YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA ÇOCUK İLE KİŞİSEL İLİŞKİ KURULMASININ KISITLANMASI Stj. Av. Belce BARIŞ ERYİĞİT HUKUK BÜROSU / ANKARA 02.05.2017 belce@eryigithukuk.com
Çocuk ile kişisel ilişki kurulması konusu, gerek çocuk ile ana baba arasında, gerekse çocuk ile üçüncü kişiler arasında kişisel ilişki kurulması bakımından 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu nda (TMK) düzenlenmiştir. Anne veya babanın velayet hakkının sona ermiş olduğu çocuk ile kişisel ilişki kurması, onun yadsınamaz haklarındandır. Türk Medeni Kanunu nun 323. maddesinde yer alan ilgili hüküm ile bu ilke, aynı zamanda bir medeni hukuk ilkesi haline de getirilmiştir; Çocuk ile kişisel ilişki: I. Ana ve baba ile 1. Kural Madde 323: Ana ve babadan her biri, velâyeti altında bulunmayan veya kendisine bırakılmayan çocuk ile uygun kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkına sahiptir. 1 Çocuğun velayet hakkına sahip olmayan ana ve babadan her birinin, çocukla kişisel ilişki kurabileceği olasılıklarının başında, ana ve babanın boşanması, ayrılığa karar verilmesi ya da ortak hayata son verilmiş olması gelmektedir. Kişisel ilişki kurma hakkının ileri sürülebileceği bir diğer ihtimal ise, ana babanın birinden veya her ikisinden velayet hakkının kaldırılmış olması ya da velayet hakkı kaldırılmamakla beraber çocuğun bir aile yanına veya kuruma yerleştirilmiş olması gelmektedir. Bu olasılıkların yanında evlilik dışı çocuğun velisi olamamış ana veya baba da çocukla kişisel ilişki kurma hakkına sahiptir. 2 Kanun koyucu, kişisel ilişki kurma hakkını tanımış olmanın yanı sıra bu konuda ana ve babaya sınırlamalar da getirmiştir; 2. Sınırları Madde 324: Ana ve babadan her biri, diğerinin çocuk ile kişisel ilişkisini zedelemekten, çocuğun eğitilmesi ve yetiştirilmesini engellemekten kaçınmakla yükümlüdür. Kişisel ilişki sebebiyle çocuğun huzuru tehlikeye girer veya ana ve baba bu haklarını birinci fıkrada öngörülen yükümlülüklerine aykırı olarak kullanırlar veya çocuk ile ciddî olarak ilgilenmezler ya da diğer önemli sebepler varsa, kişisel ilişki kurma hakkı reddedilebilir veya kendilerinden alınabilir. 3 Söz konusu TMK 324. madde hükmüne göre; ana babadan biri, diğerine tanınmış olan çocuk ile kişisel ilişki kurma hakkını engellemekten ve bu ilişkiye zarar vermekten kaçınmak durumundadır. Kanun koyucu bunun yanı sıra ilgili TMK 324. maddesinin 2. fıkrası ile de bu davranışlara uymamanın yaptırımını hükme bağlamıştır. Şöyle ki; 1 (Türk Medeni Kanunu [TMK], 2001: madde 323) 2 Yrd. Doç. Dr. Fulya ERLÜLE, Çocuk ile Kişisel İlişki Kurulması, s.221 3 (Türk Medeni Kanunu [TMK], 2001: madde 324)
Kişisel ilişki sebebiyle çocuğun huzurunun tehlikeye girmesi veya Ana babanın bu haklarını birinci fıkradaki yükümlülüklere aykırı olarak kullanması veya Ana babanın çocuk ile ciddi olarak ilgilenmemesi veya Diğer önemli sebeplerin varlığı 4 şeklinde sayılmakta olan işbu dört halden birinin varlığı halinde, hakime ana babanın kişisel ilişki kurma hakkını reddedebileceği veya önceden tanınmış olan bu hakkı, kendilerinden alabileceği hükme bağlanarak çocuk ile kişisel ilişki kurma hakkı kısıtlanmıştır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, kişisel ilişki kamu düzenine ilişkindir. Dolayısıyla hakim istek olmasa dahi ergin olmayan müşterek çocuk ile kendisine velayet hakkı verilmemiş olan anne veya baba arasında kişisel ilişkiyi düzenlemek zorundadır. Bununla ilgili Yargıtay Kararı aşağıda yer almaktadır; Yargıtay 2. Hukuk Dairesi nin 2016/18406 Esas, 2016/15904 Karar ve 13.12.2016 Tarihli kararı; 5 Özet : Kişisel ilişki düzenlemesi kamu düzenine dair olup, re'sen araştırma ilkesi geçerlidir. Kişisel ilişki düzenlemesi yapılırken yargılama sonrasında meydana gelen gelişmelerin dahi göz önünde tutulması gerekir. Bu sebeple, mahkemece velayeti anneye verilen ortak çocuklarla baba arasında kurulacak kişisel ilişki düzenlemesinde ortak çocuklar hakkında düzenlenen sağlık raporlarının da değerlendirilmesi gereklidir. Dava : Yukarıda tarihi, konusu ve tarafları gösterilen hükmün; kısmen bozulmasına kısmen onanmasına dair Dairemizin 29/03/2016 gün ve 15970-6273 Sayılı ilamıyla ilgili karar düzeltme isteminde bulunulmakla, evrak okundu, gereği düşünüldü: Karar : 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 1.10.2011 tarihinde yürürlüğe girmiş ise de, bu Kanuna 6217 Sayılı Kanunla ilave edilen geçici 3. maddenin ( 1. ) bendinde, Bölge Adliye Mahkemelerinin göreve başlama tarihine kadar, 1086 Sayılı Kanun'un kanun yollarına dair hükümlerinin uygulanmasına devam olunacağı hükme bağlandığından, karar düzeltme talebinin incelenmesi gerekmiştir. 1)Temyiz ilamında yer alan açıklamalara göre; davalı-karşı davacı erkeğin tüm, davacı-karşı davalı kadının ise aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan karar düzeltme sebepleri yersizdir. 2)Mahkemece; velayeti davalı-karşı davacı anneye bırakılan tarafların ortak çocukları... davalı baba arasında, dini bayramların 2. günü ile her ayın 1. ve 3. hafta sonları yatılı kişisel ilişki kurulmasına karar verilmiş, Dairemizin 29.02.2016 tarihli ilamı ile baba ile çocuklar arasında kurulan kişisel ilişkinin yetersiz olduğu belirtilerek, hafta sonu ve dini bayramlarda 4 Prof. Dr. Turgut AKINTÜRK/Yrd. Doç. Dr. Derya ATEŞ KARAMAN, Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku, s.397 5 Yargıtay 2.Hukuk Dairesi nin
kurulan kişisel ilişkinin yanı sıra baba yanında yaz aylarında ve sömestr tatilinde de kalmasına olanak sağlayacak şekilde kişisel ilişki tesisi gerektiği gerekçesiyle hükmün bozulmasına karar verilmiştir. Davalı-karşı davacı anne tarafından karar düzeltme aşamasında sunulan ve çocukların tedavi ve takiplerinin yapıldığı,... ortak çocuklar hakkında düzenledikleri 01/10/2015, 12/10/2015, 04/02/2016, 25/04/2016, 29/06/2016, 01/07/2016 ve 16/11/2016 tarihli raporlarda; çocukların ruh sağlıklarının bozulduğu, sebebinin anneden ayrılma korkusu ve baba orjinli çocuklara yönelik cinsel içerikli davranışlar olarak değerlendirildiği, baba ile çocuklar arasında kurulan kişisel ilişkinin şimdilik anne refakatında haftada 2 saat olarak düzenlenmesinin çocukların üstün yararına olacağı ve kişisel ilişki konusunda daha sonra yeniden değerlendirme yapılmasının uygun olacağı rapor edilmiştir. Kişisel ilişki düzenlemesi kamu düzenine dair olup, re'sen araştırma ilkesi geçerlidir. Kişisel ilişki düzenlemesi yapılırken yargılama sonrasında meydana gelen gelişmelerin dahi göz önünde tutulması gerekir. Bu sebeple, mahkemece velayeti anneye verilen ortak çocuklarla baba arasında kurulacak kişisel ilişki düzenlemesinde yukarda belirtilen raporların da değerlendirilmesi gerekli hale geldiğinden, Dairemizin bozma ilamının kişisel ilişkiye yönelik 3 numaralı bendinde belirtilen baba ile çocuklar arasında kurulan kişisel ilişkinin az olduğu şeklindeki bozma kısmı kaldırılarak, yerine karar tarihinden sonra dosyaya sunulan... Başkanlığı'nın ortak çocuklar hakkında düzenledikleri raporlar da nazara alınarak, tüm deliller birlikte değerlendirilip, velayeti anneye bırakılan ortak çocuklar ile baba arasında kişisel ilişki düzenlenmesi konusunda yeniden bir karar verilmek üzere hükmün bozulmasına, yazılmak suretiyle mahkemenin kişisel ilişki düzenlemesine yönelik hükmünün değişik gerekçe ile bozulmasına karar vermek gerekmiştir. Sonuç : Yukarıda ( 2. ) bentte gösterilen sebeple davalı-karşı davacı kadının karar düzeltme isteğinin Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 440-442. maddeleri gereğince kısmen kabulüyle Dairemizin 29/03/2016 tarih ve 2015/15970 esas, 2016/6273 karar sayılı ilamındaki 3 numaralı bentte yer alan hükmün yukarda açıklanan değişik gerekçe ile BOZULMASINA, davalı-karşı davacının tüm, davacı-karşı davalının ise diğer karar düzeltme isteklerinin yukarda ( 1. ) bentte gösterilen sebeple REDDİNE, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 442/3. madddesi gereğince; bu maddede gösterilen para cezasının miktarı 5252 Sayılı Kanun'un 4. maddesiyle artırıldığından ve aynı Kanun'un 7. maddesiyle; ceza, idari para cezasına dönüştürüldüğünden, 5326 Sayılı Kabahatler Kanununun 17. maddesinin 7. fıkrasıyla da idari para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yıl uygulanan miktarın, o yıl için belirlenmiş olan yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanacağı öngörülmüş olmakla, bu suretle hesaplanan 264.60 TL. idari para cezasının ve Harçlar Kanunu uyarınca alınması gerekli 60.80 TL. ilam harcının karar düzeltme talep eden Hakana yükletilmesine, peşin harcın mahsubuna, istenmesi halinde karar düzeltme harcını yatıran Songül'e iadesine, 13.12.2016 günü oybirliğiyle karar verildi.
Ayrıca, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, çocuğun yalnızca anne ve baba ile değil bunların dışında üçüncü kişiler (özellikle de hısımları) ile kişisel ilişki kurabilmesini hükme bağlamıştır; II. Üçüncü kişiler ile Madde 325: Olağanüstü hâller mevcutsa, çocuğun menfaatine uygun düştüğü ölçüde çocuk ile kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkı diğer kişilere, özellikle hısımlarına da tanınabilir. Ana ve baba için öngörülen sınırlamalar üçüncü kişiler için kıyas yoluyla uygulanır. 6 İlgili madde hükmünde, olağanüstü haller mevcutsa şartına yer verilmiş olup üçüncü kişilerin çocuk ile kişisel ilişki kurma hakkından her zaman yararlanamayacakları ifade edilmiştir. Öğretideki görüşe göre; ana baba sağ ise ve içlerinden biri çocuk ile kişisel ilişki kurma hakkını kullanmaktaysa ayrıca bir üçüncü kişinin bu haktan yararlanmasının mümkün olamayacağı, bu hakkın üçüncü kişiler için ancak çocuk ile kişisel ilişki kurarak onu görüp sevme özlemini giderme imkanının hiç kalmaması halinde söz konusu olabileceği görüşü benimsenmiş olup ancak bu durumda gerçek bir olağanüstü hal varlığından söz edilebileceği benimsenmiştir. 7 Bunun dışında, TMK 324. madde hükmünde belirtilen sınırlamaların üçüncü kişilere de kıyas yoluyla uygulanacağı ilgili madde hükmünde öngörülerek çocuk ile üçüncü kişiler arasındaki kişisel ilişki hakkının kısıtlanmış olduğu görülmektedir. Bununla ile ilgili Yargıtay Kararı aşağıda yer almaktadır; Yargıtay 2.Hukuk Dairesi nin 2010/22307 Esas, 2011/12084 Karar ve 13.7.2011 Tarihli kararı; 8 Özet : Mahkemece kurulan ve kararın kesinleşmesini takip eden ilk üç aylık sürede ayda bir Cumartesi saat 13.00'den saat 18.00'e kadar şeklinde belirlenen kişisel ilişki; ayın belirli bir haftasını göstermediği için infazda tereddüt yaratacağı gibi; ilk üç aydan sonra her hafta Cuma günü saat 18.00'den Pazar günü 18.00'e kadar kişisel ilişki düzenlemesi de, annenin velayet hakkını gereği gibi kullanmasını engellemesi yanında, çocuğun ruhsal gelişimini de olumsuz etkileyecek niteliktedir. Babanın yerine dedenin ikame edilerek, babaya uygun olabilecek genişlikte kişisel ilişki düzenlenmesi doğru değildir. Dava : Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen ve yukarda tarih numarası gösterilen hüküm temyiz edilmekle evrak okunup gereği düşünüldü: Karar : Mahkemece kurulan ve kararın kesinleşmesini takip eden ilk üç aylık sürede ayda bir Cumartesi saat 13.00'den saat 18.00'e kadar 6 (Türk Medeni Kanunu [TMK], 2001: madde 325) 7 Prof. Dr. Turgut AKINTÜRK/Yrd. Doç. Dr. Derya ATEŞ KARAMAN, Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku, s.398 8 Yargıtay 2.Hukuk Dairesi nin 2010/22307 E., 2011/12084 K. ve 13.7.2011 T.
şeklinde belirlenen kişisel ilişki; ayın belirli bir haftasını göstermediği için infazda tereddüt yaratacağı gibi; ilk üç aydan sonra her hafta Cuma günü saat 18.00'den Pazar günü 18.00'e kadar kişisel ilişki düzenlemesi de, annenin velayet hakkını gereği gibi kullanmasını engellemesi yanında, çocuğun ruhsal gelişimini de olumsuz etkileyecek niteliktedir. Babanın yerine dedenin ikame edilerek, babaya uygun olabilecek genişlikte kişisel ilişki düzenlenmesi doğru değildir. Ayrıca; sömestr ( yarıyıl) tatilinde ve Temmuz ayında kurulan kişisel ilişki de; amaca uygun olmayacak şekilde uzun sürelidir. Çocuğun yaşı, alınan uzman raporları dikkate alınarak, davacı dedeyle torunu arasında daha uygun süreli ve infazda tereddüt yaratmayacak şekilde kişisel ilişki kurma kararı verilmek üzere hükmün bozulmasına karar vermek gerekmiştir. Sonuç : Temyiz edilen kararın yukarda açıklanan sebeplerle bozulmasına, istenmesi halinde temyiz peşin harcının yatırana iadesine, işbu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 13.07.2011 gününde oybirliğiyle karar verildi. Yukarıda değinmiş olduğum çocuk ile kişisel ilişki kurulmasına ilişkin hüküm ve sınırlamaların yanı sıra, TMK 182. maddesinin 1. ve 2. fıkrası ile ana baba ve çocuk arasında hangi hallerde kişisel ilişki kurulacağı ve kişisel ilişki kurulurken göz önünde bulundurulması gereken ölçütler hüküm altına alınmıştır; VIII. Çocuklar bakımından ana ve babanın hakları 1. Hâkimin takdir yetkisi Madde 182: Mahkeme boşanma veya ayrılığa karar verirken, olanak bulundukça ana ve babayı dinledikten ve çocuk vesayet altında ise vasinin ve vesayet makamının düşüncesini aldıktan sonra, ana ve babanın haklarını ve çocuk ile olan kişisel ilişkilerini düzenler. Velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle sağlık, eğitim ve ahlâk bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır. 9 Kişisel ilişkinin değişen duruma göre yeniden düzenlenmesinin gerekliliği ise gerek Yerleşik Yargıtay İçtihatlarında, gerekse TMK 183. madde hükmünde düzenlenmiş olup; bu gibi hallerde çocuk ile kişisel ilişki kurulması hakkında gerekli önlemlerin alınarak kısıtlamaya gidilebileceği öngörülmektedir; 2.Durumun değişmesi Madde 183: Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, re'sen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır. 10 9 (Türk Medeni Kanunu [TMK], 2001: madde 182) 10 (Türk Medeni Kanunu [TMK], 2001: madde 183)
Bununla ilgili Yargıtay Kararları aşağıda yer almaktadır; Yargıtay 2.Hukuk Dairesi nin 2010/1020 Esas, 2010/7787 Karar ve 20.04.2010 Tarihli Kararı; 11 Dava: Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen ve yukarda tarih numarası gösterilen hükmün temyizen mürafaa icrası suretiyle tetkiki istenilmekle duruşma için tayin olunan 20.04.2010 günü temyiz eden C.. G..vekili Av. Ö..A..geldi. Karşı taraf tebligata rağmen gelmedi. Gelenin konuşması dinlendikten sonra işin incelenerek karara bağlanması için duruşmadan sonraya bırakılması uygun görüldü. Bugün dosyadaki bütün kağıtlar okunup gereği görüşülüp düşünüldü. Karar : 1)Dosyadaki yazılara kararın dayandığı delillerle kanuna uygun sebeplere ve özellikle delillerin takdirinde bir yanlışlık görülmemesine göre davacının aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yersizdir. 2)Davalının, yeniden evlenerek eşiyle birlikte Amerika'ya yerleştiği, çocuğunu da beraberinde götürdüğü, davalının ise, Türkiye'de ikamet ettiği toplanan delillerden anlaşılmaktadır. Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması halinde hakim, res'en veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.(tmk md.183) İstek, kişisel ilişkinin değişen duruma göre yeniden düzenlenmesini de ihtiva etmektedir. Gerçekleşen yeni olgular karşısında tarafların ayrı ülkelerde ikamet ettikleri de gözetilerek, davacı ile çocuğun kişisel ilişkisinin, çocuğun menfaatine uygun düşecek şekilde yeniden düzenlenmesi gerekirken, bu hususun gözetilmemesi doğru bulunmamıştır. Sonuç : Temyiz edilen hükmün yukarda 2.bentte gösterilen sebeple BOZULMASINA, bozma kapsamı dışında kalan temyize konu bölümlerin yukarda 1.bentte açıklanan sebeple ONANMASINA, duruşma için taktir olunan 750.00 TL. vekalet ücretinin davalıdan alınıp davacıya verilmesine, temyiz peşin harcının yatırana iadesine, işbu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere oybirliğiyle karar verildi.20.04.2010 Sonuç olarak; kişisel ilişkinin sınırları ve uyulması gereken hususlar belirtilmiş olup kişisel ilişkinin değişen koşullara göre değiştirilmesine de olanak tanınmıştır. Yerleşik Yargıtay içtihatlarına da istinaden çocuk ile kişisel ilişkinin sınırlanmasının ve değiştirilmesinin, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ile mümkün kılınmış olduğu görülmektedir. 11 Yargıtay 2.Hukuk Dairesi nin 2010/1020E., 2010/7787K. ve 20.04.2010T.
KAYNAKÇA Akıntürk, Derya Ateş. Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku. İstanbul: Beta Basım, 2013 Sevgi Demir. Aile Hukuku. Ankara: Kartal Yayınevi, 2004 Fulya Erlüle. Çocuk ile Kişisel İlişki Kurulması. Marmara Üniversitesi Dergisi, 2010: 221 Türk Medeni Kanunu (2001), T.C. Resmi Gazete, 24607, 8.12.2001 Kazancı İçtihat Bilgi Bankası, www.kazanci.com