MENFAAT SAHİPLERİ Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ 1 İçerik Kurumsal Yönetim ve Menfaat Sahipleri Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası Menfaat Sahiplerinin Şirket Yönetimine Katılımının Desteklenmesi Şirketin İnsan Kaynakları Politikası Müşteriler ve Tedarikçilerle İlişkiler Etik Kurallar Ve Sosyal Sorumluluk 2 Merkezine aittir. 1
Kurumsal Yönetim ve Menfaat Sahipleri Paydaş Teorisine göre, işletmeler amaçlarını gerçekleştirilebilmek için çevreyle iyi ilişki kurmak mecburiyetindedir. Bu yaklaşım, paydaşların beklentilerinin karşılanmasına önem veren bir işletmenin daha güçlü bir finansal yapıya kavuşacağını iddia etmektedir. Paydaş ya da menfaat sahibi, işletmenin hedeflerine ulaşmasında ve faaliyetlerinde ilgisi olan herhangi bir kimse, kurum veya çıkar grubu olarak nitelendirilmektedir. Şirketle ilgili menfaat sahipleri pay sahipleri ile birlikte çalışanları, alacaklıları, müşterileri, tedarikçileri, sendikaları, çeşitli sivil toplum kuruluşlarını, devleti ve hatta şirkete yatırım yapmayı düşünebilecek potansiyel tasarruf sahiplerini de içerir. 3 Kurumsal Yönetim ve Menfaat Sahipleri SPK ya göre ; Şirket, menfaat sahipleri ile işbirliği içerisinde olmanın uzun dönemde kendi menfaatine olacağını dikkate alarak, menfaat sahiplerinin mevzuat, karşılıklı anlaşma ve sözleşmelerle elde ettikleri haklarına saygı duymalı ve bu hakları korumalıdır. Bu hakların korunması esnasında, şirket ile menfaat sahipleri ve menfaat sahiplerinin kendi arasında oluşabilecek çıkar çatışmalarının en aza indirilebilmesini teminen, dengeli yaklaşımlar içerisinde olmalı ve bu haklar, birbirinden bağımsız olarak değerlendirilmelidir. 4 Merkezine aittir. 2
Kurumsal Yönetim ve Menfaat Sahipleri SPK Kurumsal Yönetim İlkelerinin menfaat sahipleri ile ilgili kısmını beş alt başlık altında toplamıştır. Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası Menfaat Sahiplerinin Şirket Yönetimine Katılımının Desteklenmesi Şirketin İnsan Kaynakları Politikası Müşteriler ve Tedarikçilerle İlişkiler Etik Kurallar ve Sosyal Sorumluluk 5 Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası SPK, şirket politikalarının menfaat sahiplerinin haklarını gözetecek biçimde olmasını istemekte ve bu sayede uzun vadede bu politika tercihinin şirketin lehine olacağını kabul etmektedir. 1. Menfaat sahipleri, şirketin hedeflerine ulaşmasında veya faaliyetlerinde ilgisi olan çalışanlar, alacaklılar, müşteriler, tedarikçiler, sendikalar, çeşitli sivil toplum kuruluşları gibi kişi, kurum veya çıkar gruplarıdır. Şirket, işlem ve faaliyetlerinde menfaat sahiplerinin mevzuat ve karşılıklı sözleşmelerle düzenlenen haklarını koruma altına alır. Menfaat sahiplerinin haklarının mevzuat ve karşılıklı sözleşmelerle ile korunmadığı durumlarda, menfaat sahiplerinin çıkarları iyi niyet kuralları çerçevesinde ve şirket imkânları ölçüsünde korunur. SPK bu ilkeyle; şirketlerden, kurumsal yönetim uygulamaları çerçevesinde oluşturulan politika ve prosedürlerin, menfaat sahiplerinin haklarının mevzuat ve sözleşmelerle korunmadığı durumlarda bile garanti altına alınmasını istemektedir. 6 Merkezine aittir. 3
Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası 2. Menfaat sahiplerinin mevzuat ve sözleşmelerle korunan haklarının ihlali halinde etkili ve süratli bir tazmin imkânı sağlanır. Şirket, mevzuat ile menfaat sahiplerine sağlanmış olan tazminat gibi mekanizmaların kullanılabilmesi için gerekli kolaylığı gösterir. Ayrıca şirket çalışanlarına yönelik tazminat politikasını oluşturur ve bunu internet sitesi aracılığıyla kamuya açıklar. SPK bu maddeyle, şirketleri, çalışanları başta olmak üzere diğer paydaş haklarının ihlali durumunda önceden gerekli tedbirleri almaya yöneltmektedir. 7 Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası 3. Menfaat sahipleri, haklarının korunması ile ilgili şirket politikaları ve prosedürleri hakkında yeterli bir şekilde bilgilendirilir. Kurumsal yönetim uygulamaları ile yönetim kurulu, yönetim, denetim kademeleri ile hissedarların yetki ve sorumluluklarına açıklık getirilerek, şirketin yönetim sistemine olan güven güçlendirilmektedir. Güven oluşturulurken ortaya koyulan politika ve prosedürlerin menfaat sahiplerine duyurulması oldukça önemlidir. Şirket menfaat sahiplerinin bilgilendirilmesinde eşitlik, doğruluk, tarafsızlık, tutarlılık ve zamanlama prensipleri çerçevesinde davranır. 8 Merkezine aittir. 4
Menfaat Sahiplerine İlişkin Şirket Politikası 4. Şirket, menfaat sahiplerinin şirketin mevzuata aykırı ve etik açıdan uygun olmayan işlemlerini Kurumsal Yönetim Komitesi ne veya Denetimden Sorumlu Komite ye iletebilmesi için gerekli mekanizmaları oluşturur. Şirket, her türlü politika ve prosedürden haberdar olan menfaat sahiplerinin herhangi bir uygunsuzluk karşısında şikayet edebilmelerini sağlayacak mekanizmaları kurmakla görevlidir. 5. Menfaat sahipleri arasında çıkar çatışmaları ortaya çıktığında veya bir menfaat sahibinin birden fazla çıkar grubuna dâhil olması durumunda, sahip olunan hakların korunması açısından mümkün olduğunca dengeli bir politika izlenir, her bir hakkın birbirinden bağımsız olarak korunması hedeflenir. Kişi, kurum ve çıkar grupları olarak şirketten yarar sağlayan menfaat sahipleri oldukça fazladır. Bu nedenle menfaat sahipleri arasında bazen çıkar çatışması oluşmaktadır. Şirket bu gibi olumsuzlukları ortadan kaldırmak için dengeli bir politika oluşturmak durumundadır. 9 Menfaat Sahiplerinin Şirket Yönetimine Katılımının Desteklenmesi Menfaat sahiplerinin şirket yönetimine belli ölçüde katılımı sağlanarak kararların alınmasında görüşlerinin alınması şirkete katkı sağlar. SPK nın hazırladığı kurumsal yönetim ilkeleri mevzuatında menfaat sahiplerinin şirket yönetimine katılımının desteklenmesi konusu iki madde halinde özetlenmektedir. 1. Başta şirket çalışanları olmak üzere menfaat sahiplerinin şirket yönetimine katılımını destekleyici modeller şirket faaliyetlerini aksatmayacak şekilde geliştirilir. Şirket tarafından benimsenen söz konusu modeller şirketin iç düzenlemelerinde veya esas sözleşmesinde yer alır. 2. Menfaat sahipleri bakımından sonuç doğuran önemli kararlarda menfaat sahiplerinin görüşleri alınır. 10 Merkezine aittir. 5
Şirketin İnsan Kaynakları Politikası Çalışanlarla iyi şirket içi ortaklık kurmak için yöneticiler ve çalışanlar arasında güven ortamı sağlanmalıdır. İşle ilgili konularda mümkün mertebe çalışanların görüşünü almak ve çalışanların birey olarak kariyer gelişimine katkıda bulunmak ve kriz döneminde bile onların eğitimine kaynak ayırmak bu güveni artırıcı önemli adımlar olabilir. Çalışanlarla bilgi paylaşımını artırmak için düzenli personel toplantıları yapmak ve öneri kutuları, posterler ve afişler, bültenler, broşürler, intranet, mektuplar veya e-postalardan yararlanmak yoluna gidilebilir. İnsan kaynakları politikası, şirketin sağlıklı işleyebilmesi ve çalışanların memnuniyetini belirli düzeyde tutabilmek için düzenlenir. 11 Şirketin İnsan Kaynakları Politikası SPK nın hazırladığı kurumsal yönetim ilkeleri mevzuatında insan kaynakları politikası; 1. İşe alım politikaları oluşturulurken ve kariyer planlamaları yapılırken, eşit koşullardaki kişilere eşit fırsat sağlanması ilkesi benimsenir. Yönetici görev değişikliklerinin şirket yönetiminde aksaklığa sebep olabileceği öngörülen durumlarda, yeni görevlendirilecek yöneticilerin belirlenmesi hususunda halefiyet planlaması hazırlanır. Bu madde ile yönetim değişikliğinde yönetim kademelerinin boş kalmasını ve işlerin aksamasını engellemek için yönetici adayları yetiştirilmesi öngörülmektedir. Bu ilke sayesinde şirketler yönetici adaylarını gerekli eğitim aşamalarından geçirerek onları üst düzey görevlere hazır hale getirecektir. 12 Merkezine aittir. 6
Şirketin İnsan Kaynakları Politikası 2. Personel alımına ilişkin ölçütler yazılı olarak belirlenir ve bu ölçütlere uyulur. 3. Çalışanlara sağlanan tüm haklarda adil davranılır, çalışanların bilgi, beceri ve görgülerini arttırmalarına yönelik eğitim programları gerçekleştirilir ve eğitim politikaları oluşturulur. 4. Çalışanlara yönelik şirketin finansal durumu, ücret, kariyer, eğitim, sağlık gibi konularda bilgilendirme toplantıları yapılarak görüş alışverişinde bulunulur. 5. Çalışanlar ile ilgili olarak alınan kararlar veya çalışanları ilgilendiren gelişmeler çalışanlara veya temsilcilerine bildirilir, bu nitelikteki kararlarda ilgili sendikalardan görüş alınır. 13 Şirketin İnsan Kaynakları Politikası 6. Şirket çalışanlarının görev tanımları ve dağılımı ile performans ve ödüllendirme kriterleri çalışanlara duyurulur. Çalışanlara verilen ücret ve diğer menfaatlerin belirlenmesinde verimliliğe dikkat edilir. Şirket, çalışanlarına yönelik olarak hisse senedi edindirme planları oluşturabilir. 7. Çalışanlar arasında ırk, din, dil ve cinsiyet ayrımı yapılmaması ve çalışanların şirket içi fiziksel, ruhsal ve duygusal kötü muamelelere karşı korunması için önlemler alınır. 8. Şirket, dernek kurma özgürlüğü ve toplu iş sözleşmesi hakkının etkin bir biçimde tanınmasını destekler. 14 Merkezine aittir. 7
Şirketin İnsan Kaynakları Politikası Bu ilkeler kısaca şu şekilde özetlenebilir : Eşit koşullardaki kişilere eşit fırsat sağlanması Personel alımına ilişkin kriterlerin yazılı olarak belirlenmesi Belirlenen kriter ve oluşturulan politikaların çalışanlarla paylaşılması Bu konuda çalışanların da fikrinin alınması Uygulamada bu kriterlere uyulması 15 Müşteriler ve Tedarikçilerle İlişkiler Şirket dışı menfaat sahiplerinden olan müşteri ve tedarikçilerle ilişkiler özellikle şirketin ömrünün uzatılması açısından önemlidir. Bu yüzden, küresel rekabetin arttığı iş yaşamında şirketler kısa vadeli satışlar ve kârı artırıcı politikalar yerine uzun vadeli politikalara yönelmek zorundadır. Günümüzde şirketlerin gücü, iş ağlarının (networklerinin) gücüyle ölçülmektedir. Firmalar nihai ürün için gereken her girdi için üretmek ya da satın almak arasında en iktisadi olanı seçmek mecburiyetindedir. Bunun için de iyi bir tedarikçi ağına sahip olmak zorundadır. 16 Merkezine aittir. 8
Müşteriler ve Tedarikçilerle İlişkiler 1. Şirket, mal ve hizmetlerinin pazarlamasında ve satışında müşteri memnuniyetini sağlayıcı her türlü tedbiri alır. Yukarıda da ifade edildiği gibi, şirketler müşteri memnuniyetine önem vererek hem onların istismar edilmesini önlemek hem de onları kazanmak mecburiyetindedir. Bu anlayışın uzun vadede şirketin markalaşmasına ve ürün bazında katkı payını artırmasına yardımcı olacağı açıktır. 2. Müşterinin satın aldığı mal ve hizmete ilişkin talepleri süratle karşılanır ve gecikmeler hakkında süre bitimi beklenmeksizin müşteriler bilgilendirilir. Müşteriyle sağlıklı iletişimin kurulması, bilgilendirilmesi ve haklı isteklerinin karşılanması hem müşterilerin şirkete güven duymasına hem de tam mamul kavramına uygun biçimde hizmet sunulmasına yardımcı olacaktır. 17 Müşteriler ve Tedarikçilerle İlişkiler 3. Mal ve hizmetlerde kalite standartlarına uyulur ve standardın korunmasına özen gösterilir. Bu amaçla kaliteye ilişkin belirli bir garanti sağlanır. Çağdaş işletmecilik uygulaması sadece üretmekle sınırlı değildir. İşletmecilikteki başarılı her alanda belli standartları sağlamak ve korumakla mümkündür. Bu ilke şirketlere bu bilinci vermeyi amaçlamaktadır. 4. Ticari sır kapsamında, müşteri ve tedarikçiler ile ilgili bilgilerin gizliliğine özen gösterilir. Bu ilke ile, menfaat sahiplerine ait bilgilerin üçüncü şahıs ve kurumlarla paylaşılmasının önüne geçilmektedir. Şirketler, ticari sır niteliği taşıyan her türlü bilginin ilgili tarafın bilgisi ve izni olmaksızın paylaşılmaması konusunda gerekli özeni göstermeye çağrılmaktadır. 18 Merkezine aittir. 9
Etik Kurallar ve Sosyal Sorumluluk Menfaat sahipleri şirketten değişik biçimlerde yarar sağlamak için sürekli ilişki içerisindedir. Bu ilişkiyi tesis etmede güven faktörünün rolü büyüktür. Bu nedenle yönetim bu güven duygusunu inşa etmek ve devamını sürdürmek durumundadır. Güvenin inşa edilmesi ve sürdürülmesinde şeffaf yönetim anlayışı önemlidir. Bu nedenle şirket faaliyetleri kamuya duyurulmalıdır. Duyuru işlemi gerçekleştirilirken birtakım etik kurallar çerçevesinde hareket edilmektedir. Bu etik kurallar, şirketlerin hizmet kalitesini ve saygınlığını artıran, şirket çalışanları ve toplumla ilişkilerini düzenleyen ve şirket içi davranış kültürünü oluşturan değerler bütünüdür. 19 Etik Kurallar ve Sosyal Sorumluluk 1. Şirketin faaliyetleri internet sitesi vasıtasıyla kamuya açıklanan etik kuralları çerçevesinde yürütülür. Günümüzde küresel rekabette öne çıkmak için her firma birtakım etik kuralları benimseyip bunu kamuya açıklamak zorundadır. Firma bu etik kuralları açıklayarak bir anlamda bu etik kurallara uymayı taahhüt etmiş olur. Faaliyette bulunurken etik kurallara uygun bir şekilde davranmak ve bunun devamlılığını sağlamak firmalar açısından hayati önemi haizdir. 2. Şirket, sosyal sorumluluklarına karşı duyarlı olur; çevreye, tüketiciye, kamu sağlığına ilişkin düzenlemeler ile etik kurallara uyar. Şirket, uluslararası geçerliliğe sahip insan haklarına destek olur ve saygı gösterir. İrtikap ve rüşvet de dâhil olmak üzere yolsuzluğun her türlüsüyle mücadele eder. 20 Merkezine aittir. 10
Etik Kurallar ve Sosyal Sorumluluk Günümüzün en önemli kavramlarından birisi de sosyal sorumluluk kavramıdır. Sosyal sorumlu işletmecilik anlayışı sayesinde, işletme kendisi için iyi bir imaj yaratabilir. Ayakta kalmanın sırlarından birisi de dürüstlüktür. 2008 yılında yaşanan son kriz bir kere daha yalancının mumunun yatsıya kadar yandığını ortaya koymuştur. Yüksek etik standartlar uzun vadede işletme yararınadır. Bu standartlar işletmenin piyasa nezdinde güvenilirliğinin oluşmasına yardımcı olur. Toplum işletmenin kendi sorunlarına sadece sahip çıkmasını değil, aynı zamanda çözüm ortağı olmasını bekler ve işletmeden bütün bu paydaşlara hizmet verirken çevreye duyarlı olmasını en azından zarar vermemesini talep eder. 21 Etik Kurallar ve Sosyal Sorumluluk İşletme de değişimin gerisinde kalmamak için bu yöndeki talepleri dikkate almak ve çevreye karşı daha duyarlı olmak durumundadır. Çevreye duyarlı olmanın sanıldığının aksine ilave bir maliyeti de olmayabilir. Enerjiyi verimli kullanmak, kirliliği azaltmak, atıkları asgari düzeye indirmek ve geri kazanım işletme maliyetlerini önemli ölçüde azaltabilir. Bunun haricinde çevre mevzuatına uyum, toplumla ilişkileri iyileştirme, çalışanları güdüleme ve müşteri sadakatini sağlamada da yardımcı olabilir. 22 Merkezine aittir. 11