ŞUBAT 2007 SİVRİCE-ELAZIĞ DEPREMLERİNDEN SONRA OLUŞAN YAPI HASARLARI, NEDENLERİ VE GENEL YAPI DURUMU

Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 16-20 Ekim 2007, İstanbul Sixth National Conference on Earthquake Engineering, 16-20 October 2007, Istanbul, Turkey ŞUBAT 2007 SİVRİCE-ELAZIĞ DEPREMLERİNDEN SONRA OLUŞAN YAPI HASARLARI, NEDENLERİ VE GENEL YAPI DURUMU BUILDING DAMAGES THAT WERE OCCURED AFTER THE FEBRUARY 2007 SİVRİCE-ELAZIĞ EARTHQUAKES, REASONS THEREOF AND GENERAL STRUCTURAL SITUATION Kürşat Esat ALYAMAÇ 1 ve Ali Sayıl ERDOĞAN 2 ÖZET Merkez üssü Elazığ İli, Sivrice İlçesi olan 5.3 ve 5.9 büyüklüğünde iki deprem Şubat 2007 de meydana gelmiş, oluşan bu depremlerde can kaybı olmamıştır. Orta şiddetteki bu depremler, yapıların deprem dayanım özelliklerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Taşıyıcı sistemi farklı yapılar depremlerden sonra incelenmiş, yapıların deprem kuvvetleri karşısında göstermesi beklenen davranışları ile deprem etkisinde gösterdikleri davranışları karşılaştırılmıştır. Sivrice de yapılan çalışmalar, köylerde ve ilçe merkezinde olmak üzere iki bölümde gerçekleştirilmiştir. Elazığ İl Merkezinde de yapılan detaylı incelemelerde, onlarca bina içerisinde şahıslara ve kamuya ait ağır hasar gören binalar görülmüştür. Bu çalışmalar sonucunda, farklı taşıyıcı sisteme sahip birçok binanın güçlendirilmesi gerektiği belirlenmiştir. Bu çalışma, Elazığ da depremlerden sonra hasarlı yapıların tespiti, hasar nedenleri ve mevcut yapı stokunun durumunu ortaya koymaktadır. Şiddeti büyük olmamasına rağmen il ve ilçelerde yüzlerce yapı ağır, orta ve hafif ölçüde hasar görmüştür. Bir kez daha yapılması gereken en önemli çalışmanın, deprem dayanımı yetersiz yapı stokunun önüne geçmek olacağı görülmüştür. Depremin zararlarının önüne geçmek, yapıların depreme dayanıklı yapılması ve deprem dayanımı yetersiz yapıların güçlendirilmesi veya yenilenmesi ile mümkün olacaktır. Anahtar kelimeler: Sivrice depremi, Yapı hasarları, Depremler ABSTRACT Two earthquakes were happened in February 2007 with the magnitudes of 5.3 and 5.9, the central base of which was Elazığ Province and Sivrice Township. In these earthquakes, no losses of human lives occurred. Most of the buildings the bearing systems of which are different were studied after these earthquakes, and the behaviors of the buildings which, are expected, they should show against earthquakes were compared with their behaviors which they showed in the effect of the earthquakes. Many buildings and structures in the down town of Elazığ were damaged by these earthquakes as well. During the damage determination works as performed after the earthquakes, we have encountered with very interesting situations being completely opposite of relevant statical rules. This study was made to determine the buildings and structures damaged after the said earthquakes in Elazığ, and their reasons as well as the existing stocks of structures. Despite the intensity of the earthquakes was not big, hundred of hundreds of the buildings and structures were damaged at light, medium and heavy levels. On this occasion, it has been understood once again that the most important work which have to be performed in the present time would be to overcome the stocks of buildings and structures the resistance of which against earthquakes is inadequate. It will be possible to prevent any physical and material damages and losses to be caused by earthquakes by constructing the buildings and structures resisting to earthquakes and reinforcing and renewing any buildings and structures the earthquake resistance of which is not adequate. Keywords: Sivrice earthquake, Building damages, Earthquakes 1 Arş.Gör., Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü, Elazığ, kealyamac@firat.edu.tr 2 Prof., Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Müh. Bölümü, Elazığ, aserdogan@firat.edu.tr 237

238 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan GİRİŞ Merkez üssü Elazığ İli, Sivrice İlçesi olan 5.3 ve 5.9 büyüklüğünde iki deprem Şubat 2007 de meydana gelmiştir. Oluşan bu depremlerde can kaybı olmamıştır. Elazığ İl Merkezinde ve Sivrice de birçok binada hafif, orta ve ağır hasar meydana gelmiştir. Orta şiddetteki bu depremler, yapıların deprem dayanım özelliklerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Taşıyıcı sistemi farklı onlarca yapı depremden sonra incelenmiş, yapıların deprem kuvvetleri karşısında göstermesi beklenen davranışları ile deprem etkisinde gösterdikleri davranışları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma yapının, taşıyıcı sistemi, kullanım amacı ve yaşı gibi özellikleri dikkate alınarak yapılmıştır. Sivrice de yapılan çalışmalar, köylerde ve ilçe merkezinde olmak üzere iki bölümde gerçekleştirilmiştir. İlk önce köylerdeki yapılar incelenmiştir. Buralardaki yapılar genelde bir veya iki katlı kerpiç yapılardır. Kerpiç yapıların hasar seviyelerinin, deprem merkez üssüne uzaklık ve zemin yapısı ile yakından ilgili olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra ilçe merkezinde bulunan yapılar incelenmiştir. Burada özellikle hasar gören Cumhuriyet İlköğretim Okulu, PTT Binası- Lojmanları ve Merkez Cami binalarının hasar düzeyleri ve nedenleri tespit edilmiştir. İlçedeki binaların genelinin mühendislik hizmeti almadığını söylemek mümkündür. Elazığ İl Merkezinde de birçok bina hasar görmüştür. İncelenen binalar içerisinde şahıslara ve kamuya ait ağır hasar gören binalar mevcuttur. Farklı taşıyıcı sisteme sahip birçok binanın güçlendirilmesi gerektiği incelemeler sonucunda belirlenmiştir. Orta ve ağır hasar gören binaların projelerinin, inşa edildikleri yıldaki yönetmelik kurallarını sağlamadıkları, sağlayanlarında kurallara uygun inşa edilmedikleri belirlenmiştir. Zemini yapılaşmaya uygun olmayan bölgelerdeki yapılarda da önemli deprem hasarları belirlenmiştir. Ağır hasarların genellikle bodrum katı olmayan yapılarda olması dikkat çekici olmuştur. Depremden sonra hasar belirleme çalışmaları sırasında yapılarda, statik kurallarla tamamen zıt çok ilginç durumlarla karşılaşılmıştır. Kesilmiş düşey taşıyıcı elemanlar, düşey taşıyıcıların ara katlarda sürekli olmaması ve yetersiz temel sistemine sahip yapılar bunlardan bazılarıdır. Bu çalışma, Elazığ da Sivrice Depremlerinden sonra hasarlı yapıların tespiti, hasar nedenleri ve mevcut yapı stokunun durumunu ortaya koymaktadır. Bunun sonucunda, bir kez daha günümüzde yapılması gereken en önemli çalışmanın, deprem dayanımı yetersiz yapı stokunun önüne geçmek olacağı görülmüştür. Çünkü deprem dayanımı yetersiz, çok büyük bir yapı stokunun varlığı inkâr edilemez bir gerçektir. Depremin oluşturacağı maddi ve manevi zararların önüne geçmek, inşa edilecek yapıların depreme dayanıklı yapılması ve deprem dayanımı yetersiz yapıların güçlendirilmesi veya yenilenmesi ile mümkün olacaktır (Deprem Şurası, 2004). BÖLGENİN JEOLOJİSİ VE AKTİF TEKTONİK YAPISI Sivrice İlçesi, Elazığ il merkezine yaklaşık 30 km uzaklıkta olup, ulaşım kara ve demir yolu ile sağlanmaktadır. İlçe merkezi, tektonik bir göl olan Hazar Gölü kıyısında kurulmuştur. İlçenin güneydoğusunda 2347 m yükseklikteki Hazarbaba Dağı bulunmaktadır. Sivrice, Türkiye nin en önemli fay kuşaklarından biri olan Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) üzerinde bulunur (Şekil 1). DAFZ, Doğu Anadolu da Bingöl Karlıova dan başlayan ve 580 km uzunluğu boyunca Antakya ya doğru uzanan yer yer 4-25 km genişlikte bulunan, yaklaşık kuzeydoğu-güneybatı gidişli olan bir deformasyon kuşağıdır. DAFZ aşağıda sıralanan kuşaklardan oluşur (Şaroğlu vd., 1992a): Karlıova-Bingöl Fayı (Uzunluğu: 65 km) Palu-Sincik Fayı Palu-Hazar Fayı (Uzunluğu: 50 km) Hazar-Sincik Fayı (Uzunluğu: 85 km) Çelikhan-Gölbaşı Fayı (Uzunluğu: 50 km) Gölbaşı Türkoğlu Fayı (Uzunluğu: 90 km) 20. yy da önemli bir deprem üretmeyen bu fay kuşağının, yakın gelecekte hasar yapıcı önemli depremler üretebileceği tahmin edilmektedir.

Şubat 2007 Sivrice-Elazığ Depremlerinden Sonra Oluşan Yapı Hasarları 239 Şekil 1. Türkiye diri fay haritası (Şaroğlu vd., 1992b) BÖLGENİN DEPREMSELLİĞİ Sivrice Bölgesi nde 4 Şubat 2007 de başlayan sismik aktivitenin sonucunda 9 Şubatta 5.3 şiddetinde bir deprem meydana gelmiştir. Aynı gün içerisinde büyüklüğü değişken 28 adet, artçı deprem meydana gelmiştir. 21 Şubatta 5.9 şiddetinde ikinci bir deprem daha olmuştur. Artçı depremler Mart Ayı sonuna kadar devam etmiştir. Bu bölgenin, tarihin eski çağlarından beri önemli depremler yaşadığı bilinmektedir (Soysal vd., 1981). Bu depremler Tablo 1. de yer almaktadır. Tablo 1. Tarih Boyunca Bölgede Olmuş Depremler No Tarih Yer-Etki Alanı Şiddet 1 995 Palu, Sivrice VI 2 28.05.1789 Palu VII 3 22.07.1866 Hazar Gölü Güneyi, Elazığ VIII 4 30.04.1874 Diyarbakır, Keban, Malatya VII 5 02.05.1874 Maden, Elazığ, Diyarbakır VI 6 03.05.1874 Harput, Elazığ, Diyarbakır VIII 7 04.05.1874 Maden, Elazığ, Diyarbakır VIII-IX 8 27.03.1875 Karlıova, Bingöl, Palu, Elazığ VIII 9 1889 Palu, Elazığ VI 10 1890 Malatya VI Sivrice Bölgesi ve çevresi tarih boyunca, Doğu Anadolu Fay Kuşağı etkisiyle birçok büyük deprem yaşamıştır. Farklı tarihlerde meydana gelen bu depremler, çok önemli can ve mal kayıplarına sebep olmuşlardır. Bu önemli miktardaki kayıplar depremlerin şiddetinin büyüklüğü konusunda zaten yol göstermektedir. Özellikle bu yıkıcı depremler göz önüne alındığında, Doğu Anadolu Fay Kuşağı nın yıkıcı depremler üretebilecek tehlikeli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Yüzyılı aşkın süredir büyük ölçekli bir deprem yaşanmamış ancak bu potansiyele sahip olan bu bölgede, yapılaşma bu önemli gerçek göz önünde bulundurularak gerçekleştirilmelidir. Bu kaçınılmaz gerçeğin hangi düzeyde göz önünde bulundurulduğu, Sivrice-Şubat 2007 Depremlerinden sonra yapılan incelemelerle belirlenmeye çalışılmıştır.

240 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan YAPISAL PERFORMANS Ülkemizde son yıllarda Erzincan, Bingöl, Kocaeli ve Düzce Depremleri gibi yıkıcı depremler meydana gelmiş (Celep ve Kumbasar, 2004), çok önemli rakamlara ulaşan can ve mal kayıpları yaşanmıştır (Özmen, 2000). Bu depremlerden sonra yayınlanan inceleme ve araştırma raporlarında deprem hasarlarının nedenleri ayrıntılı bir şekilde sunulmuştur (Gülkan vd., 2003). Bu tür durumların meydana gelmemesi için yapılması gereken çalışmalar belirlenmiştir (Ersoy, 1992). Afetler sonucundaki acı tecrübelere rağmen, deprem dayanımı yetersiz yapı inşası devam etmekte ve şiddeti küçük olan depremlerde bile birçok yapı hasar görmektedir. Sivrice Depremleri nden sonra da beklenen ancak olmaması gereken yapı hasarları gözlenmiştir. Bu çalışma özellikle Sivrice ve Elazığ Merkezdeki yapıların incelenmesine yöneliktir. Fırat Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü ve Elazığ Belediyesi yapılarda hasar tespiti çalışmalarında bulunmuşlardır. Kurumlar birbirlerinin bilgi ve imkânlarından faydalanmışlardır. Bu çalışmada, önemli olan yapılardaki hasarlar ve karşılaşılan önemli yapı durumları belirlenmiştir. İncelemeler bölge olarak, Sivrice ve Elazığ Merkez şeklinde sunulmuştur. Ancak en son, depremden az da olsa etkilenen Maden İlçesi ndeki hasarlı yapı sayısı hakkında da bilgi verilecektir. Sivrice İlçesi nin Köylerinde Bulunan Yapılarda Hasar Düzeyi ve Nedenleri Köylerde bulunan yapılar incelendiğinde yaklaşık aynı özelliklere sahip oldukları görülmektedir. Konut olarak kullanılan yapıların taşıyıcı sistemi yığmadır. Yaklaşık son 10 yılda yapılmış yapılar tuğla ile inşa edilmiş, daha önce yapılan yapılar ise genelde kerpiç yapılardır. Özellikle ilçe merkezine uzak köylerdeki yapı sisteminin kerpiç yığma olduğu tespiti yerinde olacaktır. Bu yapılar genellikle ortalama kullanım ömürlerini doldurduğundan deprem şiddetleri küçükte olsa çeşitli düzeylerde hasar almaktadırlar (Şekil 2). Şekil 2. Kerpiç Yapı Köylerde, binaların taşıyıcı sistem çeşidinin ve zemin özelliklerinin depremde büyük rol oynadığı belirlenmiştir. Dolgu zeminlerde yer alan yapıların daha büyük hasarlara uğradığı görülmüştür. Köylerdeki yapıların çoğunda mühendislik hizmeti olmadığı, herhangi bir taşıyıcı sistem sınıfına dahil edilemeyecek yapıların varlığından anlaşılmaktadır.

Şubat 2007 Sivrice-Elazığ Depremlerinden Sonra Oluşan Yapı Hasarları 241 Sivrice İlçe Merkezinde Bulunan Yapılarda Hasar Düzeyi ve Nedenleri İlçe Merkezinde Kamu kurum ve kuruluşlarına ait binalar hariç diğer yapılar, bir veya iki kattan oluşan, yığma veya betonarme karkas yapılardır. Yığma yapılarda yapılan incelemelerde taşıyıcı ve bölme duvar kalınlıklarının ilgili standartlara uygun olduğu görülmektedir. Ancak pencere-kapı, pencere-pencere, pencere-binanın köşesi, kapı-binanın köşesi, ara mesafelerinin yığma yapı tasarım kurallarına genellikle uymadığı gözlenmiştir. Bundan dolayı, depremlerin şiddetinin de büyük olmamasına rağmen ağır hasar gören binalar mevcuttur. İlçede betonarme karkas binalardan da ağır hasar gören yapılar vardır. Bu yapılarında birçoğunun mühendislik hizmetinden yoksun olduğu görülmüştür. Statik açıdan uygun olmayan, beton kalitesi düşük, donatı oranı yetersiz bu yapılar, deprem riski yüksek bu bölgede her an kötü sonuçlara sebep olabilirler. İlçede 3 yapı detaylı olarak incelenmiştir. Bunlar, PTT Binası, Cumhuriyet İlköğretim Okulu ve Merkez Camii dir. PTT Binası Yaklaşık 300 m 2 oturum alanına sahip, bodrum+zemin+3 normal katlı, betonarme kirişli döşemelerden oluşmuş, betonarme karkas bir yapıdır. Yapı 1980 li yıllarda inşa edilmiştir. Bina iki ayrı bloktan oluşmaktadır. Santral bloku kat yüksekliği ortalama 1m, lojman bloku kat yüksekliğinden fazla olduğundan binanın projesinde iki blok arasında dilatasyon derzi bulunmaktadır. Ancak yapı inşa edilirken, dilatasyon derzi bölgesinde bulunan elemanlar birleştirilmiş ve derz uygulamada yapılmamıştır. Binada, yaklaşık yöntemlerle beton basınç dayanımı ve donatı tarama cihazı ile donatı özellikleri belirlenmiştir. Beton kalitesinin, yapının projesinde yer alan değere yakın değerlerde olduğu görülmüştür. Taşıyıcı elemanlardaki donatı oranı ise, projedeki değerlere nispeten yakındır. Depremden sonra binada görülen en büyük hasar dış cephedeki konsol duvarda meydana gelmiştir. Santral binasındaki cihazların kullanımı için binanın dış cephesinde çıkma balkonlar yapılmış ancak bunlar tamamen duvarlarla örülerek, pencere bırakılmamıştır (Şekil 3a-3b). (a) Şekil 3. a) Konsolun dış cephe görünüşü, b) Çatlakların detay görünüşü (b)

242 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan PTT Binası nın iç mekânlarında sadece mimari elemanlarda çatlaklar bulunmaktadır. Kolon ve kirişlerde deprem kuvvetlerinden kaynaklı herhangi bir çatlak veya hasar bulunmamaktadır. Yapı ağırlığı, beton kalitesi ve donatı oranı gibi temel durumlar dikkate alındığında, kat azaltımına gidilerek ve ekonomik bir güçlendirme yapılarak binanın depreme dayanıklı bir duruma getirileceği belirlenmiştir. Cumhuriyet İlköğretim Okulu Okul binası, pansiyon ve öğretim bölümü olmak üzere iki bloktan oluşmaktadır. Bloklar birbirinden dilatasyon derzi ile ayrılmıştır. Depremden sonra dışarıdan sadece çatı kalkan duvarı hasarı görülmektedir (Şekil 4). Şekil 4. Sivrice Cumhuriyet İlköğretim Okulu dış görünüşü Bina taşıyıcı sistemindeki düzensizlikler, beton kalitesi düşüklüğü ve yetersiz donatı özellikleri yapının deprem kuvvetleri karşısında istenilen dayanımı göstermesini engellemiştir. Binada ilk önce mimari elemanlar çatlayarak hasar görmüş (Şekil 5), daha sonra betonarme taşıyıcı elemanlar hasar görmeye başlamıştır. Meydana gelen depremlerin şiddetinin büyük olmamasına rağmen binada önemli düzeyde hasar meydana gelmiştir. Şekil 5. Duvar çatlakları

Şubat 2007 Sivrice-Elazığ Depremlerinden Sonra Oluşan Yapı Hasarları 243 Tersinir yüklerden dolayı duvarlarda 45 o lik çatlaklar meydana gelmiş, birçok duvarda duvarkolon-kiriş birleşimleri çatlamıştır. Taşıyıcı sistemde genellikle kirişler kolonlardan güçlü tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Kolon ve kiriş hasarları Şekil 6 da görülmektedir. Şekil 6. Kiriş ve kolon hasarları Merkez Cami Binası Yapı bodrum+zemin+2 kattan oluşmaktadır. Bodrum katı çepeçevre betonarme perdedir. Cami oturum alanı bodrum ve zemin katta yaklaşık 1140 m 2, 1. katta yaklaşık 750 m 2 ve 2. katta ise yaklaşık 250 m 2 dir. Zemin katta 117 adet taşıyıcı kolon bulunmaktadır. Kubbenin yükünü taşıyan 4 adet 80x80 cm boyutlarında kolon bulunmaktadır. Taşıyıcı sistemde betonarme perdeler yer almamaktadır. Beton kalitesinin; standartlara uygun olmayan agrega, özensiz döküm, kurallara uygun olmayan yerleştirme ve yetersiz kür gibi olumsuz şartlar sonucu düşük olduğu tespit edilmiştir. Donatı yerleşiminde pas payının olmayışı, özellikle sıvasız olan bodrum kattaki elemanları, korozyon riski ile karşı karşıya bırakmaktadır. Kolon ve kirişlerde sıklaştırmanın yeterli olmayışı, yapının deprem riskini artırmaktadır. Cami 2004 yılında meydana gelen ve yine merkez üssü Sivrice olan depremde de hafif hasar görmüştür. Tadilattan sonra 2007 de meydana gelen depremlerin ardından aynı elemanlar daha fazla hasar görmüş ve daha önce hasar görülmeyen elemanlarda da hasar gözlenmiştir. Camideki hasar düzeyi mimari elemanlarla sınırlı kalmıştır (Şekil 7-8). Şekil 7. Duvar ve çıkmalardaki çatlaklar

244 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan Şekil 8. Dış cephe duvar çatlaklarının genel görünüşü Elazığ İl Merkezinde Bulunan Yapılarda Hasar Düzeyi ve Nedenleri İl merkezinde taşıyıcı sistemi farklı birçok bina incelenmiş, hasar düzeyleri ve nedenleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ön inceleme çalışmaları sırasında yerel zemin koşullarının, yapının deprem davranışı üzerinde büyük öneme sahip olduğu bir kez daha görülmüştür. Şekil 9 da görülen, dolgu zemin üzerinde yer alan yığma yapı, ağır hasar görürken, hemen yanındaki yığma yapı hasar görmemiştir. Şekil 9. Ağır hasarlı yığma yapıdan görünüşler

Şubat 2007 Sivrice-Elazığ Depremlerinden Sonra Oluşan Yapı Hasarları 245 Hasar gören yapıların büyük çoğunluğunun kurallara uygun yapılmadığı tespit edilmiştir. Özellikle betona gösterilen özensizlik (Şekil 10a) ve donatı kuralları ile ilgili hatalar (Şekil 10b), deprem kuvvetlerini olduklarından çok daha büyük hale getirmektedirler. Ayrıca bodrum katı olan yapıların depremden daha az etkilenmesi dikkat çekicidir. (a) (b) Şekil 10. a) Beton içerisinde uygun olmayan agrega boyutu ve çimento torbası, b) Etriyesiz kolon İncelemelerde, sadece şahıslara ait olan yapıların değil, kamuya ait iş yerlerinin ve lojmanlarında hasar gördükleri belirlenmiştir. Tüm bu inceleme çalışmaları sürdürülürken, kolonu ve perdesi, kısmi veya tamamen kesilmiş binalara rastlanmıştır. Şekil 11 de temel kazısı yapılan bir yerde, yan binanın temelinin olmadığı, binanın sadece taşlar üzerine oturtulduğu görülmüştür. Şekil 12 de ise zemin katta var olan kolon, 1. ve 2. katta yapılmamış, 3. ve 4. katta yapılmıştır. Şekil 11. Temel yerine taşlara oturan bina

246 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan Şekil 12. Kolonu süreksiz bina GENEL YAPI DURUMU Sivrice de ve Elazığ Merkezde yapılan incelemeler, küçük çaplı bir depremde önemli hasarlar meydana geldiği görülmektedir. Ortaya çıkan sonuçlar, kesin olmamakla birlikte, ilgili diğer kurum ve kuruluşlarında bilgilerinden faydalanılarak Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Hasar Tespit Sonuçları Bölgeler Hasar Düzeyi Hafif Orta Ağır Maden 400-500 20-30 100-200 Sivrice Köyler 600-700 5-10 250-300 Sivrice Merkez 80-120 2-5 50-70 Elazığ Merkez 700-800 20-30 180-220 Ülkemizde bugüne kadar 9 adet Deprem Yönetmeliği yayınlanmıştır. 1968 yönetmeliğinden başlamak üzere 1975, 1998 ve 2007 yönetmeliklerinde ise kolon ve kiriş sarılma bölgelerinde etriye sıklaştırması kuralı bulunmasına rağmen özellikle 2000 yılı öncesinde inşa edilen yapılarda bu uygulamayı görmek adeta mümkün olmamıştır (Alyamaç ve Erdoğan, 2005). TS 500 ve Deprem Yönetmeliklerindeki kuralların projelere ve uygulamaya geçmesinin uzun zaman aldığı görülmektedir. Küçük deprem-büyük hasar tablosunun nedenlerini, incelemeler sonucunda aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: Uygun olmayan zemin koşullarında, gerekli tedbirler alınmaksızın yapılaşma, Projelerin, tasarlandıkları yıldaki ilgili yönetmelik ve standartlara uygun olmaması, Kolon ve kirişlerde etriye sıklaştırmasının olmaması, Beton kalitesinin yeterli seviyede olmaması, Bitişik nizamdaki çok katlı yapıların depremde birbirine zarar vermesi, Zemin kattan sonra yapılarda bir veya birkaç cephede çıkma yapılarak, sistemin düzensiz duruma getirilmesi, Zemin katların ticari amaçla kullanılmasından dolayı, yeterli rijitliğe sahip olmamaları.

Şubat 2007 Sivrice-Elazığ Depremlerinden Sonra Oluşan Yapı Hasarları 247 Mevcut yapı stokunun, küçük ve orta şiddetteki depremlerde dayanım ve performansı düşük olunca, maddi, manevi ve psikolojik kayıplar kaçınılmazdır. Depremin etkilediği bölgelerde bulunan vatandaşlarımız mağdur olmaktadırlar (Şekil 13). Şekil 13. Hasar veya korku nedeni ile depremden sonra çadırda kalan vatandaşlar SONUÇ ve ÖNERİLER Teknoloji ilerleyip, imkânlar gelişsede, bir yapının deprem dayanımını en gerçekçi belirleyecek analiz metodu, küçük ve orta şiddetli deprem olacaktır. Yapı tasarımında ve inşasında yapılan, küçük hata ve eksiklikler depremler sonrasında ortaya çıkmaktadır. Elazığ-Sivrice Merkezli Şubat- 2007 Depremleri, bölgedeki yapı stokunun genel dayanım karakteristiğinin görülmesini sağlamıştır. Mevcut yapı stokunun deprem dayanımının, büyük şiddetli bir deprem karşısında yetersiz kalacağı öngörüsü bütün teknik ekiplerce paylaşılmaktadır. Deprem, ülkemizin göz ardı edilemez bir gerçeğidir. Bu gerçeğin afetlere dönüşmemesi, depreme dayanıklı yapı tasarımı ve inşası ile mümkündür. Mevcut deprem dayanımı yetersiz yapı stokunun önüne geçmenin ilk adımı, şu andan itibaren depreme dayanıklı yapı inşa etmeye başlamak olacaktır. Bununla beraber, mevcut yapıların onarım-güçlendirmesi veya güçlendirilmesi ekonomik olmayanların yıkımı çalışmaları kademeli olarak sürdürülmelidir. Orta şiddetli depremlerden sonra bile çok fazla ağır hasarlı yapının varlığı, ülke ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun için il merkezlerinde olduğu gibi kırsal yerleşim birimlerinde de yapı inşaları kontrol altında tutulmalıdır. Projesiz ve kontrolsüz yapılaşmanın her yerde önüne geçilmelidir. Elazığ ve yakın çevresinde etkili olan Ağustos 2004 depreminden yaklaşık 2.5 yıl sonra meydana gelen Şubat 2007 depremlerinin oluştuğu Hazar-Sincik Fayı nın aktif olduğu görülmektedir. Bu ve komşu fay hatlarında beklenen depremlere karşı Milli Eğitim ve Sağlık Bakanlığı binaları hariç, bölgede ciddi bir güçlendirme çalışmasının başlamadığı görülmektedir. Bilhassa bu depremlerde orta hasar gören ancak görmemezlikten gelinen konut binalarının sigorta kapsamına alınarak, güçlendirilmesi yararlı olacaktır. Teşekkür Çalışmaya olan katkılarından dolayı yazarlar, Elazığ Bayındırlık ve İskân Müdürlüğüne ve Elazığ Belediyesi İmar Müdürlüğüne teşekkürlerini sunarlar.

248 K. E. Alyamaç ve A. S. Erdoğan KAYNAKLAR Alyamaç KE, Erdoğan AS (2005) Geçmişten Günümüze Afet Yönetmelikleri ve Uygulamada Karşılaşılan Tasarım Hataları, Deprem Sempozyumu Kocaeli 2005, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli, 23-25 Mart, 707-715 ABYYHY (1968) Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara ABYYHY (1975) Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara ABYYHY (1998) Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara Celep Z ve Kumbasar N (2004) Deprem Mühendisliğine Giriş ve Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı, 3. Baskı, Beta Dağıtım, İstanbul Deprem Şurası Kitabı (2004) Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara. Deprem Yönetmeliği (2007), Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara. Ersoy U (1992) 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mühendislik Raporu, Erzincan Depremi ve Betonarme Yapılar, İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara, 35-61 Gülkan P, Ulusay R, Bakır S, Çetin Ö (2003) 1 Mayıs 2003 Bingöl Depremi İnceleme Raporu, Türkiye Deprem Vakfı, İstanbul Özmen B (2000) 12 Kasım 1999 Düzce Depremi nin Konut ve İşyeri Hasarları (Rakamsal Verilerle), Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi, Ankara Soysal H, Sipahioğlu S, Kolçak D, Altınok Y (1981) Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu, İstanbul Şaroğlu F, Emre E, Kuşçu İ (1992a) The East Anatolian Fault Zone of Turkey, Anal. Tecn., 6: 99-125 Şaroğlu F, Emre Ö, Kuşçu İ (1992b) Türkiye Diri Fay Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara TS500 (1984) Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara TS500 (2000) Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara