TÜRKĐYE ĐŞVEREN SENDĐKALARI KONFEDERASYONU TURKISH CONFEDERATION OF EMPLOYER ASSOCIATIONS TĐSK Hoşdere Caddesi, Reşat Nuri Sokak No:108, 06540 Çankaya-ANKARA Tel: 0 312 439 77 17 (Pbx) Faks: 0 312 439 75 92 / 439 75 93 e-mail: tisk@tisk.org.tr / gensec@tisk.org.tr TĐSK ĐŞGÜCÜ PĐYASASI BÜLTENĐ OCAK 2010 (SAYI: 6) (Ekim 2009 TÜĐK HĐA Verilerinin Değerlendirilmesi) Türkiye Đstatistik Kurumu (TÜĐK) nun Hanehalkı Đşgücü Araştırması Eylül-Ekim-Kasım ayları sonuçları, 15 Ocak 2010 tarihli Ekim-2009 Haber Bülteni ile açıklanmıştır. Bu çalışmanın ilk bölümünde söz konusu Bülten sonuçları kapsamında işgücü piyasasında son bir yıllık dönemde ön plana çıkan gelişmeler, ana başlıklar halinde özetlenecektir. Đkinci bölümde, işgücü piyasasında Ekim 2009 sonrası dönemdeki güncel gelişmelerin görülebilmesi amacıyla Türkiye Đş Kurumu (ĐŞKUR) nun açıkladığı işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler ile reel kesimin ve tüketicilerin anketlerden elde edilen istihdama yönelik beklentilerinden yararlanılacaktır. Üçüncü bölüm ise dünya işgücü piyasasındaki değişimlere ve Türkiye ile kıyaslanmasına ayrılmıştır. I. SON BĐR YILDA ĐŞGÜCÜ PĐYASASINDAKĐ GELĐŞMELER (EKĐM 2009 DÖNEMĐ ĐTĐBARĐYLE) a. ĐŞGÜCÜ KOMPOZĐSYONU: Đşgücü yapısına işsizlik hakim Son bir yıllık dönemde Türkiye de 1 milyon 22 bin kişi çalışanlara ve iş arayanlara katılmış; ayrıca 162 bin kişi de çeşitli nedenlerle işgücü piyasasının dışında kalanlar arasından ayrılarak işgücü piyasasına dahil olmuştur. Böylece işgücündeki artış, nüfus artışının üzerine çıkmış; çalışma çağındaki nüfus 860 bin kişi artarken, işgücü artışı 1 milyon 22 bin kişiyi bulmuştur. Son bir yılda işsiz sayısı 596 bin kişi artarken, istihdam artışı sadece 452 bin kişi olmuştur (Grafik 1). Grafik.1 Đşgücü Kompozisyonunda Değişim * Đşgücüne dahil olmayanlar.
2 b. ĐŞGÜCÜNE KATILMA ORANI: Ev kadınları ve mevsimlik işçiler işgücüne katılma oranını artırdı. Đşgücüne katılma oranı, Ekim 2009 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,2 puan artarak %48,8 e yükselmiştir (Tablo 1a). 2009 da, Ocak-Ekim dönemini meydana getiren ilk on ayda da anılan oranda yükselme yaşanmıştır (Grafik 2). Đşgücüne katılma oranındaki söz konusu yükselişte kadınların ve gençlerin ağırlık taşıdığı görülmektedir. Đşgücüne katılım oranı, kadın nüfusta 2 puan, genç nüfusta 0,6 puan, erkek nüfusta 0,3 puan artmıştır. Öte yandan, bir yıl önce işgücü piyasasında bulunmayan 247 bin ev kadınının ve yine çoğu kadın 227 bin mevsimlik işçinin çalışma isteği ile işgücü piyasasına dahil olduğu anlaşılmaktadır. Tablo.1a Đşgücü Piyasasında Gelişmeler (Nüfus Grupları Đtibariyle) Türkiye Erkek Kadın Genç Nüfus (Ekim 2009 dönemi itibariyle) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Nüfus 70.773 813 35.116 408 35.657 404 11.523 32 15 + Yaş Nüfus 51.933 860 25.493 441 26.439 418 11.523 32 Toplam Đstihdam 22.019 452 15.848 9 6.172 444 3.485-33 -Zamana Bağlı Eksik Đstihdam 668-481 - 188-102 - -Yetersiz Đstihdam 384-330 - 53-86 - -Tam Zamanlı Đstihdam 21.351-15.367-5.984-3.383 - Đşsizler 3.299 569 2.297 376 1.002 194 1.099 116 Đşgücüne Dahil Olmayanlar 26.614-162 7.349 58 19.265-220 6.938-52 -Đş Bulma Ümidi Olmayan 693 92 381 68 312 23 - - -Đş Aramayan, Çalışmaya Hazır 1.204 34 418 4 786 30 - - -Mevsimlik Çalışan 45-227 6-38 40-188 - - -Ev Kadını 11.892-247 - - 11.892-247 - - -Öğrenci 3.964 189 2.125 27 1.839 162 - - -Emekli 3.645 211 2.865 113 780 98 - - -Çalışamaz Halde 3.401-109 1.246-71 2.154-39 - - -Diğer 1.770-105 307-46 1.463-59 - - Đşgücüne Katılma Oranı, % 48,8 1,2 71,2 0,3 27,1 2,0 39,8 0,6 Đşsizlik Oranı, % 13,0 1,8 12,7 1,9 14,0 1,6 24,0 2,2 Tarım Dışı Đşsizlik Oranı, % 16,4 2,4 14,7 2,2 22,0 2,3 28,5 2,3 * Ekim 2009 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir.
3 c. ĐSTĐHDAM: Toplam istihdam Haziran dan Ekim e 194 bin kişi azaldı. Đstihdam kayıplarında sanayi ön plana çıktı. Tarım, finans ve devlet hizmetleri faaliyetlerinde istihdam yükseldi. Ekonomik kriz işgücü piyasasını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. Toplam istihdam düzeyi azalışını sürdürmektedir; Haziran 2009 dan Ekim 2009 a 194 bin kişi azalmıştır. TÜĐK verilerine göre, toplam istihdamın bir önceki yılın aynı dönemine göre değişim seyri incelendiğinde, Temmuz ayından itibaren zayıf da olsa artış ortaya çıktığı dikkati çekmektedir. Nisan ayında yıllık bazda %2,5 azalmış olan toplam istihdam Ekim de %2,1 oranında artmıştır (Tablo 2). Toplam istihdamda ortaya çıkan bu artış, ağırlıklı olarak tarım, finans ve devlet hizmetleri işkollarındaki yükselişlerden kaynaklanmaktadır. Tarım dışı istihdamdaki düşüş trendi Temmuz döneminden itibaren yumuşamaya başlamış, Ekim döneminde, 2009 un başından bu yana ilk kez hizmetler sektörünün etkisiyle pozitife geçmiştir. Sanayide ise istihdamın azalış trendi devam etmektedir; istihdam azalışı sanayi sektörüne odaklanmıştır. Mayıs döneminde %10 a ulaşan istihdamın yıllık azalış oranı Ekim döneminde %4 e gerilemiş olmakla birlikte pozitife geçememiştir (Tablo 2 ve Şekil 3). Tablo 2. Türkiye de Đşsizliğin ve Đstihdamın 2009 un Ayları Đtibariyle Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Değişimi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Đşsiz Sayısı (Yüzde) 40,9 42,0 49,1 55,1 53,5 42,3 34,7 37,1 30,6 20,8 Đşsizlik Oranı (Puan) 3,9 4,2 4,8 5,0 4,4 3,6 2,9 3,2 2,7 1,8 Toplam Đstihdam (Yüzde) 0,4-0,4-1,2-2,5-1,8-0,7 0,2 0,2 1,0 2,1 Tarım Dışı Đstihdam (Yüzde) -1,2-1,9-2,0-2,7-2,8-2,5-1,9-1,2-0,5 1,0 Đmalat Sanayi Đstihdamı (Yüzde) -6,4-7,7-9,0-9,2-10,0-9,9-7,8-7,7-6,3-4,0 Ücretli Đstihdamı (Yüzde) -2,4-3,9-3,6-3,9-2,8-2,2-1,2-1,1-0,4 1,5 Đstihdam son bir yılda sadece 452 bin kişi artabilmiş; bu artışta kırsal kesim ve kadınlar belirleyici olmuştur (Tablo 1a ve Tablo 1b). Kadınların işgücüne katılım oranındaki 2 puanlık yükselme, daha ziyade kadın istihdamındaki 444 bin kişilik artıştan kaynaklanmaktadır. Kadın istihdamındaki söz konusu artışın %49 u hizmetler sektöründe, %44 ü tarım sektöründe ortaya çıkmıştır. Đstihdam edilen erkek sayısı ise sadece 9 bin kişi artmıştır. Đstihdam kentsel yerlerde 38 bin kişi, kırsal yerlerde 414 bin kişi artmıştır. Genç istihdamı ise son bir yılda 33 bin kişilik kayba uğramış, genç işsizlerin sayısı 116 bin kişi artmıştır.
4 Tablo.1b Đşgücü Piyasasında Gelişmeler (Kent-Kır Đtibariyle) Türkiye Kent Kır (Ekim 2009 dönemi itibariyle) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Bin Kişi Değişim (*) Nüfus 70.773 813 48.857 393 21.916 420 15 + Yaş Nüfus 51.933 860 36.284 471 15.649 389 Toplam Đstihdam 22.019 452 14.249 38 7.770 414 -Zamana Bağlı Eksik Đstihdam 668-303 - 365 - -Yetersiz Đstihdam 384-243 - 141 - -Tam Zamanlı Đstihdam 21.351-13.946-7.405 - Đşsizler 3.299 569 2.605 480 695 90 Đşgücüne Dahil Olmayanlar 26.614-162 19.430-46 7.184-115 -Đş Bulma Ümidi Olmayan 693 92 421 77 272 15 -Đş Aramayan, Çalışmaya Hazır 1.204 34 848-15 356 49 -Mevsimlik Çalışan 45-227 26-44 19-183 -Ev Kadını 11.892-247 8.871-114 3.021-133 -Öğrenci 3.964 189 3.146 95 818 94 -Emekli 3.645 211 3.007 176 638 35 -Çalışamaz Halde 3.401-109 1.675-87 1.725-23 -Diğer 1.770-105 1.434-136 336 31 Đşgücüne Katılma Oranı, % 48,8 1,2 46,4 0,8 54,1 1,9 Đşsizlik Oranı, % 13,0 1,8 15,5 2,5 8,2 0,6 Tarım Dışı Đşsizlik Oranı, % 16,4 2,4 16,0 2,5 18,3 1,9 * Ekim 2009 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Son bir yılda tarım-dışı istihdam 156 bin kişi artmıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi, tarım-dışı sektörde Ekim 2009 döneminde nispi bir iyileşme gözlemlenmektedir. Ancak, Kriz öncesine göre bir kıyaslama yapıldığında, Ekim 2007 dönemine göre, tarım-dışı istihdamın toplam istihdamdaki payının 2,3 puan, istihdam düzeyinin 394 bin kişi azaldığı görülmektedir (Grafik 3).
5 Tarım ve hizmetler sektörleri erkekler ve kadınlar açısından istihdam yaratan en önemli sektörler olmuştur. Sanayi sektöründeki istihdam daralması ise 202 bin kişi (erkekler açısından 239 bin kişi) seviyesine tırmanmıştır. Toplam istihdam açısından değerlendirildiğinde ise sanayi sektörü hariç olmak üzere tüm sektörlerin artırıcı yönde etki ettiği görülmektedir (Tablo 3). Sanayinin toplam istihdamdaki payı 1,4 puan azalmıştır. Söz konusu dönemde 452 bin kişilik toplam istihdam artışı ağırlıklı olarak tarım ve hizmetler sektörlerinden kaynaklanmış; nitelik gerektiren imalat sanayinde istihdam azalışı 171 bin kişiye ulaşmıştır. Ulaştırma, haberleşme ve depolama alt sektörü hariç, hizmetler sektörünün diğer alt sektörleri istihdam yaratmış, sanayinin başta imalat sektörü olmak üzere tüm alt sektörlerinde istihdam daralmıştır. Tablo.3 Sektörel Đstihdam Gelişmeleri Ekim 2009 Değişim(*) (Bin kişi) Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Tarım 2.894 2.677 5.571 101 195 296 Sanayi 3.389 882 4.269-239 39-202 Đnşaat 1.341 40 1.381 68-7 61 Hizmetler 8.224 2.573 10.796 80 218 295 Toplam 15.848 6.172 22.019 9 444 452 Tarım-dışı 12.954 3.495 16.448-92 249 156 Kent 10.877 3.373 14.249-177 215 38 Kır 4.971 2.799 7.770 186 229 414 * Ekim 2009 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Yaratılan istihdama işteki durum itibariyle bakıldığında, ücretli veya yevmiyeli olarak çalışanların sayısında son bir yılda 197 bin kişilik; ücretsiz aile işçilerinin sayısında 256 bin kişilik artış olduğu görülmektedir. Đşveren veya kendi hesabına çalışan sayısında ise 2 bin kişilik azalış kaydedilmiştir. Ekim 2008 döneminde %44,3 olan kayıtdışı istihdam oranı Ekim 2009 da %44,5 e çıkmış; buna kendi hesabına çalışanlar kaynaklık etmiştir. Öte yandan, Ocak-Ekim 2009 döneminde ücretliler ve yevmiyeliler açısından kayıtdışılık oranının bir önceki yılın aynı dönemine göre %26,5 ten %25,1 e gerilediği gözlenmektedir (Grafik 4). Bu azalışta, sosyal güvenlik prim indirimlerinin etkisi bulunmaktadır. Tablo.4 Đşteki Durum Đtibariyle Đstihdam Gelişmeleri Bin Kişi Yüzde Dağılım (Ekim 2009 dönemi itibariyle) 2008 2009 Değişim(*) 2008 2009 Değişim(*) Ücretli ve Yevmiyeli 13.122 13.319 197 60,8 60,5-0,3 Đşveren ve Kendi Hesabına Çalışan 5.675 5.673-2 26,3 25,8-0,5 Ücretsiz Aile Đşçisi 2.770 3.026 256 12,8 13,7 0,9 Toplam 21.567 22.019 452 100,0 100,0 * Ekim 2009 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir.
6 d. ĐŞSĐZLĐK: Kriz öncesi döneme göre işsiz sayısı %40 arttı. 2009 un ilk 10 aylık döneminde işsiz sayısı ayda ortalama 1 milyon kişi arttı. Đşsizlikteki artış trendi mevsimsel-geçici etkilerle zayıfladı. Đşsizlik oranı, 2009 un Şubat dönemindeki rekor sonrasında bir önceki döneme göre azalma göstermiştir (Grafik 5). Ancak, işsizlik oranının bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi incelendiğinde artış trendinin Mayıs tan bu yana yavaşlamakla birlikte devam ettiği görülmektedir. Ocak 2009 da 3,9 puan olan ve Nisan da 5 puana kadar çıkan yıllık artış, mevsimlik çalışmalar, kısa çalışma uygulaması ve KDV-ÖTV indirimlerinin etkisiyle yaz aylarından itibaren zayıflamış, Ekim de 1,8 puan olarak ölçülmüştür (Tablo 2). Đşsiz sayısındaki artış da benzer bir eğilim göstermiştir. Nisan da %55,1 e çıkan işsiz sayısındaki artış Ekim 2009 da %20,8 e gerilese de artış eğilimini sürdürmüştür. Đşsiz sayısı Kriz öncesi döneme göre (Ekim 2007 esas alındığında) %39,5 oranında artmıştır. Bir önceki döneme göre değişimde ortaya çıkan azalma eğilimi kısa vadeli mevsimsel etkiye işaret ederken, bir önceki yılın aynı dönemine göre artış olması ekonomideki küçülmenin yansımasıdır ve temel yapısal sorunların devam ettiğinin göstergesidir. 2009 un ilk on ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre aylık ortalama işsizlik artışı 1 milyon kişi olmuştur. Ekim 2009 da bir önceki yılın aynı dönemine göre iş arayanların sayısı 569 bin kişilik bir artış göstererek, 3 milyon 299 bin kişiye yükselmiştir. Buna paralel olarak işsizlik oranı da bir yıl önceye göre 1,8 puanlık bir artış kaydederek %13 e çıkmıştır. Đşsizlik tarafında erkek nüfusun daha belirleyici olduğu görülmektedir. Đşsiz sayısındaki 569 bin kişilik artışın %66 sı (376 bin kişi) erkeklerden oluşmaktadır. Genel işsizlik oranlarına bakıldığında, genç nüfusun ve kadınların daha kırılgan olduğu görülmektedir. Erkeklerde %12,7 olan işsizlik oranı, kadınlarda %14 e, genç nüfusta ise %24 e yükselmektedir. Kentlerde genç işsizlik oranı %26,6 ya varmıştır. Artık kentlerde neredeyse her üç gençten biri işsizdir. Tarım-dışı sektörlerde gençlerin ve kadınların söz konusu kırılganlığı çok daha fazladır. Nitekim tarım sektörü dışarıda bırakıldığında işsizlik oranı, gençlerde %28,5 e, kadınlarda ise %22 ye yükselmektedir. Erkeklerde ise bu oran %14,7 dir. Tarım dışı sektörlerde işsizlik oranı Ekim 2009 da bir önceki yılın aynı dönemine göre 2,4 puan artışla %16,4 e yükselmiştir.
7 Tablo.5 Daha Önce Çalıştığı Sektörlere Göre Đşsizler 2008 2009 2008 2009 (Ekim 2009 dönemi itibariyle) Bin Kişi Bin Kişi Değişim(*) Dağılım Dağılım Değişim(*) Tarım 187 214 27 6,8 6,5-0,3 Sanayi 560 682 122 20,5 20,7 0,2 Đnşaat 387 506 119 14,2 15,3 1,1 Hizmetler 1.097 1.448 351 40,2 43,9 3,7 8 yıldan önce işten ayrılanlar 64 71 7 2,3 2,2-0,1 Đlk kez iş arayan 435 379-56 15,9 11,5-4,4 Toplam 2.730 3.299 569 100,0 100,0 * Ekim 2009 dönemi itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre değişimi ifade etmektedir. Đşsizlikteki artışın sektörel kaynakları incelendiğinde, Ekim ayı itibariyle hizmetler, sanayi ve inşaat sektörlerinin temel kaynaklar olduğu anlaşılmaktadır. Đş aramaya başlayan ilave 569 bin kişiden, 351 bini daha önce hizmetler sektöründe, 122 bini ise sanayi sektöründe çalışmıştır. 119 bin kişi ise inşaat sektöründe çalışırken işsiz kalmıştır. Kriz sürecinde inşaat sektöründen başlayan işsizlik artışı, sanayi ve hizmetler sektörlerine de yayılmış ve son aylarda etkisini en fazla sanayi ve hizmetlerde göstermiştir. Đşsizliğin sektörel kaynakları itibariyle en büyük pay hizmetlerindir ve payı %40,2 den %43,9 a çıkmıştır (Tablo 5). Eğitim durumuna göre bakıldığında Ocak-Ekim 2009 döneminde de bir önceki yılda olduğu gibi işsizliğin en yoğun şekilde lise ve dengi yüksek okul mezunları grubunda yaşandığı görülmektedir. Öte yandan, söz konusu grubun işsizlik oranı geçen yıl aynı döneme göre 4,4 puan artmıştır (Grafik 6). Đşsizlere iş arama süreleri itibariyle bakıldığında, 5 ay ve daha kısa süreden beri iş arayan işsizlerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. 5 ay ve daha kısa süreden beri iş arayanların toplam işsizler içindeki payı, Ekim 2009 itibariyle %55,1 dir. Öte yandan, 1 yıl ve daha uzun süredir iş arayanların işsizler içindeki payı artmıştır (Grafik 7).
8 Tablo 6: Alternatif Đşsizlik Oranları Ekim Ekim Fark (Yüzde) 2008 2009 (Puan) U-1 Yeni Đşsizler 6,5 7,2 0,7 U-2 Klasik Tanım 11,2 13,0 3,0 U-3 Ümitsizler 13,4 15,3 1,9 U-4 Çalışmaya Hazırlar 17,3 19,1 2,9 U-5 Mevsimlik ve Z.B.E.Đ. 15,4 15,8 1,5 U-6 Hepsi Dahil 21,1 21,7 0,6 Alternatif tanımlar: U-1 Beş ay ve daha kısa süredir iş arayanları U-2 TÜĐK tarafından açıklanan klasik tanımı U-3 Klasik tanım + iş bulma ümidi olmayanları U-4 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları U-5 Klasik tanım + mevsimlik çalışanları + zamana bağlı eksik istihdamı (Z.B.E.Đ) U-6 Klasik tanım + ümitsizleri + iş aramayıp çalışmaya hazır olanları + mevsimlik çalışanları + zamana bağlı eksik istihdamı içermektedir. Alternatif Đşsizlik Oranları Đşgücü piyasasındaki gelişmeleri daha sağlıklı takip ve analiz edebilmek açısından, klasik işsizlik tanımı yanında alternatif işsizlik tanımları da kullanılabilmektedir *. Alternatif tanımlarla klasik tanım birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki tespitler ön plana çıkmaktadır. U-4 tanımı, son bir yılda işsizlikteki bozulmanın yüksek olduğunu göstermektedir. Đş bulma umudu olmayanlar ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı 126 bin kişi gibi yüksek bir seviyede artmıştır. Đşgücü piyasasının dışında kalan önemli miktarda bir potansiyel nüfus bulunmaktadır. Potansiyel nüfusun işsizlik tanımına dahil edilme derecesine bağlı olarak en geniş tanımlı işsizlik oranı (U-6) bir önceki yıla göre 0,6 puan kötüleşerek %21,7 ye yükselmiştir. U-6 işsizlik tanımına göre işsiz sayısı 5 milyon 909 bin kişiyi bulmuştur. * Alternatif işsizlik tanımlamaları hakkında detaylı bilgi için, Z. Yükseler ve E. Türkan, Türkiye de Hanehalkı: Đşgücü, Gelir, Harcama ve Yoksulluk Açısından Analizi TÜSĐAD, Koç Üniversitesi EAF ve TCMB Büyüme Dizisi No.2 (Mart 2008) adlı yayına bakılabilir.
9 II. ĐŞGÜCÜ PĐYASASI ĐLE ĐLGĐLĐ KISA VADELĐ BEKLENTĐLER a. ĐŞSĐZLĐK ÖDENEĞĐ ĐÇĐN BAŞVURANLAR: Đşsizlik Ödeneğine başvurular tekrar yükseliyor. Đşsizlik sigortası kapsamında işsizlik ödeneği talep edenlerin sayısı ile ilgili olarak ĐŞKUR tarafından derlenen bilgiler, işgücü piyasası hakkında TÜĐK in Hanehalkı Đşgücü Araştırmasına göre daha güncel eğilimler sunmaktadır. Đşsizlik ödeneğine aylık başvuru sayısı 2008 in bahar-yaz aylarında 20 binlerde seyrederken Ekim de 28 bine çıkmış, daha sonra ekonomik kriz nedeniyle hızla artarak Ocak 2009 da 79 bine varmıştır. Başvuru sayısı, kısa çalışma uygulamasının etkisiyle izleyen süreçte azalmış; Ağustos ta 38 bine geriledikten sonra Aralık ta 43 bin seviyesine yükselmiştir (Grafik 8). Dolayısıyla, işsizlik ödeneğine aylık başvuru sayısındaki hızlı artış eğilimi Şubat ayından itibaren azalış trendine girmiş, ancak Kriz öncesi düzeylere yaklaşamamıştır. Aralık 2009 daki işsizlik ödeneği başvuru sayısı Eylül 2008 e göre %152 oranında yüksektir. Đşsizlik ödeneği başvurularında 2009 Eylül ayından itibaren (Kasım 2009 hariç) ortaya çıkan artış trendinin olumlu işaretler vermediği açıktır.
10 b. REEL KESĐM VE TÜKETĐCĐLERĐN ĐSTĐHDAM BEKLENTĐLERĐ: Đstihdam beklentileri yeniden kötümsere döndü. Đstihdam ile ilgili olarak reel kesim ve tüketici beklentilerinde Nisan-Eylül döneminde nispeten artan iyimserlik eğilimi, Ekim 2009 dan itibaren yeniden kötümserliğe dönmüştür. Gerek reel kesim katılımcıları ve gerekse tüketiciler, Hanehalkı Đşgücü Anketi nin en son açıklama dönemi olan Ekim 2009 dönemi sonrasında işgücü piyasasında sorunların artmasını beklemektedirler. Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilen Đktisadi Yönelim Anketi nde imalat sanayinde faaliyet gösteren 1.650 civarında reel kesim katılımcısından gelecek üç aydaki istihdam beklentileri de sorulmaktadır. Söz konusu istihdam beklentilerinde Mayıs 2008 döneminden itibaren başlayan ve Ekim-Aralık döneminde oldukça kuvvetlenen zayıflama eğilimi, Aralık 2008 den itibaren nispeten toparlanmış; Ekim 2009 dan itibaren yeniden gerileme başlamıştır. Gelecek üç ay ile ilgili olarak, Aralık 2008 döneminde katılımcıların %52 si istihdam azalacak derken, bu oran Eylül ayında %12,6 ya gerilemiş, Ekim de %15,2 ye, Aralık ta ise %17,3 e yükselmiştir. Beklenti göstergesi Aralık 2008 de -48,9 dan Temmuz 2009 da -0,2 düzeyine kadar çıkmış, ancak izleyen aylarda tekrar gerileyerek Aralık 2009 da -10 a inmiştir (Grafik 10). Diğer taraftan, TÜĐK ve Merkez Bankası tarafından ortaklaşa yapılan Tüketici Güven Endeksi kapsamında, tüketicilere geleceğe yönelik olarak iş bulma olanakları da sorulmaktadır. Endeksin 100 den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu ifade etmektedir. Tüketicinin iş bulma ile ilgili güveninde, Aralık 2007- Aralık 2008 döneminde düzenli bir gerileme eğilimi gözlenmektedir. 2007 yılı boyunca 85-90 endeks değeri aralığında kalan tüketicinin iş bulma güveni, Aralık 2008 de 63,4 e kadar gerilemiş, Ocak-Haziran döneminde kaydettiği göreli toparlanma eğilimi, Temmuz ayından itibaren gerileyerek Hanehalkı Đşgücü Anketinin en son açıklama dönemi olan Ekim 2009 da 72,6 ya, Kasım ayında ise %72,3 e düşmüştür. Güven endeksindeki azalma, işsizliğin ilerleyen aylarda artacağı beklentisini yansıtmaktadır (Grafik 11).
11 II. DÜNYA ĐŞGÜCÜ PĐYASALARINDA DURUM VE TÜRKĐYE Türkiye işsizlik alanında gelişmekte olan ülkelerin Krizden çıkış performansını yakalayamıyor. Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO) küresel kriz nedeniyle işgücü piyasalarını izlemeye almıştır. Çalışma Đstatistikleri Bürosu kanalıyla ilgili verileri ülke bazında sürekli derleyen ILO, Küresel Đş Krizi Gözlemevi oluşturarak tekil ve gruplanmış verileri zaman serileri halinde yayınlamaktadır. ILO, ülke verilerini kullanarak kendi geliştirdiği yöntemle Dünya, Gelişmekte Olan Ülkeler ve Gelişmiş Ülkeler gruplarına ait ortalama değerlere ulaşmaktadır. Bunun için ILO ülkeler tarafından yayınlanan verileri esas almaktadır. Verilerin ulusal tanımlara dayalı olduğu (standardize edilmediği) ve ILO tarafından herhangi bir şekilde düzenlemeye veya değiştirmeye tabi tutulmadığı kaydedilmiştir. ILO nun Küresel ve Bölgesel Eğilimler Ocak 2010 dokümanında yayınladığı özet veriler, hem dünya genelinde, hem de gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkeler gruplarındaki son durumu ve değişim yönlerini görmemizi sağladığı gibi, Türkiye ile karşılaştırma olanağını da vermektedir. 2009 Eylül ayında, 2008 Eylül ayına göre istihdam ve işsizlikteki değişimleri gösteren veriler Tablo 7 de sunulmaktadır. 2009 Eylül ayında, klasik tanıma dayalı işsiz sayısındaki 12 aylık artış oranı Türkiye de %30,6 olmuştur. Bu oran, ortalamalar olarak, Dünya da %21,5; Gelişmekte Olan Ülkelerde %14,4; Gelişmiş Ülkelerde %58 dir. Türkiye, Gelişmiş Ülkelerden iyi; Gelişmekte Olan Ülkelere ve Dünya geneline göre kötü durumdadır. Đşsizlik oranı bir önceki yılın aynı ayına göre Türkiye de 2,7 puan artarken, Dünya da 0,6 puan, Gelişmiş Ülkelerde 2,4 puan; Gelişmekte Olan Ülkelerde 0,2 puan yükselmiştir. Ülkemiz işsizlik artışında ülke gruplarını ve dünya ortalamasını geride bırakmıştır. Toplam istihdam düzeyi Türkiye de %1,0; Gelişmekte Olan Ülkelerde %0,6 artarken, Gelişmiş Ülkelerde %3,4; dünya genelinde %0,1 azalmıştır. Türkiye açısından olumlu gelişme sadece bu alanda dikkati çekmektedir. Tarım-dışı istihdam Türkiye de %0,5 azalırken, Gelişmekte Olan Ülkeler genelinde %0,4 artmıştır. Đmalat sanayii küresel krizden en fazla etkilenen sektör olmuş; Eylül 2009 itibariyle yıllık istihdam azalışı Türkiye de %6,3; Dünya da %6; Gelişmekte Olan Ülkelerde %5,2; Gelişmiş Ülkelerde %9,9 düzeylerine ulaşmıştır.
12 Türkiye de imalat sanayii istihdamının Gelişmekte Olan Ülkeler ve Dünya geneline göre Krizden çok daha fazla zarar görmekte olduğu anlaşılmaktadır. Ücretli istihdamı Türkiye de %0,4, Gelişmiş Ülkelerde %4,5 ve Dünya genelinde %0,5 oranlarında azalırken, Gelişmekte Olan Ülkelerde %0,3 oranında artmıştır. Veriler, Eylül ayı itibariyle küresel krizin gelişmiş ülkelerin işgücü piyasalarını, gelişmekte olan ülkelerinkine kıyasla daha fazla etkilediğini, ancak gelişmekte olan ülkelerin göstergelerinin bozulduğunu ifade etmektedir. Bununla birlikte, istatistik çalışmalarının her ülkede aynı olgunluk düzeyinde olmadığını, üstelik çeşitli tanım, kapsam ve yöntem farklılıkları bulunduğunu da dikkate almak yerinde olacaktır. Tablo 7. Đşsizliğin ve Đstihdamın 2009 Eylül Ayında Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre Değişimi Gelişmekte Olan Gelişmiş Türkiye Dünya Ülkeler Ülkeler Đşsiz Sayısı (Yüzde) 30,6 21,5 14,4 58,0 Đşsizlik Oranı (Puan) 2,7 0,6 0,2 2,4 Toplam Đstihdam (Yüzde) 1,0-0,1 0,6-3,4 Tarım Dışı Đstihdam (Yüzde) -0,5-0,3 0,4-4,2 Đmalat Sanayi Đstihdamı (Yüzde) -6,3-6,0-5,2-9,9 Ücretli Đstihdamı (Yüzde) -0,4-0,5 0,3-4,5 Kaynak: ILO, Global Job Crisis Observatory, World and Regional Trends, Ocak 2010 Türkiye için TÜĐK Hanehalkı Đşgücü Araştırması 15.01.2010 Haber Bülteni ve Veri Tabanı
13 IV. GENEL DEĞERLENDĐRME 2009 Ekim dönemi itibariyle TÜĐK Hanehalkı Đşgücü Araştırması sonuçları, ĐŞKUR un derlediği işsizlik ödeneğine başvuranların sayısındaki gelişmeler, kısa vadeli istihdam beklentilerine yönelik olarak yapılan anketlerin sonuçları ve küresel işgücü piyasalarındaki değişime dair ILO verileri birlikte değerlendirildiğinde, son bir yıllık dönemde işgücü piyasasında ön plana çıkan temel sonuçlar ve ana değişim eksenleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Toplam istihdam düzeyindeki azalma Haziran 2009 döneminden beri devam etmektedir ve bu azalış Ekim de 194 bin kişiyi bulmuştur. Đşsizlik oranının yıllık seyri incelendiğinde, işsizlikteki artış trendinin geçmişe göre zayıflamakla birlikte devam ettiği görülmektedir. Đşsizlikteki artış eğilimi, ekonomik ve sosyal yapının en büyük tehdidi olarak varlığını sürdürmektedir. 2009 un ilk 10 aylık döneminde işsiz sayısı ayda ortalama 1 milyon kişi artmıştır. Tarım dışı istihdamın değişim trendi yılbaşından beri ilk kez Ekim 2009 döneminde finans ve devlet hizmetleri sektörlerinin etkisiyle pozitife geçmiştir. Ne var ki, ekonominin motoru olan sanayide istihdamın yıllık azalış eğilimi sürmektedir. Bu durum, uzun vadede toplam istihdamın olumsuz etkileneceğinin işaretidir. Sanayideki yıllık istihdam daralması 202 bin kişi olmuştur. Kriz öncesine göre toplam işsiz sayısı %40 artmış, tarım-dışı istihdam yaklaşık 400 bin kişi azalmıştır. Sanayi sektörünün toplam istihdamdaki payı kriz öncesine göre 1,9 puan azalmıştır. Son aylarda işsizlik ödeneğine başvuru sayısının artması ve istihdam beklentilerinin zayıflaması göz ardı edilmemelidir. Yüksek oranlı ve artma eğilimli işsizlik, yurtiçi talepte, dolayısıyla büyümede hızlı bir toparlanmaya engel olmaktadır.
14 Kriz, ancak işsizlikte azalma eğilimi ortaya çıkıp istikrar kazandığında sona ermiş olacaktır. Bunun için, imalat sanayii istihdamı en önemli göstergedir. ILO ve TÜĐK verileri, Türkiye deki işsizlik sendromunun Gelişmekte Olan Ülkelere göre daha sancılı biçimde seyrettiğini belirtmektedir. Türkiye Ekonomisinin hızla toparlanarak işsizliği de azaltması, sanayimizin küresel rekabet gücüne bağlıdır. Oysa IMF World Economic Outlook Ekim 2009 tahminlerine göre 2010 yılında Türkiye %3,7 oranında büyürken, Gelişmekte Olan Asya Ülkeleri ortalama %7,3 oranında, yani Türkiye nin yaklaşık iki katı hızla büyüyeceklerdir. Aynı kaynağa göre 2011-2014 döneminde büyüme hızının Türkiye de %3,6; Gelişmekte Olan Asya da %8,4; yükselen ekonomiler genelinde %6,4; Latin Amerika da %4; Orta ve Doğu Avrupa da %4,1 ve Dünya genelinde %4,4 olacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminleri boşa çıkarmak ve sanayinin üretimine, yatırımına, rekabet gücüne, dolayısıyla istihdama destek olmak zorunlu görülmektedir. Öncelikle 2010 da, 2009 daki şekliyle devamına karar verilen kısa çalışma uygulamasına yönelik yasal ve idari süreçlerin tamamlanması açısından Hükümetimiz elini çabuk tutmalıdır. Ayrıca, sanayideki mevcut üretim ve istihdamı destekleyecek, maliyetleri düşürecek tedbirler devreye girmelidir. Bu konuda sosyal sigorta prim yükünün ve enerji üzerindeki vergilerin hafifletilmesi özellikle önem taşımaktadır. Ekim 2009 da bir yıl önceye göre tespit edilen diğer bazı değişimler ise şöyledir: Đş arayanların sayısı 569 bin kişi artmıştır. Meydana gelen istihdam artışı kadınlar ve kırsal kesim ağırlıklıdır. En geniş alternatif işsizlik tanımına göre işsiz sayısı Ekim 2009 da 5 milyon 909 bin kişidir. Kayıtdışı istihdam artmıştır. Yayın hakları TĐSK e aittir, kaynak gösterilmeden kullanılamaz.