T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ BAĞLAMINDA ŞEHİR MARKALAŞMASI: TRABZON İNCELEMESİ UZMANLIK TEZİ.

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ BAĞLAMINDA ŞEHİR MARKALAŞMASI: TRABZON İNCELEMESİ UZMANLIK TEZİ Ahmet ATABAŞ MART-2008 ANKARA

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TANITMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KONGRE TURİZMİ BAĞLAMINDA ŞEHİR MARKALAŞMASI: TRABZON İNCELEMESİ UZMANLIK TEZİ Ahmet ATABAŞ Tez Danışmanı Dr. Filiz KÖSE MART-2008 ANKARA

ÖNSÖZ Bu tez, gelişim sürecindeki Türkiye turizminin dönemsel ve bölgesel olarak dengeli bir şekilde büyümesine katkı sağlayacağı ve tarihi, kültürü, doğası ve insan altyapısıyla hayalimdeki kültür, eğitim, spor ve turizm şehri Trabzon un bu vizyonuna ulaşmada bir adım olacağı ümidiyle hazırlanmıştır. Çalışmama katkılarından ötürü başta tez danışmanım Dr. Filiz KÖSE ye olmak üzere; tez için gerekli çalışmaları yapmama olanak sağlayan Tanıtma Genel Müdürlüğü nün değerli yöneticileri Sayın Özgür ÖZASLAN ve Sayın Levent DEMİREL e, çalışmamın Trabzon bölümüne yönlendirici katkılar sağlayan Trabzon Belediye Başkanı Sayın Volkan CANALİOĞLU na, Trabzon turizmi ile ilgili benzer hedeflere sahip olduğumuz, bu doğrultuda bana düşünce ve çalışmalarını aktaran Trabzon Sanayi ve Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Sayın M. Şadan EREN e, tezin oluşmasına fikirleriyle önemli destek veren Kongre ve Kültürel Etkinlikler Şube Müdürü Sayın Rezzan ÖRSTEN e ve çalışma arkadaşım Aslı GÜNDOĞDU AKSUNGUR a teşekkür ederim. Bu çalışmanın yararlı olmasını temenni ediyorum.

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...i İÇİNDEKİLER...ii TABLOLAR VE ŞEKİLLER CETVELİ...iv GİRİŞ...1 I. BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KONGRE TURİZMİ...5 1.1. Dünyada Kongre Turizmi...5 1.1.1. Kongre Sektörünün Çıkışı...5 1.1.2. Kongre Sektörünün Gelişimi ve Turizmle İlişkisi...7 1.1.3. Uluslararası Kongre Pazarı...8 1.1.4. Kongre Turizminin Avantajları...10 1.1.5. Kongre Turizmi ile İlgili İstatistikler...12 1.1.5.1. ICCA İstatistikleri...12 1.1.5.2. UIA İstatistikleri...29 1.1.6. Genel Turizmde ve Kongre Turizminde Yeni Eğilimler...33 1.1.7. Kongre Turizmi Sektöründeki Uluslararası Kuruluşlar...35 1.1.8. Kongre Turizmi Sektöründeki İhtisas Fuarları...37 1.2. Türkiye de Kongre Turizmi...39 1.2.1. Destinasyonlar...40 1.2.2. Türkiye nin Kongre Turizmi Sektöründeki Sorunları...47 II. BÖLÜM KONGRE TURİZMİ VE MARKALAŞMA KAVRAMLARI...50 2.1. Kongre Turizmi ve Unsurları...50 2.1.1. Kongre Turizmi ve İş Turizmi...50 2.1.2. Kongre Turizmi ve MICE Turizm...53 2.1.3. Kongre Turizmi Kavramları...54 2.1.3.1. Kongre...54 2.1.3.2. Toplantı...55 2.1.3.3. Konferans...57 2.1.3.4. Convention...57 2.1.3.5. Fuar...58 2.1.3.6. Incentive...58 2.1.3.7. Diğer Kavramlar...59 2.1.4. Kongre Turizmi Aktörleri...60 2.1.4.1. Kongre ve Ziyaretçi Büroları...60 2.1.4.2. Profesyonel Kongre Organizatörleri (PCO)...61 2.1.4.3. Destinasyon Yönetim Şirketleri (DMC)...62 2.1.4.4. Planlayıcı (Meeting Planner)...63 2.2. Şehir Markalaşması...63 2.2.1. Marka Kavramı ve Unsurları...63

2.2.2. Turizmde Markalaşma...65 2.2.3. Şehir Markalaşması...66 III. BÖLÜM KONGRE TURİZMİNDE KARAR VERME SÜREÇLERİ VE ÖRNEK OLAY İNCELEMELERİ İLE SEKTÖR STANDARTLARININ BELİRLENMESİ...68 3.1. Toplantılar İçin Karar Verme Süreci ve Etkili Faktörler...68 3.1.1. Katılımcı Karar Verme Süreci ve Süreci Etkileyen Faktörler...68 3.1.2. Organizatörlerin Destinasyon Seçim Süreci ve Başvurulan Kriterler...71 3.2. Örnek Olay İncelemeleri ile Sektör Standartlarının Belirlenmesi...77 3.2.1. Altyapı Standartları...78 3.2.1.1. Doğal Özellikler...78 3.2.1.2. Ulaşım Olanakları...82 3.2.1.3. Toplantı Tesisleri...84 3.2.1.4. Konaklama Tesisleri...89 3.2.1.5. Yerel Nitelikler...92 3.2.1.6. Sosyal Aktivite ve Etkinlikler...95 3.2.2. Pazarlama ve Markalaşma Faaliyetleri...99 3.2.2.1. Pazarlama Faaliyetleri...99 3.2.2.2. Markalaşma Süreci...100 IV. BÖLÜM TRABZON İNCELEMESİ VE ÖNERİLER...103 4.1. Altyapı Olanakları...104 4.1.1. Doğal Özellikler...104 4.1.2. Ulaşım Olanakları...106 4.1.3. Toplantı Tesisleri...110 4.1.4. Konaklama Tesisleri...114 4.1.5. Yerel Nitelikler...117 4.1.6. Sosyal Aktivite ve Etkinlikler...119 4.2. Pazarlama ve Markalaşma Faaliyetleri...124 4.2.1. Pazarlama Faaliyetleri...124 4.2.2. Halkla İlişkiler Faaliyetleri...127 4.2.3. Markalaşma Süreci...128 SONUÇ...133 KAYNAKÇA...137 ÖZET...145 ABSTRACT...147 iii

TABLOLAR VE ŞEKİLLER CETVELİ Tablo 1- Yıllar itibariyle ICCA nın analiz ettiği toplantı sayısı...12 Tablo 2 - Uluslararası toplantıların rotasyonu...13 Tablo 3 - Uluslararası toplantıların rotasyonunun oransal dağılımı...14 Tablo 4 - Uluslararası toplantıların kıtalara dağılımı...14 Tablo 5 - Uluslararası toplantıların kıtalara oransal dağılımı...15 Tablo 6 - Uluslararası toplantıların ülkelere dağılımı...15 Tablo 7 - Uluslararası toplantıların ülkelere oransal dağılımı...16 Tablo 8-2006-2017 arası planlanmış uluslararası toplantılarda ülke sıralaması...17 Tablo 9 - Uluslararası toplantıların şehirlere dağılımı...18 Tablo 10 - Katılımcı sayısına göre uluslararası toplantılar...19 Tablo 11 - Katılımcı sayısına göre uluslararası toplantıların oransal dağılımı...19 Tablo 12 - Ortalama katılımcı sayısı...20 Tablo 13 - Uluslararası toplantıların gerçekleşme sıklığı...21 Tablo 14 - Uluslararası toplantıların gerçekleşme sıklığının oransal dağılımı...22 Tablo 15 - Uluslararası toplantıların yapıldıkları aylara göre dağılımı...23 Tablo 16 - Uluslararası toplantıların yapıldıkları aylara göre oransal dağılımı...23 Tablo 17 - Uluslararası toplantıların ortalama süresi...24 Tablo 18 - Uluslararası toplantıların gerçekleştirildiği yerler...25 Tablo 19 - Uluslararası toplantıların gerçekleştirildiği yerleri oransal dağılımı...25 Tablo 20 - Uluslararası toplantıların konulara göre dağılımı...26 Tablo 21 - Uluslararası toplantıların konulara göre oransal dağılımı...27 Tablo 22 - Katılımcıların ortalama kayıt ücreti ve ortalama harcaması...28 Tablo 23 - Katılımcının bir günlük ortalama kayıt ücreti ve harcaması...28 Tablo 24 Uluslararası toplantı sayısı...30 Tablo 25 - Uluslararası toplantıların kıtalara oransal dağılımı...30 Tablo 26 - Uluslararası toplantıların ülkelere dağılımı...31 Tablo 27 - Uluslararası toplantıların şehirlere dağılımı...32 Tablo 28 - İstanbul daki konaklama tesisleri...41 Tablo 29 - İstanbul da gerçekleştirilen önemli kongrelerden örnekler...42 Tablo 30 - Antalya nın konaklama tesisleri...44 Tablo 31 - Antalya daki toplantı salonuna sahip otellerin dağılımı...45 Tablo 32 - İzmir in konaklama tesisleri...46 Tablo 33 - Destinasyon seçiminde değerlendirilen kriterler (Crouch ve Ritchie)...71 Tablo 34 - Destinasyon seçiminde değerlendirilen kriterler...73 Tablo 35 - Bazı yazarlara göre destinasyon seçiminde değerlendirilen kriterler...74 Tablo 36 - Toplantı organizatörlerinin değerlendirdiği kriterlerin önem sırası...76 Tablo 37 - Barselona nın aylar itibariyle ortalama sıcaklık değerleri...80 Tablo 38 - İngiltere deki şirketlerin tercih ettikleri uçuş sınıflarının dağılımı...83 Tablo 39 - Nice Acropolis Konferans ve Sergi Merkezi nin kapasite özellikleri...89 Tablo 40 - İngiltere deki şirketlerin konaklama tesisi tercihlerinin dağılımı...90 Tablo 41 - Barselona daki otellerin yatak kapasiteleri...91 Tablo 42 - Barselona daki otellerin kategorilere göre dağılımı...92

Tablo 43 - Trabzon un aylık ortalama iklimsel değerleri...105 Tablo 44 - Trabzon Havalimanı nın uçak ve yolcu trafiği...106 Tablo 45 - Trabzon Havalimanı nın teknik ve kapasite özellikleri...107 Tablo 46 Prof. Dr. Osman Turan Kongre Merkezi nde gerçekleştirilen kongrelerden örnekler...111 Tablo 47 - Trabzon daki turizm işletme belgeli konaklama tesisleri...115 Tablo 48 - Trabzon daki turizm yatırım belgeli konaklama tesisleri...116 Tablo 49 - Trabzon daki işletme ve yatırım belgeli olmayan konaklama tesisleri.116 Tablo 50 - Trabzon daki turizm işletme belgeli lokanta ve barlar...120 Şekil 1 - Uluslararası toplantı türleri...9 Şekil 2 - İş turizminin öğeleri...52 Şekil 3 - Katılımcı karar verme süreci ve etkileyen faktörler...69 Şekil 4 - Toplantı salonu yerleşim seçeneklerinden örnekler...85 Grafik 1- Yıllar itibariyle ortalama katılımcı sayısı...20 Grafik 2 - Uluslararası toplantıların yıllar itibariyle ortalama süresi...24 v

GİRİŞ Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü(WTO) nün istatistiklerine göre dünya genelinde 1995 yılında 534 milyon olan turist sayısı takip eden yıllarda düzenli bir ivmeyle artış göstermiş (2003 hariç) ve 2007 yılına gelindiğinde 898 milyon turiste ulaşmıştır. Dünya Turizm Örgütü 2020 yılında dünyada toplam turist sayısının 1,6 milyar olacağını öngörmektedir. Teknolojinin hızlı gelişimi, düşük maliyetli uçuşların yaygınlaşması gibi ulaşım alanında yaşanan gelişmelerin yanında ekonomik ve sosyal etkileri nedeniyle turizme ülkeler tarafından daha ciddi yaklaşılması, turizme yönelik yatırım ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi, yorucu çalışma koşulları sonucunda tatil davranışının insanlar tarafından bir ihtiyaç olarak kabul edilmesi, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması vb. nedenler dünyada turizm hareketlerinin düzenli bir şekilde artışını sağlamaktadır. Dünyada turist sayısı ve turizm gelirinde yaşanan bu olumlu gelişmeler beraberinde sürdürülebilirlik, mevsimsellik ve çevresel sorunlar gibi birtakım olumsuzlukları da getirmektedir. Özellikle turizm hareketlerinin belirli dönemlerde (bkz. Ek-1) ve destinasyonlarda yoğunlaşması nedeniyle oluşan bu olumsuzluklar, sektör çalışanlarının dönemsel istihdamı, sunulan hizmet kalitesinin yükseltilememesi, altyapı problemleri ve çevresel kirlilik gibi çeşitli sonuçlar doğurmaktadır. Bu sorunların farkında olan ülkeler kitle turizminin yanı sıra alternatif turizm türlerinin gelişimi ve yeni destinasyonların oluşumuna önem vermekte, markalaşmayı ve daha üst sosyo-ekonomik statüye sahip turistleri ülkelerine çekmeyi hedeflemektedirler. Kongre turizmi ya da daha genel bir kavramla iş turizmi, ülkeler için turizmin tüm yıla ve bölgelere dengeli bir şekilde yayılması hedefinin gerçekleşmesine önemli katkı sağlayabilecek bir turizm türüdür. Yoğun olarak bahar aylarında gerçekleştirilen kongre ve toplantılar, turizm hareketleri bakımından yaza oranla genellikle daha durgun olan bu dönemlere hareketlilik getirmektedir. Ulaşım

olanakları, konaklama tesislerinin kalitesi ve toplantı tesislerinin yeterliliği gibi kongre turizmine yönelik talebi doğrudan etkileyen faktörler, doğal niteliklerden bağımsız olarak çeşitli planlama ve yatırım faaliyetleri ile sağlanabilecek özelliktedir. Bu ise yeni turizm destinasyonlarının oluşumunu kolaylaştırmakta ve ülkelerde turizmin bölgesel olarak dengeli dağılımını sağlayacak bir fırsat oluşturmaktadır. Ayrıca iş turizmi nedeniyle seyahat edenler daha üst harcama düzeyine sahip, daha uzun süreli konaklayan ve ülkesinde kanaat oluşturmada daha etkin olabilecek ziyaretçilerdir. Türkiye nin kongre turizminde, genel turizmde yakaladığı gelişim hızını yakalayamaması, Türkiye nin kongre turizmi ile özdeşleşen bir destinasyona sahip olamayışı, ülkemizde bir kongre destinasyonun hangi standartlara sahip olması ve hangi pazarlama ve tanıtım araçlarını kullanması gerektiğinin ayrıntılı bir şekilde ortaya konamamış olması ve Türkiye de turizmin tüm bölgelere ve yıla yayılması stratejisinin gerçekleşmesine önemli katkı sağlayacak belirli bir turizm temasına sahip şehirlerin olamayışı bu tezin temel araştırma problemini oluşturmaktadır. Tezde metodolojik yöntem olarak literatür taraması ve örnek incelemesi gerçekleştirilmiştir. Tezin varsayımları; Kongre turizminin bir şehrin turizm bağlamında marka olarak konumlandırılmasını sağlayabilecek önemli bir turizm türü olduğu, Kongre turizminin, turizmde dengeli büyüme, sezonu uzatma ve turizmin tüm bölgelere yayılması gibi sürdürülebilir turizm ilkelerinin hayata geçirilmesinde kullanılabilecek önemli bir araç olduğu ve Trabzon un kongre turizminde markalaşabilecek bir potansiyele sahip olduğudur. Tezin birinci bölümünde kongre turizminin çıkışı ve bir sektör olarak oluşumu, diğer turizm türlerine göre avantajlı tarafları, genel eğilimler, uluslararası 2

örgütler ve ihtisas fuarları incelenmiş olup kongre turizmi ile ilgili bazı istatistiklere yer verilmiştir. Ortaya koyulan istatistiklerle kongre ve toplantıların nitelikleri ve sektörde yaşanan yeni eğilimlerin anlaşılması ve kongre destinasyonları için yol gösterici bilgiler sunulması hedeflenmiştir. Ayrıca bu bölümde Türkiye nin kongre turizmi destinasyonları incelenmiş ve Türkiye nin kongre turizminde yaşadığı sorunlar ortaya koyulmuştur. İkinci bölümde kongre turizmindeki temel kavramlar, aktörler ve şehir markalaşması kavramları tartışılarak incelenmiştir. Kongre turizminin bir sektör olarak hacminin tam olarak hesaplanamaması, ortak bir terminolojinin olmaması ve aynı kavramları herkesin farklı algılamasından kaynaklanmaktadır. Türkiye de de önemli ölçüde yaşanan bu sorun tezin bu bölümünde incelenerek, kavramların net olarak tanımlanması ve aynı anlamda kullanılan kavramların birbirlerinden ayırt edilmesi amaçlanmıştır. Tezin üçüncü bölümünde katılımcı ve organizatörlerin kongre turizminde karar verme süreçleri ve kongre turizmi talebini etkileyen faktörler ortaya koyulmuştur. İspanya nın Barselona ve Fransa nın Nice şehirleri örnek olay olarak incelenerek bir önceki başlıkta ortaya koyulan süreçler ve faktörler doğrultusunda kongre destinasyonun hangi standartlara sahip olması ve markalaşmaya yönelik ne tür iletişim faaliyetlerinin yürütülmesi gerektiği belirtilmiştir. Son bölüm olan dördüncü bölümde ise Trabzon örneği, bir önceki bölümde ortaya koyulan kongre destinasyonu standartları ve markalaşma amacına yönelik yürütülmesi gereken iletişim faaliyetleri çerçevesinde incelenmiştir. 2.000 kişilik kongre ve toplantılara ev sahipliği yapabilecek bir destinasyon olma hedefi doğrultusunda Trabzon daki mevcut kongre turizmi potansiyeli ortaya koyulurken bu hedefe ulaşma doğrultusunda gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülen birtakım yatırım ve iletişim çalışmaları önerilmektedir. 3

Sonuç olarak Trabzon un konumu, tarihi, kültürel ve doğal özellikleri ile kongre turizminde marka destinasyon olabilecek bir potansiyele sahip olduğu düşünülmektedir. Tezde belirtilen çalışmalar ve sunulan öneriler bu potansiyelin değerlendirilmesine yöneliktir. Trabzon un bölgesinde önemli bir kongre destinasyonu olması, yalnızca Trabzon un ekonomisi ve turizminin gelişimine değil, Türkiye nin de önemli bir kongre destinasyonuna sahip olarak turizmin mevsimsel ve bölgesel olarak dengeli büyümesine önemli katkılar sağlayacaktır. 4

I. BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KONGRE TURİZMİ 1.1. Dünyada Kongre Turizmi 1.1.1. Kongre Sektörünün Çıkışı Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) kayıtlarına göre bilinen ilk uluslararası kongre 1681 yılında Roma da yapılmıştır (Aymankuy, 2006). Rogers (1998) ise Napolyon un farkında olmadan modern anlamda kongre ve toplantı sektörünün doğuşuna sebebiyet verdiğini ileri sürmüştür. 18. yüzyılın sonlarından 19. yüzyılın başlarına kadar devam eden Napolyon Savaşları sonucunda, Avrupa nın yeniden şekillendirilmesi amacıyla Viyana Kongresi gerçekleştirilmiştir. Eylül 1814 ile Haziran 1815 arasında gerçekleştirilen kongreye katılan üst düzey temsilcilere ve beraberlerindeki delegasyona konaklama, nakliye, sosyal aktivite ve eğlence gibi bir takım hizmetler sağlanmış ve böylece ilk kongre bugün kabul edilen kongre turizmi standartlarına en yakın şartlarda gerçekleştirilmiştir (Rogers, 1998). 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Avrupa da bazı siyasi ve bilimsel nitelikli uluslararası kongreler gerçekleştirilmiş ancak bu organizasyonlar bu alanda bir sektör oluşumunu kanıtlayacak ölçüde sık olmamıştır. Bunun nedeni olarak o dönemde iş organizasyonlarını gerçekleştiren mekanizmaların veya yönetim kadrolarının daha çok otokratik ve hiyerarşik bir karakter taşıması gösterilebilir. O dönemde kariyer sahiplerinin yaptıkları işe ya da uzmanlık alanına ilişkin fikir ve görüş paylaşımını gerektirecek bir ortam mevcut değildi (Rogers, 1998). 19. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika da Avrupa dan farklı gelişmeler yaşanmıştır. Özellikle ABD nin doğu sahillerinde dini grupların yanı sıra ticari ve

profesyonel dernekler tarafından, üyelerine yönelik kongre ve toplantılar düzenlenmeye başlanmıştır. Gartrell (1994), bu dönemde sayıları artan dernek ve kuruluşlar sayesinde hızla yayılan kongre ve toplantıları kendi eyaletine çekmek amacıyla çeşitli komitelerin kurulduğunu ve buna yönelik istihdamların yapıldığını belirtmektedir. Böylece 1896 da ilk kongre bürosu Detroit te kurulmuş ve ABD de kongre sektörü oluşmaya başlamıştır. Detroit Kongre Bürosu kurulduktan hemen sonra sırasıyla Cleveland (1904), Atlantic City (1908), Denver ve St. Louis (1909), Louisville ve Los Angeles (1910) kongre büroları kurulmuştur. Bugün dünya genelinde pek çok şehir kendi kongre ya da kongre ve ziyaretçi bürosuna sahiptir. Sonuç olarak bugünkü kongre sektörünün temelleri, 17. yüzyıldan sonra gerçekleştirilen siyasi ve dini kongrelere ve 19. yüzyılın ikinci yarısında ABD de profesyonel ve ticari birliklerin düzenlemiş olduğu toplantılara dayandırılmaktadır. Ancak kongre ve toplantıların kendi başına bir sektör oluşu 20. yüzyılın ortasından başlayıp sonuna kadar devam eden süreçte gerçekleşmiştir. Kongre sektörünün temel örgütleri sırasıyla; Uluslararası Konferans ve Ziyaretçi Büroları Birliği (IACVB) 1914 Uluslararası Kongre Merkezleri Birliği (AIPC) 1958 Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA) 1963 Avrupa Konferans Şehirleri Federasyonu (EFCT) 1964 Uluslararası Profesyonel Kongre Organizatörleri Birliği(IAPCO) 1968 Britanya Konferans Destinasyonları Birliği (BACD) 1969 Konferanslar ve Etkinlikler Birliği (ACE) 1971 Toplantılar Sektörü Birliği (MIA) 1990 yıllarında kurulmuştur. 6

1.1.2. Kongre Sektörünün Gelişimi ve Turizmle İlişkisi Genel olarak seyahat ve turizmin gelişimini sağlayan; teknolojinin hızlı gelişmesi ve yaygınlaşması, ulaşım alanında yaşanan gelişmeler ve mesafelerin kısalması, turizm endüstrisinin ülkeler tarafından daha fazla önemsenmesi, yatırım ve pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi, ülkeler arasındaki giriş-çıkışlarda kolaylıklar sağlanması, yorucu çalışma koşulları sonucu tatil davranışının insanlar tarafından bir ihtiyaç olarak kabul edilmesi ve kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması gibi nedenler kongre, toplantı ve fuar gibi iş amaçlı seyahatlerin de gelişimini sağlamıştır. Bu genel faktörlerin yanı sıra bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeler neticesinde artan uzmanlaşma ihtiyacı, kişilerin gerek yeni teknolojileri öğrenmek, gerekse bilimsel çalışmalarını açıklamak, tanıtmak ve bilgi alışverişinde bulunmak isteği kongre turizminin gelişimini özellikle hızlandıran etkenler olmuştur. Ayrıca toplantılara katılan delegelerin seyahat, konaklama, katılım ücretleri ve diğer harcamalarının bir kısmının veya tamamının mensubu bulunduğu firma ya da kuruluşlarca ödenmesi, kongre turizminin gelişimini kolaylaştıran nedenler arasında sayılmaktadır (Aymankuy, 1996). Spiller (2002), 1950 den itibaren iş turizmi alanında yaşanan büyümenin, kamu ve özel sektör arasında yapılan toplantıların artması, çok uluslu kuruluşların çoğalması, toplantı pazarlamasında kullanılan satış tekniklerinin gelişmesi, geniş katılımlı gruplar arasında bilgi paylaşımını esas alan daha spesifik konferansların gerçekleştirilmesi ve şirketlerin çalışanları için daha fazla eğitime ihtiyaç duymaları gibi nedenlerden kaynaklandığını ileri sürmektedir. Kongre turizminin gelişim süreci incelendiğinde, 1860 yılına kadar tüm dünyada yılda ortalama 5 kongrenin düzenlendiği (Baylan, 1995), 1901 yılında toplam 70 kongrenin, 1910 yılında ise toplam 200 kongrenin gerçekleştirildiği görülmektedir (Aksu ve başk., 2004). 19. yüzyılın başlarında dünya kongre şehirleri arasında en büyük payı % 90 ile Paris almıştır (Baylan, 1195). 7

2. Dünya Savaşı sonrasında, özellikle 1960 yılı itibariyle kongre turizmi sektörü hızla büyümeye başlamıştır. Kongre sayılarında yaşanan artışlar, kongreciliğin bir meslek haline gelmesine ve kongre organizasyonu nedeniyle oluşan hareketliliğin de turizm olayı ve bir turizm türü olarak adlandırılmasına neden olmuştur (Aymankuy, 2006). Ayrıca bu büyüme kongre ve toplantı alanında pek çok kuruluşun oluşumunu sağlamıştır. Bugün 80 ülkede 800 den fazla üyeye sahip Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA) 1963 yılında kurulmuş ve kurulduğu tarihlerde uluslararası kongre ve toplantılara yönelik kurulmuş en geniş katılımlı birlik olma özelliğini kazanmıştır. ICCA bu özelliğini günümüzde de sürdürmektedir. ICCA tarafından belirlenen uluslararası toplantı kriterlerine göre dünyada 1996 yılında 3.515, 2000 yılında 4.500, 2006 yılında ise 5.838 kongre gerçekleştirilmiştir. 1.1.3. Uluslararası Kongre Pazarı Uluslararası kongre ve toplantı pazarı, toplantıların büyüklüğü, katılımcıların nitelikleri, toplantıların amacı vb. pek çok farklı kritere göre ayrıştırılabilir. Ancak uluslararası kongre sektöründeki tedarikçi firmaların temel aldığı kriter kongreyi tertip eden kuruluştur. Kongreyi düzenleyen kuruluşlar, kongrenin ne tür bir kongre olacağını ve hangi hizmetlerin verileceğini belirlemektedir. Düzenleyen kuruluşa göre uluslararası kongreler ikiye ayrılmaktadır: şirketlerin düzenledikleri ve kâr amacı olmayan kuruluşların düzenledikleri kongreler. Kâr amacı olmayan kuruluşlar da kendi içinde uluslararası devlet kuruluşları ve uluslararası sivil toplum örgütleri diye ikiye ayrılmaktadır. 8

Şekil 1 - Uluslararası toplantı türleri ULUSLARARASI TOPLANTILAR Şirketlerce Düzenlenenler Kâr amacı olmayan kuruluşların düzenledikleri Şirket Toplantıları Sektör Toplantıları Workshoplar Uluslararası Devlet Kuruluşları Organizasyonları Sivil Toplum Örgütleri Toplantıları Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Uluslararası kongre ve toplantıların türleri çeşitlilik göstermekte ve büyüklüğü, süresi, bütçesi vb. kriterlere göre hem türler arasında hem de kendi içinde sınıflara ayrılmaktadır. Tıp kongreleri 1, bilimsel kongreler ve diğer akademik kongreler, ticari toplantılar, profesyonel oluşumlar ve sosyal gruplar bu kategoriler arasında sayılabilir. Bu kategoriler kendi aralarında önemli farklılıklara sahip olsa da ortak özellikleri mevcuttur. Bunlar arasında; Hemen hemen her uzmanlık alanı bir birliğe (association) sahiptir ve çoğu birlikler, her yıl ya da iki yılda bir düzenli aralıklarla tekrarlanan toplantılar düzenlemektedirler. Uluslararası kongre ve toplantıların gerçekleştirildiği yer sürekli değişmektedir. Daha önce kongrenin yapıldığı bir şehrin aynı kongreye kısa bir zaman içerisinde tekrar ev sahipliği yapması nadiren gerçekleşmektedir. 1 Tıp kongreleri en geniş katılımlı ve en fazla yapılan kongrelerdir. 9

Genellikle kongrenin organizasyonu, ilgili birliğin toplantının yapılacağı ülke ya da şehirdeki yerel temsilcileri tarafından yürütülmektedir. Eğer bu yerel temsilcilerin organizasyonu gerçekleştirme yeterliliği yoksa, kongrenin başka bir yerde planlanma ihtimali yüksektir. Birlik (association) toplantılarında, toplantının yapılacağı yerin belirlendiği zaman ile gerçekleşeceği zaman arası 5 yıl ve daha fazla olabilmektedir. 1.1.4. Kongre Turizminin Avantajları Turizmin temel iki motivasyonu olan iş turizmi ve tatil turizmi benzer altyapı olanaklarına bağlı olarak gelişmesine rağmen iş turizminin destinasyonlar için daha cazip olabilecek birkaç önemli avantajı mevcuttur. Daha fazla ekonomik girdi İş turizmi, daha nitelikli ürün, tesis ve hizmetlerin sunumunu gerektirdiğinden ekonomik girdileri de daha yüksek olmaktadır. Örneğin 1996 yılında İngiltere ye iş turizmi amacıyla gelen bir ziyaretçi günlük 151 Sterlin harcarken, tatil amaçlı gelen ziyaretçi yalnızca 51 Sterlin harcamıştır (İngiltere Ulusal İstatistik Ofisi, 1997). Buradan kongre turizminin bir destinasyona, tatil turizmine oranla 3 katı daha fazla ekonomik girdi sağladığı çıkarılmaktadır (Rogers, 1998). Yıl boyunca süren bir etkinlik Kongre, toplantı ya da fuarlar yılın bütün mevsimlerinde gerçekleştirilmektedir. İlkbahar ve sonbahar, kongre ve toplantılar için zirve dönemi (peak season) olsa da, daha küçük ölçekte bir çok toplantı yaz ve kış mevsimlerinde gerçekleştirilmektedir (Rogers, 1998). Özellikle Türkiye gibi turizmde zaman 10

yoğunlaşmasının yaşandığı ülkelerde mevsimsellik sorunlarının çözümünde kongre turizmi önemli bir alternatif oluşturmaktadır. Geleceğe yatırım Başarılı bir organizasyon sonucu katılımcılarda yaratılacak memnuniyet hissi, katılımcıların aynı destinasyona iş turizmi ya da tatil turizmi amacıyla tekrar gelmeyi isteme ihtimalini artırmaktadır (Rogers, 1998). Yeşil Turizm Kongre turizmi kitle turizmine oranla çevreye daha az olumsuz etki bırakmaktadır. Örneğin genellikle büyük gruplarla hareket eden katılımcılar otobüs kullanmakta, böylelikle çevreyi daha az kirletmekte ve trafik problemi oluşturmamaktadır (Rogers, 1998). Krizlerden daha az etkilenmekte Özellikle son yıllarda yaşanan terörist olaylar nedeniyle sık sık karşılaşılan kriz durumlarında, çok uzun süre öncesinden planlandığı için iş ve toplantı rezervasyonlarının iptali tatil rezervasyonlarına oranla daha güç olmaktadır. Dolayısıyla kongre destinasyonları krizlerden daha az etkilenmektedir. Katılımcılar kanaat önderi konumunda Kongre ve toplantı katılımcıları daha üst eğitim, kültür ve sosyo-ekonomik düzeye sahip, ülkesinde ve çevresinde kanaat oluşturmada daha etkili olabilecek ziyaretçilerdir. Bu da destinasyonun tanıtımı ve geleceği açısından büyük avantaj sağlamaktadır. 11

1.1.5. Kongre Turizmi ile İlgili İstatistikler Kongre turizmi ile ilgili istatistikler, Amsterdam merkezli Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA) ile Brüksel merkezli Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) nin gerçekleştirdiği ölçüm ve analizlerle ortaya koyulmaktadır. Her iki kuruluşun da herhangi bir toplantının uluslararası boyutta değerlendirilebilmesi ve kendi sektör analizlerinde dikkate alınabilmesi için belirledikleri kriterler mevcuttur. ICCA ve UIA nın uluslararası toplantı kriterleri farklı olduğu için kongre ve toplantı sektörüne ilişkin istatistikleri de farklı olmaktadır. 1.1.5.1. ICCA İstatistikleri Uluslararası Kongre ve Konferans Birliği (ICCA), bir toplantının ICCA standartlarına ulaşabilmesi için belirlenen 3 kriteri karşılaması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu kriterler; toplantının düzenli zaman periyodunda organize edilmesi, en az 3 farklı ülkede gerçekleştirilmiş olması ve en az 50 katılımcının yer almasıdır. Tablo 1- Yıllar itibariyle ICCA nın analiz ettiği toplantı sayısı Yıl Toplantı 1997 3,713 1998 4,165 1999 4,210 2000 4,803 2001 4,724 2002 5,455 2003 5,474 2004 6,304 2005 6,202 2006 5,838 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 12

ICCA, pazar analizleri yaparken incelediği ve Tablo 1 de yıllar itibariyle sayıları belirtilen uluslararası kongre ve toplantılar, üyelerinin gönderdiği bilgilere dayanılarak oluşturulmaktadır. Yıllar itibariyle artan kongre ve toplantı sayısı hem sektörün büyümesini, hem de üyelerin sağlıklı istatistikler için daha fazla katkı sağladıklarını yansıtmaktadır. ICCA nın da kabul ettiği bir gerçek vardır ki ICCA bir istatistik kurumu değildir ve yapılan istatistikî çalışmalar üyelerin satış ve pazarlama çalışmalarına yardımcı olmak amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle ortaya konan istatistikler sektörün genel yapısını ortaya koymaktadır. Uluslararası toplantıların rotasyonu Uluslararası toplantıların yapıldığı yerler incelendiğinde toplantıların yaklaşık olarak yarısının tüm dünyayı kapsayacak şekilde uluslararası rotasyona sahip oldukları, diğer bir ifadeyle dünyanın farklı bölgelerinde gerçekleştirildiği görülmektedir. Toplantıların % 30 u Avrupa içersinde, % 5 i ise Asya Pasifik Bölgesi nde rotasyon yapmaktadır. Tablo 2 - Uluslararası toplantıların rotasyonu Rotasyon Alanı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dünya/Uluslararası 2,546 2,391 2,760 2,684 3,078 2,998 2,830 Avrupa 1,370 1,416 1,634 1,713 1,910 1,895 1,810 Asya-Pasifik 248 261 302 293 352 355 328 Latin Amerika 141 154 151 191 186 230 200 Asya 139 161 176 180 252 226 198 İskandinavya 106 94 130 125 159 146 148 Avrupa/K Amerika 110 108 126 118 147 130 110 İber Amerika 66 58 73 65 82 73 79 Amerika 42 40 49 60 60 60 63 Afrika 26 21 29 22 35 29 20 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 13

Tablo 3 - Uluslararası toplantıların rotasyonunun oransal dağılımı Rotasyon Alanı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Dünya/Uluslararası 53.1% 50.8% 50.8% 49.2% 49.2% 48.8% 48.9% Avrupa 28.6% 30.1% 30.1% 31.4% 30.5% 30.9% 31.3% Asya-Pasifik 5.2% 5.5% 5.6% 5.4% 5.6% 5.8% 5.7% Latin Amerika 2.9% 3.3% 2.8% 3.5% 3.0% 3.7% 3.5% Asya 2.9% 3.4% 3.2% 3.3% 4.0% 3.7% 3.4% İskandinavya 2.2% 2.0% 2.4% 2.3% 2.5% 2.4% 2.6% Avrupa/K.Amerika 2.3% 2.3% 2.3% 2.2% 2.3% 2.1% 1.9% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Uluslararası toplantıların kıtalara dağılımı Avrupa da gerçekleştirilen kongre ve toplantı sayısında son 10 yıldır göreceli olarak durgunluk gözlemlenmektedir. Ancak bu durgunluğa rağmen Avrupa, uluslararası kongre ve toplantılarda ortalama % 58 oran ile en büyük pazar konumundadır. İkinci sırada özellikle son 3 yıldır artış yakalayan Asya & Orta Doğu bölgesi yer almaktadır. 1996 yılında % 14 lük orana sahip Kuzey Amerika ise son 10 yıldır düşüş yaşamakta ve 2006 yılına gelindiğinde % 11 lik bir orana sahip olmaktadır. Tablo 4 - Uluslararası toplantıların kıtalara dağılımı Kıta 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Avrupa 2,734 2,706 3,171 3,224 3,621 3,550 3,344 Asya & Orta Doğu 705 752 867 815 1,105 1,098 1,014 Kuzey Amerika 692 625 774 750 801 725 649 Latin Amerika 332 331 319 368 415 473 491 Avustralya 222 192 188 187 218 208 217 Afrika 118 118 136 130 144 148 123 Toplam 4,803 4,724 5,455 5,474 6,304 6,202 5,838 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 14

Tablo 5 - Uluslararası toplantıların kıtalara oransal dağılımı Kıta 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Avrupa 56.9% 57.3% 58.1% 58.9% 57.4% 57.2% 57.3% Asya & Orta Doğu 14.7% 15.9% 15.9% 14.9% 17.5% 17.7% 17.4% Kuzey Amerika 14.4% 13.2% 14.2% 13.7% 12.7% 11.7% 11.1% Latin Amerika 6.9% 7.0% 5.8% 6.7% 6.6% 7.6% 8.4% Avustralya 4.6% 4.1% 3.4% 3.4% 3.5% 3.4% 3.7% Afrika 2.5% 2.5% 2.5% 2.4% 2.3% 2.4% 2.1% Toplam 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Uluslararası toplantıların ülkelere dağılımı Tablo 6 - Uluslararası toplantıların ülkelere dağılımı Sıra Ülke 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 ABD 488 421 508 508 530 499 414 2 Almanya 317 274 299 290 361 345 334 3 İngiltere 307 220 280 296 281 314 279 4 Fransa 267 240 242 255 316 288 269 5 İspanya 199 216 287 288 353 304 266 6 İtalya 222 242 266 282 269 244 209 7 Brezilya 109 88 83 99 127 152 207 8 Avusturya 100 100 111 146 160 171 204 9 Avustralya 196 155 163 153 175 177 190 10 Hollanda 181 173 152 175 223 211 187 11 İsviçre 102 101 145 156 144 165 166 12 Japonya 164 195 196 174 166 168 157 13 Kanada 155 143 178 143 169 152 154 14 Çin 77 76 113 70 182 168 153 15 İsveç 128 131 140 144 149 146 139 16 Singapur 61 56 67 78 105 128 128 17 Kore 48 97 104 79 126 117 123 18 Portekiz 78 89 109 126 128 117 118 19 Yunanistan 53 78 112 84 107 107 111 20 Macaristan 70 53 89 79 102 109 106 28 Türkiye 34 51 48 59 73 79 72 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 15

2005 yılında yaşadığı düşüşü hızlı atlatıp 2006 yılında tekrar yükselişe geçen ABD halen en fazla uluslararası toplantıya ev sahipliği yapan ülke konumundadır. ABD den sonra ikinci sırada yer alan Almanya, 2006 yılında da yerini korumaktadır. 2005 yılında 3. sırada yer alan İspanya, İngiltere ve Fransa nın arkasında 5 sıraya gerilemiştir. Türkiye bu sıralamada 72 toplantı ile 28. sırada yer almaktadır. Tablo 7 - Uluslararası toplantıların ülkelere oransal dağılımı Sıra Ülke 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 ABD 10.2% 8.9% 9.3% 9.3% 8.4% 8.0% 7.1% 2 Almanya 6.6% 5.8% 5.5% 5.3% 5.7% 5.6% 5.7% 3 İngiltere 6.4% 4.7% 5.1% 5.4% 4.5% 5.1% 4.8% 4 Fransa 5.6% 5.1% 4.4% 4.7% 5.0% 4.6% 4.6% 5 İspanya 4.1% 4.6% 5.3% 5.3% 5.6% 4.9% 4.6% 6 İtalya 4.6% 5.1% 4.9% 5.2% 4.3% 3.9% 3.6% 7 Brezilya 2.3% 1.9% 1.5% 1.8% 2.0% 2.5% 3.5% 8 Avusturya 2.1% 2.1% 2.0% 2.7% 2.5% 2.8% 3.5% 9 Avustralya 4.1% 3.3% 3.0% 2.8% 2.8% 2.9% 3.3% 10 Hollanda 3.8% 3.7% 2.8% 3.2% 3.5% 3.4% 3.2% 11 İsviçre 2.1% 2.1% 2.7% 2.8% 2.3% 2.7% 2.8% 12 Japonya 3.4% 4.1% 3.6% 3.2% 2.6% 2.7% 2.7% 13 Kanada 3.2% 3.0% 3.3% 2.6% 2.7% 2.5% 2.6% 14 Çin 1.6% 1.6% 2.1% 1.3% 2.9% 2.7% 2.6% 15 İsveç 2.7% 2.8% 2.6% 2.6% 2.4% 2.4% 2.4% 16 Singapur 1.3% 1.2% 1.2% 1.4% 1.7% 2.1% 2.2% 17 Kore 1.0% 2.1% 1.9% 1.4% 2.0% 1.9% 2.1% 18 Portekiz 1.6% 1.9% 2.0% 2.3% 2.0% 1.9% 2.0% 19 Yunanistan 1.1% 1.7% 2.1% 1.5% 1.7% 1.7% 1.9% 20 Macaristan 1.5% 1.1% 1.6% 1.4% 1.6% 1.8% 1.8% 28 Türkiye 0.7% 1.1% 0.9% 1.1% 1.2% 1.3% 1.2% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 16

Gelecekte planlanmış toplantılarda ülke sıralaması (2006-2017) Geleceğe yönelik nerede yapılacağı şimdiden kararlaştırılmış ve programı yapılmış uluslararası toplantılar, sektörün geleceğine ve yeni destinasyonlara ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Tablo -8 incelendiğinde ilk 10 içerisinde yer almayan Kanada, Japonya ve Çin in şimdiden rezerve edilmiş toplantılarda ilk 10 içerisinde yer aldığı görülmektedir. İspanya nın 2006 yılında başlayan gerilemesi sürmekte, Türkiye ise çıkışını sürdürerek 98 toplantı ile sıralamada ilk 20 içerisine girmektedir. Ancak ICCA tarafından geçmiş yıllarda yaşanılan tecrübelere dayanılararak bu sıralamanın önemli ölçüde değişebileceği ifade edilmektedir. Tablo 8-2006-2017 arası planlanmış uluslararası toplantılarda ülke sıralaması Sıra Ülke Toplantı % 1 ABD 462 8.7% 2 Almanya 260 4.9% 3 İngiltere 248 4.7% 4 İtalya 228 4.3% 5 Avustralya 225 4.2% 6 Fransa 224 4.2% 7 Kanada 207 3.9% 8 İspanya 207 3.9% 9 Japonya 195 3.7% 10 Çin 184 3.5% 11 Avusturya 154 2.9% 12 Brezilya 147 2.8% 13 Hollanda 127 2.4% 14 Danimarka 121 2.3% 15 Yunanistan 113 2.1% 16 İsviçre 108 2.0% 17 Güney Afrika 105 2.0% 18 Finlandiya 100 1.9% 19 Kore 99 1.9% 20 Türkiye 98 1.8% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 17

Uluslararası toplantıların şehirlere dağılımı Uluslararası kongre ve toplantılara ev sahipliği yapan şehirlerin sıralaması incelendiğinde, bugünkü standartlara en yakın ilk kongrenin (1814) ev sahibi olan Viyana nın ilk sırada olduğu görülmektedir. Viyana yı Paris, Singapur ve Barselona izlemektedir. Seul dikkat çekici bir yükselişle 2006 yılında 7. sıraya yerleşmiştir. İstanbul 2006 yılında 55 toplantıya ev sahipliği yaparak ilk 20 ülke arasında 17. sırada yerini almaktadır. Tablo 9 - Uluslararası toplantıların şehirlere dağılımı Sıra Şehir 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Viyana 63 63 74 99 116 135 147 2 Paris 100 87 82 92 116 111 130 3 Singapur 61 55 65 78 105 128 127 4 Barselona 53 70 98 95 132 123 103 5 Berlin 71 63 74 86 114 100 91 6 Budapeşte 52 45 70 65 86 87 86 7 Seul 29 64 69 47 78 78 85 8 Prag 41 54 56 85 76 71 82 9 Kopenhag 48 71 92 62 77 76 69 10 Lizbon 42 45 61 72 75 70 69 11 Londra 80 58 66 67 66 74 68 12 Amsterdam 63 55 63 57 76 85 67 13 Pekin 44 40 53 25 94 74 65 14 Stockholm 61 61 73 67 70 73 65 15 Kuala Lumpur 20 31 45 40 56 42 63 16 Hong Kong 52 58 42 39 87 93 57 17 İstanbul 27 32 33 45 47 53 55 18 Sao Paulo 15 9 15 12 22 28 54 19 Madrid 54 49 51 59 64 63 52 20 Brüksel 46 40 51 41 55 67 51 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 18

Katılımcı Sayısı 2 Katılımcı sayısına göre toplantılar sıralamasında, katılımcı sayısı 250-499 arası olan uluslararası toplantılar % 26 lik oran ile ilk sırada yer almaktadır. Tablo 10 - Katılımcı sayısına göre uluslararası toplantılar Katılımcı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 50-149 arası 261 323 419 518 597 767 652 150-249 arası 329 333 411 446 537 615 591 250-499 arası 569 540 657 591 767 785 837 500-999 arası 467 450 441 436 554 562 548 1000-1999 arası 269 234 245 236 287 296 297 2000-2999 arası 76 70 61 61 83 71 82 3000-4999 arası 62 49 56 56 65 72 72 5000-10000 arası 34 18 27 28 31 39 38 10000 ve üzeri 16 9 10 9 11 12 16 Toplam 2,083 2,026 2,327 2,381 2,932 3,219 3,133 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Tablo 11 - Katılımcı sayısına göre uluslararası toplantıların oransal dağılımı Katılımcı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 50-149 arası 12.5% 15.9% 18.0% 21.8% 20.4% 23.8% 20.8% 150-249 arası 15.8% 16.4% 17.7% 18.7% 18.3% 19.1% 18.9% 250-499 arası 27.3% 26.7% 28.2% 24.8% 26.2% 24.4% 26.7% 500-999 arası 22.4% 22.2% 19.0% 18.3% 18.9% 17.5% 17.5% 1000-1999 arası 12.9% 11.5% 10.5% 9.9% 9.8% 9.2% 9.5% 2000-2999 arası 3.6% 3.5% 2.6% 2.6% 2.8% 2.2% 2.6% 3000-4999 arası 3.0% 2.4% 2.4% 2.4% 2.2% 2.2% 2.3% 5000-10000 arası 1.6% 0.9% 1.2% 1.2% 1.1% 1.2% 1.2% 10000 ve üzeri 0.8% 0.4% 0.4% 0.4% 0.4% 0.4% 0.5% Toplam 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 2 Yalnızca katılımcı sayısı bildirilen toplantılar değerlendirilmiştir. 19

Ortalama Katılımcı Sayısı 2000 yılında uluslararası toplantılara ortalama katılımcı sayısı son 10 yılın en yüksek rakamına ulaşmıştır. 2000 yılından sonra ortalama katılımcı sayısı her yıl azalmıştır ve 2005 yılında 651 katılımcı ile en düşük ortalama yaşanmıştır. ICCA yıllar itibariyle yaşanan düşüşü daha az sayıda katılımcı ile yapılan toplantıların sayısındaki artışa bağlamaktadır. Tablo 12 - Ortalama katılımcı sayısı Yıllar Ortalama Katılımcı Sayısı 1997 738 1998 765 1999 722 2000 843 2001 721 2002 695 2003 669 2004 660 2005 644 2006 672 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Grafik 1- Yıllar itibariyle ortalama katılımcı sayısı ortalama katılımcıı 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 yıllar Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 20

Toplantıların Yapılma Sıklığı 3 Son 10 yıllık süreçte yapılan toplantıların yaklaşık yarısı yıllık olarak gerçekleştirilmiştir. Bu 10 yıllık süreçte yıllık toplantıların sayısı % 10 civarında artış yaşamıştır. İkinci sırada yer alan iki yılda bir yapılan toplantılarda ise 10 yıllık süreçte düşüş yaşanmıştır. Genel olarak bir yıldan daha uzun aralıklarla yapılan toplantıların azaldığı, bir yılda birden fazla gerçekleştirilen toplantıların sayısının ise arttığı söylenebilir. Tablo 13 - Uluslararası toplantıların gerçekleşme sıklığı Sıklık 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yıllık 2,097 2,284 2,550 2,763 2,984 3,238 2,999 İki yılda bir 1,278 1,078 1,396 1,152 1,474 1,187 1,308 Üç yılda bir 336 358 345 335 371 347 340 Her 4 yılda bir 222 138 185 128 216 143 165 Her 5 yılda bir 30 16 15 20 16 39 11 1-2 yılda bir 113 122 130 127 144 123 101 2-3 yılda bir 66 62 59 70 55 65 46 3-4 yılda bir 41 18 15 22 41 20 18 4-5 yılda bir 8 1 3 12 6 6 3 6 yıl ve daha üzeri 4 2 5 8 5 6 5 Her yıl 1 veya 2 kez 28 33 38 47 51 47 44 Yılda 2 kez 89 108 130 159 189 201 166 Yılda 3 kez ve üzeri 42 54 67 85 111 123 123 Düzensiz 66 56 71 51 73 61 53 Toplam 4,420 4,330 5,009 4,979 5,736 5,606 5,382 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 3 Yalnızca yapılma sıklığı bildirilen toplantılar değerlendirilmiştir. 21

Tablo 14 - Uluslararası toplantıların gerçekleşme sıklığının oransal dağılımı Sıklık 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yıllık 47.4% 52.7% 50.9% 55.5% 52.0% 57.8% 55.7% İki yılda bir 28.9% 24.9% 27.9% 23.1% 25.7% 21.2% 24.3% Üç yılda bir 7.6% 8.3% 6.9% 6.7% 6.5% 6.2% 6.3% Her 4 yılda bir 5.0% 3.2% 3.7% 2.6% 3.8% 2.6% 3.1% Her 5 yılda bir 0.7% 0.4% 0.3% 0.4% 0.3% 0.7% 0.2% 1-2 yılda bir 2.6% 2.8% 2.6% 2.6% 2.5% 2.2% 1.9% 2-3 yılda bir 1.5% 1.4% 1.2% 1.4% 1.0% 1.2% 0.9% 3-4 yılda bir 0.9% 0.4% 0.3% 0.4% 0.7% 0.4% 0.3% 4-5 yılda bir 0.2% 0.0% 0.1% 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 6 yıl ve daha üzeri 0.1% 0.0% 0.1% 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% Her yıl 1 veya 2 kez 0.6% 0.8% 0.8% 0.9% 0.9% 0.8% 0.8% Yılda 2 kez 2.0% 2.5% 2.6% 3.2% 3.3% 3.6% 3.1% Yılda 3 kez ve üzeri 1.0% 1.2% 1.3% 1.7% 1.9% 2.2% 2.3% Düzensiz 1.5% 1.3% 1.4% 1.0% 1.3% 1.1% 1.0% Toplam 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Toplantıların aylara dağılımı 4 Toplantıların yapıldığı aylar değerlendirmesinde, son 10 yıllık süreçte Eylül ayının en çok tercih edilen ay olduğu gözlemlenmektedir. Mayıs ayı ile ekim ayı arasındaki dönem yine 10 yıllık süreçte en fazla tercih edilen dönem olmuştur. Genel turizm hareketlerinin (bkz. Ek-1 ) en yoğun olduğu Temmuz ve Ağustos ayları kongre turizminde görece olarak daha az yoğundur. Toplantıların aylara oransal dağılımını gösteren tablo, turizmin mevsimlere dengeli dağılmasında kongre turizminin önemli açıkça göstermektedir. 4 Yalnızca yapıldığı ay bildirilen toplantılar değerlendirilmiştir. 22

Tablo 15 - Uluslararası toplantıların yapıldıkları aylara göre dağılımı Aylar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ocak 63 61 69 83 92 103 86 Şubat 80 74 100 126 155 124 140 Mart 145 152 180 212 323 282 288 Nisan 216 234 292 259 359 414 357 Mayıs 431 442 510 537 644 683 660 Haziran 507 497 589 631 789 810 746 Temmuz 406 396 441 418 498 504 549 Ağustos 387 287 412 363 486 464 467 Eylül 624 688 780 803 977 1020 939 Ekim 436 453 596 601 691 667 732 Kasım 270 293 301 375 464 514 439 Aralık 97 86 125 169 146 164 137 Toplam 3,662 3,663 4,395 4,577 5,624 5,749 5,540 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Tablo 16 - Uluslararası toplantıların yapıldıkları aylara göre oransal dağılımı Aylar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ocak 1.7% 1.7% 1.6% 1.8% 1.6% 1.8% 1.6% Şubat 2.2% 2.0% 2.3% 2.8% 2.8% 2.2% 2.5% Mart 4.0% 4.1% 4.1% 4.6% 5.7% 4.9% 5.2% Nisan 5.9% 6.4% 6.6% 5.7% 6.4% 7.2% 6.4% Mayıs 11.8% 12.1% 11.6% 11.7% 11.5% 11.9% 11.9% Haziran 13.8% 13.6% 13.4% 13.8% 14.0% 14.1% 13.5% Temmuz 11.1% 10.8% 10.0% 9.1% 8.9% 8.8% 9.9% Ağustos 10.6% 7.8% 9.4% 7.9% 8.6% 8.1% 8.4% Eylül 17.0% 18.8% 17.7% 17.5% 17.4% 17.7% 16.9% Ekim 11.9% 12.4% 13.6% 13.1% 12.3% 11.6% 13.2% Kasım 7.4% 8.0% 6.8% 8.2% 8.3% 8.9% 7.9% Aralık 2.6% 2.3% 2.8% 3.7% 2.6% 2.9% 2.5% Toplam 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 23

Toplantıların Ortalama Süresi 5 2005 yılında yapılan toplantıların ortalama süresi son 10 yılın en düşük oranı olarak 4.08 gün olmuştur. Son 10 yılı incelendiğinde genel olarak toplantıların süresinin kısaldığını görülmektedir. Tablo 17 - Uluslararası toplantıların ortalama süresi Yıl Ortalama Süre 1997 4.48 1998 4.45 1999 4.37 2000 4.37 2001 4.19 2002 4.22 2003 4.07 2004 4.07 2005 4.01 2006 4.00 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Grafik 2 - Uluslararası toplantıların yıllar itibariyle ortalama süresi ortalama süre 4,6 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4 3,9 3,8 3,7 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 yıllar Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 5 Yalnızca süresi bildirilen toplantılar değerlendirilmiştir. 24

Toplantıların gerçekleştirildiği kongre ve toplantı merkezleri 6 Kongre/fuar merkezleri, incelenen 10 yıllık süre içerisinde en fazla tercih edilen tesisler olmuştur. Otellerin bünyesindeki konferans ve toplantı salonlarının kullanımı da önemli oranda artmıştır. Sıralamada kongre/fuar merkezleri ve otellerden sonra üniversitelerin bünyesindeki tesisler ve diğer tesisler yer almaktadır. Tablo 18 - Uluslararası toplantıların gerçekleştirildiği yerler Kongre merkezi türü 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Otellerin toplantı salonları 530 567 597 599 686 799 1,050 Kongre / fuar merkezi 690 643 685 666 755 777 946 Üniversiteler 283 247 259 245 223 259 373 Diğer tesisler 161 183 192 131 149 160 198 Toplam 1,664 1,640 1,733 1,641 1,813 1,995 2,567 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Tablo 19 - Uluslararası toplantıların gerçekleştirildiği yerleri oransal dağılımı Kongre merkezi türü 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Otellerin toplantı salonları 31.9% 34.6% 34.4% 36.5% 37.8% 40.1% 40.9% Kongre / fuar merkezi 41.5% 39.2% 39.5% 40.6% 41.6% 38.9% 36.9% Üniversiteler 17.0% 15.1% 14.9% 14.9% 12.3% 13.0% 14.5% Diğer tesisler 9.7% 11.2% 11.1% 8.0% 8.2% 8.0% 7.7% Toplam 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 6 Yalnızca yapıldığı kongre merkezinin bilindiği toplantılar değerlendirilmiştir. 25

Toplantıların konulara göre dağılımı 7 Uluslararası kongre ve toplantıların önemli bir bölümü tıp alanında gerçekleştirilmektedir. Bilim, teknoloji, sanayi, sosyal bilimler, eğitim ve ekonomi diğer başlıca çalışma alanlarıdır. Tablo 20 - Uluslararası toplantıların konulara göre dağılımı Sıra Konu 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Tıp bilimleri 1,491 1,466 1,689 1,617 1,907 1,770 1,748 2 Teknoloji 837 815 951 978 1,131 1,129 1,039 3 Bilim 920 890 1,038 966 1,136 1,092 987 4 Sanayi 469 449 526 548 635 635 611 5 Sosyal bilimler 333 319 375 388 448 416 387 6 Eğitim 310 307 349 369 409 405 384 7 Ekonomi 269 247 279 318 342 361 346 8 Ulaşım & İletişim 191 188 223 227 281 286 278 9 Yönetim 199 223 239 266 299 325 276 10 Ticaret 199 216 232 247 270 280 249 11 Kültür & Fikir 179 155 192 186 223 194 201 12 Tarım 219 185 205 191 258 204 198 13 Hukuk 125 117 150 162 168 180 170 14 Spor & Eğlence 116 124 143 143 141 153 139 15 Ekoloji & Çevre 113 107 145 130 142 164 136 16 Sanat 110 109 124 124 147 118 132 17 Güvenlik 81 88 96 99 102 105 103 18 Filoloji 85 85 90 93 112 94 97 19 Kütüphane & Bilgi 63 69 84 85 80 94 77 20 Matematik & İstatistik 70 60 85 72 93 84 77 21 Mimari 50 55 65 67 74 82 70 22 Edebiyat 55 47 56 48 62 58 55 23 Tarih 58 52 57 63 67 60 54 24 Coğrafya 18 24 19 19 25 21 22 25 Genel 9 5 15 11 16 18 18 Toplam 6,569 6,402 7,427 7,417 8,568 8,328 7,854 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 7 Yalnızca çalışma alanının bilindiği toplantılar değerlendirilmiştir. 26

Tablo 21 - Uluslararası toplantıların konulara göre oransal dağılımı Sıra Konu 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Tıp bilimleri 22.7% 22.9% 22.7% 21.8% 22.3% 21.3% 22.3% 2 Teknoloji 12.7% 12.7% 12.8% 13.2% 13.2% 13.6% 13.2% 3 Bilim 14.0% 13.9% 14.0% 13.0% 13.3% 13.1% 12.6% 4 Sanayi 7.1% 7.0% 7.1% 7.4% 7.4% 7.6% 7.8% 5 Sosyal bilimler 5.1% 5.0% 5.0% 5.2% 5.2% 5.0% 4.9% 6 Eğitim 4.7% 4.8% 4.7% 5.0% 4.8% 4.9% 4.9% 7 Ekonomi 4.1% 3.9% 3.8% 4.3% 4.0% 4.3% 4.4% 8 Ulaşım & İletişim 2.9% 2.9% 3.0% 3.1% 3.3% 3.4% 3.5% 9 Yönetim 3.0% 3.5% 3.2% 3.6% 3.5% 3.9% 3.5% 10 Ticaret 3.0% 3.4% 3.1% 3.3% 3.2% 3.4% 3.2% 11 Kültür & Fikir 2.7% 2.4% 2.6% 2.5% 2.6% 2.3% 2.6% 12 Tarım 3.3% 2.9% 2.8% 2.6% 3.0% 2.4% 2.5% 13 Hukuk 1.9% 1.8% 2.0% 2.2% 2.0% 2.2% 2.2% 14 Spor & Eğlence 1.8% 1.9% 1.9% 1.9% 1.6% 1.8% 1.8% 15 Ekoloji & Çevre 1.7% 1.7% 2.0% 1.8% 1.7% 2.0% 1.7% 16 Sanat 1.7% 1.7% 1.7% 1.7% 1.7% 1.4% 1.7% 17 Güvenlik 1.2% 1.4% 1.3% 1.3% 1.2% 1.3% 1.3% 18 Filoloji 1.3% 1.3% 1.2% 1.3% 1.3% 1.1% 1.2% 19 Kütüphane & Bilgi 1.0% 1.1% 1.1% 1.1% 0.9% 1.1% 1.0% 20 Matematik & İstatistik 1.1% 0.9% 1.1% 1.0% 1.1% 1.0% 1.0% 21 Mimari 0.8% 0.9% 0.9% 0.9% 0.9% 1.0% 0.9% 22 Edebiyat 0.8% 0.7% 0.8% 0.6% 0.7% 0.7% 0.7% 23 Tarih 0.9% 0.8% 0.8% 0.8% 0.8% 0.7% 0.7% 24 Coğrafya 0.3% 0.4% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3% 25 Genel 0.1% 0.1% 0.2% 0.1% 0.2% 0.2% 0.2% Toplam 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Kayıt ücretleri ve toplam harcama Bir uluslararası toplantı için ortalama toplam gider hesaplanırken kayıt ücretinin toplam giderdeki oranının % 22 olduğu tahminine dayanılmaktadır. Bu % 27

22 lik oran 2004 yılında Viyana ve Finlandiya Kongre Büroları tarafından yapılan çalışma sonucu belirlenmiştir (ICCA, 2007). Tablo 22 - Katılımcıların ortalama kayıt ücreti ve ortalama harcaması Yıl Ortalama katılım ücreti Katılımcının ortalama harcaması ($) 1997 492 2,235 1998 462 2,102 1999 468 2,129 2000 471 2,142 2001 468 2,126 2002 477 2,168 2003 510 2,320 2004 512 2,327 2005 478 2,171 2006 505 2,296 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 Tablo 23 - Katılımcının bir günlük ortalama kayıt ücreti ve harcaması Yıl Ortalama katılım ücreti Katılımcının ortalama harcaması ($) 1997 114 519 1998 107 486 1999 114 518 2000 112 509 2001 113 512 2002 111 503 2003 130 591 2004 131 593 2005 121 548 2006 139 630 Kaynak: ICCA International Association Meetings Market Statictics Report 1997-2006 28

1.1.5.2. UIA İstatistikleri ICCA nın yanı sıra Uluslararası Dernekler Birliği (UIA) de uluslararası kongre ve toplantı pazarını analiz etmektedir. Ancak UIA nın kriterleri ICCA nın kullandığı kriterlerden farklıdır. UIA nın yıllık raporlarında analiz ettiği uluslararası toplantılar şu 2 başlıkta tanımlanmıştır: 1. Uluslararası sivil toplum örgütleri ve devletlerarası kuruluşlar gibi uluslararası kuruluşlar tarafından organize edilen ya da sponsor olunan toplantılar, büyüklüğüne ya da rotasyonuna bakılmaksızın uluslararası toplantı sınıfına girmekte ve UIA nın yayınları için sistematik olarak toplanmaktadır. 2. Aşağıda belirtilen kriterleri karşılaması şartıyla büyük ölçüde uluslararası boyut taşıyan, ulusal örgütler ya da uluslararası örgütlerin yerel temsilcileri tarafından organize edilen toplantılar da UIA analizleri için dikkate alınmaktadır. Bu kriterler; en az 300 katılımcının olması, katılımcıların % 40 ının yabancı olması, katılımcıların en az 5 farklı ülkeden olması ve en az 3 gün sürmesidir. Şirketlerin düzenledikleri incentive toplantılar, dini, politik, öğretici, ticari ve sportif özellikteki toplantıların yanında salt ulusal boyutta gerçekleştirilen toplantılar UIA nın analizlerinde yer almamaktadır. Uluslararası toplantı sayısı Uluslararası Dernekler Birliği nin kayıtlarına göre 2006 yılında 212 ülkede 1521 şehirde 8.871 uluslararası toplantı gerçekleştirilmiştir. ICCA verileri ile 29

karşılaştırıldığında; 2006 yılında ICCA nın belirlediği 5.838 toplantıyı karşın UIA nın belirlediği 8.871 toplantı sayısı arasında büyük fark büyük ölçüde baz alınan kriterlerden kaynaklanmaktadır. Bir kongre ya da toplantının ICCA istatistiklerinde yer alabilmesi için en az 3 farklı ülkede gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir ki bu oldukça sınırlayıcı bir kriter konumundadır. Tablo 24 Uluslararası toplantı sayısı Yıl Toplantı Sayısı Ülke Şehir 2000 9.400 180 n/a 2001 9.200 180 n/a 2002 9.124 180 n/a 2003 9.100 n/a n/a 2004 9.160 223 1.557 2005 8.953 218 1.468 2006 8.871 212 1.521 Kaynak: UIA istatistikleri (http://www.uia.be/en/stats) Uluslararası toplantıların kıtalara dağılımı UIA nın belirlediği uluslararası toplantıların kıtalara dağılımı ICCA nın dağılımı ile büyük ölçüde benzerlik taşımaktadır. 2006 yılında yapılan toplantıların % 59 u Avrupa da gerçekleştirilmiştir. Amerika kıtasında son yıllarda düşüş yaşanırken Asya kıtasında son 5 yılda artış yaşanmıştır. Tablo 25 - Uluslararası toplantıların kıtalara oransal dağılımı Bölge 2002 2003 2004 2005 2006 Avrupa 56,7% 58,3% 56,8% 57,3% 59,0% Amerika (Kuzey&Güney) 21,2% 20,9% 20,3% 20,4% 18,5% Asya 13,7% 12,9% 14,9% 14,6% 15,3% Afrika 4,6% 4,8% 4,8% 4,8% 4,5% Avustralya & Pasifik 3,8% 3,1% 3,2% 2,9% 2,6% Kaynak: UIA istatistikleri (http://www.uia.be/en/stats) 30