SIHHI TESISAT Dr. Salih KARAASLAN Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü
DR. Salih KARAASLAN KONUTLARDAKİ ISLAK HACİMLER Islak hacimler olarak, sıhhi tesisatın yer aldığı (soğuk veya sıcak temiz su/pis su) hacimler, yani; Mutfak Banyo Tuvalet Depo ve Çamaşır Odaları şeklinde ifade edilmekte olup, bu hacimlerde elektrikli ev aletleri ve makinaları için (bulaşık makinası, çamaşır makinası, buzdolabı vb.) bağlantılarda söz konusudur. Hacimlerin, makinaların ve gereçlerin doğru planlanması ve düzenlenmesi %27 ye kadar zaman ve %60 a kadar yürüyüş mesafesi tasarrufu sağlayabilir. Çalışma yerlerinin ve dolapların iyi düzenlenmesi halinde mutfak, banyo vb. hacimlerinin büyüklüğünün hiçbir rolü yoktur.
MUTFAK Mutfak evyesinin için döşenen su tesisatının yanı sıra bulaşık makinası ve bazı buzdolapları için soğuk su ve atık su tesisatlarının da döşenmesi gerekmektedir. Bulaşık makinesi için döşenen tesisat mutfak evyesine oldukça yakın olmalı ve bulaşık makinası levyenin hemen sol veya sağ tarafında olacak şekilde düşünülmelidir. Mutfak eviyelerinde çöp öğütücü montajı, organik çöp taşımayı azaltmakla birlikte, kanalizasyon sistemi için zararlı olduğu söylenebilir. Ayrıca kapağı açık kaldığında (çıkışında sifon yoksa) pis koku kaynağıdır. ABD de yaygın olarak kullanılmaktadır. Buzdolabı için soğuk su tesisatı gerekli olduğunda, ihtiyaç halinde su filtreleme sisteminin eklenebilmesi için tesisat borusunun çıkışında duvar içinde bir miktar boşluk bırakılmalıdır.
BANYO Banyo küveti veya duşa kabin için yeterli boşluk bırakılmalıdır. Yer süzgeci küvet/duşa kabin ile klozet arasında yer almalı ve banyoda suyun birikmesinin sağlıklı şekilde önüne geçilebilmesi ve suyun banyo dışına gitmesinin önlenmesi için zemin eğiminin banyo kapısına ters yönde olmasına dikkat edilmeli ve süzgece doğru olması sağlanmalıdır. Havalandırma: Saatte 100 metreküp kapasitede radyal fanlı (daha sessiz olduğu için) banyo aspiratörü mümkün olursa küvet hacminin içerisinde bir yere (veya klozet üzerinde bir yere) monte edilmelidir. Küvet hacminin içerisine monte edilmesi, su buharının dağılmasını önlemek/azaltmak için daha yararlıdır. Ekstra isteğe bağlı olarak; Bide, Pisuar tesisatı Ayak yıkama yeri tesisatı
TUVALET Banyodan ayrı olarak özellikle misafirlerin kullanımı için düşünülmeli ve çok iyi havalandırılmalıdır. Kapasitesi 80 metreküp saat olan radyal fan kullanılmalıdır. Klozet kullanılacak ise yer süzgeci klozetin hemen yanında olmalıdır. Depolu rezervuar kullanımı tavsiye edilir. Lavabo da el yıkama için mümkünse sıcak su tesisatı olmalıdır.
DEPO ve ÇAMAŞIR ODASI Ev aletlerinin konulduğu, çamaşır yıkanan ve belirli ölçüde yiyecek saklanan bir hacim olmalıdır. Eviye için soğuk su ve sıcak su bağlantısı olmalıdır. Çamaşır makinesi için soğuk su tesisatı ve pis su tesisatı olmalıdır.
Sıhhi Tesisatın Planlanması Sıhhi tesisatın ve yapının mimari planlanmasında bazı kriter ve kurallara uyulmalıdır: Aydınlatma ve havalandırma: Dış hacimlerde pencerelerden doğal olarak veya iç hacimlerde yapay olarak havalandırma ve aydınlatma yapılmalıdır. Banyo ve WC hacimleri yaklaşık 100 metreküp/saat kapasiteli aspiratörler kullanılarak havalandırılmalıdır. Banyonun bina dışına açılan penceresi olsa dahi; banyo yaparken cam açılmadığı için aşırı rutubet oluşmaktadır. Sonuçta ayna ve boya rutubetten bozulmakta ve mantar hastalıklarına davetiye çıkartılmaktadır. Sese karşı koruma: Yatak odaları sınırlarından hiçbir sıhhi tesisat geçirilmemelidir. Hareket akısına dikkat edilmelidir. ( örneğin misafir tuvaletinin kabul bölgesinde olması, villa tipi konutlarda mutfağın aynı zamanda bahçeden de kullanımının olması gibi) Görünüş ve şekle önem verilmelidir. Örneğin yerden ısıtma yapılacak yer karosu döşemeye sahip bir banyoda bütün borular gömülmelidir. İzolasyon: Döşeme, tavan ve duvarlar izole edilmelidir.
Sıhhi Tesisatın Planlanması Ayrıca sıhhi tesisatın mimari açıdan planlanmasında aşağıdaki hususlara mümkün olduğunca uyulmalıdır: Islak hacimler düşey doğrultuda üst üste, yatay planda da yan yana getirilmelidir. Banyo ve helalar yapının özelliğine göre ya 25 ila 40 cm. düşük döşeme olarak yapılmalı veya asma tavan oluşturularak bir üst katın tesisatına yer oluşturulmalıdır. Asma tavan yapılması, düşük döşemeye tercih edilmelidir. (Onarım kolaylığı nedeniyle) Düşey borular, kolayca ulaşılabilecek şaftlardan geçirilmeli ve bunun için yeterli ölçüde (en az 40 x 40 cm.) şaft bırakılmalıdır. Tuğla duvardan gecen borular için yatay kanallar oluşturulmalıdır. Özellikle tünelkalıp ile yapılan binalarda ise, beton perdede borular için düşey kanallar bırakılmalıdır. (Beton perdeye en az zarar vermek için) Banyolarda döşeme içinden çelik boru geçirilmemelidir. Düşey kalorifer boruları ise, banyo hacmine bitişik odadan geçirilip, banyodaki radyatöre yatay boru ile bağlanmalıdır.
Sıhhi Gereçler Lavabolar Mutfak evyeleri Klozetler (helalar) Pisuarlar Bideler Banyo küvetleri Duşlar
Lavabolar Lavabolar büyüklüklerine ve formlarına göre ayrılabilir. El yıkama lavabosu, normal yıkanma lavabosu gibi farklı büyüklükte olabildikleri gibi, arkalıklı ve arkalıksız, taşımalı veya taşımasız olabilirler. Lavaboları ayrıca tam ayaklı, yarım ayaklı, ayaksız, tezgah altı ve tezgah üstü olarak gruplara ayırmak mümkündür. Ayaklı lavabolar hijyenik açısından dezavantajlıdır. Asma ayaklı tipler, döşemenin daha kolay ve iyi temizlenmesine olanak sağlamaktadır. Her grubun ayrı montaj özellikleri vardır. Montajda firma kataloglarında gösterilen ölçülere uyulması daha doğrudur.
Mutfak Evyeleri Mutfaklarda yiyecek hazırlama ve bulaşık yıkama için damlalıklı çift gözlü mutfak eviyesi ve çalışma tezgahı bulunması gerekmektedir. Bir bulaşık makinası olması halinde, tek gözlü mutfak eviyesi yeterlidir.
Klozetler (Helalar) Konutlarda, iş yerlerinde vb. yerlerde su ile yıkamalı helalar kullanılır. Hijyen birinci planda olduğundan malzeme seramikten yapılmış olmalıdır. Helalar, olarak ikiye ayrılır. Alafranga helalar (klozetler) Alaturka helalar (hela taşları) olarak ikiye ayrılır.
Alafranga Helalar (Klozetler) Ayaklı-ayaksız, kendinden rezervuarlı (takım klozet rezervuarı), dıştan rezervuarlı, alttan çıkışlı- üniversal çıkışlı olarak gruplara ayrılır. Her grup ayrı montaj özellikleri taşır. Bu nedenle montajı yapılacak klozet öncelikle seçilmeli, pis ve temiz su tesisatı buna göre projelendirilmelidir. Klozet Seçerken; Ankastre taharet musluk tip seçilmelidir. Rezervuar su hacmi, Kaç defada temizlenebildiği, Temizleme kapasitesi, Yüzey temizliğini tam olarak yapıp, yapamadığı, Rezervuar iç takımının kalitesi, arıza oranı ve ömrü dikkate alınmalıdır. Bas rezervuar seçildiğinde ise; ses probleminin hangi boyutta olduğu araştırılmalıdır. Ayrıca tesisat yapılırken boru çapları buna göre hesaplanmalıdır. Aksi halde bas rezervuar kullanıldığında, başka bir banyoda duş yapan bir kişi soğuk suyun basıncı düştüğü için aşırı oranda sıcak suyun altında kalabilir.
Ayaklı Klozetler Ayaklı klozetlerin alttan ve üniversal çıkışlı olarak iki tipi vardır. Ayaklı klozetlerin pis su bağlantı borularının alttan veya arkadan çıkışlı olmasına göre duvar ve döşemeye olan mesafelerinin belirlenmesinde üretici kataloglarına mutlaka bakılmalıdır.
Ayaksız (Duvara Asılı) Klozetler Bu klozetler doğrudan duvara monte edilirler Bu klozetlerin yerleştirilmesinde ve tesisat planlanmasında üretici kataloglarına mutlaka bakılmalıdır. Ayaksız klozetlerin rezervuarları duvar içerisinde (gömme tip rezervuar) veya duvarın dışında (klozet üzerinde) bulunan tipleri vardır. Gömme tip rezervuar kullanabilmek için normalde 150 mm. duvar kalınlığına ihtiyaç vardır. Bunun 15 mm. si izolasyon amacı ile kullanılır. 135 mm. ise rezervuar montajı için kullanılır. Gömme Rezervuarlı
Çalışma Biçimine Göre Klozetler Flaş Yıkamalı Klozetler Az su harcarlar. Koku oluşuma sebep olurlar. Derin Yıkamalı Klozetler Klozette su derindir. Koku üretimi azdır. Kullanım sırasında su sıçramasına sebep olmasına karşın temizliği kolaydır. Emişli Klozetler Dipteki su hacmi ve yüzeyi fazladır. Pis su vakum ile emilir İyi bir yıkama performansı vardır. Daha çok yer kapladığı için dezavantaj yaratır.
Alaturka Helalar (Hela Taşları) Hijyen düşünülerek daha çok genel tuvaletlerde kullanılır. Konutlarda daha çok ikinci tuvaletlerde kullanılmaktadır. Alaturka hela taşlarında yıkama işleri yüksek seviyeli rezervuarlar veya bas rezervuarlar ile yapılır. Yıkama sularının hela taşlarında dağılışı direk veya çevre yıkamalı (içten yıkamalı) olarak düzenlenir. Hela taşları, üstten veya arkadan yıkama borusu bağlantılıdır. Hela taşları yerleştirilmesinde döşeme sifon ilişkisine dikkat edilmelidir. Sifonun açıkta kalıp kalmamasına göre, döşeme tam veya kaplaması yarım düşük döşeme seklinde olmalıdır. Sifonun mutlaka gizlenmesinin arzu edildiği durumlarda ayrıca asma tavanla bu gerçekleştirilebilir. Alaturka hela taşının montajı için yaklaşık olarak 40 cm. düşük döşemeye ihtiyaç vardır.
Alaturka Helalar Rezervuar Bağlantısı Yanlış Doğru
Pisuarlar Pisuarlar genel erkek tuvaletlerinde kullanılırlar. Kullanım yerleri arasında genel tuvaletler, okullar, bürolar, alışveriş merkezleri, fabrikalar sayılabilir. Klozetlerde olduğu gibi iyi bir yıkama gereklidir. Burada gerekli su miktarı 3 ila 6 litre mertebesindedir. Pisuarlarda yıkama sırasında oluşan su sıçraması rahatsız edicidir. İçten yıkamalı pisuar kullanılması halinde, su yüzeyden akacağı için hem temizlik daha iyi yapılır, hem de sıçrama olmaz. Otomatik yıkama sistemi yapılmayacaksa, bas rezervuar kullanılabilir. Sıra Pisuarlar Hijyen açısından iyi değildir. Az su kullanır. Yer süzgeci ve akıntılı döşeme gerektirir. Çanak Pisuarlar Hijyen açısından daha uygundur. Çevre temizliği için ayak veya el ile kontrol edilen basınçlı yıkama tertibatı olur. Otomatik sistemler de mevcuttur. Her yıkama 3-4 litre su gerektirir. Konfor ve su tasarrufu için otomatik tip tercih edilir.
Bideler Batı toplumlarında kullanılır. Türkiye de lüks otellerde ve konutlarda görülür. Tesisat ve montajı olarak klozet montajına benzer. Kullanılan armatürler tek gövdeli veya üç gövdeli olabilir. Soğuk suyun yanı sıra sıcak su tertibatının da olması istenir. Kullanılan bataryalar fıskiyeli veya fıskiyesiz olabilir.
Banyo Küvetleri Yatmalı Banyo Küvetleri (Boy Küveti) Bütün vücudun biriktirilen su içinde yıkanması amacı ile kullanılırlar. Küvetler dökme demirden veya çelik saçtan üretilir ve içi emayelenir. Son yıllarda plastik küvetler de üretilmektedir. Genellikle boyları 140 ile 210 cm. arasındadır. Küvetler formlarına göre normal ve vücut formunda olarak ikiye ayrılabilirler. Vücut formunda olanlar daha az su ile dolarlar. Oturmalı Banyo Küvetleri Oturularak yıkanmaya uygundur ve içinde bir basamak bulunur. Boyları 100 ile 115 cm arasında, dolma kapasiteleri ise 130 litreye kadardır.
Banyo Küvetleri Yatmalı Banyo Küvetleri (Boy Küveti) Bütün vücudun biriktirilen su içinde yıkanması amacı ile kullanılırlar. Küvetler dökme demirden veya çelik saçtan üretilir ve içi emayelenir. Son yıllarda plastik küvetler de üretilmektedir. Genellikle boyları 140 ile 210 cm. arasındadır. Küvetler formlarına göre normal ve vücut formunda olarak ikiye ayrılabilirler. Vücut formunda olanlar daha az su ile dolarlar. Oturmalı Banyo Küvetleri Oturularak yıkanmaya uygundur ve içinde bir basamak bulunur. Boyları 100 ile 115 cm arasında, dolma kapasiteleri ise 130 litreye kadardır.
Banyo Küvetleri Duş Kabinleri Duşlar akan su ile tam yıkanma amacı ile kullanılırlar. Duş teknesi emayelenmis döküm veya çelik saç, plastik, seramik veya fire clay malzemeden üretilir. Ayak kaymaması için tekne tabanına özel form verilir. Su kullanımı 35 ila 40 litre, genellikle 60 ila 90 litre mertebesindedir. Büyüklüğü 75 x 75 ile 90 x 90 cm. arası (genellikle 80 x 80 cm.), derinliği t = 10 ile 28 cm. (genellikle 17 cm.) olmaktadır. Derin ve sığ olarak iki tipten 100 ve 185 mm. söz edilebilir. Duş teknesi boyutu en az 80 x 80 cm. olmalıdır. Ayrıca köşe duş diye adlandırılan ön kısmı kavisli duş tekneleri de mevcuttur.
Sıhhi Gereç Sayıları Yapıların özelliklerine göre gerekli sıhhi gereç sayısı değişmektedir. Konutlarda sıhhi gereç ihtiyacı banyo için 1 banyo küveti veya duş teknesi, 1 el yıkama lavabosu, 1 klozet ve isteğe bağlı olarak 1 bide ve ayak yıkama yeri şeklinde belirlenir. 60 metrekare üzerindeki konutlarda ayrıca bir tuvalet bulunmalıdır. Burada ise 1 klozet veya hela taşı 1 el yıkama lavabosu ve isteğe bağlı 1 bide bulunabilir. Genel tuvaletlerde verilen klozet sayılarının bir kısmı hela taşı olarak kullanılabilir. Klozet seçiminde ankastre taharet borulu tip seçilmesi ve genel hacimlerde klozet kapağı üzerine konabilecek kağıt için, duvara bir klozet kapağı kağıtlığı monte edilmesi gerekir. Konut dışı uygulamalarda ise gerekli sıhhi gereç sayısı aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Okullarda Sıhhi Gereç Sayıları
Lokanta Tiyatro vb. Büyük Salonlu Yapılarda Sıhhi Gereç Sayıları
Büro Tipi Yapılarda Sıhhi Gereç Sayıları
Otellerde Sıhhi Gereç Sayıları
Hastanelerde Sıhhi Gereç Sayıları
İş Yeri ve Fabrikalarda Sıhhi Gereç Sayıları
Sıhhi Gereçlerin Yerleşimi Sıhhi tesisatta kullanılan çeşitli sıhhi gereçler için bırakılması gerekli alanlar ile çeşitli gereçler arasında bırakılması gerekli mesafeler aşağıdaki tablolarda şematik olarak verilmiştir. Burada ölçüler minimum, konfor ve tavsiye edilen olmak üzere 3 grupta verilmiştir.
Sıhhi Gereçlerin Yerleşimi
Sıhhi Gereçlerin Yerleşimi
Sıhhi Gereçlerin Arasında Bırakılması Gereken Mesafeler
Çöp Toplama, Çöp Öğütme ve Yok Etme Çöp bacaları oturma mekanlarından uzakta olmalı ve dairelerin her birinden yatayda 30 metreden uzak olmamalıdır. Çöp toplama hacminin geniş tutulması, çok sayıda çöp bacası yapmaktan daha ucuzdur. Çöp bacasının iç yüzeyi nem geçirmemeli ve 1 saat yangına dayanımı olmalıdır. Çöp bacası en altta çöp toplama odası ile son bulur. Çöp bacası boru anma çapı genellikle 500 mm değerindedir. Çöp bacası çatı üstünden dışarı açılma ve içeriye yabancı madde girişini önlemek için bir şapkası olmalıdır. Mahyadan en az 50 cm yukarıda sonlanmalıdır.
Çöp Toplama, Çöp Öğütme ve Yok Etme Burada esas çöp atma bacasından başka bir de havalandırma bacası bulunmaktadır. Esas bacanın üstü bir temizleme kapağı ile kapalıdır. Havalandırma bacası ise çatı üzerinden dış havaya açılmaktadır. Çöp toplama odacığının kapısı lastik contalı olmalı ve tamamen hava sızdırmaz bir şekilde kapanmalıdır. Bu durumda katlardan birinde çöp atma kapağının açılması halinde, dairedeki normal basınçlı hava baca tarafından emilerek önce esas bacadan aşağı iner ve sonra havalandırma bacası ile dışarı atılır. Havalandırma bacası doğal çekişli olabildiği gibi, bir aspiratör yardımı ile zorlanmış çekişli de yapılabilir.
Çöp Bacası ve Havalandırma Bacası