AR&GE B Ü L T E N AR&GE BÜLTEN 2009 ARALIK - SUNUŞ 2013 ARALIK İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA VE MESLEKLERİ GELİŞTİRME MÜDÜRLÜĞÜ Sunuş ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 2 EKONOMİ Türkiye Dış Ticaretinden İzmir in Aldığı Payın Analizi ------------------------------------3 Erdem ALPTEKİN SEKTÖREL Madencilik Sektörü Yatırımlarına Sağlanan Devlet Destekleri------------------------15 Ahmet YETİM İş ve İnşaat Makineleri Sektörü------------------------------------------------------------------22 Nurel KILIÇ Tıbbi Malzeme Sektörü ve İzmir-----------------------------------------------------------------30 Nesrin Suna SARIÇAY Ekmekte Yeni Dönem-------------------------------------------------------------------------------33 Gözde SEVİLMİŞ 1
2013 ARALIK SUNUŞ Değerli Üyelerimiz, Politik ve ekonomik açıdan son derece hareketli geçen, zor bir yılı geride bırakıyoruz. Suriye den Mısır a Ortadoğu coğrafyasında, kanlı çatışmalar dinmedi. Ekonomik kriz sonrası sıkı politikalar nedeniyle Avrupa daki halk sokağa döküldü. Dünyanın doğusu ve Güney Amerika daki gelişmekte olan ülkeler daha ön plana çıktı. ABD ekonomisi bir ileri bir geri gitti. Bütün bu dalgalanmalardan da ülkemiz doğal olarak derinden etkilendi. İstikrarımızı koruduk ama büyümemiz de istenilen rakamlardan uzaklaştı. Küresel dünyada kötü başlayan yıl sona doğru biraz olsun durulsa da 2014 yılı için daha iyimser tahminler yapılıyor. Yine de dünyada ve ülkemizde yaşanan ekonomik gelişmeleri yakından takip etmek ve fazla risk almaktan kaçınmak gerekiyor. Bu ay ekonomi raporumuzda; İzmir in Türkiye nin dış ticaretinden aldığı payı değerlendirdik. Bültenimizin sektörel bölümünde ise; Madencilik Sektörü Yatırımlarına Sağlanan Devlet Destekleri, İş ve İnşaat Makineleri Sektörü, Tıbbi Malzeme Sektörü ve İzmir ve Ekmekte Yeni Dönem başlıklarındaki yazılarımızı bulabilirsiniz. Odamız Araştırma ve Meslekleri Geliştirme Müdürlüğü uzmanları tarafından hazırlanan AR&GE Bülten'in üyelerimize, kamu otoritelerine ve ilgililere yararlı olacağını umuyor, bol kazançlı günler diliyoruz. Ekrem DEMİRTAŞ Yönetim Kurulu Başkanı 2
2013 ARALIK EKONOMİ TÜRKİYE DIŞ TİCARETİNDEN İZMİR İN ALDIĞI PAYIN ANALİZİ Erdem ALPTEKİN Giriş İzmir, 8.500 yıllık tarihsel geçmişe sahip, birçok medeniyetin birlikte hoşgörüyle yaşadığı, oldukça zengin tarihe sahip bir kent. Doğal limanı, jeopolitik konumu ve iklimi, İzmir in ticaret potansiyelinin hep canlı kalmasının en önemli nedenleri olmuş. Bugün de İzmir, Türkiye nin üçüncü büyük ekonomisi, Ege Bölgesi nin ise lider ekonomisi. İzmir in hedefi, dünyanın en zengin kentleri arasında yer alan New York, Paris, Londra, Shanghai, Dubai gibi marka kentler arasında yer almaktır. Dünyanın en zengin kentlerinin başta dış ticaret olmak üzere turizm ve doğrudan yabancı yatırımlar gibi döviz geliri getiren faaliyetlerde oldukça iyi durumda olduklarını görüyoruz. İzmir e baktığımızda ise, dünyanın lider kentlerinden geride kaldığı gözleniyor. Çünkü İzmir sahip olduğu ticaret potansiyelini yeterince kullanamadı. Oysa turizmin bir çok dalında, organik tarım, tarıma dayalı sanayi, lojistik, yenilenebilir enerji, vb. birçok sektörde İzmir in potansiyeli ve avantajı var. EXPO adaylığı bile bir çok dev yatırımların kapısını açıyor. İzmir in ticaretinin geliştirilmesine yönelik başta ulaştırma ve altyapı yatırımları olmak üzere liman, ticaret siteleri, teknopark, sağlık kampüsü, vb. bir çok projenin hayata geçmesine olanak hazırlıyor. 3
2013 ARALIK EKONOMİ Türkiye nin Dış Ticareti Grafik 1: Dış Ticaret, Türkiye (Milyar $) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Sayılarla Türkiye-İzmir Haziran 2013, 03.07.2013. *2012 ve 2013 yılı bilgileri geçicidir. Not: 2013 bilgileri mayıs ayı sonu itibariyledir. Türkiye nin dış ticareti 2009 dan bugüne mutlak olarak ithalat ağırlıklı olarak büyüme göstermekte ve ithalat ile ihracat arasındaki makas giderek açılmaktadır. Sadece 2011 den 2012 yılına geçildiğinde, ihracat miktarı artmasına rağmen, ithalatın miktarı azalmıştır. Türkiye nin 2023 yılında 500 milyar dolar ihracat hedefi olduğu düşünüldüğünde, ihracatın artış oranının daha yukarılara çıkması gerekmektedir. Grafik 2: İhracatta Başlıca Fasıllar, Türkiye-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. 4
2013 ARALIK EKONOMİ Türkiye ihracatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları; bunların aksam, parça, aksesuarı, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları, Demir ve çelik, Elektrikli makine ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parça-aksesuarı, Örme giyim eşyası ve aksesuarıdır. Mayıs 2012 ye göre, Mayıs 2013 de motorlu kara taşıtları ihracatının payı ciddi bir oranda artmıştır. Demir çelik sektörünün toplam ihracat içerisindeki payı ise azalmıştır. Türkiye ithalatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümenli maddeler, mineral mumlar, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları, Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar, Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları; bunların aksam, parça, aksesuarı, Elektrikli makine ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parça-aksesuarıdır. Grafik 3: İthalatta Başlıca Fasıllar, Türkiye-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. 5
2013 ARALIK EKONOMİ 2012 yılına göre 2013 yılında kıymetli taşlar ihracatının payı ciddi bir oranda artmıştır. Grafik 4: İhracatta İlk Beş Ülke, Türkiye-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Türkiye nin en çok ihracat yaptığı ülkeler Mayıs 2013 de sırasıyla; Almanya, Irak, İngiltere, İtalya ve Rusya Federasyonu dur. Irak ın ve İtalya nın toplam ihracattan aldığı pay Mayıs 2012 ye göre ciddi oranda artmıştır. Grafik 5: İthalatta İlk Beş Ülke, Türkiye-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. 6
2013 ARALIK EKONOMİ Türkiye nin en çok ithalat yaptığı ülkeler Mayıs 2013 itibariyle sırasıyla; Çin, Almanya, Rusya Federasyonu, İsviçre ve İran dır. İsviçre nin toplam ithalattan aldığı pay Mayıs 2013 de, bir önceki yılın aynı dönemine göre ciddi oranda artmış, Rusya nın aldığı pay ise tam tersine ciddi oranda azalmıştır. Ege Bölgesi nin Dış Ticareti Grafik 6: İhracatta Başlıca Fasıllar, Ege-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Ege Bölgesi ihracatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Elektrikli makine ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parça-aksesuarı, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları, Demir ve çelik, Örme giyim eşyası ve aksesuarı, Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları; bunların aksam, parça, aksesuarıdır. 2012 yılına göre 2013 yılında elektrikli makina ihracatının payı ciddi bir oranda azalmıştır. 7
2013 ARALIK EKONOMİ Grafik 7: İthalatta Başlıca Fasıllar, Ege-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Ege Bölgesi ithalatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümenli maddeler, mineral mumlar, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları, Elektrikli makine ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parça-aksesuarı, Demir ve çelik, Plastikler ve mamulleridir. Mayıs 2012 ye göre, Mayıs 2013 de elektrikli makine ve cihazların ve mineral yakıtların payı ciddi bir oranda azalmıştır. 8
2013 ARALIK EKONOMİ Grafik 8: İhracatta İlk Beş Ülke, Ege-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Ege Bölgesi nin en çok ihracat yaptığı ülkeler Mayıs 2013 itibariyle sırasıyla; Almanya, İngiltere, ABD, Fransa ve İtalya dır. Özellikle İngiltere nin payında bir yıl önceye göre kayda değer bir düşüş gözlemlenmiştir. Grafik 9: İthalatta İlk Beş Ülke, Ege-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. 9
2013 ARALIK EKONOMİ Ege Bölgesi nin en çok ithalat yaptığı ülkeler 2013 yılında sırasıyla; Çin, Rusya Federasyonu, Almanya, İtalya ve ABD dir. Özellikle ABD ye yapılan ithalat da, Mayıs 2012Ye göre ciddi bir oranda artış yaşanmıştır. İzmir in Dış Ticareti Firma vergi kimlik numaralarına bakıldığında İzmir in Türkiye ihracatından aldığı pay % 5-10 arasında. Ancak gümrük verilerine bakıldığında İzmir in Türkiye ekonomisinden aldığı pay yaklaşık % 15 lere çıkıyor. Demek ki İzmir gümrük kapıları çok önemli ve birçok şehrin de ihracatı İzmir gümrük kapılarından yurtdışına çıkıyor. İzmir, Ocak-Mayıs 2013 itibariyle 3,9 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. 2012 yıl sonu itibariyle ise bu rakam 8,7 milyar dolar idi. Mevcut rakamları yorumladığımızda İzmir in ihracatının geçen yıl ile kıyaslandığında hemen hemen aynı performansa sahip olduğunu, 2013 yılında kayda değer bir gelişme yaşanmadığını görüyoruz. Aynı zamanda İzmir in ihracatının % 87,8 ini Mayıs 2013 itibariyle imalat sektörü sırtlıyor. Grafik 10: Dış Ticaret, İzmir (Milyar $) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Sayılarla Türkiye-İzmir Haziran 2013, 03.07.2013. *2012 ve 2013 yılı bilgileri geçicidir. Not: 2013 bilgileri mayıs ayı sonu itibariyledir. İzmir in dış ticareti 2009 dan bugüne mutlak olarak ithalat ağırlıklı olarak büyüme göstermekte ve ithalat ile ihracat arasındaki makas giderek açılmaktadır. Sadece 2011 den 2012 yılına geçildiğinde, ihracatın payı artmasına rağmen, ithalatın payı sabit kalmıştır. Ancak bu eğilim 2013 Mayıs a gelindiğinde yine ithalat lehine bozulmuştur. 10
2013 ARALIK EKONOMİ Grafik 11: İhracatta Başlıca Fasıllar, İzmir-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. İzmir ihracatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları, Demir ve çelik, Örme giyim eşyası ve aksesuarı, Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler, Plastikler ve mamulleridir. Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar ve Aletler, Nükleer Reaktörler; Bunların Aksam ve Parçaları, Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı ve Tütün ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş Maddeler fasıllarının oranı bir yıl önceki Mayıs ayına göre 2013 yılında artmış, Plastikler ve Mamulleri ve Demir ve Çelik ile ilgili fasılların oranı ise azalmış. İzmir ithalatından en çok pay alan fasıllar sırasıyla; Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümenli maddeler, mineral mumlar, Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları; bunların aksam, parça, aksesuarı, Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler; bunların aksam ve parçaları, Demir ve çelik, Plastikler ve mamulleridir. 11
2013 ARALIK EKONOMİ Grafik 12: İthalatta Başlıca Fasıllar, İzmir-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Grafik 13: İhracatta İlk Beş Ülke, İzmir-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. İzmir in en çok ihracat yaptığı ülkeler Mayıs 2013 itibariyle sırasıyla; Almanya, ABD, İngiltere, Hollanda ve İspanya dır. Özellikle ABD ye yapılan ihracat 2012 yılına göre ciddi bir oranda artmış, İngiltere ye yapılan ihracat ise ciddi oranda azalmıştır. Almanya, ABD ve Hollanda ya ihracatın, İzmir ihracatı içerisindeki payı Mayıs 2012 ye göre Mayıs 2013 de artarken, İspanya ve İngiltere nin payı ise azalma göstermiş. 12
2013 ARALIK EKONOMİ İzmir in en çok ithalat yaptığı ülkeler 2013 yılında sırasıyla; Rusya, Almanya, Çin, İtalya ve ABD dir. Özellikle Rusya ve Almanya ya yapılan ithalat 2012 yılına göre ciddi bir oranda azalmıştır. Grafik 14: İthalatta İlk Beş Ülke, İzmir-Mayıs (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Sonuç İzmir in ve Ege Bölgesi nin dış ticareti incelendiğinde, Ege Bölgesi ve İzmir de yapılan dış ticaretin Türkiye için oldukça önem taşıdığı görülmektedir. Özellikle İzmir ihracatında gümrük verilerinde yüksek rakamlara ulaşılırken, firma vergi kimlik numaraları baz alındığında ihracat rakamlarının daha düşük olduğu görülmektedir. İzmir in dünya ekonomisinden ciddi bir pay alabilmesi ve Türkiye ekonomisine daha fazla katkı koyabilmesi için, İzmir de bugünküne göre daha fazla dış ticaret hacmi yaratılması için çalışmalar yapılması gerekmektedir. Ancak sadece rakamın artması yetmemekte, yapılacak ihracatın yapısının değişmesi yani daha kaliteli ve katma değeri daha yüksek ürün ihraç edilmesi gerekmektedir. İhracata dayalı büyümenin önemi kavranmalıdır. İhracatın sorunları hep konuşuluyor ancak ihracatın ciddi anlamda büyümesi için ihracatın önündeki engellerin kaldırılması ve ihracatın ciddi anlamda teşvik edilmesi gerekiyor. 13
2013 ARALIK EKONOMİ İhracatçıların büyümesi öngörülen gelişmekte olan piyasalara ve ihracatımızın az olduğu yeni pazarlara dönük pazar çeşitlendirmesi çalışmaları, devlet tarafından etkin bir şekilde desteklenmeye devam edilmelidir. Eximbank kredilerinin daha hızlı ve kolay alınabilmesi ve kredi ödeme vadelerinin uzatılması sağlanmalıdır. Başta Çin ve Rusya olmak üzere bazı ülkelerle olan dış ticaret kompozisyonumuz sürdürülemez seviyelere ulaşmıştır. Büyük miktarlarda dış ticaret açığı verdiğimiz ülkelere yönelik daha fazla ihracat yapılmasının sağlanması amacıyla ihracat desteklerinin daha da arttırılması, cari açığın finansmanı ve sürdürülebilir ekonomik kalkınma açısından son derece önemlidir. 2023 yılı ihracat hedeflerine ulaşabilmek amacıyla ülkemizin yanı sıra kentimizin yüksek katma değer yaratan lokomotif sektörlerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. 2023 Türkiye ihracatından İzmir in alacağı paya ilişkin hazırlık ve strateji arayışlarının başlatılması gerekmektedir. İzmir ihracatına ilişkin stratejik hedeflerin, beklentilerin ve İzmir in yapması gerekenlerin belirlenmesi, İzmir ihracat hedefine ve dolayısıyla Türkiye nin ihracat hedefine katkı sağlayacaktır. İzmir den direkt uçuş olanağı olmayan bazı Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ülkelerine direkt uçuş imkanı sağlanması ve vizesiz girilen ülke sayısının artması, ihracat hedeflerine ulaşılmasında oldukça kolaylık sağlayacaktır. 2023 yılında, 100 milyar dolarlık ihracat rakamının yakalanabilmesi için İzmir Alsancak Limanı başta olmak üzere kentimizdeki limanların modernize edilmesi ve mevcut limanların büyük tonajlı gemilere de hizmet verecek şekilde geliştirilmesi, uluslararası alanda ve rotalarda adı sık sık geçen limanlar haline dönüşmelerine yönelik çalışmalara hız verilmesinin, İzmir in dış ticaretini katlayacağı düşünülmektedir. Kaynaklar: Türkiye İstatistik Kurumu, Aylık Dış Ticaret Göstergeleri Türkiye-Ege-İzmir, Mayıs 2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Sayılarla Türkiye-İzmir Haziran 2013, 03.07.2013. 14
2013 ARALIK SEKTÖREL MADENCİLİK SEKTÖRÜ YATIRIMLARINA SAĞLANAN DEVLET DESTEKLERİ Ahmet YETİM I.GİRİŞ Ülkemizde teşviklerden faydalanabilmek için, öncelikle Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda madencilik yatırımları teşviklerinden faydalanabilmek için yatırımcının Ekonomi Bakanlığı na başvurması gerekmektedir. Aşağıda yer alan yatırım türleri için teşvik belgesi başvurusu yapılabilmektedir: Entegrasyon: Mal ve hizmet üreten tesislerin mevcut üretim hatlarında elde edilen nihai ürüne bütünleyici nitelikte ara malı verecek ve/veya üretilmekte olan nihai ürünü ara malı olarak kullanabilecek şekilde, mevcut tesise ileri ve/veya geriye doğru entegre olan, yatırımın konusu ve projenin özelliği dikkate alınarak kaideten aynı il sınırları içinde veya aynı yerde ve aynı tesis bünyesinde olan yatırımlar Komple yeni yatırım: Mal ve hizmet üretimine yönelik olarak ana makine ve teçhizat ile yardımcı tesisleri içeren, gerektiğinde arazi-arsa ve bina-inşaat harcamalarını da ihtiva eden, yatırımın yapılacağı yerde aynı üretim konusunda mevcut tesisi veya mevcut tesisi ile altyapı bütünlüğü bulunmayan yatırımlar. Modernizasyon: Mevcut tesislerin üretim hatlarında teknik ve/veya ekonomik ömrünü tamamlamış makine ve teçhizata uygun parçaların eklenmesini veya mevcut makine ve teçhizatın yenileri ile değiştirilmesini, tesiste eksik kalmış bölümlerin tamamlanmasını, nihai ürünün doğrudan kalitesinin yükseltilmesini veya modelinin değiştirilmesini içeren yatırımları, Tevsi: Mevcut bir yatırıma üretim hattı veya makine ve teçhizat ilavesiyle kapasitenin artırılmasına yönelik olan ve mevcut tesis ile alt yapı müşterekliği oluşturarak bir bütün teşkil eden yatırımlar Ürün çeşitlendirme: Mevcut tesisler ile altyapı müşterekliği olan, aynı işletmede mevcut makine ve teçhizata yapılacak ilave yatırımla farklı bir nihai ürün elde edilmesine yönelik yatırımlar. 15
2. MADENCİLİK YATIRIMLARI 2.1. Öncelikli Yatırımlar AR&GE BÜLTEN 2012/3305 sayılı Kararname ile maden çıkarma yatırımları ve/veya maden işleme yatırımları Öncelikli Yatırım konuları arasına alınmıştır. Öncelikli yatırım konuları, bölgesel sistemde 5. bölgeye uygulanan desteklerden yararlanma imkanına sahip yatırımlardır. Öncelikli yatırımlar; KDV İstisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, 7 yıl süreyle Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, %40 Yatırıma Katkı Oranı ile %80 Oranında Vergi İndirimi, 700 Bin TL ye kadar Faiz Desteği Yatırım Yeri Tahsisi desteklerinden yararlanabileceklerdir. Bu desteklere ek olarak, bu yatımları yapan yatırımcılar yatırıma katkı oranının %50 sini yatırım döneminde kullanabileceklerdir. 30/05/2013 tarih ve 28662 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2013/4763 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ın EK-4 sayılı ve Teşvik Edilmeyecek veya Teşviki Belirli Şartlara Bağlı Yatırım Konuları başlıklı ekinde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklik ile 2012/3305 sayılı Karar EK-4 ün l/b/6 sırası yürürlükten kaldırılmıştır. Bu düzenleme ile önceden teşvik edilemeyecek İmalat, Enerji ve Madencilik Yatırımları arasında yer alan kömür istihracına yönelik yatırımlar bu kapsamdan çıkarılarak teşvik sistemi kapsamına sokulmuştur. Maden çıkarma ve işleme yatırımları Öncelikli Yatırımlar arasında sayıldığı için, daha önceden teşvik edilemeyecek yatırımlar arasında sayılan kömür istihracı yatırımları da bu kapsama girmiş bulunmaktadır. 3213 sayılı Maden Kanunu nda tanımlanan I. grup madenler (İnşaat ile yol yapımında kullanılan ve tabiatta doğal olarak bulunan kum ve çakıl ile tuğla-kiremit kili, Çimento kili, Marn, Puzolanik kayaç (Tras) ile çimento ve seramik sanayilerinde kullanılan ve diğer gruplarda yer almayan kayaçlar.) ve mıcır yatırımları ile İstanbul da gerçekleştirilecek istihraç ve/veya işleme yatırımları öncelikli yatırımlara sağlanan desteklerden faydalanamayacaklardır. 16
Bölgesel Teşvik Uygulaması-Öncelikli Yatırımlar Maden istihraç yatırımları ve/veya maden işleme yatırımları (4/6/1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanununda tanımlanan I. grup madenler ve mıcır yatırımları ile İstanbul ilinde gerçekleştirilecek istihraç ve/veya işleme yatırımları hariç).kapsamında 5. Bölge Teşviklerinden faydalanılabilir. Aydın, Denizli ve Muğla illerinde 1.000.000 TL üzerindeki yatırımlar için 5. Bölge Teşvikleri uygulanır. Yatırıma sağlanan destekler ise şu şekildedir: Bölge Destekleri Destek Niteliği Yatırıma Katkı(%) Kurumlar/Gelir Vergisi İndirimi Aydın, Denizli ve Muğla İllerimizde gerçekleştirilecek madencilik yatırımlarında, 5520 sayılı Kanunun 32/A maddesi çerçevesinde gelir veya kurumlar vergisi, öngörülen yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar indirimli olarak uygulanır. 31.12.2013 e kadar %80 vergi indirimi %40 yapılacak yatırımlarda uygulanır. 01.01.2014 den sonra %70 vergi indirimi %30 yapılacak yatırımlarda uygulanır. Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği Desteklenecek madencilik yatırımıyla sağlanacak istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Ekonomi Bakanlığı nca karşılanır. 31.12.2013 e kadar OSB İÇİ 7 yıl boyunca ödenmez %35 yapılacak yatırımlarda OSB DIŞI 10 yıl boyunca ödenmez 01.01.2014 den sonra 6 yıl boyunca ödenmez %35 yapılacak yatırımlarda KDV İstisnası İllerimizde (Aydın, Denizli, Muğla) gerçekleştirilecek yatırımlarda, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu gereğince, yerli veya ithal yatırım malı makine ve teçhizat satın alımında ödenmesi gereken %18 oranındaki KDV alınmayacaktır. 17
Gümrük Vergisi İstisnası AR&GE BÜLTEN Aydın, Denizli, Muğla gibi illerde yatırım yapılması halinde, teşvik belgesi kapsamında satın alınacak yatırım malı ithal makine ve teçhizat için gümrük vergisi ödenmeyecektir. Yatırım Yeri Tahsisi Yatırım yapacak olan müteşebbislere, Maliye Bakanlığı tarafından yatırım yeri tahsis edilebilmektedir. Yatırımcılara, mülkiyeti; Hazineye, Özel Bütçeli İdarelere, İl Özel İdarelerine, Belediyelere ait taşınmazlar ile Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin tahsisi yapılabilir. Yatırım Kredisi Faiz Desteği *Faiz desteği azami 5 yıl vadeli olup, indirim tutarı 700.000 TL yi aşamaz TL kredileri için 5 puan faiz indirimi uygulanır. Döviz kredileri içinse 2 puan faiz indirimi uygulanır. Talep edilmesi halinde, madencilik yatırımları için bankalardan kullanılacak en az bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine kadar olan kısmı için ödenecek faizin veya kâr payının; madencilik yatırımları için Türk Lirası cinsi kredilerde 5 puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde 2 puanı, bakanlıkça da uygun görülmesi halinde azami ilk 5 yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından karşılanabilir. Yapılacak yatırımlarda proje bazında sağlanacak faiz desteği tutarı 700.000 Türk Lirasını geçemez. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın, Aydın, Denizli ve Muğla illerindeki Organize Sanayi Bölgeleri nde yapılacak yatırımlarda %50-60 arazi indirimi desteği de mevcuttur. (OSB lerde Bedelsiz Arsa Tahsisi) 2.2. Bölgesel Destekler ve 6. Bölge de Yapılacak Yatırımlar Yatırım teşvik sisteminde 6. Bölge de yer alan illere özel bir önem verilmiştir. Bu illerde yapılacak tüm yatırımlar -birkaç istisna hariç- bölgesel teşvik unsurlarından yararlanabilmektedirler. Buna göre, I. Grup madenlere yönelik yatımlar ve mıcır yatırımları sadece 6. Bölgede yapılmaları halinde Bölgesel desteklerden yararlanabilecekler; aksi durumda bu yatırımlara genel teşvik sistemi destekleri uygulanacaktır. Yatırım teşvik sisteminde 5. ve 6. Bölgelere sağlanan destekler aşağıdaki tabloda özetlenmektedir 18
Tablo 1: 5. ve 6. Bölgeler İçin Destekler AR&GE BÜLTEN DESTEK UNSURLARI 5. BÖLGE 6. BÖLGE KDV İstisnası + + Gümrük Vergisi Muafiyeti + + Yatırıma Katkı Oranı OSB Dışı OSB İçi 40 50 Sigorta Primi OSB Dışı 7 Yıl 10 Yıl İşveren Hissesi Desteği OSB İçi 10 Yıl 12 Yıl Yatırım Yeri Tahsisi + + Faiz Desteği + + Gelir Vergisi Stopajı Desteği Sigorta Primi Desteği (*)Öncelikli yatırımlar sadece 5. Ve 6. Bölgede yapıldıkları durumda ek olarak OSB desteklerinden yararlanabilirler 2.3. Büyük Ölçekli Yatırımlar Yatırım teşvik sisteminde asgari yatırım tutarı belirlenen sınırı aşan metal üretimine yönelik yatırımlar büyük ölçekli yatırımlara sağlanan desteklerden yararlanabileceklerdir. Buna göre, Maden Kanunu nda belirtilen IV/c grubu metalik madenlerin cevher ve/veya konsantresinden nihai metal üretimine yönelik yatırımlar asgari sabit yatırım tutarının 50 milyon TL yi aşması halinde Büyük Ölçekli Yatırımlara sağlanan desteklerden yararlanabileceklerdir. Karayolu nakil vasıtaları ve her türlü binek araçlar için yapılan yatırım harcamaları teşvik belgesi kapsamında değerlendirilemezken; madencilik yatırımlarında kullanılan araçlar için yapılan harcamalar teşvik belgesi kapsamında değerlendirilebilmektedir. Rödovans sözleşmesine dayanılarak gerçekleştirilecek madencilik yatırımları istisnaları olmakla birlikte teşviklerden yararlanamayacaktır. 50 55 19
EK-1 YATIRIM TEŞVİK UYGULAMALARINDA BÖLGELER 1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge 5. Bölge 6. Bölge Ankara Adana Balıkesir Afyonkarahisar Adıyaman Ağrı Antalya Aydın Bilecik Amasya Aksaray Ardahan Bursa Bolu Burdur Artvin Bayburt Batman Eskişehir Çanakkale (Bozcaada ve Gökçeada Gaziantep Bartın Çankırı Bingöl İlçeleri Hariç) İstanbul Denizli Karabük Çorum Erzurum Bitlis İzmir Edirne Karaman Düzce Giresun Diyarbakır Kocaeli Isparta Manisa Elazığ Gümüşhane Hakkari Muğla Kayseri Mersin Erzincan Kahramanmaraş Iğdır Kırklareli Samsun Hatay Kilis Kars Konya Trabzon Kastamonu Niğde Mardin Sakarya Uşak Kırıkkale Ordu Muş Tekirdağ Zonguldak Kırşehir Osmaniye Siirt Yalova Kütahya Sinop Şanlıurfa Malatya Tokat Şırnak Nevşehir Tunceli Van Rize Yozgat Bozcaada ve Gökçeada İlçeleri Sivas EK-2 TEŞVİK BELGESİ MÜRACAATLARINI DEĞERLENDİREBİLECEK YEREL BİRİMLER A) SANAYİ ODALARI 1) Adana Sanayi Odası 2) Ankara Sanayi Odası 3) Aydın Sanayi Odası 4) Balıkesir Sanayi Odası 5) Denizli Sanayi Odası 6) Ege Bölgesi Sanayi Odası 1 7) Eskişehir Sanayi Odası 8) Gaziantep Sanayi Odası 9) İstanbul Sanayi Odası 10) Kayseri Sanayi Odası 11) Kocaeli Sanayi Odası 12) Konya Sanayi Odası 1 Ege Bölgesi Sanayi Odası kapsamında İzmir ve Muğla illeri yer almaktadır. 20
B) KALKINMA AJANSLARI 1) Ahiler Kalkınma Ajansı (Kırşehir, Kırıkkale, Nevşehir, Niğde, Aksaray) 2) Ankara Kalkınma Ajansı 3) Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (Antalya, Isparta, Burdur) 4) Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (Zonguldak, Karabük, Bartın) 5) Bursa-Eskişehir-Bilecik Kalkınma Ajansı 6) Çukurova Kalkınma Ajansı (Adana Mersin) 7) Dicle Kalkınma Ajansı (Mardin, Şırnak, Siirt, Batman) 8) Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı (Kahramanmaraş, Osmaniye, Hatay) 9) Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (Van, Hakkari, Muş, Bitlis) 10) Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (Ordu, Trabzon, Giresun, Rize, Gümüşhane, Artvin) 11) Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (Kocaeli, Sakarya, Yalova, Bolu, Düzce) 12) Fırat Kalkınma Ajansı (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) 13) Güney Ege Kalkınma Ajansı (Aydın, Muğla, Denizli) 14) Güney Marmara Kalkınma Ajansı (Çanakkale, Balıkesir) 15) İpek Yolu Kalkınma Ajansı (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) 16) İstanbul Kalkınma Ajansı 17) İzmir Kalkınma Ajansı 18) Karacadağ Kalkınma Ajansı (Şanlıurfa, Diyarbakır) 19) Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı (Sinop, Kastamonu, Çankırı) 20) Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (Erzurum, Erzincan, Bayburt) 21) Mevlana Kalkınma Ajansı (Konya, Karaman) 22) Orta Anadolu Kalkınma Ajansı (Kayseri, Sivas, Yozgat) 23) Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (Samsun, Çorum, Tokat, Amasya) 24) Serhat Kalkınma Ajansı (Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı) 25) Trakya Kalkınma Ajansı (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) 26) Zafer Kalkınma Ajansı (Kütahya, Manisa, Uşak, Afyonkarahisar) 21
İŞ VE İNŞAAT MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Nurel KILIÇ Giriş Müteahhitlerin en çok talep ettiği iş makineleri sektörü, ihracat atağı, gelişen sektörler, yeni yatırımlar, kriz ortamlarının oluşturduğu tecrübelerden hızlı ve en çok etkilenen sektörlerin başında gelmektedir. Tamamen yatırımlara yönelik faaliyet gösteren iş ve inşaat makineleri sektörü, bayındırlık, inşaat, alt yapı, üst yapı, maden sektörü, sanayi ve endüstriyel tüm yatırımların gerçekleştiği kamu ve özel sektörlere hizmet veren bir sektördür. Türkiye iş makineleri sektörünü etkileyen başlıca ekonomik faktörler; İnşaat sanayisinin büyümesi Maden sektörünün büyümesi İnşaat sektörüne verilen kredi desteği Düşük enflasyon-faiz olarak sıralanabilir. İMDER (Türkiye İş Makineleri Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği) rakamlarına göre, Türkiye de Ocak 2013 ayı içerisinde 737 adet yeni iş makinesi satılmıştır. Bu rakam, geçen yılın aynı dönemine (624 adet) göre % 18,1 lik bir artışı göstermektedir İMDER (Türkiye İş Makineleri Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği) ve İSDER den açıklanan rakamlara göre, iş makineleri geçen yıla göre % 18,1 artarken; istifleme makineleri satışı % 27,3 azalmıştır. 22
İş makinesi sektörü, 2012 yılında 12 bin 750 adetlik satış rakamıyla yeni bir rekora imza atmıştır. Kentsel dönüşüm projeleri, İzmir-İstanbul Otoyolu, demiryolu, karayolu, havaalanı projeleri, barajlar, şehircilik projeleri, alt ve üst yapı çalışmaları, 2012 yılında 2011'e göre % 13'lük bir büyüme gerçekleştiren iş ve inşaat makineleri sektörünün büyümesine önemli katkılar sağlayacaktır. Sadece park ve bahçeler ile ilgili yatırımlar düşünüldüğünde, mini iş makinesi satışlarında artış olacaktır. Bu nedenle 2023 e kadar planlanan projeler ile yılda 15 bin operatöre, binlerce imalat, servis ve satış için acil kalifiye eleman ihtiyacı doğacaktır. İş makineleri sektöründe Türkiye, Avrupa da 4 üncü, dünyada ise 11 inci büyük pazardır. Türkiye iş makineleri pazarı, Çin den ve Hindistan dan sonra sekiz yıldır en hızlı büyüme oranına sahiptir. Kentsel dönüşüm, ulaşım, lojistik, enerji, alt ve üst yapı gibi bir ülkeyi ayakta tutacak olan tüm çalışmalar için iş makineleri sektörüne ihtiyaç vardır. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Ülkelerin gelişme sürecinde makine imalat sanayinin, imalat sanayi içerisinde payı giderek artış göstermektedir. Makine sanayinin üretimdeki payının, başta ileri sanayi ülkeleri olmak üzere tüm ülkeler genelinde artış gösterdiği görülmektedir. Bu artış trendine paralel olarak; 2011 yılı toplam dünya ticareti 35,4 trilyon ABD Doları, toplam dünya makina ticareti ise 4,2 trilyon ABD Doları olmuştur ve makine sektörünün dünya ticaretinden aldığı pay % 11,9 dur. Avrupa Birliği Komisyonunca hazırlatılan EnginEurope raporunda makine sektörü, mühendislik sanayilerinin önemli bir bölümüdür ve Avrupa Birliği ekonomisinin başlıca dayanağı ve önemli temel direğidir ifadesi yer almaktadır. Türkiye, iş ve inşaat makineleri pazarında Çin'den ve Hindistan'dan sonra sekiz yıldır en hızlı büyüme oranına sahiptir. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Makine imalat sanayi, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizin sanayileşmesinin de itici gücüdür ve gelecekte de ülkemizin gelişiminin temel taşı olacaktır. Türk makina sanayi 1990 yılından bu yana yaklaşık % 20 oranında yıllık büyüme oranı göstermiştir. 23
Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de makina imalatçılarının büyük çoğunluğu küçük ve orta ölçekli işletme (KOBİ) niteliğinde olup, bu yapı değişen ekonomik koşullara ve teknolojik gelişmelere karşı daha esnek ve hızlı cevap verme imkanı sağlamaktadır. Sektörde faaliyet gösteren KOBİ lerin sahip olduğu ucuz işgücü avantajı ve gelişmiş mühendislik becerileri, makine imalatçılarının uluslararası pazarlarda rekabet şansını arttıran unsurlardır. Türk Makine İmalat Sanayinde, her türlü parça ve aksamın yüksek kalite de ve rekabet edebilir fiyatlarda üretimi yapılmaktadır. Üretim sürecinde yerli girdi oranı %80 85 oranındadır. Sektörün Alt Sektörleri ve Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Her türlü makine imalatının büyük önem taşıdığı ancak bunların arasında makine üreten makineler olarak tanımlanan takım tezgahları ile şehirlerimizin yeniden yapılanması sırasında ihtiyaç duyulan iş ve inşaat makineleri, pompalar, vanalar ve kompresörler ile ülkemizin gıda arzı ve güvenliğini doğrudan ilgilendiren tarım makineleri ve gıda makinelerinin ayrı bir önemi vardır. AB Komisyonunca hazırlanan raporda diğer sektörlerle ilişkiler konusunda şu bilgiler yer almaktadır: Makine sektörü, yatırım malı ekipmanları temin etmesi bakımından bütün önemli sanayi kolları ile stratejik bir işbirliği içindedir. Makinelerin ve diğer mekanik ekipmanların performansı, tarım, balıkçılık, madencilik, inşaat, nakliye, proses endüstrileri ve diğerlerinin verimliliğinin artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle de ekonominin gelişmesi, tüm sanayi kollarının rekabet gücünün artmasına katkı sağlamaktadır. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Makine imalat sanayi, bazı iller çevresinde daha fazla yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bunlar; Bursa, İstanbul, Kocaeli, Trakya dâhil Marmara Bölgesi, İzmir, Eskişehir, Ankara, Konya, Gaziantep gibi illerdir. Çukurova Bölgesi de bu kapsamda yer almaktadır. Takım tezgahı imalatı ise, daha çok Bursa, Kocaeli, İstanbul, İzmir ve Konya da ön planda olan imalat konusudur. Gaziantep, daha çok tekstil (halı dokuma dahil) ve gıda sanayii makineleri ile inşaat makinelerine öncelik veren bir konumdadır. Komşu ülkelere yakınlığı ve işbirliği olanağının artması nedeni ile bu ilimizde, son yıllarda daha değişik makine türlerinin imalatı da gelişim göstermektedir. 24
Ayrıca, Türk sanayisinin rekabet edebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltilerek, dünya ihracatından daha fazla pay alan, ağırlıklı olarak yüksek teknolojili ürünlerin üretildiği, nitelikli iş gücüne sahip, çevreye ve topluma duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümünü hızlandırmak için belirli bir rekabet edebilirlik ve sürdürülebilirlik potansiyeli taşıyan, kümelenme teşebbüslerini desteklemek amacıyla, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü tarafından, 15 Eylül 2012 tarihli ve 28412 sayılı Resmi Gazete de Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği yayımlanmış ve söz konusu yönetmeliğin uygulanmasına dair faaliyetlere başlanmıştır. Sektörün Kapasite Kullanımı Başka Yerde Sınıflandırılmamış (BYS) Makine ve Ekipman İmalatına ait kapasite kullanımı toplam imalat sanayine ait değere oldukça yakın seyretmektedir. 2012 yılı Ocak-Temmuz dönemi için ise makine sektörü imalat sanayinden farklı olarak yükselişini devam ettirmiştir. Grafik 1: Yıllar İtibariyle Kapasite Kullanım Oranları Kaynak: TUİK 25
Sektörün İşyeri Sayısı ve İstihdamı AR&GE BÜLTEN TÜİK verilerine göre makina sektöründe 2009 yılı itibariyle 12.780 işletmede yaklaşık 133 bin civarında personel istihdam edilmektedir. Tablo 1: Makine Sektöründe Girişim ve Çalışan Sayısı 2009 Girişim Sayısı Pay Çalışanlar Pay (%) (%) Sayısı BYS Makine ve Ekipman 12.780 4,0 132.844 5,1 İmalatı Toplam İmalat Sanayi 320.815-2.584.773 - Kaynak: TÜİK Makina üretimi sermaye yoğun olmaktan çok işgücü yoğun bir sektördür. Ülkemizde makina sektöründe işçilik en büyük maliyet kalemlerinin başında gelmektedir. Dolayısıyla işçilik maliyeti ülkemiz için makina sektörü açısından hayati öneme sahip bir rekabet faktörüdür. Emek yoğun karakterini koruyan ülkemiz makina sektörü, bu yapısı ile gelişmiş ülkelerde de benzer karakter göstermektedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda makina imalatına yönelinmesi eğilimi söz konusudur. Bu talepler, ek bir mühendislik çalışması gerektirmektedir, artan maliyetler ise talep edildiği ülkelerde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işçilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanı sıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkân verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır. Sonuç ve Değerlendirme Özellikle Türkiye nin rekabet gücünün arttırılması amacıyla ve dünyada marka yaratılması için verilen teşviklerin (fuar, marka ve ihracat teşviklerinin) kapsamının geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye nin 2. el makine hurdası cenneti olmasını önlemek için özellikle ülkemizde üretimi olan ürünlerin ikinci ellerinin ithalatının yasaklanması ve yasaklı olanların ise bu yasaklarının mutlaka devam ettirilmesi sağlanmalıdır. KDV tüm iş makinelerinde % 8 e çekilmelidir. 26
Yerli üretimin rekabet gücü kazanabilmesi için önce iç pazarda karşılık bulması, sonrasında dış pazarlara açılması gerekir. Aksi takdirde küresel arenada başarılı olmak mümkün değildir. Kalite, fiyat, satış sonrası hizmet gibi konularda önemli bir fark yoksa yabancı ürün kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Kentsel dönüşüm, ulaşım, lojistik, enerji, alt ve üst yapı gibi bir ülkeyi ayakta tutacak olan tüm çalışmalar için iş makineleri sektörüne ihtiyaç vardır. Kentsel Dönüşüm ile yıkım, ayrıştırma ve moloz kaldırma işleri sektörün % 20 büyümesi hedeflenmektedir. Sektörde eleman eksikliği en önemli sorundur. Ayrıca, kentsel dönüşüm sürecinin sektörün kalifiye eleman talebini % 50 oranında arttırması beklenmektedir. Ülke ekonomisine sağladığı gayri safi katma değeri 55,9 milyar TL olan ve EXPO 2020 adayı İzmir de de gerçekleştirilecek kent dönüşüm projeleri düşünüldüğünde sektörün ara teknik eleman ihtiyacının karşılanması için endüstri meslek liselerinde ara teknik elemanların yetiştirilmesi yanısıra iş makinaları kullanma sertifika programlarına (operatör belgesi) yönelik programlar da açılmalıdır. Sektörün Güçlü Yönleri Avrupa nın en büyük 5. İş Makineleri Pazarı Dünyanın en Büyük 12. İş Makineleri Pazarı Türkiye İş Makineleri Pazarı Çin den ve Hindistan dan sonra son 8 yıldır (2008-2009 kriz yılları hariç) en hızlı büyüme oranına sahip. 70 yıllık sektörde, 600 Firma, 100 imalatçı firma, 220 yan sanayi firması faaliyet göstermektedir. Ülke talebinin %65 distribütör, %35 ini imalatçı firmalar tarafından karşılanıyor. 14.000 tüm sektörde çalışan 7,500 imalat sanayisinde çalışan 5,5 milyar USD lik Sektörün yıllık ekonomik hacmi 127 ülkeye ihracat ( 25 i AB Ülkesi) 2010 yılında %93 satış adedi büyümesi ile Dünya rekoru kırılmıştır. 2011 yılında Büyüme beklentisi %30-35 oranında Toplam 10.500 adet Ağır İş Makinaleri Satış (Yurt İçi) 2011 Yılı iş Makineleri İhracat Büyümesi % 44 bekleniyor. (1.3 milyar Dolarlık) 2011 Yılı İş Makine İthalatı Büyümesi tahmini %50, (3.3 milyar Dolarlık) %40 İhracat oranı(ortalama tüm imalatın) %65 Kapasite kullanımı (İmalat) 1,6 milyar Dolarlık 10 Yıllık yatırım %61,5 Ortalama Yerli Ürün Kullanımı (Katma Değer) %80 İş makineleri Üretiminin Ülke talebini Karşılama oranı 2.500.000 m2 Toplam yatırım sahası İş Makineleri imalat sanayisinde Avrupa nın 9.büyük ülkesi 2016 yılı itibariyle Avrupa nın en büyük 3.pazarı olacağı tahmin ediliyor. AB +CE standartlarında Üretim gerçekleştiriliyor Avrupa Pazarına gümrüksüz ve vergisiz geçiş yapılabilmektedir. Avrupa ya göre Ucuz İş gücü ve Kaliteli istihdama sahip 27
Türk İş makineleri pazarı ve sektöründe AB İle aynı standartlar yürürlüktedir Türk Müteahhitlik Hizmetleri Dünyada Çin den Sonra 2. En büyük sektör 48 yılda 111.000 adet ağır İş makinesi satışı gerçekleşti 7 yaş sınırında 59.600 adet Ağır iş makinesi kullanılıyor 40 yıldır Türkiye de İş Makineleri İmalatı yapılmakta. 70 milyar Dolarlık Dünya Sıfır makine satışları cirosu 150 milyar Dolarlık Dünya İş Makineleri Ticaret Hacmi Ülkemize Yatırım Yapanların Müteşekkir Olduğu Durumlar Yetenekli ve ucuz işgücü Gelişmiş yan sanayi sektörü Gelişen pazarlara yakınlık Avrupa birliği Standard ve mevzuatlarına hakim üretim kabiliyeti Yabancı Sermaye yatırımlarına güçlü Devlet teşvikleri Güçlü finansal ve bankacılık sistemi 2010-2023 Yılları Arasında Yapılacak 1000 Büyük Projede Öne Çıkanlar 2023 yılına kadar sadece ulaştırma sektörüne (Karayolları, Deniz, Hava ve Demiryolları) 368 Milyar USD yatırım planlanmaktadır. 2023 yılına kadar %250 Karayolu, Deniz ve Havayolu taşımacılık %400 artacaktır 2023 yılına kadar 400 milyar Dolarlık Enerji yatırımı planlanmaktadır İstanbul daki Çılgın Projenin 50 milyar dolara tahmin edilmektedir. 2023 yılına kadar yeni 20.000 km duble yol 2023 yılına kadar toplam 5.000 km.lik yeni 12 otoban TRKIYE çapında yapılacak 2023 yılında Dünyanın en büyük 10 Limanları arasına girme Tarım sektöründe önemli ciddi yatırım ve projeler planlanmaktadır 35 ilde Doğal gaz hatları 140 Milyar Dolarlık Çevre ve Geri dönüşüm Projeleri Enerji Sanayisinde yeni yatırımlar 14.000 km. Tren Yolu İnşaatı 2023 yılına kadar 100 milyar Dolarlık Demiryolu yatırımı 5 ayrı bölgede Hızlı tren projeleri 5 büyük Suyolları 100 Baraj tüm TURKIYE DE GAP projeleri DAP projeleri KAP projeleri 2015 yılına kadar 500.000 adet yeni konut inşaatı 50 şehirde büyük alt yapı ve üst yapı inşaatları İstanbul ve Çanakkale boğazına yeni boğaz köprüsü inşaatları İzmit körfezine 3km lik Avrupa nın en büyük 2. Köprü inşaatı 1 Boğaz köprüsü İzmir Körfez için İstanbul İzmir Otoban projesi 6.9 milyar USD 2 tüp geçit biri otoban - diğeri raylı sistem (İstanbul Boğazında) 10 adet yeni havaalanı projeleri 28
Yararlanılar Kaynaklar 2. Makine Sektörü Raporu (2012/2), T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi. Türkiye İstatistik Kurumu 29
İZMİR E HER MEVSİM TURİZM LAZIM Nesrin SARIÇAY Tıbbi Malzeme Sektörü %85 oranında dışa bağımlı olarak hareket ettiğimiz, %15 lik bir kısmında ise üretim faaliyetinde bulunabildiğimiz bir sektör durumundadır. Bu; İzmir deki tıbbi malzeme firmaları da dahil sektördeki bir çok firmanın gerçekte kendi öz sermayeleri ile iş yapabilir konumda olmadığını gösteriyor. Sağlık Bakanlığı ve ilgili Bakanlıkların Tıbbi Malzeme Sektörünü öz sermayeleri ile iş yapabilir hale getirmek yönünde son yıllarda önemli çalışmaları oldu. Ancak; kamuya tıbbi malzeme satan sektör temsilcilerine ödemelerde zaman zaman gündeme gelen gecikmeler, piyasa gözetim ve denetim faaliyetlerinde istenilen seviyeye gelinememesi, inovatif tıbbi malzeme üretiminin ve özellikle üniversite sanayi işbirliğinin yetersiz olması vb. sektörün genel sorunları olarak devam etmektedir. Sözkonusu sorunlar devam etmekle birlikte; sektörün EXPO 2020, 2023 Yılı Hedefleri vb. de sürekli gündeme geliyor olması; sağlıkta dönüşüm programının gündeme geldiği 2003 yılında gerçekleşen Türkiye sağlık sektörü milatı olarak adlandırılan dönemin de etkisi ile gerçekleşmektedir diyebiliriz. Bununla birlikte; sektörün, uzun yıllardan bu yana dünyadaki gelişmelere de paralel olarak büyük gelişme sağlaması, tıbbın önemli bir dalı haline gelmesi ve sektör temsilcilerinin sektöre kamudaki bakışı değiştirme çabaları da göz ardı edilmemelidir. Tıbbi Malzeme; sağlık sektöründe alınan satılan ilaç dışındaki tüm sağlık gereçlerini kapsamaktadır ve çeşitli kaynaklarda, piyasada 500 bin tane tıbbi malzeme olduğu belirtilmektedir. 30
Ülkemizde sağlık sektöründe özel sağlık kuruluşlarının kamunun yükünü hafifletmesinin de etkisi ile bir çok sağlık hizmeti yurt dışındaki hastalara da pazarlanabilir hale gelmiştir. Özellikle, göz, diş, estetik, termal eşliğinde medikal tedavi, SPA terapileri vb. bir çok dalda verilen kaliteli ve optimum fiyatlı hizmetler ülkemizin sağlık hizmetleri alanında bir cazibe merkezi haline gelmesini sağlamıştır. EXPO hedefi olan İzmir için sağlık sektörü çok önemli olup yaşlanan Avrupa nüfusuna daha fazla sağlık hizmeti satabileceğimiz açıktır, ülkemizdeki hastanelere gelen yabancı hasta sayısı 2008 yılında 56 bin iken 2011 yılında 156 bine çıkmıştır. Ülkemiz sağlık politikasında tıbbi malzeme sektörüne ilişkin sağlanan her iyi gelişme İzmir Tıbbi Malzeme Sektörünü de geliştirebilir. Nitekim; Kamu Hastaneler Birliği, Tıbbi Cihaz ve İlaç Kurumu alanında yapılan çalışmalar, sektörün önünü hızla açmakta, sektöre yönelik devlet teşvikleri giderek çoğalmaktadır. Bu noktada; Ekonomi Bakanlığı nın web sayfasında tüm sektörlere verilen teşviklerin detaylı bir şekilde yer aldığı ve sağlık sektörü temsilcilerinin bu teşvikleri detaylı bir şekilde incelemesi gerektiğine dikkat çekmekte yarar görüyoruz. Dünyadaki toplam sağlık harcamalarının 5 trilyon dolar olduğu, bunun 2,5 milyon dolarının ABD, 2,5 milyon dolarının ise dünyada gerçekleştiği dikkate alındığında doğru ekonomi politikaları Hipokratın kenti İzmir de tıbbi malzeme üretimi ve satışı konusunda da başarı sağlanmaması için bir sebep kalmayacaktır. 2009 yılında 296 milyar dolar olan küresel tıbbi malzeme pazarının 2014 yılı sonunda 368 milyar dolar olacağı varsayılmakta. Türkiye, bu pazarda 30.sırada, 200 milyon dolarlık ihracatımız var, yukarıda da belirttiğimiz gibi % 85 dışa bağımlıyız ve dolayısıyla dünya tıbbi malzeme üretiminden aldığımız pay 1700 de 1. Sonuç olarak; Hastane ve tıbbi cihaz imalat ve satıcı işletmelerinin standartlarının oluşturulması, bu işletmelerin ar-ge üretim birimleri kurması için teşvik edilmesi, Tıbbi Cihaz Takip Sistemi getirilmesi, Dünyada bir çok ülkede Çin kaynaklı tıbbi malzemeler kullanıldığı da dikkate alınarak; malzemelerin hangi ülkeden değil, hangi standartlar ile ithal edildiğine dikkat edilmesi, 31
Sektörde kümelenme çalışmalarına önem verilmesi, yurt içi ve dışındaki fuarların sektör temsilcileri tarafından daha çok takip edilmesi, OKA(Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı) nın tıbbi malzeme sektörü ile ilgili Samsun da yapmış olduğu kümelenme çalışmalarının diğer bölge temsilcileri tarafından da dikkatle izlenmesi, Kamu, özel ve üniversite hastanelerinde yerli tıbbi malzeme üretiminin özendirilmesi, Tıbbi Cihaz organize sanayi bölgelerinin kurulması, Tıbbi Cihaz yatırımlarının öncelikli yatırımlar kapsamında değerlendirilmesi, Üniversite ve eğitim araştırma hastaneleri bünyesinde tıbbi teknoloji, Ar-Ge merkezlerinin oluşturulması, Talebi yüksek bir alan için yerli markalı bir tıbbi malzemenin üretilmesi gerekmektedir. Kaynaklar: Türkiye de Tıbbi Cihaz ve Malzeme Üretimi, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:2009-42. Türkiye Tıbbi Cihaz Sektörü, Yatırım Fırsatları ve Kamu Destekleri Çalıştayı, T.C.Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı- TÜDER Tıbbi Cihaz Üreticileri Derneği Yayını. www.saglik.gov.tr, www.ekonomi.gov.tr 32
EKMEKTE YENİ DÖNEM İnsanoğlunun en eski ve en önemli temel besin maddesi olan ekmek, ülkemiz sofralarının da vazgeçilmezi. Ülkemizde her gün yaklaşık 120 milyon adet ekmek üretilirken ekmeğe her yıl 7 milyar dolar harcanıyor. Ülkemizde tüketilen ekmek miktarı, ekmeğin halkımızın temel gıda maddesi olduğunun da göstergesi. 33 Hal böyle olunca, zengin yoksul ayrımı olmaksızın her sofranın baş tacı olan ekmeğin ürün özellikleri, katkı maddeleri, ambalajı, etiketi vb. düzenleyen değişiklikler gündemimizde de yoğun olarak yer alıyor. 4 Ocak 2012 tarih ve 28163 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ekmek ve Ekmek Çeşitleri Tebliği, ekmek ve ekmek çeşitleri için gramajdan tuz miktarına kadar birçok değişiklik ve yenilik getirdi Sofralarımızdaki ekmeğin daha sağlıklı hale getirilmesi için iyileştirme çalışmaları devam ediyor. 4 Ocak ta yayımlanan Ekmek ve Ekmek Çeşitleri Tebliğinde değişiklikler yapılmış ve değişiklikleri içeren bu tebliğ, 2 Nisan 2013 tarih, 28606 sayılı Resmi Gazete de yayımlandı. Tebliğin yayım tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecilerine ise 1 Temmuz 2013 tarihine kadar bu tebliğdeki hükümlere uymaları için süre tanındı. Böylece 1 Temmuz 2013 itibariyle ekmek; Gözde SEVİLMİŞ Ekmeklik buğday unu ve/veya tam buğday unlarından yapılabilecek, 100 grama kadar ve 250 gramdan sonra muhtelif ağırlıklarda üretilebilecek, 100 ila 250 gram arasındaki ağırlıklarda üretilemeyecek, Tuz oranı % 1,50 a düşecek.
Bu kriterlere uymayanlara ise cezai yaptırımlar uygulanacak. Ambalajsız Olarak Satılan Ekmeklere Düzenleme Ambalajsız olarak piyasaya arz edilen ekmeklerin; satış yerlerinde alıcının el değmesini engelleyecek şekilde ekmek dolabında veya tezgâhında muhafaza edilerek gıda işletmecisinin kontrolünde satılması veya gıda işletmecisinin tüketicinin bu ürünleri eldiven ile almasını sağlaması gerekiyor. Gıda işletmecisinin ekmeği uygun bir ambalaj malzemesine sararak veya içine koyarak tüketiciye sunması veya uygun bir ambalaj malzemesinin ekmek dolabında veya tezgâhında alıcının ulaşabileceği bir şekilde bulundurmasını sağlaması zorunlu. Ambalajsız olarak satılan ekmeklerin satışa sunulduğu ekmek dolaplarının veya tezgâhlarının da açıkta bırakılmayacak şekilde kapalı bir ortama konulması zorunlu. Yine ambalajsız olarak satılan ekmeklerin dolabında, ürünün net miktarının yer aldığı etiketin alıcının rahatlıkla görebileceği şekilde yer alması gerekiyor. Ekmeklik Buğday Unu Ekmek yapımında kullanılan buğday unlarını ekmeklik buğday unu kategorisinde toplayan Buğday Unu Tebliği de 2 Nisan 2013 tarihinde yenilendi. Tebliğde; Ekmeklik unun, sadece ekmeklik buğday unu ve tam buğday unlarından yapılacağı, Buğday unlarının yabancı tat ve koku içermeyeceği, Un içinde yabancı madde bulunmayacağı, Buğday unlarının kendine özgü renk ve görünüşte olacağı, Buğday unlarının en az yüzde 98 inin 212 mikronluk elekten geçirileceği, Buğday, çavdar ve arpadan hazırlanan enzim aktivitesi yüksek malt unu veya diğer malt ürünleri ile vital buğday glüteninin, teknolojik amaçlarla buğday ununa gerektiği kadar katılabileceği gibi hususlar düzenleniyor. Tebliğle ekmeklik buğday unundaki kepek oranları da yeniden düzenleniyor. Kepek oranını belirleyen unda kuru madde kül oranının; en az yüzde 0,7, en fazla yüzde 0,8 olması zorunlu hale getirildi. Daha önceki Un Tebliğinde kül oranları yüzde 0,55, 0,65 ve 0,85 olan TİP 550, TİP 650 ve TİP 850 olan çeşitli kategori sınıfları kaldırılarak yerine 'Ekmeklik Buğday Unu', 'Özel Amaçlı Buğday Unu', 'Tam Buğday Unu' ve 'Gıda Amaçlı Buğday Kepeği' olarak sınıflamalar yapıldı. 34
Atılan kepek ve rüşeym kısmı fazlalaştıkça diğer bir ifade ile ekmeğin beyazlık derecesi arttıkça kül oranı da daha düşük oluyor. Böylece yeni düzenlemelerle ekmeğin hammaddesi olan buğdayın doğal yapısında bulunan lif, protein, vitamin ve mineraller açısından çok zengin olan kepek ve rüşeymin ekmeğe daha çok geçmesi ile yeterli ve dengeli beslenme sağlanırken nişasta oranının azaltılmasıyla da obeziteye engel olmak hedefleniyor. Türkiye Un Sanayicileri Federasyonu nun açıklanması, yeni ekmekten günde 200 gr tüketildiğinde, ortalama olarak bir insan için gerekli olan enerjinin %35 i, proteinin %25 i, B1 vitamininin %66 sı, lif ihtiyacının %55 i karşılanırken, magnezyum, potasyum, sodyum, A vitamini, E vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, Niasin, Bakır, Çinko, Demir ve Fosfat gibi bir insanın en önemli yaşamsal besin kaynaklarının ekmek tüketilirken alınacağı yönünde. 17 Gıda Katkı Maddesi Yasak Düzenlemeler ile ekmeğin sadece tuz, kepek oranına veya sunumuna, satışına ilişkin değişikliklere gidilmiyor. Ayrıca kamuoyunda çok tartışılan gıda katkı maddelerinde de değişiklikler söz konusu. 30.06.2013 tarih ve 28693 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği ile unda ve ekmeklerde kullanılan gıda katkı maddelerinde kısıtlamalara gidiliyor. Ekmekte; kalsiyum karbonat, propiyonik asit, kalsiyum propiyonat, sodyum propiyonat, sorbik asit, potasyum sorbat vb. çok sayıda katkı maddeleri yer alıyordu. Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği, 17 adet gıda katkı maddesinin ekmek, ekşi hamur ekmeği, tam buğday ekmeği, tam buğday unlu ekmek ve kepekli ekmek yapımında kullanılması yasaklandı. 1 Temmuz 2013 tarihinden önce piyasaya sürdükleri gıda katkı maddesi katılan unlar ve bu unlardan yapılan ürünler için işletmelere ise, 1 Ağustos 2013 tarihine kadar uyum sağlanması amacıyla 1 aylık ek süre tanınıyor. Son 2 yıldır süren bütün yasal altyapı çalışmaları, ekmeğin üretiminden, satışına ve sunumuna kadar tüm evrelerinin daha sağlıklı hale getirilmesi için. Düzenlemeler, tüketicilere daha kaliteli ve sağlıklı ekmek sunulmasının önünü açıyor. Fakat uygulamada, tüm ilgili tarafların yeni düzenlemelerden haberdar olmamasından kaynaklanan problemlerin yaşanmasının önüne geçilmesi için sektör temsilcilerinin bilgilendirilmesi büyük önem taşıyor. Daha kaliteli ve sağlıklı ekmeğin sofralara ulaştırılmasının hedeflendiği bugünlerde, kayıtdışı ve ilkel koşullarda üretim yapan firmaların halk sağlığını tehdit ettiği gözden kaçırılmamalı ve denetimler yoğunlaştırılmalıdır. 35