Sinop Faciası ve Sonuçları

Sinop Faciası ve Sonuçları XIX. Yüzyıla gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu, duraklama dönemini tamamlamış ve özellikle Fransız İhtilali nin de etkisiyle çıkan çeşitli isyanlar ile parçalanma dönemine gimişti, bu yıllar aynı zamanda İmparatorluğun idari, askeri, adli ve eğitim alanında yaptığı köklü ıslahatlarla Avrupalı bir devlet halini almaya başladığı yıllardı. Osmanlı İmparatorluğu nun kendisini toparlamak için yaptığı bu gayret kendisine Avrupalı büyük devletlerden İngiltere ve Fransa nın sempatisini kazandırdı, Osmanlı devlet adamları ise bundan faldalanmaya çalıştı ve Bab-ı Ali dış siyasetinde yüzyıllardır takip ettiği kendi kendine yeterlilik prensibi terk edilerek, Osmanlıya karşı tahrip edici siyasetleri olan İngiltere ve Fransa nın dostluğu ve yardımı sağlandı. Bu suretle uluslararası ilişkilerde pasif politika terk edilerek aktif bir politikaya geçildi. Üçlü İttifak, Askeri Müze Koleksiyonu Yakın dönemde Osmanlı İmparatorluğu nun ençok savaştığı devletlerin başında yer alan Rusya nın; Çar Büyük Petro nun Azak Denizi ni Rusya ya kazandırdığı günden beri politikasının başlıca hedefi, Karadeniz ı Rus gölü yapmak, İstanbul u ve Boğazları Rusya ya Kazandırmak, böylece Akdeniz e varmak ve sıcak denizlere inmek istemesinden dolayı devamlı Osmanlı-Rus ilişkileri gerilim halindeydi. Ruslar bunu gerçekleştirmek için üç yol takip ediyorlardı; - Savaş yaparak kendilerini İstanbul ve Akdeniz den ayıran engelleri ortadan kaldırmak, - Osmanlı İmparatorluğu ndan menfaatleri olan devletlerden Avusturya, İngiltere ve Fransa ile fırsat çıktıkça Osmanlının topraklarını paylaşmak, - Osmanlı İmparatorluğu nu himaye altına almaktı. Ruslar ilk olarak, Küçük Kaynarca Antlaşması na koydurdukları bir madde ile Ortodoksların himayesini sağlamak yolunda kendilerine bir hak tanıttırmışlardı. Daha sonra Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa nın isyanı ile ortaya çıkan Mısır Meselesi ni değerlendirmek isteyen Rusya desteğine karşılık Osmanlı İmparatorluğu ndan 8 Temmuz 1833 te imzalanan Hünkar İskelesi Antlaşması ile önemli imtiyazlar elde 1

ederek, Osmanlı İmparatorluğu nu uydulaştırarak tek başına hareket etmek istemişti. Fakat bu durum üzerine İngiltere ve Fransa nın Akdeniz deki filolarını arttırması, bir İngiliz filosunun İzmir önlerinde görülmesi, hatta bir aralık boğazları zorlaması ve Rus filosunun batırılması bile düşünülmüş olması ve Avusturya nın da, durumun Avrupa politikası için doğurabileceği mahzurlar üzerine uyarması sonucu tam anlamıyla yürürlüğe sokamamıştı. 19 ncu Yüzyıl Osmanlı Gemileri 1848 ihtilalinin sarsıntısıyla Prusya, Fransa, Avusturya nın zayıf düştüklerini düşünen Çar I.Nikola eğer İngilizlerle anlaştıkları takdirde amacına ulaşabileceğini sandı ve 1844 te yaptığı İngiltere ziyaretinden de güç bularak, 1853 te İngiliz elçisiyle yaptığı bir görüşmede sonradan ünlü olacak olan; Osmanlı İmparatorluğu için Hasta Adam deyimi ilk kez kullandı ve topraklarının sezsizce bölüşülmesini teklif etti. Ruslara gore, Memleketeyn (Eflak ve Boğdan), Sırbistan ve Bulgaristan Osmanlıdan kopartılarak himayeleri altına girmeliydi. Buna karşılık İngiltere ye Mısır ve Girit ikram ediliyordu. İngilizler Rusların bu düşüncelerini olumlu karşılamadılar ise de Rusya bu kararından vazgeçmedi. İstanbul a olağan üstü elçi olarak Türkleri sevmeyen Mençikov u gönderdi. Mençikov Şubatın son günlerinde Grovnik gemisinden gösterişli bir biçimde Galata ya çıktı. O sırada İngiliz elçisi Stratford ve Fransız elçisi Laveyette nin ülkelerinde bulunmalarını fırsat bilerek meydanı boş buldu. Osmanlı Hariciye Nazırı Fuat Paşa yı görevinden aldırdı, daha sonra Mençikov Fransız elçisi ile kutsal yerler konusunda uzlaşmakla birlikte Osmanlı Ortodoks uyruklarının Rus himayesine girmesi yolundaki Rus talebini devam ettirdi. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa bunu şiddetle red etmesi üzerine Mençikov İstanbul u terk etti. Rusya talebi kabul edilinceye kadar Memleketeyn topraklarını işgal edeceğini açıkladıktan sonra, İngiliz ve Fransiz donanmaları Çanakkale önlerinde Beşike Limanında demirlediler. Buna rağmen Ruslar Memleketeyn i işgal etti. Bu arada, barışı sağlamak amacıyla Rusya dışındaki dört büyük devlet (Avusturya, Prusya, İngiltere ve Fransa) Viyana da toplanarak Viyana notası denilen bir uzlaşma formülü buldular. Rusya bu notayı kabul ettiyse de Stradford un resmi görüşlerine taban tabana zıt kişisel telkinlerden cesaret alan Bab-ı Ali notada Osmanlı çıkarlarını gözeten değişiklikler istedi. Nikola bunları Kabul etmeyince savaş ortamı yeniden doğdu. 2

Hükümdarın topladığı olağanüstü meclis 26 Eylül 1853 günü Rusya ya karşı savaşın açılmasına karar verdi. Ferman da 29 Eylül de çıktı. Fakat bu karara rağmen politik şartlarından ötürü savaşın fiili olarak açılması biraz uzadı. Osmanlıların Tuna Cephesi komutanı Ömer Paşa Eflâk taki Rus karargâhına bir ulak göndererek komutanları Gorçakof a işgal edilen yerlerin derhal boşaltılması konusunda ültimaton verdi. Bu ültimaton Ruslar tarafından kabul edilmemesi üzerine Beşike Limanında bekleyen İngiliz ve Fransız donanmasına mensup gemiler İstanbul a geldi. Üç gün sonra da Türk ve Mısır askerleri sürpriz bir atakla Tuna yı aşıp Bükreş in 50 km. güneyindeki Rus mevzilerine saldırdılar, bu sırada hafif bir Osmanlı filosu Karadeniz e çıkmış ve bu filo savaşın açılmasından bir iki gün önce emir almaksızın geri dönmüştü. Bu dönemde Osmanlı donanmasının ıslah heyetinde görev alan Amiral Sir Adolfe Slade; Karadeniz e, hafif filoların değil, tekmil donanmanın çıkıp eğitim yapması gerektiği hususu Kaptan-ı Derya Mahmut Paşa ya sık sık tekrarlamış ve bu teklif Bütün donanmanın Karadeniz e çıkışı Rusları tahrik eder düşüncesiyle reddedilmişti. Hâlbuki deniz savaşlarında, hafif ve zayıf filoların denize çıkışı düşmanı daha iyi tahrik ederdi. Kaptan-ı Derya Karadeniz e hafif bir filonun çıkarılmasında ısrar etmişti. Karadeniz e çıkarılacak olan filoya da üs olarak coğrafi ve tabii yapısı nedeniyle, Sivastopol a yakın olmasına rağmen Sinop seçilmişti. Kaptanı Derya Mahmut Paşa donanmasını; 1- Bizzat kendisinin başında bulunduğu kalyon filosu, 2- Ahmet Paşa komutasındaki Boğaz ağzında görev yapacak olan hafif filo, 3- Mustafa Paşa komutasında olan ve Doğu Karadeniz limanlarına nakliyat yapacak olan hafif bir filo, 4- Osman Paşa komutasındaki ve Sinop ta üslenecek olan hafif bir filo. Şeklinde dört kola ayırdı. Ekim ayı sonlarında Karadeniz e açılan bir ticaret gemisinin Boğazın 120 mil açıklarında Rus donanmasına mensup üç gemi gördüğünü rapor etmesi üzerine Kaptan-ı Derya Mahmut Paşa, Osman Paşa komutasındaki Karadeniz filosunu bir fırkateyn ile takviye etmeğe ve sonra buna ek olarak Nusretiye ağır fırkateynini de vererek takviyeyi kuvvetlendirdi. Bu arada Kaptan-ı Derya Mahmut Paşa, Müşavir Paşa nın Karadeniz e kalyon filosunu çıkartmak konusundaki ısrarlarını da sürekli olarak; Bab-ı Ali nin Karadeniz e kalyon çıkarılmasına izin vermediğini ileri sürerek reddetti. Bab-ı Ali nin bu şekilde karar almasında, İngiltere nin Malta da bulunan Akdeniz filosu komutanı Amiral Dundas ın; esas olarak herhangi bir savaşı tahrik etmemek amacıyla, askerlikten fazla politikacı gibi düşünerek hareket ettiği için kalyonların Karadeniz e çıkmamalarını tavsiye etmesinin rolü de büyüktü. Nitekim İngilizlerin ve Fransızların donanmalarını getirip 2 Kasım 1853 günü Beykoz a demirletmeleri de, Ruslara bir gözdağı verip savaşı engellemek amacıyla yapılmıştı. İşte bu Osmanlı yöneticilerinde artık Rusların donanmalarını Karadeniz e çıkaramayacakları konusunda yanlış bir kanı uyandırmıştı. 3

Bahriye Nazırı Kayserili Ahmet Paşa Feyhaman Duran, İstanbul Deniz Müzesi Koleksiyonu Savaş fiili olarak 4 Ekim 1853 günü başladı. O gün Kayserili Ahmet Paşa emrinde olarak on sekiz gemiden kurulu bir filo boğaz dışında görev almış olup, Nusretiye ağır fırkateyni de bu filoyu takviye amacıyla denize çıkmıştı. Bu gemi ile harekata Müşavir Paşa Amiral Adolphe Slade de katılmaktaydı. Nusretiye, ilk olarak, düşmanı aramak amacıyla denize çıkarılmış olan Pervazı Bahri gemisiyle karşılaştı. Pervazı Bahri herhangi bir düşman gemisi görmediğini, fakat İsakçı Mevkiinden kuvvetli top sesleri duyduğunu bildirdi. Gerçekte de bu mevkideki Osmanlı tahkimatı, Rusların denizden yaptıkları taarruzları defetmek için topçu ateşi açmıştı. Pervazı Bahri nin duyduğu sesler bunlardı. Pervazı Bahri bundan sonra gene düşman aramak amacıyla Karadeniz Ereğli si yönüne gönderildi, fakat burada düşman donanmasıyla karşılaşarak yaptığı muharebeler sonucunda mürettabatının çoğunu kaybederek Ruslara esir düştü. Bu sırada Kaptan-ı Derya, Patrona Mustafa Paşa komutasındaki dört fırkateyni cephane ve malzeme götürmek üzere Batum a hareket ettirmiş, bir süre sonra da Osman Paşa, komutasındaki on bir fırkateyn ve korveti de Sinop limanına hareket ettirmişti. Osman Paşa nın Avnillah, Nizamiye, Nesimi Zafer, Fazlullah, Dimyat, Navek Bahir, Kaadi Zafer, Necmi Efşan, Feyzi Mabut, Gülsefir ve Ereğli gemilerinden kurulu filosu uzun süren fırtınadan ötürü çok yorgun olarak hırpalanmış bir halde Sinop limanına gelmişti Avnillah Fırkateyni nde Patrona Osman Paşa, Nizamiye Fırkateyni nde ise Riyale Hüseyin Paşa yer alıyordu. Bu sırada Batum dan gelen Nil vapuru süvarisi Sinop ta yatan donanmaya Rus gemileri gördüğünü bildirmişti. Rusların Karadeniz donanması, Osmanlı tarafının deniz yoluyla kara cephelerini takviye etmesine mani olmak için, biri doğu, diğeri de Batı Karadeniz de harekat yapmak üzere iki ayrı filo halinde Sivastopol dan hareket etmişti. Amiral Nahimoff komutasındaki üç kalyon ve dört fırkateynden kurulu filo ilk önce Kafkasya kıyılarında Osmanlı nakliye gemilerini aramış, sonra da Doğu Anadolu nun kuzey kıyılarına gelmişti. Burada bir Osmanlı filosunun Sinop limanına girmiş olduğunu haber aldığı için buraya doğru süratli bir keşif gemisi göndermekten başka, kendisi de filosuyla bu tarafa doğru gelmeğe başlamıştı. 4

Nahimoff un filosu, Batum a cephane bıraktıktan sonra Sinop a uğrayan Amiral Mustafa nın filosu tarafından görülmüştü. Amiral Mustafa, Amiral Osman a keşif filosu diye anlattığı Rus filosunun Poyraz yönünde uzaklaştığını haber verdi. Sinop önünde Rus filosunun görülmesi Kaptan-ı Derya Mahmut Paşa yı da endişelendirmiş ve hemen Sinop taki filoya dön emrini vermişti. Sinop taki filo tek değildi, biri Osman Paşa nın emrindeki diğeride Mustafa Paşa nın emrindeki iki filo vardı. Bunlardan Mustafa Paşa nın kendi filosuna mensup gemilerden Taif gemisini Sinop ta bırakıp kalan üç gemisiyle İstanbul a dönmesi, Osman Paşa nın ise; hava sakin olursa Ruslar gelip Sinop limanını abluka ediyorlar, Rus filosu Sinop limanı önünden uzaklaştığı zaman ise fırtına çıkıyor, İstanbul a hareket etmemize mani oluyor şeklindeki cevaplar vererek geri dönüşü göze alamaması üzerine faciaya davetiye çıkarıyordu. Tabiki burada donanmaya mensup tüm gemileri Karadeniz de eğitim yapmak fırsatını vermemiş olan devlet adamlarının hatalı tutumları etkisini göstermiş ve bu hatalı kararlar donanmanın bir kısmının yok olmasına neden olacaktı. Sinop Baskını Krokisi Keşif için gönderilen Rus gemisinin Amiral Nahimoff a Sinop ta yatmakta olan Osmanlı filosunun olduğundan daha büyük olduğunu rapor etmesi üzerine Amiral Nahimoff Sivastopol dan takviye kuvvet istemesine neden oldu Osman Paşa nın ise, bu Rus filosunu keşfedip takviye gelmeden önce, ona taarruz etmemesi kadar Sinop limanının ağızında hiç bir güvenlik tedbiri aldırmamış olması da büyük bir ihmaldi. Böylelikle Amiral Nahimoff üç gün içinde filosunu takviye imkânı buldu. Sinop Baskını 5

30 Kasım sabahı gün doğarken Amiral Nahimoff filosu iki kolona halinde Sinop limanına girdi. Limanın sol yanı kara topçularımızın elinde bulunan beş toplu bir batarya ile korunmaktaydı, bunun haricinde şehirde üç batarya daha vardı ve filomuzun aldığı vaziyet nedeniyle yardımda bulunamamıştı, liman ağzındaki tahkimat Rus gemilerine ateş açtılarsa da hiç bir isabet temin edememiş ve Rusların limana girmelerine mani olamamıştı. Rus gemileri, kıyı boyuna tek sıra olarak demirlemiş olan Osmanlı gemilerine paralel olarak demirledi. Muharebe Osman Paşa nın emriyle Nizamiye Fırkateyni nin ateşiyle başladı, iki donanma arasındaki orantısızlık her bakımdan büyüktü. Ruslar bir kısım gemileriyle Osmanlı gemilerine, diğerleriyle de şehrin insan dolu bölgelerine ateş açtılar. Muharebe 2,5 saat sürdü. Başlangıçta toplarına çok irtifa veren düşman gemilerinin ateşi tesirli olmadı, fakat kalyonların gülleleri Osmanlı gemilerini zor duruma düşürdü. Türk gemileri üzerlerine yağan demir, ateş sağanağına karşı daha fazla dayanamadılar. Demir zincirleri düşman mermileri ile kesilen gemiler demirlerini bırakarak rüzgâr ve akıntının da etkisiyle kıyılara yasladılar. Altmış dört toplu Nizamiye Fırkateyni alevler içinde yanarak, yirmiiki toplu Kaidi Zafer Fırkateyni üzerine düştü, her ikisi birlikte yandı. Naveki Bahri Fırkateyni süvarisi Ali Bey gemisinin mukavemet gücü kalmadığını görünce teslim olmamak için kendisini bir meşale ile gemisinin cephaneliğine attı ve gemiyi havaya uçurdu. Rusların burada ilk kez humbara kullanmış olmaları Osmanlı tarafında çok ciddi bir teknik baskın yarattı. Bu surette, bir vapur dışında tüm Osmanlı filosu az zamanda yanıp gitti. Üstelik Ruslar denizde canlarını kurtarmağa çalışan denizcilere de yağlı paçavralar atmışlar ve insanlık dışı harekete onları da yakmışlardı. şehrin de yanmadık yeri kalmamıştı. Muharebe başlar başlamaz demirini keserek İstanbul a hareket eden Taif Vapuru faciayı haber verdi. Kaptanı Derya Mahmut Paşa azlolundu, yerine Damat Mehmet Ali Paşa Kaptan-ı Derya lığa getirildi. Sinop taki yaralılara yardım etmek üzere İstanbul dan Magador ve İngilizlerin Retribution vapurları yola çıkarıldı. Bu vapurlar Sinop a gelmeden önce Amiral Nakhimoff ta hasara uğramış gemilerini onartmış ve 2 Aralık günü limandan ayrılmıştı. Baskından sonra Sinop Limanı Sinop Faciası na karşılık Rumeli deki Ömer Paşa kuvvetleri Olteniza ya baskın yapmış ve başarıya da ulaşmıştı. Bu hal Osmanlı Devleti nin İngiltere ve Fransa nezdindeki prestijinin artmasına neden oldu. Rus gemilerinin Sinop un müslüman mahallelerini ihtar vermeden topa tutmaları, bu yüzden sivil halktan pek çoklarının ölüp yaralanması, diğer taraftan Rusların denizdeki Osmanlı denizcilerini öldürmeleri, dünya kamuoyunda kendilerine karşı nefret hisleri uyandırmıştı. 6

İngilizler Rusları, denizde çaresiz kalmış insanları toptan öldürmek ve bu suretle insanlık ve uluslararası hukuk kurallarına aykırı hareket etmekle suçladı, bu olayın Avrupa ya Sinop Katliamı diye sunulmasına yol açtı. The Tımes gazetesinin bir başyazısı İngiliz halkı Rusya nın Avrupa ya koşullar empoze etmesine ya da kıyılarında çeşitli ülkelerin çıkarları bulunan Karadeniz bir Rus gölü haline getirmesine asla izin vermemekte kararlıdır diyordu, Morning Chronicle ise, saldırganı bir darbeyle durdurmak, Sinop a yardım göndermek kadar insanlık görevidir diye yazıyordu. Fransa ve İngiltere konvoyları özellikle donanmaları İstanbul dayken baskının yapılmasını kendilerine hakaret kabul ediyorlardı. Fakat asıl mesele şüphesiz emperyalistler arası rekabetti. Sinop Faciası nda 4200 mevcuttan 2700 şehit verdik, Ruslar filo komutanı Osman Paşa ile beraber iki fırkateyn komutanımızı ve 125 erimizi esir aldılar, şehit olanlar arasında Riyale Hüseyin Paşa da vardı. Sinop Faciası, İngiltere ve Fransa ya Rusya nın Karadeniz deki gücünü anlamalarına yol açtı ve bunun tehlikeli bir seviyeye ulaştığını göstermiş oldu. Rusya, Osmanlı donanmasına vurduğu bu darbeden sonra artık kolayca İstanbul ve Boğazları tehdit edebilirdi. Bu ise Osmanlı İmparatorluğu na olduğu kadar, İngiltere ve Fransa için de büyük tehlikenin doğması anlamına geliyordu. Durumun, bu kadar nazik olmasına rağmen İngiliz ve Fransızların Osmanlı-Rus savaşına derhal karışacak bir hazırlıkları yoktu. Sonuç olarak; önce İngiltere, Fransa ile Osmanlı Devleti 12 Mart ta bir ittifak antlaşması yaptılar ve Rusya ya savaş ilan edildi, böylece Osmanlı tarihinde ilk defa bir düşman karşısında müttefikleri ile yer alıyordu. Avusturya nın Osmanlı Devleti ile anlaşıp, savaş süresince Memleketeyn ı işgal altında bulundurma ve her türlü saldırıya karşı koruma hususunda güvence almasından sonra Ruslar da burayı boşaltınca müttefikler Kırım ı savaş alanı olarak seçtiler ve buraya çıkarma yaptılar. Bu arada Rusya ile birlikte hareket etmeye kalkışan Yunanlılar da müttefiklerce tedip edildi. Pire ve Atina birkaç yıl Fransız işgali altına alındı. Sinop Deniz Şehitleri Abidesi Kırım Harbi, Sivastopol kuşatmasında odaklaşan kanlı bir mücadele oldu. Müttefikler 11 ay kadar süren kuşatma sonucunda işgale başlayabildiler. 7

Avusturya nın ültimatomu Rusya yı barışa zorladı. Viyana da kabul edilen barış ön şartları çerçevesinde Paris Antlaşması imzalandı.(30 Mart 1856) 1 1 İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı Piri Reiş Araştırma Merkezinde Öğ.Kd.Bnb. Ersan BAŞ tarafından hazırlanan Türk Deniz Harp Tarihinde İz Bırakan Gemiler, Olaylar ve Şahıslar adlı serinin sekizinci kitabı olan Çeşme, Navarin, Sinop Baskınları ve Sonuçları adlı kitaptan özetlenerek hazırlanmıştır. 8