MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Kazalardan Korunma Politikaları Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR Makine Mühendisliği
TEHLİKELİ DAVRANIŞLAR İşçinin yapması gereken bir hareketi yapmaması veya yapmaması gereken bir hareketi yapmasıdır. Örnek: 1. Koruyucu malzeme kullanmamak, 2. Tehlikeli bölgede çalışmak, 3. Verilen emri uygulamamak vb.
TEHLİKELİ DURUMLAR 1. Korkulukların olmaması, 2. Düşülebilecek güvenliksiz çukurlar, 3. Uygun olmayan iskeleler, 4. Gerekli koruyucu malzemenin olmaması, 5. Hatalı, pürüzlü, kaygan, çatlak ve çukur yüzeyler, 6. Çalışma yerinin dağınıklığı, 7. Yetersiz ışık, 8. Güvensiz çalışma yöntemi.
İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ İş kazasının meydana gelmesi için, tehlikeli durumla, tehlikeli davranışın aynı anda bir arada bulunmaları gerekir. Buna göre; İş Kazası = Tehlikeli Durum + Tehlikeli Davranış şeklinde matematiksel bir formül ile yazılabilir. İş kazalarının meydana gelmesine, teknik, sosyal, psikolojik, fizyolojik etkenler neden olabilir. Çalışan kişinin kendisi, çalıştığı işyeri, iş yeri arkadaşları, çevresi, kullandığı makine ve malzemeler, araç gereçlerin her biri iş kazasının nedenidir. Bu sayılanların hepsi birbiri ile etkileşim içinde olan faktörlerdir. Bu faktörleri aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar
KAZALARIN SEBEPLERİ
İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ Kaza Nedenleri ile İlgili Yanlış Görüşler: 1. ŞANSIZLIK 2. KAÇINILMAZLIK 3. DİKKATSİZLİK Kaynak: Emrah Gürer, Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi, ÇASGEM Kazaların Temel Nedenleri (4M) MAN (İnsan) MACHINE (Makine) MEDIA (Ortam, Çevre) MANAGEMENT (Yönetim)
İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ 1- Malzeme a- Malzemenin kimyasal ve fiziksel özelliklerinden kaynaklanan faktörler, b- Kullanılan maddelere göre uygun üretim sisteminin seçilmemiş olması, 2- Makine ve teçhizat a- Malzeme yorgunluğu, b- Koruyucu tedbirlerin alınmaması, c- Makinelerin yanlış seçilmesi veya yanlış kullanılması, 3- Çevre a- Sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü gibi fiziki faktörler, b- Mekanik etkiler, c- Sağlık şartları, 4- İnsan a- Eğitim ve bilgi eksikliği b- Dalgınlık, dikkatsizlik, c- İlgisizlik, düzensizlik, d- Bedenin iş uyumsuzluğu, e- Meleke (Beceri) noksanlığı, f- Aile düzeni, g- Beslenme yetersizliği Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar
MAN (İNSAN) Psikolojik Nedenler: Unutkanlık, sıkıntı-üzüntü-keder, çevre etkileri, istem dışı davranış, ihmalci davranış, hatalı davranış vb. Fiziksel Nedenler: Yorgunluk, uykusuzluk, alkol, hastalık vb. İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri, takım çalışması, iletişim vb. MACHINE (MAKİNE) Hatalı makine ve ekipman yerleşimi, Eksik veya kusurlu koruyucular, Yetersiz standardizasyon, Yetersiz kontrol ve bakım, Yetersiz mühendislik hizmetleri vb MEDİA (ORTAM-ÇEVRE) Yetersiz çalışma bilgisi, Uygun olmayan çalışma yöntemi, Uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb. MANAGEMENT (YÖNETİM ) Yetersiz yönetim organizasyonu, Tamamlanmamış kurallar ve talimatlar, Yetersiz güvenlik yönetim planı, Eğitim ve öğretim yetersizliği, Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik Uygun olmayan personel istihdamı, Yetersiz sağlık kontrolleri vb.
İŞ KAZALARINDAN KORUNMA POLİTİKALARI Kaynakta, Ortamda, Kişiye yönelik, olmak üzere sırasıyla 3 aşamada değerlendirilmelidir.
KAYNAKTA ALINACAK ÖNLEMLER Tehlike oluşturan bir kaynağın ortadan kaldırılmasıdır. Örneğin: Zararlı bir kimyasal maddenin kullanımından vazgeçilmesi.
Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi Benzen yerine toluen, benzin yerine gazyağı vb. gibi daha az zararlı (ya da varsa zararsız) madde kullanmak. Islak (Sulu) Yöntemlerin Kullanılması Özellikle tozun ortama karışmadan bastırılmasına yarayan bu yöntem, tozlu ortamlarda çalışan işletmelerde çok yararlı olmaktadır.
ASPİRASYON SİSTEMİNİN UYGULANMASI Gaz, toz, buhar gibi maddelerin kaynağından, ortama yayılmadan çekilerek, dışarı atılmasını sağlamak. Kuşkusuz bunu yaparken ikinci bir yanlışla çevreye zarar vermemek gerekmektedir. Bu konuda çok yaygın olarak kullanılan sistem doğal veya cebri çekişli davlumbazlardır.
ASPİRASYON SİSTEMİNİN UYGULANMASI Önemli Not: Ortama yayılmaması gereken maddenin nitelikleri ve çıkış hızı hesaba katılmadan yapılan bu sistemler yararlı olmamakta hatta işçilerin burunları hizasında daha yoğun bir ortam oluşturarak tehlikeyi arttırmaktadırlar. Oysa çalışma noktasında, tezgaha uygulanacak bir yandan çekiş sistemi bu sorunu çözecektir.
YETERLİ BAKIM PROGRAMI Risklerin kaynağında önlenmesi için tesis edilen sistemlerin bakımlarının yapılması kimyasalların ortama yayılmasını önlemede etkili olacaktır. SÜREKLİ ORTAM ÖLÇÜMLERİ Ortamda, sık sık sorun olan madde veya etkenler özel detektörler veya cihazlarla kontrol edilerek alınan önlemlerin yeterliliği denetlenmeli, gerekiyorsa yeni önlemler alınmalıdır.
MAKİNE KORUYUCULARI TEHLİKE KAYNAKLARI Döner miller Çıkıntılar Açıkta dönen aksam Merdaneler Kayış kasnaklar Dişliler Kapalı yerde hareket eden parçalar Kazan içinde dönen aksamlar Aşındırıcılar Eziciler Vargel hareketi Kesici ağızlar
MAKİNE KORUYUCULARININ ÖZELLİKLERİ Tehlikeli alana girmeyi önlemeli Çalışmayı zorlaştırmamalı Üretimi engellememeli Kullanışlı olmalı, İşe uygun olmalı Tezgahın bir parçası konumunda olmalı, tezgahla bütünleşmeli Fazla bakım istememeli, bakımı zorlaştırmamalı Ortama ve çalışma koşullarına uymalı Karışık olmamalı, az parçalı olmalı Koruyucu kendisi tehlike oluşturmamalı Koruyucuda kullanılan malzeme tehlike oluşturmamalı
MAKİNE KORUYUCU ÇEŞİTLERİ Sabit koruyucular Kilitlemeli koruyucular Otomatik koruyucular Yaklaşma koruyucuları Ayarlanabilir koruyucular Kendi kendine ayarlanan koruyucular
MAKİNE KORUYUCU ÇEŞİTLERİ Sabit koruyuculara örnekler: - Kayış kasnak koruyucuları - Dişli - zincir koruyucuları - Kaplin - mil - volan koruyucuları - Makine gövdesi - Zımpara taşı koruyucuları - Pervanelere yapılan koruyucular - Korkuluklar, siperler Kilitlemeli koruyuculara örnekler: - Kapaklara takılan emniyet butonları (Enjeksiyon preslerinde, helezon taşıyıcılarda, kazan kapaklarında) - Çift el kumanda tertibatı, - Bir makinede birden fazla işçi çalışması durumunda kullanılan kumanda tertibatı, - Kaldırma makinelerinde alt ve üst limit butonları, - Tehlikeli bölgeleri sınırlayan emniyet butonları, - Makinelerin hareket alanını sınırlayan emniyet butonları, - Mekanik ve hidrolik kilitleme sistemleri,
MAKİNE KORUYUCU ÇEŞİTLERİ Otomatik koruyucular: Kişi tehlikeli alana girdiğinde fiziki olarak uzaklaştıran sistemlerdir (Preslerde ve makaslarda olduğu gibi). Yaklaşmayı engelleyen koruyucular - Sabit engeller - Tel kafesler - Emniyet şeritleri, ipleri Ayarlanabilir koruyucular - Şerit testere koruyucuları - Matkap koruyucuları
MAKİNE KORUYUCU ÇEŞİTLERİ Kendi kendine ayarlanan koruyucular - Daire testere koruyucuları - Durdurma ve ters döndürme sistemi - Merdaneli çamaşır makinelerindeki durdurucu çubuk - Emniyet telleri emniyet çubukları - Kaldırma araçlarındaki sınırlama butonları - Yürüyen vinçlerdeki alan sınırlama butonları - Merdaneli ezicilerdeki emniyet çubukları - Fotoselli presler, makaslar - Basınca duyarlı taban ile durdurma - Eylemsizlik koruyucu sistem (Makinenin hareketi durmadan makinenin açılmasını önleyen sitemdir) - Otomatik çamaşır makinesi kapakları - Santrifüj makineleri kapakları - Kaldırma makinelerinin otomatik fren sistemi - Mekanik engelli aygıtlar - Yatay hareketli tabla - Düşey hareketli tabla - Besleme çıkarma aygıtları - Preslerde, kıyma makinelerinde, öğütücülerde, ağaç işleme tezgahlarında kullanılan koruyucular.
ORTAMDA ALINACAK ÖNLEMLER İŞYERİ DÜZENİ Düzensiz bir işyeri, iş verimini düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını arttıracak ve iş gereği oluşan süprüntü vb. maddeler (örneğin tozlar) sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecektir.
ORTAMDA ALINACAK ÖNLEMLER GENEL ASPİRASYON Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava Sağlanması) Tamamen kapalı iş ortamlarında bir yandan yerel aspirasyon ile zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli olan temiz hava da bir başka sistemden içeri verilmelidir.
ORTAMDA ALINACAK ÖNLEMLER KAYNAK VE ALICI ARASINDAKİ MESAFENİN ARTIRILMASI Uzaktan veya yarı otomatik kontrol ile yapılabilir. Sürekli Dedektör Kontrolü Yeterli Bakım Programı
KİŞİYE YÖNELİK ALINACAK ÖNLEMLER EĞİTİM Önlemlerin en etkili ve yararlısı, çalışanların, hangi tehlikelerle karşı karşıya olduğu, nasıl korunacağı, alınan önlemlere nasıl uyacağı konusunda yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanan iş sağlığı ve güvenliği eğitimleridir. İŞÇİLERİN ROTASYONU Bazı iş türlerinde, işin gereği alınan tüm önlemlere karşın yine de risk tamamen ortadan kaldırılamaz. Bu durumlarda uzmanların yapacakları değerlendirmeye bağlı olarak belirlenecek sürelerde değiştirilen ekiplerle iş sürdürülebilir. Böylece, kişiler üzerindeki etkilenme süresi kısaltılmış olur.
KİŞİYE YÖNELİK ALINACAK ÖNLEMLER KİŞİSEL DOZİMETRE-MONİTÖRLER Özellikle röntgen ışınları, radyoaktif izotoplar veya bazı özel kimyasal maddelerle çalışan işçilerin üzerlerine takılacak dozimetrelerle etkilenme risklerinin var olup olmadığı saptanabilir ve gereken önlemler alınır. KİŞİSEL KORUYUCULAR Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel koruyucular en son başvurulacak, fakat gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu araçlardır. Kişisel koruyucular ancak, hangi tehlikeye karşı ne kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile kullanılırsa yararlı olurlar.
KİŞİYE YÖNELİK ALINACAK ÖNLEMLER YETERLİ SAĞLIK KONTROLÜ Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken belirlenmesi ve gereken önlemlerin alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez hayat kurtarıcı olmaktadır.
KİŞİYE YÖNELİK KORUNMA UYGULAMALARI Sağlık Muayeneleri, Çalışanlara Bağışıklık Kazandırma, İlk Yardım ve Kurtarma Çalışmalarının Örgütlenmesi, Sağlık Eğitimi, Genel Hijyen Koşullarının Sağlanması, Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Sağlanması, Rehabilitasyon Hizmetlerinin Sağlanması, Psikolojik Destek Sağlama, Meslek hastalıkları ve iş kazalarını önleme, İşle ilgili hastalıkları önleme, Çalışma ortamındaki sağlık risklerinin diğer çalışanlara yayılımını önleme, İşyerindeki tehlikeleri azaltma, Sağlığı geliştirme, Çevreyi geliştirme,
KİŞİYE YÖNELİK KORUNMA UYGULAMALARI SAĞLIK MUAYENELERİ Meslek hastalıklarını belirleme, İşin sağlık üzerindeki etkilerini izleme, İşe uyumu değerlendirme, Çalışma ortamını geliştirmek için ölçümler yapma ve değerlendirme, Hastalıkların sıklık derecelerini belirleme, Sağlık eğitimi ye çalışanları bilinçlendirme. İŞE GİRİŞ MUAYENELERİ KONTROL MUAYENELERİ Erken kontrol Aralıklı kontrol Özelliği olanlar
KİŞİYE YÖNELİK KORUNMA UYGULAMALARI EK VE TAMAMLAYICI MUAYENELER ÖZEL LABORATUVAR TESTLERİ Tehlikeli durum ve davranışların belirlenmesi için işletme denetimlerinin yapılması önemlidir.
İnsan Davranışları, yetenekleri ve diğer insan faktörleri belirlemede gösterilen özen
İnsan Davranışları, yetenekleri ve diğer insan faktörleri belirlemede gösterilen özen
İnsan Davranışları, yetenekleri ve diğer insan faktörleri belirlemede gösterilen özen
İnsan Davranışları, yetenekleri ve diğer insan faktörleri belirlemede gösterilen özen
İnsan Davranışları, yetenekleri ve diğer insan faktörleri belirlemede gösterilen özen
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞMA ORTAMINA İLİŞKİN 155 SAYILI SÖZLEŞME (Tamamı 30 madde) ILO Kabul Tarihi: 3 Haziran 1981 Kanun Tarih ve Sayısı: 07.01.2004 / 5038 Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı: 13.01.2004 / 25345 BÖLÜM II ULUSAL POLİTİKA İLKELERİ Madde 4 Her üye, ulusal koşullar ve uygulamaya göre ve en fazla temsil yeteneğine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak iş güvenliği, iş sağlığı ve çalışma ortamına ilişkin tutarlı bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gözden geçirecektir. Bu politikanın amacı, işle bağlantılı olan veya işin yürütümü sırasında ortaya çıkan kaza ve yaralanmaları, çalışma ortamında bulunan tehlike nedenlerini mümkün olduğu ölçüde en aza indirerek önlemek olacaktır.
Madde 5 Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika,. aşağıdaki esas eylem alanlarını dikkate alacaktır: a) İşin maddi unsurlarının (işyerleri çalışma ortamı, araçlar, makine ve teçhizat, kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ve etkenler), çalışma yöntemlerinin tasarımı, test edilmesi, seçimi, değiştirilmesi, montajı, düzenlenmesi, kullanımı ve bakımı; b) İşin maddi unsurları ile işi yapan veya denetleyen kişiler arasındaki ilişkiler ve makine teçhizat, çalışma süresi, işin düzenlenmesi ve iş usullerinin işçilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine uyarlanması; Yeterli sağlık ve güvenlik düzeyine ulaşılması amacıyla bütün çalışanların ileri düzeyde eğitimini, yetkinleştirilmesi ve motivasyonunu kapsayan eğitimi; Çalışma grubu ve işletme düzeylerinde ve ulusal düzeyi de kapsayan uygun diğer bütün düzeylerde haberleşme ve işbirliği; Sözleşmenin 4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikaya uygun olan eylemlerinde, işçilerin ve temsilcilerinin disiplin cezalarına karşı korunması;... hazırlanan politikalarda dikkate alınacaktır.
Madde 14 Ulusal koşullar ve uygulamaya uygun bir şekilde, iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin sorunlara yönelik yüksek teknik, tıbbi ve mesleki eğitimini de kapsayan, tüm çalışanların eğitim gereksinimini karşılayacak şekilde her düzeyde eğitim ve öğretimin geliştirilmesi için önlemler alınacaktır. Madde 16 Yeterli ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki işyerleri, makine, teçhizat ve usullerin güvenlik ve sağlık bakımından riskli olmamasını sağlamaları istenecektir. Yeterli ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve etkenlerin, gerekli uygun önlemler alındığında, sağlık için risk oluşturmamasını sağlamaları istenecektir. İşverenlerden, gerektiğinde, kaza riskinin veya sağlık üzerindeki ters etkilerin imkanlar ölçüsünde (?) önlenmesi için, uygun koruyucu elbise ve donanımı sağlamaları istenecektir. Madde 18 İşverenlerden, gerektiğinde, yeterli ilk yardım düzenlemelerini de kapsayan kazalar ve olağanüstü durumlarla ilgili önlemleri sağlamaları istenecektir.
Madde 19 Aşağıda belirtilen hususların sağlanması için işletme düzeyinde düzenlemeler olacaktır: İşverenlerin üstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmeleri için, işlerini yaparken, işverenle işbirliği yapmaları; İşletmedeki işçi temsilcilerinin, iş sağlığı ve güvenliği alanında işverenle işbirliği yapmaları, İşletmedeki işçi temsilcilerine, iş sağlığını ve güvenliğini sağlamak için yeterli bilgi verilmesi ve ticari sırları açıklamamak koşuluyla kendilerini temsil eden kuruluşlarla bu bilgilerin görüşülmesi, İşletmedeki işçi ve temsilcilerine, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda yeterli eğitim verilmesi, İşletmedeki işçilerin veya temsilcilerinin ve bulunması durumunda, işletmedeki temsilci kuruluşların ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak, işleri ile ilgili iş sağlığı ve güvenliğinin bütün safhalarında incelemelere katılması ve bu konularda işverence onlara danışılmasının sağlanması, bu amaçla karşılıklı anlaşma halinde işletme dışından teknik danışmanlar getirebilmeleri; Bir işçi, hayatı ve sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturduğuna ve yakında vaki bulacağına haklı gerekçelerle inandığı herhangi bir durumu, derhal bir üstüne rapor eder. İşveren; bu durumun giderilmesi için gerekli önlemi alıncaya kadar yaşam ve sağlık için ciddi tehlike oluşturmaya devam eden çalışma alanına işçilerin dönmesini isteyemez.
SONUÇ OLARAK ŞUNU SÖYLEYEBİLİRİZ: Koruma politikalarının belirlenmesinde işyerinin; yerleşim planından üretim süreçlerine, kullanılan malzemeden makine alet ve edevatlarına kadar dikkatlice gözden geçirilerek analiz edilmesi ve bunların oluşturacağı tehlikelere karşı bir koruma kalkanı (politikası) oluşturulmalıdır. Kuşkusuz bunların dışında ve en azından bunlar kadar önemli insan kaynakları nın da gözden geçirilerek varsa bilgilendirme ve mesleki eğitim lerinin giderilmesi ciddi önem taşır. Unutulmamalıdır ki her oluşumun kendine özgü tehlikeleri ve yine kendine özgü koruma ve korunma yöntemleri vardır. Tehlikeden sakınmanın tek yolu ise; yok ederek ya da önlem alarak KORUNMA dır.