulunurken, çeşitler arasında %5 düzeyinde önemli farklar bulunmuştur. Çizelge 6 da görüldüğü gibi, her iki deneme yılında da Ant. çeşidinde daha yüksek patlama hacmi belirlenmiştir. Ant. çeşidinde ortalama 29.1 cm 3 /g patlama hacmi saptanırken, çeşidinde ortalama 27.6 cm 3 /g patlama hacmi saptanmıştır Patlama hacmi yönünden çeşitler arasında farklılıklar Çizelge 6. Patlama Hacmine (cm 3 /g) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar Çeşit 2003 2004 2003-2004 Ant. 30.0 a 1 28.3 b 29.1 A cin 27.8 bc 27.4 c 27.6 B Ortalama 28.90 A 27.85 B 28.35 120

N-Dozu (kg/da) Ant. Ort Ant. Ant. Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-7 olduğu belirlenmiştir (Çizelge 6). Patlama hacmi açısından çeşitler arasında önemli farklılıkların olduğunu başka araştırıcılar da saptamışlardır (Pajic ve Babic, 1991; Song ve ark., 1991; Sakin ve ark., 2005). Çizelge 7 de görüldüğü gibi 2003-2004 yılı ortalamaları ele alındığında, farklı azot dozu uygulamalarında yetiştirilen mısır çeşitlerinde patlama hacmi 28.1-28.7 cm 3 /g arasında değişmiştir. Patlama hacmi en yüksek 28.7 cm 3 /g ile N 15 azot dozunda belirlenirken, en düşük patlama hacmi ise 28.1 cm 3 /g ile N 10 ve N 25 azot dozunda belirlenmiştir. Azot dozları arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Çizelge 7. Patlama Hacmine (g//cm 3 ) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar 2003 2004 2003 2004 0 30.6 27.9 29.3 27.8 27.3 27.6 29.2 27.6 28.4 5 29.4 28.2 28.8 29.1 27.7 28.4 29.3 28.0 28.6 10 29.5 27.0 28.3 27.8 27.9 27.9 28.7 27.5 28.1 15 30.8 28.4 29.6 28.0 27.5 27.7 29.4 27.6 28.7 20 29.9 28.0 29.0 27.8 27.9 27.9 28.9 28.0 28.4 25 29.3 28.0 28.6 28.5 26.6 27.6 28.9 27.3 28.1 30 30.3 27.1 28.7 28.8 27.0 27.9 29.6 27.1 28.3 30.0 B* 27.8 A 28.3 A 27.4 B 29.1 A 27.6 B Çalışmamızda da -cin çeşidinde tane verimi Ant. den daha yüksek elde edilmiştir. Bunun yanında ise Ant. çeşidi ise çeşidinden daha yüksek patlama hacmi göstermiştir. Bugüne kadar yapılmış bir çok çalışma, tane verimi ile patlama hacmi arasında ve bin tane ağırlığı ile patlama hacmi arasında negatif bir ilişkinin varlığını bildirmişledir (Pajic ve Babic, 1991; Babic ve Pajic, 1992; Pajic ve Babic 1994; Broccoli ve Burak 2000; Burak ve Broccoli 2001). Bazı araştırıcılar, cin mısırı çeşitleri arasında patlama özelliği bakımından ortaya çıkan farklılığın ana nedeninin, yumuşak ve sert nişastanın nisbi oranı ve dağılımı olduğunu, bu nedenle de, tanedeki yumuşak nişasta oranı arttıkça patlama hacminin düştüğünü bildirmektedirler (Pajic ve Babic 1991; Gökmen ve Sakin, 2001). Çalışmamızdan elde edilen sonuçlara göre ise, patlama hacmi ile tane iriliği arasında önemli ilişki olmadığı yönündedir. Zaten çalışmada kullanılan Ant- ve -cin çeşitleri arasında tane iriliği yönünden önemli fark görülmemektedir. Benzer şekilde, Broccoli ve Burak (2004) de patlama hacmi ile verim arasında kayda değer bir ilişki bulunmadığını saptamışlardır. Patlamayan Tane Oranı Patlamayan tane oranına ilişkin verilerle yapılan varyans analizi sonucu elde edilen F değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1 incelendiğinde görüleceği 121

N- Dozu Ant. Ant. Ant. Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-7 gibi; iki yıl birlikte değerlendirildiğinde, farklar, yıllar ve çeşitler arasında %1, azot dozları arasında ise %5 düzeyinde önemli çıkmıştır. Patlamayan tane oranı açısından iki çeşit arasındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. Patlamayan tane sayısı -cin çeşidinde Ant. çeşidinden daha az olmuştur. İki çeşit arasında patlamayan tane sayısı açısından fark bulunması başka araştırıcılar tarafından da desteklenmektedir (Song ve ark., 1991; Gökmen ve Sakin, 2001). Bu çalışmada elde edilen patlamamış tane oranı ortalama %3 dolayında saptanmıştır. Tosheva (1977) ise çeşitler arasında patlama kalitesinde büyük farklar görüldüğünü, en düşük patlamamış tane yüzdesinin %2 civarında olduğunu bildirmektedir. Chen ve ark., (1994a) na göre, patlama gücü patlayan tane yüzdesiyle pozitif korelasyon göstermektedir. Çizelge 8 de görüldüğü gibi 2003-2004 yılı ortalamaları ele alındığında, farklı azot dozu uygulamalarında yetiştirilen mısır çeşitlerinde patlamayan tane oranı %2.77-3.48 arasında değişmiştir. Patlamayan tane oranı en yüksek %3.48 ile N 5 azot dozunda belirlenirken, en düşük patlamayan tane oranı ise %2.77 ile N 25 azot dozunda belirlenmiştir. Azot dozları arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Azot dozu miktarının artması ile azda olsa patlamayan tane oranında bir azalma görülmüştür. Çizelge 8. Patlamayan Tane Oranına (%) İlişkin Ortalama Değerler ve Duncan Çoklu Karşılaştırma Testine Göre Oluşan Gruplar 2003 2004 2003 2004 0 3.83 2.46 3.14 4.17 3.08 3.62 4.00 2.77 3.38 A* 5 3.74 2.95 3.34 3.59 3.66 3.62 3.66 3.30 3.48 A 10 3.36 1.75 2.55 4.27 2.63 3.45 3.81 2.19 3.00 AB 15 3.07 2.11 2.59 3.84 3.52 3.68 3.45 2.81 3.13 AB 20 3.73 2.71 3.22 4.02 3.41 3.71 3.87 3.06 3.47 A 25 3.12 2.26 2.69 3.36 2.35 2.86 3.24 2.31 2.77 B 30 3.03 2.36 2.69 3.63 3.25 3.44 3.33 2.80 3.06 AB 3.41 A 2.37 B 3.84 A 3.13 B 3.62 A 2.75 B Azot Dozları ile Tane Verimi Arasındaki Regresyon Analizi Sonuçları Azot dozları ile tane verimi arasındaki regresyon analizi sonuçları Şekil 1 de verilmiştir. Regresyon analiz sonuçlarına göre, tane verimi yönünden çeşidi için en uygun azot dozu 21 kg N/da (hesaplanan tane verimi 490 kg/da) olarak belirlenmiştir. Ant. çeşidi için ise en uygun azot dozu 30 kg N/da (hesaplanan tane verimi 421.4 kg/da) olarak bulunmuştur. 122

Tane Verimi (kg/da) Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-7 2003-2004 Yılı 550 500 y = -0,3012x 2 + 13,075x + 348,26 R 2 = 0,35 450 400 350 y = -0,0014x 2 + 3,1714x + 327,54 R 2 = 0,8856 300 Ant-cin 250 -cin 0 5 10 15 20 25 30 35 Azot Dozu (kg/da) Şekil 1. 2003-2004 Yılları Birlikte Değerlendirildiğinde Azot Dozları ile Tane Verimi Arasındaki Regresyon Analizi Sonuçları Sonuç ve Öneriler 1)Tane verimi yönünden çeşitler arasında önemli farklılıklar saptanmıştır. Ant. çeşidinde, en yüksek tane verimi N 30 azot dozunda 423 kg/da olarak, çeşidinde ise N 25 azot dozunda 499 kg/da olarak elde edilmiştir. 2) ve Ant. cin mısırı çeşitlerinde en uygun ve ekonomik tane veriminin 20 kg N/da azot dozu uygulamasında elde edileceği görülmektedir. Ant. çeşidinde N 20 azot dozunda 414 kg/da, çeşidinde ise N 20 azot dozundan 493 kg/da tane verimi elde edilmiştir. 3)Patlama hacmi yönünden çeşitler arasında fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Ant. çeşidinde ortalama 29.1 cm 3 /g patlama hacmi saptanırken, çeşidinde ortalama 27.6 cm 3 /g dır. 4)Tane verimi yönünden çeşidi her iki yılda da Ant. çeşidine göre, daha yüksek verimli olduğundan ve stabil bir performans gösterdiğinden Çukurova koşullarında çeşidinin önerilebileceği sonucuna varılmıştır. Kaynaklar BABIC, M. and PAJIC, Z., 1992. Effect of Genotype x Environment Interaction on Expansion Volume in Popcorn Hybrids (Zea mays). Genetika,24:1,27-32. BANERJEE M.; SINGH, S. N. 2003. Effect of Nitrogen and Plant Population on Yield Components and Yield of Popcorn Varieties of Maize. Annals of Agricultural Research, 24 (4) : 968-970. 123

BANERJEE M.; SINGH, S. N.; MAITI, D., 2004. Effect of Nitrogen and Plant Population on the Yield and Quality of Different Popcorn Varieties (Zea mays everta). Journal of Interacademicia, 8 (2) : 181-186. BROCCOLI, A. M.; BURAK, R., 2000. Association Between Yield Components, Grain Morphological Traits and Volume Expansion in Popcorn Hybrids Cultivated in Argentina. Maize Gen. Coop. Newsletter, (No. 74) : 43-44. BROCCOLI, A. M.; BURAK, R., 2004. Effects of Genotype x Environment Interactions in Popcorn Maize Yield and Grain Quality. Spanish Journal of Agricultural Research, 2 (1) : 85-91. BURAK, R.; BROCCOLI, A. M., 2001. Stability Analysis for Yield and Expansion Volume in Popcorn Hybrids. Maize Gen. Coop. Newslet, (No.75) : 37-38. CHEN, H. Y.; ZHANG, J. H.; JING, X. L.; HE, Y. H., 1994a. Effects of Nitrogen on Yield and Leaf Structure in Popcorn. J of Shanghai Agr.Col. 12(4):253-256 CHEN, H. Y.; ZHANG, J. H.; JING, X. L.; HE, Y. H., 1994b. Studies on Seed Puffiness Character and its Structure of Popcorn. Journal of Shanghai Agricultural College, 12 (3) : 157-160. GÖKMEN, S., 2004. Effects of Moisture Content and Popping Method on Popping Characteristics of Popcorn, J. of Food Engineering., 65 (2004):357-362. GÖKMEN, S.; SENCAR, Ö. ve SAKİN, M. A., 2001. Response of Popcorn (Zea mays everta ) to Nitrogen Rates and Plant Densities, Türk J. Agric. For., 25:15-23. GÖZÜBENLİ, H.; ŞENER, O. ve KONUŞKAN, Ö., 2000. Farklı Tane İrilikleri ve Nem İçeriklerinin Mısırının Patlama Özelliklerine Etkileri. MKÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 5(1-2): 149-158, Antakya/Hatay. KNAVEL, D. E.; HERRON, J. W.; WHITE, G. M., 15. No-till Popcorn Performs as well as Conventionally Grown Popcorn. Hort Science 20 (1) : 136-137. OLIVEIRA, L. A. A. DE, 1997. Popcorn Maize: Reaction of the Cultivar SAM to Different Nitrogen Fertilizer Rates. Comunicado Tecnico - Empresa de Pesquisa Agropecuaria do Estado do Rio de Janeiro (No. 238) : 4 pp. ONCSIK, M. B. and NAGY, L., 2004. Popcorn Production Uunder Fertigation in Hungary. Proceedings of ICID Interregional Conference on Food Production and Water: Social and Economic Issues of Irrigation and Drainage, Moscow, Russia, 5-11 September 2004 : 2.1.7. ÖKTEM, A.; ÜLGER, A.C. ve KIRTOK, Y., 2001. Mısırında (Zea mays everta Sturt.) Farklı Azot Dozları ve Sıra Üzeri Mesafelerinin Tane Verimi ve Bazı Agronomik Özelliklere Etkisi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(2): 83-92, Adana. PAJIC, Z. and BABIC, M., 1991, Interrelation of Popping Volume and Some Agronomic Characteristics in Popcorn Hybrides, - Genetika, Vol. 23, No. 2, 137-144. PAJIC, Z. and BABIC, M., 1992. Interrelation of Popping Volume and Some Agronomic Characteristics in Popcorn Hybrids, Maize Abstracts, September 1992, Volume:8, No:5, p.444. 124

PAJIC, Z. and BABIC, M., 1994. Popcorn Hybrids - Development and Utilization. Selekcija i Semenarstvo 1 (1) : 21-24 PISSAIA, A.; POSSAMAI, J. C.; DAROS, E., 1996. The Effect of Nitrogen Rate on Grain Yield in a Variety of Popcorn (Zea mays, L.). Revista do Setor de Ciencias Agrarias 15 (2) : 223-227. ROY, R.K. and SINGH, K.S.P., 16. Response of Popcorn (Zea mays everta) to Plant Population and Nitrogen, Indian J. Agronomy 31(1):s.89-92. SADE, B. ve ÇALIŞ, M., 1993. Erdemli Ekolojik şartlarında 2. Ürün olarak Yetiştirilen Mısır Populasyonlarının (Zea mays. everta L) Verim Ve Verim Unsurları Üzerine Farklı Bitki Sıklıklarının Etkileri Selç.Ü.Zir.Fak. 3(5):32-45. SAKİN. M. A., GÖKMEN S., YILDIRIM A., BELEN S., KANDEMİR N., 2005. Effects of Cultivar Type on Yield and Quality of Popcorn(Zea mays everta) New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, Vol. 33: 17-23. SEZER. İ.; YANBEYİ, S., 1997. Çarşamba Ovasında Yetiştirilen Mısırda (Zea mays L. everta.) Bitki Sıklığı ve Azotlu Gübrenin Tane Verimi, Verim Komponentleri ve Bazı Bitkisel Karakterler Üzerine Etkileri, Türkiye 2. Tarla Bitkileri kongresi, 22-25 Eylül 1997, s.128-133 Samsun. SINGH, C. M.; SOOD, B. R.; MODGAL, S. C., 1978. Response of Rainfed Popcorn (Zea mays everta) to Nitrogen and Plant Population. Experimental Agriculture 14 (4) : 395-3. SINGH, V., BARREIRO, N.L.; McKINSTRY, J.; BURIAK, P.; ECKHOFF, S.R., 1997. Effect of Kernel Size, Location, and Type of Damage on Popping Characteristics of Popcorn. Cereal chemistry Vol. 74(5) p. 672-675. SONG, A.; ECKHOFF, S. R.; PAULSEN, M. and LITCHFIELD, J. B., 1991. Effects of Kernel Size and Genotype on Popcorn Popping Volume and Number of Unpopped Kernels. Cereal Chemistry, 68, 464-466. TIAN, Y.; BURIAK, P.; ECKHOFF, S. R., 2001. Effect of Hybrid and Physical Properties of Individual Popcorn Kernels on Expansion Volume. Cereal Chemistry 78 (5) : 578-582. TOSHEVA, T., 1977. Study of Some Chemical and Technological Properties of the Grain of Local Forms of Zea mays convar. everta. Rasteniev"dni Nauki 14 (9) : 31-39. ÜLGER, A.C., 19. Farklı Azot Dozu Ve Sıra Üzeri Mesafelerinin Patlak Mısırda (Zea mays everta Sturt.)Tane Verimi Ve Bazı Tarımsal Özelliklere Etkisi; Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19. 13 (1): 155-164. 125