Takım: Lepidoptera Familya: Pieridae Tür: Pieris brassicae L. (Lahana kelebeği) Lahana kelebeğinin vücut uzunluğu 20 mm, kanat açıklığı ise 50-60 mm'dir. Kanat rengi beyazdır. Erkek bireylerin üst kanatlarında siyah lekeli bir bölge ve alt kanatlarının ön kenarında siyah bir leke bulunur. Dişilerde bunlara ek olarak üst kanatlarda 3 siyah leke daha vardır. lerin vücut rengi yeşilimsi gridir. Yumurta rengi soluk sarı olup uzunca ve oval yapıdadır. Larvalar yeşilimsi gri renkte; dorsal ve lateralde siyah lekeler ile sarı çizgiler vardır. Baş siyahtır ve olgun larvalar 40 mm boyundadır. Pupa 20-24 mm uzunluğunda sarımsı kahverengi olup üzerinde siyah lekeler bulunur. Larva Pupa Lahana kelebeği kışı pupa döneminde geçirir. Uçma yetenekleri gayet iyidir. ler çiçek polenleriyle beslenir ve rüzgara karşı duyarlı olduğundan yumurtalarını rüzgarlardan korunmuş yerlere bırakırlar. Bunun sonucunda da sıcak ve rüzgardan korunmuş lahana tarlalarında zararları daha yüksek olur. Ömürleri 25 gün kadar olan dişiler pupadan çıktıktan 3 gün sonra yumurta koymaya başlar. Dişi kelebekler parlak sarı renkli yumurtalarını 1-2 düzinelik diziler halinde konukçu bitkinin yaprağı altına koyarlar. lı orta yaprakları yumurta koymak için tercih eder. Larvalar ilk önceleri toplu halde bir arada, daha sonra birbirlerinden ayrı olarak yaşarlar. Larva populasyonunun yoğun olduğu yerlerde yaprak sapı ve yaprak damarının dışında bitkilerin her tarafı yenir ve bitki çıplak halde kalır. Sonbaharda olgun larvalar pupa olmak üzere uzun mesafeler katederek kendilerine yer ararlar. Duvar, çit, ağaç gövdeleri gibi saklı yerlerde pupa olurlar ve bu dönemde kışı geçirirler. Mekaniksel savaşım: Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde yumurta kümelerini ve genç larvaları elle toplamak en etkili savaş metodudur. Bu işlem en yüksek ergin çıkışından 10 gün sonra yapılmaya başlanır ve 14 gün arayla tekrarlanarak başarılı bir şekilde mücadele edilir. Biyolojik savaşım: Kelebeğin birçok doğal düşmanı bulunmaktadır. Nemin yüksek olduğu yerlerde larvaların bir kısmı henüz pupa dönemine ulaşmadan funguslar tarafından yok edilmekte, açıkta pupa olanların bir kısmını da kuşlar yemektedir. Ancak en çok dikkati çeken ise larva parazitoiti olan Apanteles glomeratus L. (Hymenoptera: Brachonidae) adlı arıcığın zararlı üzerindeki etkinliğidir. Bu zararlıya karşı mikrobiyolojik savaşta ayrıca Bacillus thuringiensis 'li preparatlarda önerilmektedir. Familya: Plutellidae Tür: Plutella xylostella (L.) (Lahana yaprakgüvesi) Kimyasal savaşım: Büyük işletmelerde mekaniksel savaş yerine zararlı görülür görülmez ilaçlı savaş başlatılır. Burada dikkat edilecek konulardan biri son ilaçlama ile hasat arasında geçen sürenin yeteri kadar uzun bırakılması, diğeri ise zararlının bağışıklık kazanmaması için her uygulamada bu zararlıya karşı ruhsat almış ilaçların ardışık olarak kullanılmamasıdır. 1
Lahana yaprakgüvesinin vücut uzunluğu 6-7 mm, kanat açıklığı ise 14-16 mm'dir. Çok iyi gelişmiş hortumu (Proboscis) ve düz kanatları vardır. Ön kanatları açık kahverengidir, arka kanatların posterior kenarı çentikli bir beyaz band şeklindedir. Dinlenme anında kanatlar çatı şeklinde vücut üzerinde durur ve bu pozisyonda üst kanat üzerindeki beyaz çentikli lekeler 3 parça baklava dilimi gibi görülür. Yumurtalar ovalimsi yapıda olup, önceleri sarımsı renktedirler ve daha sonra gri renge dönüşürler. Larvalar erken dönemlerde gri renkli ve başı parlak sarıdır. Olgun larvaların uzunluğu 10 mm'dir. Pupa sarımsı kahverengi olup parlak beyaz bir kokon içerisindedir. Larva leri akşam üzeri hızlı ancak kısa uçuş yaparlar. Bu uçuşlarla bir bitkiden diğerine gider ve çiçek polenleriyle beslenirler. Işığa karşı yönelim gösterirler. Dişiler yumurtalarını tek tek ya da küçük gruplar halinde yaprağın alt yüzüne orta damara yakın yerlere bırakırlar. Yumurtadan çıkan larvalar yaprağın alt yüzünde yeme zararı oluştururlar ve mesofil içerisinde galeriler açarlar. Son derece kıvraktırlar. Dokunulduklarında kendilerini toprağa atarlar ve bu sırada çıkardıkları iplikçik yardımıyla yumuşak bir iniş yaparlar. Genellikle yaprakların alt yüzünde şeffaf bir kokon içerisinde pupa olurlar. Lahana, karnabahar, turp ve yabani turpta beslenirler. Yıl boyunca zarar yapabilirler. Özellikle fide ve genç bitkilerde zararları çok fazladır. Kültürel önlemler: Bitkilerin kuvvetli ve sağlıklı olması için tüm bakım işlemlerinin iyi yapılması ve ayrıca yabancıot savaşının iyi yürütülmesi önerilir. Biyolojik savaşım: Doğada Thyraeella collaris Grav., Angitia plutellae Vier. ve Meloboris sp. (Hymenoptera : Ichneumonidae) gibi birçok parazitoidleri vardır. Ayrıca kuşlar da, özellikle zararlının pupaları ile beslenirler. Bu zararlıya karşı mikrobiyolojik savaşta ayrıca Bacillus thuringiensis 'li preparatlarda önerilmektedir. Kimyasal m: Fide döneminde iken zararlı populasyonu yükselirse ruhsatlı ilaçlardan birisi ile yeşil aksam ilaçlaması önerilebilir. Familya: Noctuidae Tür: Hellula undalis F. (Lahana göbekkurdu) kelebek grimsi kahvlerengi olup, vücut uzunluğu 6.8 mm, kanat açıklığı ise 17.8 mm.'dir. Ön kanatlar dalgalı renkte, üzerinde açık kahverengi lekeler bulunur. Arka kanatlar düz, kirli beyaz renktedir. Yumurtanın şekli oval ve 0.44 mm'dir. Yumurtalar ilk bırakıldıklarında inci gibi parlak beyaz, açılmaya yakın pembemsi bir renk alır. Yumurtadan yeni çıkan larvalar krem renginde olup, son larva dönemine doğru renk pembemsi kreme dönüşür ve boyu 1.10 mm olup, vücut üzerinde 5 adet uzunlamasına belirgin pembe çizgiler bulunur. Başlangıçta açık sarı renkte olan pupa, ergin çıkışına yakın açık kahverengiye döner ve yaklaşık olarak boyu 8 mm'dir. 2
Kışı pupa döneminde geçirirler. Lahana dikimine göre ilk çıkış haziran sonu temmuz başında görülmektedir. populasyonu ağustos ve eylül aylarında en yüksek noktaya ulaşmaktadır ve kasım ayı ortalarına kadar doğada erginlerine rastlanmaktadır. ler yumurtalarını bitkinin yaprakları ve tomurcukları üzerine bırakırlar. Yumurtalar yan yana gruplar halinde ya da tek tek bırakılır. Yumurtadan çıkan larva bir süre yaprak yüzeyinde beslendikten sonra, galeriler açarak epidermis arasına girer. Larva büyüdükçe galeriler de büyür ve yapraklarda 2-3 cm2 lik alan solarak gümişi bir renk alır. Larva bitkiyi terkederek, ipliğimsi bir madde içerisinde, dökülmüş bitki artıkları arasında ve toprağın 1-2 cm içinde pupa olur. Yılda 5 döl verirler. Larva en büyük zararını bitkinin gövdesi içinde galeri açarak yapar. Bunun sonucunda bitkinin gelişmesinde bir duraklama ve zamanla ölüm görülür. Biyolojik savaşım: Braconidae, Ichneumonidae, Eulophidae (Hymenoptera) ve Tachinidae (Diptera) familyalarından parazitoitlerine doğada sıkça rastlanır. Bu nedenle çoğu kez mücadelesine gerek kalmaz, çünkü bu doğal düşmanlar zararlıyı rahatlıkla kontrol altında tutmaktadır. Takım: Diptera Familya: Anthomyiidae Tür: Delia radicum (L.) (Lahana sineği) Kimyasal savaşım: İlk ergin çıkışını takiben ilk yumurta açılımında değme etkili bir ilaç uygulanabilir. Fidelik veya tarlada zarar görülür görülmez bu zararlıya karşı ruhsatlı ilaçlardan birisi ile 10 gün arayla yapılacak 1 ya da 2 ilaçlama zararı önleyebilir. Larva Lahana sineği 5-6 mm boyunda ve genel olarak gri görünümlü bir sinektir. Antenleri siyahımsıdır. Thorax açık gri renkli olup, üzerinde uzunlamasına 3 kahverengi çizgi bulunur. Dişi sineklerde abdomen açık gri renktedir. Üzerinde uzunlamasına daha açık renkli bir band bulunur. Beyaz renkli olan yumurta 1 mm boyunda ve uzunca oval bir yapıdadır. Larvalar beyazdır. Larva gelişimini tamamladığı zaman uzunluğu 7 mm kadar olur. Baş kısmı sivri, abdomen ise kesik bir yapı gösterir 3
Lahana sineği kışı toprakta pupa olarak geçirir. İlkbaharda iklim koşullarına bağlı olarak, mart-mayıs aylarında ergin çıkışı başlar. Yumurtalar tek veya 2-3'lük gruplar halinde genç bitkilerin kök boğazı çevresindeki toprak çatlaklarına bırakılır. Yumurtadan çıkan larvalar, kök ve kök boğazı epidermisi altına girerler ve buralarda galeriler açarak gelişmelerini sürdürürler. Hiç bir zaman kök boğazından yukarıya çıkmazlar. Açtıkları gelerilerde kök çürüklüğü yapan bakterilerin de faaliyeti sonucunda bitkinin kök sistemi bozulur. a uğrayan lahanalar kurşuni bir renk alır, büyümeleri yavaşlar ve en dıştaki yapraklar aşağıya doğru sarkar. Bir bitkideki larva sayısı yüksek olursa, zamanla sararma veya kök boğazında kırılmalar görülür. Gelişmesini tamamlayan larvalar toprağa geçerek pupa olurlar. Bundan sonra, iklim koşulları uygun olduğu taktirde, pupaları kışlayacak 3. bir dölü meydana gelebilir. Bu dölün larvaları kültür bitkilerinde zararlı olmaz. Cruciferae familyasından olan yabancıotlarda gelişirler. lı başta lahana olmak üzere, Cruciferae familyasından kültür bitkileri üzerinde zararlı olurlar. Kültürel önlemler: Bu zararlı ile savaşımda kültürel önlemler çok önemlidir. Bunları aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: Tarla ve civarında Cruciferae familyasından olan yabancıotlar bulundurulmamalı ve hasat artıkları yok edilmelidir. Saldırıya uğramış lahanalarda, gelişmenin devamını sağlayacak yeni köklerin oluşması için boğaz doldurma işlemi yapılmalıdır. Hızlı gelişen lahana çeşitleri yetiştirilmeli ve zararlanma döneminde bitkinin zarardan etkilenmeyecek büyüklüğü alması sağlanmalıdır. İlkbaharda dikim zamanı mümkün olduğunca geciktirilmeli ve böylece lahanalar ilk döl zararından kurtarılmalıdır. Kimyasal savaşım: lının önceki yıllarda önemli zarar oluşturduğu yerlerde lahanaların 1. döl larvalarına karşı korunması amacıyla bu zararlıya ruhsatlı bir ilaçla hazırlanmış ilaçlı suya fide bandırması veya sıra üzerine toprak ilaçlaması yapılması önerilmektedir. ISPANAK ZARARLILARI Takım: Diptera Familya: Anthomyiidae Tür: Pegomyia hyoscyami Panzer (Pancar sineği) Pegomyia hyoscyami leri 5-6 mm boyundadır. Thorax ve abdomen gri, vücudun diğer kısımları sarımsı renktedir. Gözler kırmızı, bacaklar siyah veya kahverengidir. Kanatları sarımsıdır. Thoraxta uzunlamasına 3 koyu çizgi vardır. Abdomenin dorsalinde ise bir adet uzunlamasına çizgi bulunur. Yumurtalar muz şeklindedir. Larva 6-8 mm ve beyaz renklidir. Bacak ve baş kapsülü yoktur. Baş tarafta 2 adet ağız parçası bulunur. Son abdomen segmentinde 12 küçük çıkıntı vardır. Pupa 4-5 mm boyunda, koyu kırmızı renkte ve fıçı pupa tipindedir. 4
Pancar sineği kışı pupa olarak toprakta geçirir. ler pupadan çıkmadan önce pupa kabuğu içerisinde bir süre diapozda kalırlar ve ilkbaharda ortaya çıkmaya başlarlar. Dişiler 5-8 gün kadar beslendikten sonra çiftleşir ve yumurta bırakırlar. Yumurtalar tek tek veya küçük gruplar halinde yaprak alt yüzeyine bırakılır. Açılan yumurtalardan çıkan larvalar bulundukları yerden yaprağı delerek iki epidermis arasına girer. Gelişmeleri sırasında klorofile gereksinim duydukları için yaprağın alt ve üst dokusunda galeriler açarak beslenirler. Yaprak içerisinde galeri açan larvalar klorofil oluşmasını engelleyerek, özellikle genç fidelerin tamamen kurumasına neden olabilirler. Olgun larvalar pupa olmak için toprağın 2-3 cm derinliğine inerler. Şeker pancarı, hayvan pancarı, ıspanak, bazı Solanaceae ve Chenopodiaceae familyası bitkilerinde beslenirler. Kültürel önlemler: Yağmur yumurtalarını öldürür. Bunun yanısıra düşük orantılı nem ve 30 C 'den yüksek sıcaklıklar yumurtaların açılmasını engeller. Ülkemizde pancar tarımı yapılan alanların ve ıspanak yetiştiriciliği yapılan bölgelerin büyük bir bölümü yukarıda belirtilen iklim koşullarına sahip olduğundan çoğu zaman yüksek populasyon oluşturamazlar. Biyolojik savaşım: Trichogramma spp. gibi yumurta asalakları ile Trichopria spp., Alysia spp. ve Opius spp. gibi larva asalakları populasyonu azaltmada önemli rol oynarlar. Kimyasal m: lının populasyon yoğunluğu yüksek olduğu zamanlarda ruhsatlandırılmış ilaçlardan birisi ile ilaçlanması önerilebilir. MARUL, KUZUKULAĞI, SEMİZOTU VE EBEGÜMECİ ZARARLILARI Takım: Homoptera Familya: Aphididae Tür: Pemphigus bursarius L. (Marul afidi) Kanatlı formları yeşil renkte olup esmer ya da siyah tonlara sahiptir. Kavakların yaprakla saplarında küre yada armuta benzer biçimde gal oluştururlar. Kışı kavaklar üzerinde ya da toprak altında herhangi bir bitkiye bağlı kalmaksızın partenogenetik dişiler halinde geçirirler. Kavaklardaki zararı önemli olmayıp, bu bitkilerin yapraklarında yeşil, yeşilimsi sarı veya tamamen kırmızımsı renkte galler oluştururlar. Yazın oluşan kanatlı formları bu galleri terkederek marul veya Compositae türlerine geçerek bu bitkilerin köklerinde yaşarlar. Özellikle marul köklerinde önemli zararlar meydana getirirler. 5
ve Biyolojisi Takım: Lepidoptera Familya: Tortricidae Tür: Semasia conterminana H.-S. (Marul tohumgüvesi) Kırmızımsı renkli kelebeklerin kanat açıklığı 18 mm kadardır. Marulun çiçeklenme döneminde kelebekler uçuşmaya başlar. Dişiler çiçek yapraklarının dış kısmına parlak kırmızı renkli yumurtalarını bırakırlar. Bu yumurtalardan çıkan larvalar çiçeğin içine girerek orada beslenirler. Çiçeğin içini boşaltırlar. Olgun larvalar toprağa geçer ve kök içerisinde kışı geçirirler. Erken ilkbaharda pupa olurlar ve kısa bir süre sonra erginler çıkar. Populasyonun yüksek olduğu yerler ve yıllarda çiçeklerin bir çoğu yenmek suretiyle tohumluk ürün miktarında büyük düşüşlere neden olurlar. Kimyasal savaşım: Larvalar henüz çiçeklere girmeden önce mide ve kontak etkili ilaçların kullanılması tavsiye edilir. 6