1 ( 25 ŞUBAT - 2 MART 217 ) ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUM ARAŞTIRMASI MEHMET ALİ KULAT MAK DANIŞMANLIK YÖN. KUR. BŞK. 532 749 14 22
2 Araştırmanın Kimliği Bu çalışma 25 ŞUBAT - 2 MART 217 tarihleri arasında ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUM ARAŞTIRMASI üst başlığı ile MAK DANIŞMANLIK tarafından 3 BÜYÜKŞEHİR ve (AKSARAY, ARTVİN, BİNGÖL, BİTLİS, BOLU, DÜZCE, ELAZIĞ, GİRESUN, GÜMÜŞHANE, KARAMAN, KARABÜK, KARS, KASTAMONU, KIRIKKALE, KIRKLARELİ, KÜTAHYA, MUŞ, NEVŞEHİR, ISPARTA, IĞDIR, SİNOP, BİLECİK, YOZGAT) 23 il, 146 ilçe de 5 kişi ile YÜZYÜZE görüşmelerle yapılmıştır. Araştırmanın; finansmanını MAK Araştırma Değerlendirme Danışmanlık A.Ş. karşılamış olup; Araştırmanın analiz ve değerlendirme çalışmalarını MAK Araştırma Değerlendirme Danışmanlık A.Ş. bünyesinde faaliyet gösteren ARGEDER DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ hazırlamıştır. MAK Danışmanlık olarak yaptırttığımız bu çalışmada toplumun sosyo-kültürel ortalamasına uygun doğru ve yeterli denek belirleme, bu deneklere bağlı olarak verilerin çoklu analizlerle ölçümlenmesinde LİKERT METODU kullanılmıştır. Saha çalışmasında %1.2 yanılma / hata payı ile değerlendirme yapılmıştır. Araştırmada deneklerin belirlenmesinde % 54.5 erkek, % 45.5 bayan olmak üzere cinsiyet dengesi oluşturulmaya çalışılmıştır. MAK DANIŞMANLIK TARAFINDAN YAPILAN GENEL SAHA ÇALIŞMAMIZIN ÖZET RAPORUNU BİLGİLERİNİZE ARZ EDERİZ.
3 ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN CİNSİYET DAĞILIMI BAYAN 45,5 ERKEK 54,5 ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN CİNSİYET DAĞILIMINA BAĞLI REFERANDUM İÇİN TERCİH DURUMLARI 6 5 56 35 48 41 EVET 3 HAYIR 2 9 11 KARARSIZ BAYAN ERKEK Tabloda görüldüğü üzere seçmenin cinsiyet boyutlu incelenmesinde BAYAN seçmenlerin EVET deme oranı erkeklerden daha fazladır. Bayanların % 56 i EVET derken, erkeklerin % 48 'i EVET demektedir. Erkeklerin % 41'ü HAYIR derken, Bayanların % 35 ü HAYIR demektedir. KARARSIZ seçmen dağılımında Bayanlar % 9, Erkekler % 11... Bunda 15 yıllık Ak Parti politikalarında eskiyle kıyaslanmayacak kadar bayanlara yönelik pozitif ayırımcılığının etkisi olabilir. Bize göre, başörtüsü özgürlüğü, doğu ve güneydoğuda bayanlara yönelik sosyal yardım politikaları ilk sırada etken olmaktadır.
4 5 ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN YAŞ ARALIK ANALİZİ 26 24 21 22 7 18-25 YAŞ 26-35 YAŞ 36-45 YAŞ 46-65 YAŞ 65 YAŞ ÜSTÜ REFERANDUM SEÇMEN TERCİHİ YAŞ ARALIĞI 65 ÜSTÜ YAŞ GRUBU 5 55 46-65 YAŞ GRUBU 12 35 53 36-45 YAŞ GRUBU 26-35 YAŞ GRUBU 35 38 52 55 KARARSIZ HAYIR EVET 18-25 YAŞ GRUBU 45 45 2 3 5 6 Yukarıdaki tabloda aslında en dikkat çekici yaş aralığı kendilerine seçilme hakkı verilen 18-25 yaş grubudur. İyi anlatıldığında Evet açısından en yüksek oy potansiyelinin olabileceği grup diğer yaş aralıklarına göre en zayıf gruptur. Ancak öyle zannediyoruz ki Başta Cumhurbaşkanı olmak üzere Evet cephesi bu alana yüklendiği takdirde bambaşka bir tercih değişimi mümkündür. Zira bu yaş aralığı Ak Parti iktidarından başka dönemleri zaten hatırlamamaktadır.
5 5 45 35 3 25 2 15 5 47 YARIN SEÇİM OLSA OYUNUZU HANGİ PARTİYE VERİRSİNİZ? 22 12 7 2 AK PARTİ CHP MHP HDP DİĞERLERİ KARARSIZ 6 5 52,2 YARIN SEÇİM OLSA OYUNUZU HANGİ PARTİYE VERİRSİNİZ? (KARARSIZLAR DAĞILDIKTAN SONRA) 3 2 24,45 13,35 7,78 2,22 AK PARTİ CHP MHP HDP DİĞERLERİ MAK DANIŞMANLIK olarak trend oluşturma amaçlı her ay yaptığımız saha araştırmalarında sürekli sorduğumuz "Yarın seçim olsa oyunuzu hangi partiye verirsiniz?" sorusuna verilen yanıtlar; kararsızların matematiksel dağılımının sonunda Ak Parti 52,66, CHP 24,45, MHP 13,35, HDP 7,78, diğerleri başlığı altıda diğer parti ve bağımsız adayların ise 2,22 de kaldığını göstermektedir. Son 5 ayda peş peşe yaptığımız araştırmalarda HDP % luk baraja net olarak takılmış görülmektedir.
6 Bugüne kadar yerel yada genel herhangi bir seçimde Ak Parti'ye oy verdiniz mi? 8 7 6 5 3 EVET; 71 2 HAYIR; 19 GÖRÜŞ YOK; Araştırmamıza katılan kişilerin bu soruya verdikleri cevapların rakamsal değerlerini 15 yıllık Türkiye Seçim sonuçlarının bölgesel dağılımlarını da incelediğimizde de çok gerçekçi olarak değerlendiriyoruz. Türkiye'de oy kullanan her 4 seçmenden 3 ü herhangi bir seçimde Ak Parti'ye oy verdim diyorsa; ve bu seçimlere katılımın çok yüksek olduğu çok partili demokratik bir ülkede oluyorsa, her halde dünyada çok da örneği olmayan bir başarıdır. Hatta burada görüş belirtmeyen seçmeninde büyük oranda Evet dediğini var sayarsak Ak Parti'nin toplumsal karşılık potansiyelini çok net olarak görmüş oluruz. Burada Ak Parti'li yöneticilerin irdelemesi gereken konu; halen Türkiye seçmeninin yarısının tercihi olmaya devam eden Ak Partiye geçmişte en az bir kere oy veren seçmenin önemli bir kısmının neden daha sonra başka partilere kaydığı gerçeğidir. Elbette pek çok sebep sıralanabilir. Ve öyle zannediyoruz ki bu araştırma ve benzeri araştırmalarla bu konu Ak Partili yöneticiler tarafından masaya yatırılacaktır.
7 TBMM GÖRÜŞÜLEREK REFERANDUMA GÖTÜRÜLMESİ KARARI ÇIKAN ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE YÖNELİK REFERANDUMDA BU DEĞİŞİKLİĞİ ONAYLAR MISINIZ? 6 2 53 37 EVET HAYIR KARARSIZ / GÖRÜŞ YOK TBMM GÖRÜŞÜLEN ŞEKLİYLE ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE YÖNELİK BİR REFERANDUM YAPILSA BU DEĞİŞİKLİĞİ ONAYLAR MISINIZ? Sorusuna seçmenlerin % 53 sı EVET derken, % 37 HAYIR demektedir. İlgili Anayasa değişikliği TBMM de görüşülürken kararsız oranı % 2 lerde iken şu an bu oran % lara inmiş görülmektedir. TBMM GÖRÜŞÜLEREK REFERANDUMA GÖTÜRÜLMESİ KARARI ÇIKAN ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE YÖNELİK REFERANDUMDA BU DEĞİŞİKLİĞİ ONAYLAR MISINIZ? (KARARSIZLARIN MATEMATİKSEL DAĞILIMI SONRASI) 5 58,88 41,12 EVET HAYIR Kararsızların matematiksel dağılımı sonrası ortaya çıkan tablo EVET % 58,88 HAYIR % 41,12 çıkmaktadır.
8 REFERANDUMA SUNULACAK OLAN ANAYASA DEĞİŞİKLİK TASARISI VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE REFERANDUMDA EVET DİYECEĞİM DİYEN SEÇMENİN PARTİLERE GÖRE DAĞILIM TABLOSU 2 6 8 DİĞERLERİ 15 45 HDP 5 2 75 MHP CHP 2 8 15 45 9 KARARSIZ HAYIR EVET AK PARTİ 1 6 93 Referandumda EVET diyeceğim diyen seçmenin partilere göre dağılımı incelendiğinde Ak Parti'li seçmenin %93, CHP'li seçmenin % 2, MHP'li seçmenin %, HDP'li seçmenin % 5, Diğerleri kategorisinde ele aldığımız TBMM dışında kalmış partileri tercih edeceğini beyan eden seçmenlerinde % 45 i EVET demektedir. Herkesin merak ettiği MHP seçmeninin halen yarısından fazlası HAYIR yönünde görüş belirtmektedir. Bu noktada Doğu / Güneydoğu seçmeninin 7 Haziran'da %13 1 Kasımda %11 lik HDP tercihine karşılık şimdilerde % 7-8 bandına inmiş olması arada 4-5 puanlık farkın EVET' e yakın durduğu, bu anlamda Hüdapar'ın EVET' inin bölgedeki dengeleri değiştiren bir faktör olduğu gözlemlenmektedir. Bölge halkı terörün arka bahçesi olarak anılmaktan ve hendek siyasetinden bıkmış, alternatif arayışı içindedir.
9 REFERANDUMDA ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE HAYIR DİYECEĞİM DİYENLERE ; NİÇİN HAYIR DİYORSUNUZ? BELİRTMEK İSTEMİYORUM 15 6 MİLLETVEKİLİNİN İSRAF OLDUĞUNA İNANDIĞIM İÇİN 7 18 YAŞINDA MİLLETVEKİLİ OLMAYACAĞINA İNANDIĞIM İÇİN 13 TÜM YETKİLERİN TEK ELDE TOPLANMASINI İSTEMEDİĞİM İÇİN 65 2 6 8 REFERANDUMDA ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE HAYIR DİYECEĞİM DİYENLERE NİÇİN HAYIR DİYORSUNUZ? Diye bir ucu açık ve yoruma dayalı soru yönelttiğimizde "alt başlıklar olmakla birlikte" ağırlıklı olarak 4 temel başlıkta toplayacağımız cevapları veriyorlar. Bu başlıklar sırasıyla % 65 i tüm yetkilerin tek elde toplandığı iddiası, % 13 ü On sekiz yaşında milletvekili olamayacağı savı, % 7 si milletvekili sayısını çoğaltmanın gereksizliğine inandığını ifade etmektedir. Elbette bunların tasnifinde pek çok neden birlikte ve ayrı ayrıda ifade edilmiş, Araştırmanın analizini yapan ARGEDER uzmanları genel tasnifi böyle sıralamışlardır.
16 NİSAN'DA REFERANDUMDA OYLAYACAĞIMIZ ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİNİN İÇERİĞİ KONUSUNDA YETERİNCE BİLGİ SAHİBİ OLDUĞUNUZU DÜŞÜNÜYOR MUSUNUZ? 6 5 3 6 2 25 15 EVET HAYIR KARARSIZ / GÖRÜŞ YOK Anayasa değişiklik paketi konusunda son iki ayda yaptığımız çalışmalarda toplumun ilgili maddeleri halen tam olarak bilmediği yada yeterince bilgilendirilemediğini görüyoruz. Buradaki bilme ilgili maddeleri okumak olarak değil anlamak ve özümsemek anlamında düşünülmelidir. Seçmenin bir kısmı bu anlamda olaya pragmatist yaklaşmakta bu değişikliğin bana ne gibi faydası var? diye düşünmektedir. Anayasa Değişiklik Paketi konusunda özellikle halkı bilgilendirmeye yönelik hem iktidar hem de muhalefetin yoğun bir çalışması başlamıştır. Ancak şu an için yeterince bilgilendirme yapılamadığı net olarak ortadadır.
11 ARAŞTIRMANIN RAPOR ÖZETİ Bu çalışma 25 ŞUBAT - 2 MART 217 tarihleri arasında ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ REFERANDUM ARAŞTIRMASI üst başlığı ile MAK DANIŞMANLIK tarafından 3 BÜYÜKŞEHİR ve (AKSARAY, ARTVİN, BİNGÖL, BİTLİS, BOLU, DÜZCE, ELAZIĞ, GİRESUN, GÜMÜŞHANE, KARAMAN, KARABÜK, KARS, KASTAMONU, KIRIKKALE, KIRKLARELİ, KÜTAHYA, MUŞ, NEVŞEHİR, ISPARTA, IĞDIR, SİNOP, BİLECİK, YOZGAT) 23 il, 146 ilçe de 5 kişi ile YÜZYÜZE görüşmelerle yapılmıştır. Araştırmanın; finansmanını MAK Araştırma Değerlendirme Danışmanlık A.Ş. karşılamış olup; Araştırmanın analiz ve değerlendirme çalışmalarını MAK Araştırma Değerlendirme Danışmanlık A.Ş. bünyesinde faaliyet gösteren ARGEDER DÜŞÜNCE ENSTİTÜSÜ hazırlamıştır. MAK Danışmanlık olarak yaptırttığımız bu çalışmada toplumun sosyo-kültürel ortalamasına uygun doğru ve yeterli denek belirleme, bu deneklere bağlı olarak verilerin çoklu analizlerle ölçümlenmesinde LİKERT METODU kullanılmıştır. Saha çalışmasında %1.2 yanılma / hata payı ile değerlendirme yapılmıştır. Araştırmada deneklerin belirlenmesinde % 54.5 erkek, % 45.5 bayan olmak üzere cinsiyet dengesi oluşturulmaya çalışılmıştır. 1. 16 Nisanda yapılacak referandumda oy kullanacak seçmenin cinsiyet boyutlu incelenmesinde BAYAN seçmenlerin EVET deme oranı erkeklerden daha fazla olduğu görülmektedir. Bayanların % 56 i EVET derken, erkeklerin % 48 'i EVET demektedir. Erkeklerin % 41'ü HAYIR derken, Bayanların % 35 ü HAYIR demektedir. KARARSIZ seçmen dağılımında Bayanlar % 9, Erkekler % 11... Bunda 15 yıllık Ak Parti politikalarında eskiyle kıyaslanmayacak kadar bayanlara yönelik pozitif ayırımcılığının etkisi olabilir. Bize göre bu etkenler, başörtüsü özgürlüğü, doğu ve güneydoğuda bayanlara yönelik sosyal yardım politikaları ilk sırada etken olmaktadır.
12 2. Araştırmamıza katılan seçmenlerin yaş aralıklarına yönelik tercih farklılıklarını incelediğimizde en dikkat çekici yaş aralığı kendilerine seçilme hakkı verilen 18-25 yaş grubudur. İyi anlatıldığında Evet oyu verme konusunda en yüksek oy potansiyelinin olabileceği grup diğer yaş aralıklarına göre en zayıf gruptur. Ancak öyle zannediyoruz ki Başta Cumhurbaşkanı olmak üzere Evet cephesi bu alana yüklendiği takdirde bambaşka bir tercih değişimi mümkündür. 3. MAK DANIŞMANLIK olarak trend oluşturma amaçlı her ay yaptığımız saha araştırmalarında sürekli sorduğumuz "Yarın seçim olsa oyunuzu hangi partiye verirsiniz?" sorusuna verilen yanıtlar; kararsızların matematiksel dağılımının sonunda Ak Parti 52,66, CHP 24,45, MHP 13,35, HDP 7,78, diğerleri başlığı altıda diğer parti ve bağımsız adayların ise 2,22 de kaldığını göstermektedir. Son 5 ayda peş peşe yaptığımız araştırmalarda HDP % luk baraja net olarak takılmış görülmektedir. 4. Araştırmamıza katılan kişilerin bu soruya verdikleri cevapların rakamsal değerlerini 15 yıllık Türkiye Seçim sonuçlarının bölgesel dağılımını incelediğimizde de çok gerçekçi olarak değerlendiriyoruz. Türkiye'de oy kullanan her 4 seçmenden 3 ü herhangi bir seçimde Ak Parti'ye oy verdim diyorsa bu; seçimlere katılımın çok yüksek olduğu çok partili demokratik bir ülkede oluyorsa her halde dünyada çok da örneği olmayan bir başarıdır. Hatta burada görüş belirtmeyen seçmeninde büyük oranda Evet dediğini var sayarsak Ak Parti'nin toplumsal karşılık potansiyelini görmüş oluruz. Burada Ak Parti'li yöneticilerin irdelemesi gereken konu; halen Türkiye seçmeninin yarısının tercihi olmaya devam eden Ak Partiye geçmişte en az bir kere oy veren seçmenin önemli bir kısmının neden daha sonra başka partilere kaydığı gerçeğidir. Elbette pek çok sebep sıralanabilir. Ve öyle zannediyoruz ki bu araştırma ve benzeri araştırmalarla bu konu Ak Partili yöneticiler tarafından masaya yatırılacaktır. 5. TBMM GÖRÜŞÜLEN ŞEKLİYLE ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE YÖNELİK BİR REFERANDUM YAPILSA BU DEĞİŞİKLİĞİ ONAYLAR MISINIZ? Sorusuna seçmenlerin % 53 sı EVET derken, % 37 HAYIR demektedir. İlgili Anayasa değişikliği TBMM de görüşülürken kararsız oranı % 2 lerde iken şu an bu oran % lara inmiş görülmektedir. Kararsızların matematiksel dağılımı sonrası ortaya çıkan tablo EVET % 58,88 HAYIR % 41,12 çıkmaktadır.
13 6. Referandumda EVET diyeceğim diyen seçmenin partilere göre dağılımı incelendiğinde Ak Parti'li seçmenin %93, CHP'li seçmenin % 2, MHP'li seçmenin %, HDP'li seçmenin % 5, Diğerleri kategorisinde ele aldığımız TBMM dışında kalmış partileri tercih edeceğini beyan eden seçmenlerinde % 45 i EVET demektedir. Herkesin merak ettiği MHP seçmeninin halen yarısından fazlası HAYIR yönünde görüş belirtmektedir. Bu noktada Doğu / Güneydoğu seçmeninin 7 Haziran'da %13 1 Kasımda %11 lik HDP tercihine karşılık şimdilerde % 7-8 bandına inmiş olması arada 4-5 puanlık farkın EVET' e yakın durduğu, bu anlamda Hüdapar'ın EVET' inin bölgedeki dengeleri değiştiren bir faktör olduğu gözlemlenmektedir. Bölge halkı terörün arka bahçesi olarak anılmaktan hendek siyasetinden bıkmış durumdadır. 7. REFERANDUMDA ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİNE HAYIR DİYECEĞİM DİYENLERE NİÇİN HAYIR DİYORSUNUZ? Diye bir ucu açık ve yoruma dayalı soru yönelttiğimizde "alt başlıklar olmakla birlikte" ağırlıklı olarak 4 temel başlıkta toplayacağımız cevapları veriyorlar. Bu başlıklar sırasıyla % 65 i tüm yetkilerin tek elde toplandığı iddiası, % 13 ü On sekiz yaşında milletvekili olamayacağı savı, % 7 si milletvekili sayısını çoğaltmanın gereksizliğine inandığını ifade etmektedir. Elbette bunların tasnifinde pek çok neden birlikte ve ayrı ayrıda ifade edilmiş, Araştırmanın analizini yapan ARGEDER uzmanları genel tasnifi böyle sıralamışlardır. 8. Anayasa değişiklik paketi konusunda son iki ayda yaptığımız çalışmalarda toplumun ilgili maddeleri halen tam olarak bilmediği yada yeterince bilgilendirilemediğini görüyoruz. Buradaki bilme ilgili maddeleri okumak olarak değil anlamak ve özümsemek anlamında düşünülmelidir. Seçmenin bir kısmı bu anlamda olaya pragmatist yaklaşmakta bu değişikliğin bana ne gibi faydası var? diye düşünmektedir. Anayasa Değişiklik Paketi konusunda özellikle halkı bilgilendirmeye yönelik hem iktidar hem de muhalefetin yoğun bir çalışması başlamıştır. Ancak şu an için yeterince bilgilendirme yapılamadığı net olarak ortadadır.