MALİYE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

MALİYE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ RESEARCH JOURNAL OF PUBLIC FINANCE March 2017, Vol:3, Mart 2017, Cilt:3, Issue:1 Sayı:1 ISSN: 2149-5203 ISSN: 2149-5203 journal homepage: www.maliyearastirmalari.com Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme An Empirical Analysis about Relationship Between Defence Education and Health Expenditures in Turey Deniz AYTAÇ Doç. Dr., Hitit Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, Maliye Bölümü, denizaytac@hitit.edu.tr MAKALE BİLGİSİ Maale Geçmişi: Geliş: 1 Kasım 2016 Düzeltme Geliş: 8 Mart 2017 Kabul: 14 Mart 2017 Anahtar Kelimeler: Savunma Harcamaları, Sosyal Refah Harcamaları, Ödünleşim 2017 PESA Tüm haları salıdır ARTICLE INFO Article History: Received: 1 November 2016 Received in revised form: 8 March 2017 Accepted: 14 March 2017 Keywords: Defence Expenditures, Social Welfare Expenditures, Trade Off 2017 PESA All rights reserved ÖZET Savunma, eğitim ve sağlı harcamaları arasındai ilişi eonomi ve sosyal politialara yön vermede önemli bir göstergedir. Bu notadan hareetle bu çalışmada 1980-2015 yılları için Türiye de savunma, eğitim ve sağlı harcamaları arasındai ilişi, Granger nedenselli ilişisi ve vetör otoregresyon (VAR) analizi ullanılara incelenmetedir. Yapılan ampiri çalışmada savunma, eğitim ve sağlı harcamaları arasında istatistii olara anlamlı bir nedenselli ilişinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Elde edilen analiz sonuçları değişenler arası nötrolite hipotezini doğrular nitelitedir. ABSTRACT The relationship between defence, education and health expenditure is an important indicator for giving direction to economic and social policies. From this ın this study, the relationship between defence, education and health expenditures in Turey is examined by Granger causality and vector autoregression (VAR) analysis for the period 1980-2015. The results of the empirical analysis indicate that there is no statistically significant causality relationship between defence, education and health expenditures. Analysis of results confirmed the neutrality hypothesis between the variables. GİRİŞ Savunma harcamalarının varlığı strateji esaslara dayanmala birlite, geçmişten günümüze devletin politi sorumluluğu olan savunma hizmetinin bir sonucudur. Adam Smith Milletlerin Zenginliği itabında; Hüümdarın/devletin üç temel ödevinden bahseder. Bu temel ödevlerden ili topluluğu diğer bağımsız topluluların saldırılarından ve istilalarından orumatır. Hüümdarın/devletin iinci temel ödevi, topluluğun her üyesini hasızlığa uğramatan ya da ezilmeten iman ölçüsünde oruma, doğrulutan şaşmayan bir adalet yönetimi urma, üçüncü ödevi ise bireylerin urması mümün olmayan amu urumlarını inşa etmetir. Bu ödevlerin yerine getirilmesi amacı ile gerçeleştirilen hizmetlerin finansmanı devlet tarafından arşılanır. Bu giderler içinde savunma harcamaları tarihsel süreç içinde özellile olağan üstü dönemlerde artış seyri göstermiştir. Savunma harcamalarındai artış

D.AYTAÇ / Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme seyri özellile sanayileşmiş üleler açısından talebi artan diğer amu harcamaları aleyhine bir bütçe önceliği doğurmuştur. Niteim Morse (1974), Huntington (1975) de yayınladıları eserlerinde sanayileşmiş ülelerde değişen amu hizmeti talebi ile birlite ayna tahsisinin göreceli olara savunma harcamalarından ziyade diğer harcamalar lehine gerçeleşmesi gereliliğini belirtmişlerdir. Bu gerelili ve özelile 1980 lerin sonunda Soğu Savaşın bitimi ile değişen eonomi ve siyasi onjontür bütçe öncelilerini savunma harcamaları aleyhine değiştirmiştir. Değişen bütçe anlayışı ile uvvetlenen sorumlulu ve hesap verilebilirli, savunma harcamalarında etinli ve tutumlulu anlayışının güçlenmesi ile orantılı bir azalış seyri izlemiştir. 2000 lerde ise bu azalış eğilimi artan terör eylemleri ve değişen dünya politiası nedeni ile artış seyrine dönmüş ve eonomi ve mali açıdan savunma harcamalardai artışların tartışılmasını gündeme getirmiştir. Bu tartışmaların başında, savunma harcamaları ile refah harcamaları arasındai ödünleşim (trade off) ilişisinin varlığı gelmetedir. Savunma harcamalarının refah harcamaları olan eğitim, sağlı ve diğer sosyal harcamalar aleyhine artabileceğini savunan bu görüş imi üleler için doğrulanmala birlite, bu çalışmada söz onusu ilişinin Türiye özelinde ele alınması amaçlanmıştır. 1. Savunma ve Refah Harcamaları İlişisi İtisadi literatürde savunma harcamalarının refah harcamaları (eğitim, sağlı ve diğer sosyal harcamalar) ve eonomi büyüme ile olan ilişisi birço çalışmanın onusu olmuş faat söz onusu etinin varlığı ve yönü onusunda bir fiir birliğine ulaşılamamıştır. Bu notada literatür üç temel teori başlığında farlılaşmatadır. Bu teorilerden ili Keynesyen (talep) teoridir. Benoit (1973) çalışmasına dayandırılabilen bu teori savunma harcamaları ile diğer amu harcamaları ve eonomi büyüme arasındai pozitif bağa diat çemiş, benzer yöntemleri ullanan birço çalışma ile destelenmiştir (Lindgren, 1984; Ram, 1995). Söz onusu çalışmalar savunma harcamaları ile eonomi büyüme arasındai pozitif ilişiyi, savunma harcamalarının tenoloji ve altyapıda (havaalanları, sınırlar, teleomüniasyon tenolojileri) sağladığı değişim, toplam talepte meydana getirdiği artış (Mueller ve Ateşoğlu, 1993; Chletsos ve Kollias, 1995), iş olanaları yaratma, çalışanların satın alma gücünü geliştirmesi (DeGrasse, 1993) ile açılamatadırlar. İncelenen teoride savunma harcamaları ile ülenin iç ve dış güvenliğinin sağlanmasının, ülenin uluslararası yatırım ve ticaret ilimini olumlu etileyere, yatırım ve yenililerin gelişimine hizmet ettiği savunulmatadır (Dunne vd, 2005). Ayrıca Keynesyen talep teorisinde savunma harcamalarının belirtilen etilerinin yanında, toplam talebi arttırara eğitim sağlı gibi sosyal refah harcamalarının (Verner,1983; Kollias ve Paleologou, 2011; Zang vd, 2016, Yıldırım ve Sezgin, 2002)yanında eonomi harcamaları da canlandırdığı öne sürülür. Literatürde arşıt görüşü oluşturan dışlama etisi (arz) teorisi ise savunma harcamalarının verimli harcamalar ve özellile refah harcamaları (eğitim sağlı ve diğer sosyal refah harcamaları) aleyhine arttığını ifade etmetedir. Russet (1969) ın savunma harcamaları ile sosyal refah harcamaları arasındai negatif orelasyonun varlığını ortaya oyduğu çalışması bu teorinin temelini oluşturmatadır. Bu teori, savunma harcamalarına ayrılan fonların fırsat maliyetinin sosyal refah harcamalarındai azalma olduğu ve bu durumun eonomi büyümeyi olumsuz etilediği görüşüne dayanır. Bu görüşe göre eğitim ve sağlı harcamaları gibi sosyal refaha yapılaca doğrudan harcamalar refah üzerinde savunma harcamalarına oranla daha verimli eti yaratacatır (Mintz ve Huang, 1990). Dışlama teorisinde, savunma harcamaları refah harcamalarını 2 yoldan etiler. Bunlardan ili bütçe ısıtı altında savunma harcamalarına pay ayrılması yada payın arttırılmasının eonomi büyüme üzerinde doğrudan etili olan sabit yatırım harcamalarının, merezi-yerel yönetim harcamalarının ve beşeri sermaye oluşumunu desteleyen amu harcamalarının azalmasına neden olmasıdır. İinci olara, alt gelir grupları temel sağlı, eğitim ve sosyal refah harcamalarına en ço ihtiyaç duyan grup ien savunma harcamalarındai artış bu gelir grupları aleyhine refah programlarını olumsuz etilemete ve savunma yüü bu gelir grupları tarafından ağırlılı olara taşınma zorunda alınmatadır (Lin vd, 2015). Dışlama teorisini fırsat maliyetleri açısından ele alan Dabelo ve Mc Cormi (1977) savunma harcamalarının fırsat maliyetinin refah harcamalarından elde edilece olan faydadan vazgeçilmesi olara açılar. Kaynaların ıt olduğu varsayımı altında bir harcama politiasının tercih edilmesi refah harcamalarından elde edilece faydadan feragat etmeyi geretirmetedir. Yıldan yıla değişen ve sıfır toplamlı bir 40 Research Journal of Public Finance, March 2017, Vol: 3, Issue: 1, pp:39-48

D.AYTAÇ / An Empirical Analysis about Relationship Between Defence Education and Health Expenditures in Turey oyun olmayan amu bütçesindei artışlarla birlite savunma ve refah harcamaları da artmata faat harcamalardai göreceli değişim fırsat maliyetleri açısından önem taşımatadır (Haris, Pranowo, 1988). Savunma harcamalarının maro eonomi etileri onusundai son teori ise savunma harcamalarının refah harcamaları ve eonomi büyüme ile ilişili olmadığına dayanan nötrolite teorisidir (Mintz,1989; Frederisen ve Looney, 1994). Bu teoriye göre savunma harcamaları ile refah harcamaları arasında pozitif yada negatif herhangi bir ödünleşim bulunmamatadır. Harcama alemlerinin eonomi ve sosyal etileri diğer harcamalardan bağımsız olara ortaya çımatadır. Bu çalışmada Türiye de 1980-2015 yılları arasında savunma harcamaları ile refah harcamaları arasındai ilişinin üç teori temelden hangisine dayandığı ampiri olara test edilmiştir. Bu apsamda çalışmanın 2. Bölümünde ampiri literatür incelenmiştir. 2. İlgili Literatür Literatürde savunma harcamalarının refah harcamaları üzerindei etisi onusunda bir mutabaata varılamadığı görülmetedir. Bu onuda yapılan ampiri çalışmalarda ullanılan tahmin yöntemi, eonomi değişenler ve tahminin yapıldığı dönemlerdei değişililer elde edilen sonuçların farlılaşmasına sebep olmatadır. Bu apsamda ampiri literatürdei il uygulama olan Caputo nun 1975 yılındai çalışmasında 1950-1970 tarihleri arasında Avusturalya, İsveç, İngiltere ve Ameria da savunma harcamaları ve refah harcamaları arasındai ilişi, regresyon ve Pearson atsayısı ullanılara test edilmiştir. İncelenen dönemde değişenler arasında bir ilişiye rastlanmamıştır. Taip eden dönemde Peroff ve Poldola Warren (1979) çalışmasında, savunma ve sağlı harcamaları arasında negatif ödünleşimin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Russett (1982) çalışmasında beşeri sermaye yatırımları ile savunma harcamaları arasındai bütçe ödünleşimini 1941-1979 yıllarını apsayan dönemde Ameria için test etmiştir. Çalışmada sıradan en üçü areler yöntemi ile tahmin yapılmış ve sonucunda değişenler arasında bir ödünleşimin olmadığı tespit edilmiştir. Looney ve Frederisen (1986) ise çalışmalarında 13 Latin Ameria ülesinde söz onusu ödünleşimi seiz farlı harcama ategorisi için 1972-1983 yılları arasındai dönemde test etmiş ve Şili, Bolivya, Paraguay ve Uruguay da savunma ve sağlı harcamaları arasında pozitif ödünleşimin olduğu sonucuna varmışlardır. Eğitim, sağlı ve savunma harcamaları arasındai ilişinin 1929-1974 dönemi için sıradan en üçü areler yöntemi ullanılara test edildiği, Harris ve Pranowo nun 1988 yılındai çalışmalarında 50 gelişmete olan üle incelenmiş ve dışlanma etisinin doğası ve varlığının tanımlanmasında yapılan analizin yeterli olmadığı belirtilmiştir. 1989 yılında Mintz tarafından yapılan çalışmada sıradan en üçü areler yöntemi ullanılmış ve 1947-1980 yılları arasında Ameria da nötrolite teorisini doğrular şeilde savunma ve sosyal refah harcamaları arasında herhangi bir ilişiye rastlanmamıştır. 1953-1987 yıllarında 19 üle için Apostolais (1992) in yaptığı çalışmada havuz regresyon modeli ullanılmış ve savunma harcamalarının sosyal refah harcamalarını dışladığı görülmüştür. Özsoy un 2002 yılında yaptığı 1925-1998 yılları arasında Türiye incelemesinde, sıradan en üçü areler yöntemi ullanılmış ve savunma harcamaları ile sosyal refah harcamaları arasında dışlama etisinin olduğu tespit edilmiştir. Yıldırım ve Sezgin 2002 yılında 1924-1996 yılları arasında Türiye için görünürde ilişisiz regresyon modelini ullanara yaptıları çalışmada ise savunma ve sağlı harcamaları arasında negatif, savunma ve eğitim arasında ise pozitif ödünleşimin olduğu sonucuna varmışlardır. Orta doğu üleleri ve Türiye de 1989-1999 yılları arasında dinami panel verileri ullanara söz onusu harcamalar arasındai ilişinin test edildiği Yıldırım, Sezgin ve Öcal (2005) ait çalışmada ise üleler arası farlılaşan sonuçlar elde edilmiştir. 2011 yılında yaptıları çalışmada Kollis ve Paleologou (2011) Yunanistan da bütçe ödünleşimini 1972-2004 yılları arasındai dönem için VAR modeli apsamında analiz etmiş ve savunma harcamaları ile sağlı ve diğer sosyal harcamalar arasında pozitif bir ilişinin olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Son dönem çalışmalarda ise Lin, Ali ve Lu (2015) 29 OECD ülesi için 1993-2007 yılları arasındai dönemi panel veri analizi ile test etmiş ve üleler arasındai bazı farlılaşmalara rağmen temelde savunma harcamaları ile sosyal refah harcamaları arasında pozitif ödünleşimin olduğunu tespit etmişlerdir. Zahng (2016) ise 1993-2007 yılları arasında BRICS ve G7 ülelerini Maliye Araştırmaları Dergisi, Mart 2017, Cilt: 3, Sayı: 1, ss:39-48 41

D.AYTAÇ / Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme apsayan çalışmasında panel eşbütünleşme testi yapılmış ve Lin, Ali ve Lu (2015) nun bulgularına benzer sonuçlar elde etmiştir. İncelemeler doğrultusunda görüldüğü üzere literatürde yöntem, dönem ve üle uygulamaları farlılaşmata ve bu bağlamada elde edilen sonuçlarda değişmetedir. Bu apsamda savunma harcamaları ile refah harcamaları arasındai ilişiyi inceleyen literatür aşağıdai tabloda özetlenmiştir. Tablo 1: Savunma ve Refah Harcamaları Arasındai İlişiyi İnceleyen Ampiri Çalışmalar Yazar/lar Dönem Üle/ler Yöntem Değişenler Arası İlişinin Yönü Caputo(1975) 1950-1970 Avustralya İsveç, Regresyon, Savunma ve refah harcamaları İngiltere, Ameria Pearson Katsayısı arası ilişi bulunamamıştır. Peroff, Podola- Warren(1979) 1929-1974 Ameria Sıradan En Küçü Kareler Russett(1982) 1939-1968 Ameria, İngiltere, Fransa, Kanada Looney ve Frederisen (1986) 1972-1983 13 Latin Ameria Ülesi Sıradan En Küçü Kareler Disriminant Analizi Savunma ve beşeri sermaye harcamaları arası negatif ödünleşim Savunma ve beşeri sermaye harcamaları arası negatif ödünleşim Şili, Bolivya, Paraguay ve Uruguay da savunma ve sağlı harcamaları arasında pozitif ödünleşimin Mintz(1989) 1947-1980 Ameria Sıradan En Küçü Kareler Savunma ve refah harcamaları arası ilişi bulunamamıştır Apostolais(1992) 1953-1987 19 Latin Ameria Ülesi Havuz Regresyon Savunma harcamalarının sosyal harcamaları dışladığı sonucuna ulaşılmıştır. Özsoy(2002) 1925-1998 Türiye Sıradan En Küçü Kareler Savunma ve refah harcamaları arası negatif ödünleşim Yıldırım ve Sezgin (2002) 1924-1996 Türiye Görünürde İlişisiz Regresyon Modelini Savunma ve sağlı harcamaları arasında negatif, savunma ve eğitim arasında ise pozitif ödünleşim Yıldırım, Sezgin ve Öcal(2005) 1989-1999 Türiye ve Orta doğu Üleleri Dinami Panel Üleler arası değişen ilişi Kollis ve Paleologou (2011) 1972-2004 Yunanistan VAR Modeli Savunma ve refah harcamaları arası pozitif ödünleşim Lin, Ali ve Lu(2015) 1993-2007 29 OECD ülesi Panel veri Savunma ve refah harcamaları arası pozitif ödünleşim Zahng (2016) 1993-2007 BRICS ve G7 ülelerini Panel Eşbütünleşme Analizi Savunama ve refah harcamaları arası pozitif ödünleşim Yuarda değinilen çalışmalar ışığında bu çalışmada Türiye de 1980-2015 yılları arasında savunma harcamaları ve refah harcamalarından olan sağlı ve eğitim harcamaları arasındai ilişinin test edilmesi amaçlanmıştır. Bu apsamda bir sonrai bölümde Türiye de eğitim, sağlı ve savunma harcamalarının gelişimine ısaca değinilmiş ardından ampiri analize geçilmiştir. 42 Research Journal of Public Finance, March 2017, Vol: 3, Issue: 1, pp:39-48

1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 D.AYTAÇ / An Empirical Analysis about Relationship Between Defence Education and Health Expenditures in Turey 3. Türiye de Sağlı Eğitim ve Savunma Harcamalarının Gelişimi Eğitim ve sağlı hizmetlerine yapılan harcamalar beşeri sermaye altyapı yatırım harcamaları olara görülmete ve refah ile ilişilendirilmetedir. Bu apsamda toplumdai eğitim ve sağlı yatırımlarının düzeyinin yüseliği, üretim ve yönetimde etinliği artırara, itisadi gelişmeyi beraberinde getirmete ve uluslararası reabete açı bir ülede eonomi altyapı oluşturara ülenin reabet gücünü arttırmatadır (Mutlu, 1997; Ataç ve Ataç, 1993). Sosyal refah harcamaları içinde bir diğer harcama türü ise sağlıtır. İnsan Haları Bildirgesine sağlı, temel bir insan haı olara belirtilmiştir. Ülemizde de sağlı Anayasa ile güvence altına alınmış bir hizmettir. Gelişmiş ülelerde sağlı hizmetleri onusunda devlete önemli görevler yülenmiş, sosyal devlet anlayışı içinde devletin sunması gereen en temel hizmetlerden biri olara nitelendirilmiştir. Grafi1: Türiye de Savunma, Eğitim ve Sağlı Harcamalarının GSMH İçindei Payı(%) 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 Savunma Eğitim Sağlı 0.00 Bu apsamda grafi 1 de görüldüğü üzere alınma carileri olara nitelendirilen sağlı ve eğitim harcamalarının Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) içindei payı Türiye de yıllar itibari ile dalgalansa da 2000 yılından sonra genel olara artış yönlü bir seyir izlemiştir. Günümüzde açınılmaz olan ve azaltılmasının pe de mümün olmadığı abul edilen bir diğer harcama türü ise savunma harcamalarıdır. Söz onusu harcamaların düzeyi ülenin jeopoliti ve jeostrateji yapısına, dış politia tercihlerine, eonomi, tenoloji yapısına, bütçe imanlarına göre değişim gösterebilmetedir. Her ne adar savunma harcamaları aynaların üreten alanlarda ullanımını engelledileri gereçesiyle üreten olmayan bir tüetim harcaması olara nitelendirilse de bütçe harcamaları içinde önemli bir yere sahiptir. Niteim 2000 li yılların başlarına adar Türiye de artan bir seyir izleyen savunma harcamaları bu tarihlerden sonra azalış yönlü hareet izlemiştir. Grafi 1 de görüldüğü üzere yıllar itibari ile azalsa dahi savunma harcamalarından vazgeçme mümün olamamatadır. Çünü savunma harcamalarının ortaya çıışı politi ve strateji nedenlere dayanmata ayrıca, amu düzeni ve güvenli hizmetleri ile birlite piyasa eonomisinin faaliyete geçmesi ve sürdürmesini sağlamatadır. Türiye de savunma, eğitim ve sağlı harcamalarının bütçe ve GSMH içindei payı değişmete ve bu değişim esnasında harcamaların arşılılı etisi maroeonomi ve sosyal hedeflerin gerçeleştirilmesinde önem arz etmetedir. Sağlı, eğitim ve savunma harcamalarının eonomi ve sosyal etisi üleler düzeyinde değişmete bu nedenle her ülenin söz onusu harcamalar arasındai bütçe ödünleşimini göz önüne alara politia geliştirmesi geremetedir. Bu nedenle bu çalışmada Türiye de 1980-2015 yılları arasında sağlı, eğitim ve savunma harcamaları arasındai ilişi ampiri olara test edilmiştir. Maliye Araştırmaları Dergisi, Mart 2017, Cilt: 3, Sayı: 1, ss:39-48 43

D.AYTAÇ / Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme 4. Veriler ve Yöntem Çalışmada savunma (lnsavunma), eğitim (lnegitim) ve sağlı (lnsaglı) harcamaları arasındai ilişi Granger nedenselli testi ve vetör otoregresyon (VAR) analizi çerçevesinde incelenmiştir. Eonomi büyüme (lngsmh) ise ontrol değişeni olara analize elenmiştir. Modelde harcama değişenleri Wang vd. 2012 yılındai çalışmalarında olduğu gibi doğrudan harcama büyülüleri olara alınmıştır. Bu apsamda belirtilen değişenlerden savuma harcamalarının 1980-2015 arasındai yıllı serileri SIPRI veri tabanından, Sağlı ve Eğitim Harcamaları ise Bütçe Mali Kontrol Genel Müdürlüğü ve Dünya Banası verilerinden Eonomi Büyüme değişeni ise Kalınma Baanlığı, Temel Eonomi Göstergeler yayınından elde edilmiştir. Analiz apsamında öncelile tüm seriler logaritmi hale dönüştürülmüş ve bir sonrai aşamada durağanlı analizleri yapılmıştır. Çalışmamızda birim ö sınamaları, Augmented Dicey Fuller ve Phillips-Perron testleri yardımı ile yapılmış ve Tablo 2 dei sonuçlara ulaşılmıştır. Tablo 2: ADF ve Phillips-Perron (PP) Birim Kö Test Sonuçları(Düzey) MacKinnon PP istatistiği MacKinnon Değişenler ADF istatistiği (düzey) 5%riti değer (düzey) 5%riti değer lngsmh -0.936375-2.948404-0.900409-2.948404 lnsaglı -1.130697-2.948404-1.378493-2.948404 lnegitim -1.617403-2.948404-1.424273-2.948404 lnsavunma -1.333600-2.948404-1.507776-2.948404 Tablo 2 dei sonuçlar doğrultusunda sağlı (lnsaglı), eğitim (lnegitim), savunma (lnsavunma) harcamaları ve eonomi büyüme (lngsmh) serilerinin birim ö içerdiği yönündei boş hipotez ret edilmemete ve serilerin birim ö içerdiği sonucuna ulaşılmatadır. Bu apsamda analizin diğer aşamasında değişenlerin birinci derece farı alınmış ve yeniden birim ö testleri uygulanmıştır. Tablo 3: ADF ve Phillips-Perron(PP) Birim Kö Test Sonuçları(Far) Değişenler ADF istatistiği (Far) MacKinnon PP istatistiği MacKinnon 5%riti değer (Far) 5%riti değer dlngsmh -5.830194* -2.951125-5.850490* -2.951125 dlnsaglı -9.443323* -2.951125-12.97047* -2.951125 dlnegitim -7.757686* -2.951125-8.278027* -2.951125 dlnsavunma -6.367474* -2.951125-6.365742* -2.951125 Kriti Değerler Macinnon (1996) dan alınmıştır. * %1 de anlamlılı düzeyini, düzeyini belirtmetedir. dlngsmh, dlnsaglı, dlnegitim, dlnsavunma değişenlerin birinci dereceden farının alındığını ifade etmetedir. Tablo 3 de birinci derece farları alınan değişenlere ait birim ö testi sonuçları verilmiştir. Tüm değişenlerin birinci derece farı %1 anlamlılı düzeyinde durağanlı özelliğine sahiptir. Bu sonuçlar ışığında VAR modeli uygulamasında geçilmiştir. VAR modeli öncelile maroeonomi değişenler arasındai ilişilerin ve rassal şoların değişenler sistemine olan dinami etisinin incelenmesinde ullanılmatadır (Enders, 2004). Bu bağlamda eonomi büyüme ve amu harcamaları arasındai ilişinin incelenmesinde il olara aşağıda belirtilen vetör otoregresif (VAR) modelden yararlanılmıştır. dlnegitim=α 1+ i=1 β1idlnegitim ti+ i=1 γ1idlnsaglı ti+ i=1 1idlnsavunma ti+ i=1 Π1idlngsmh+ ų 1t (1) dlnsaglı=α 2+ i=1 β2idlnsaglı ti+ i=1 γ2idlnegitim ti+ i=1 2idlnsavunma ti+ i=1 Π2idlngsmh+ ų 2t (2) 44 Research Journal of Public Finance, March 2017, Vol: 3, Issue: 1, pp:39-48

D.AYTAÇ / An Empirical Analysis about Relationship Between Defence Education and Health Expenditures in Turey dlnsavunma=α 3+ i=1 β3idlnsavunma ti+ i=1 γ3idlnsaglı ti+ i=1 3idlnegitim ti+ i=1 Π3idlngsm h+ų 3t(3) dlngsmh=α 4+ i=1 β4idlngsmh ti+ i=1 γ4idlnsaglı ti+ i=1 4idlnsavunma ti+ i=1 Π4idlnegitim+ ų 4t (4) VAR modeli uygulamasında önemli adımlardan biri gecime uzunluğunun tahminidir ve optimal gecime uzunluğu farlı riterler yardımı ile tespit edilebilmetedir. Bu riterlerden bazıları; Aaie Bilgi Kriteri (AIC), Shwarz Kriteri (SC) ve Hannan Quinn (HQ) dir. VAR modeli gecime uzunluğu, riti değerleri en üçü yapan gecime uzunluğu olara seçilmetedir. Bu apsamda tahminde gecime uzunluğu 6 olara belirlenmiştir. Tahminimizde diğer bir aşama ise Granger nedenselli testi uygulamasıdır. Gecime uzunluğu seçimi Granger nedenselli testi için de önem taşımatadır. Gecime içeren dağıtılmış ve/veya otoregresif modeller itisadi değişenlerde nedenselli avramını ortaya çıarırlar. Granger nedenselli testi gecime uzunluğu seçimine arşı olduça duyarlıdır (Gujarati, 2004). Bu aşamada nedenselli ilişisi için gecime uzunluğu 6, olara belirlenmiştir. Bu doğrultuda elde edilen sonuçlar Tablo: 4 de gösterilmiştir. Tablo: 4 dei nedenselli test sonuçlarına göre değişenler arasında bir nedenselli ilişisi bulunmamatadır. Diğer bir ifade ile değişenlerin modeldei diğer değişenlerin geçmiş ya da gecimeli değerleri arasında ilişi söz onusu değildir. Sample: 1980 2015 Lags: 6 Tablo 4: Granger Nedenselli Testi Sonuçları Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob. dlnsaglı dlnegıtım ın Granger nedeni değildir 29 0.29315 0.9314 dlnegıtım dlnsaglı ın Granger nedeni değildir 0.19451 0.9738 dlnsavunma dlnegıtım ın Granger nedeni değildir 29 1.98457 0.1280 dlnegıtım dlnsavunma ın Granger nedeni değildir 1.20202 0.3547 dlngsmh dlnegıtım ın Granger nedeni değildir 29 0.88743 0.5265 dlnegıtım dlngsmh ın Granger nedeni değildir 1.80288 0.1619 dlnsavunma dlnsaglı ın Granger nedeni değildir 29 1.00205 0.4574 dlnsaglı dlnsavunma ın Granger nedeni değildir 0.94202 0.4927 dlngsmh dlnsaglı ın Granger nedeni değildir 29 0.04609 0.9995 dlnsaglı dlngsmh ın Granger nedeni değildir 0.02012 1.0000 dlngsmh dlnsavunma ın Granger nedeni değildir 29 2.43727 0.0723 dlnsavunma dlngsmh ın Granger nedeni değildir 0.25141 0.9516 Türiye nin farlı tarih aralılarında incelendiği Özsoy(2002), Yıldırım ve Sezgin (2002), Yıldırım, Sezgin ve Öcal(2005) çalışmalarının asine bu çalışmada savunma, sağlı ve eğitim harcamaları arasında herhangi bir nedenselli ilişisine varılamamış, nötrolite teorisini doğrular nitelite sonuçlara ulaşılmıştır. Bu apsamda Türiye de 1980-2015 yılları arasındai dönemde savunma harcamaları ile refah harcamaları arasında pozitif ya da negatif herhangi bir ödünleşim bulunmamatadır. Savunma, sağlı ve eğitim harcamaları bir diğerini etilemeden eonomi ve sosyal sonuçlar doğurmatadır. Bu apsamda önemli olan bir diğer husus modelde ontrol değişeni olara elenen eonomi büyüme ile harcamalar arasında bir nedenselli ilişisinin bulunmamasıdır. Bu sonuç özelile 2000 yılından sonra artış gösteren ve alınma carisi olara nitelendirilen sağlı ve eğitim harcamalarının alt alemler itibari ile incelenmesini gereli ılmatadır. Maliye Araştırmaları Dergisi, Mart 2017, Cilt: 3, Sayı: 1, ss:39-48 45

D.AYTAÇ / Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme Bu gereliliğini temelinde İçsel büyüme modelinin temel varsayımı bulunmatadır. İçsel büyüme modeli apsamında eonomi büyüme üzerinde etili olan temel hususların başında beşeri sermaye gelmetedir (Lucas, 1988; Barro, 1988; Cheng ve Hsu, 1997). Söz onusu büyüme modelinde işgücü tarafından içerilen bilgi ve beceri toplamı olara tanımlanan (Kibritçioğlu, 1998) beşeri sermayenin devletin uygun politiaları ile destelenmesi geretiği asi durumlarda, bireylerin eğitimlerine ve sağlılarına sosyal optimumun altında yatırım yapacaları varsayılmatadır. Bu apsamda devletin eğitimi ve sağlığı teşvi eden politialarının beşeri sermaye biriimine atıda bulunara eonomi büyümeyi olumlu etileyebileceği üzerinde durulmatadır. Oysa i Türiye de amu eğitim ve sağlı harcamalarının GSMH içindei payı 2005 yılından bu yana artış yönlü seyir izlese de eonomi büyüme ile arasında bir nedenselli ilişisinin olmaması söz onusu harcamalarını optimumun altında olabileceğini gündeme getirmetedir. Bu notada Türiye orta ve yüseöğretime yapılan toplam eğitim harcamalarının GSMH içindei payı 2013 yılında %5,2 (OECD, 2016) olan OECD ortalamasının gerisinde almatadır. Sağlı harcamalarında ise oran OECD üle ortalamasında %8,9 (OECD; 2016, https://www.oecd.org/health/healthsystems/focus-health-spending-2015.pdf) ien Türiye de %5,1 olara yine OECD ortalamasının ço gerisinde gerçeleşmetedir. Bu apsamda Türiye nin eğitim ve sağlı gibi beşeri sermaye üzerinde doğrudan etisi olan harcamaların etinliğinin analizine ihtiyaç bulunmatadır. Savunma harcamalarının büyüme üzerinde etisinin olmaması ise söz onusu harcamaların Keynesyen teoride öne sürülen tenoloji ve altyapıda sağladığı itici güçten yosun olduğunu göstermetedir. Bu nedenle ele alınan tüm amu harcamaların alt bileşenler itibari ile incelenmesi ve etinlilerinin sağlanması geremetedir. SONUÇ Bu çalışmada Türiye de sağlı, eğitim ve savunma harcamaları arasındai ilişi 1980-2015 yılları arasındai dönemde VAR analizi yardımı ile test edilmiş ve değişenler arasında istatistii olara anlamlı bir nedenselli ilişisinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu sonuç çalışmayı, Özsoy (2002), Yıldırım ve Sezgin (2002), Yıldırım, Sezgin ve Öcal(2005) çalışmalarından farlılaştırmatadır. Çalışmada elde edilen sonuçlar nötrolite teorisini doğrular nitelitedir. Bu teori savunma harcamaları ile refah harcamaları arasında negatif yada pozitif bütçe ödünleşiminin olamadığı varsayımına dayanmatadır. Bu apsamda Türiye de incelenen dönemde savunma harcamaları sağlı ve eğitim harcamalarının bütçe içindei payının olumlu yada olumsuz olara etilememete, savunma harcamalarındai azalış yada artış refah harcamalarında bir değişime neden olmamatadır. Bu sonuç savunma harcamalarının alınma carilerini olumsuz etilememesi açısından olumlu olara nitelendirilebilir. Bununla birlite belenen ve maliye literatüründe öngörülenin asine savunma harcamalarındai bir azalışın refah harcamaları üzerinde herhangi bir etisinin olmaması diğer harcama alemleri ile savunma harcamaları arasındai ilişinin araştırılmasını gereli ılmatadır. Ayrıca çalışmada ullanılan analize ontrol değişeni olara elenen eonomi büyüme değişeni ile harcamalar arasında bir nedenselli ilişisinin olmaması da düşündürücüdür. Özellile içsel büyüme modeli apsamında beşeri sermaye oluşumunda doğrudan etisi olan eğitim ve sağlı harcamalarının eonomi büyümeyi etilemesi belenmetedir. Söz onusu harcamaların bu etiden yosun olması harcamaların son yıllarda artış yönlü seyir izlemesine rağmen OECD üle ortalamalarını gerisinde olmasını ve etinli sorununu gündeme getirmetedir. Bu apsamda harcamaların alt alemler itibari ile incelenmesinde verimsiz harcama alemlerinin tespit edilmesinde yarar vardır. KAYNAKÇA Smith, A., (2006), Milletlerin Zenginliği, Çev: Haldun Derin, İş Banası Yayınları, İstanbul. Apostolais, B.E. (1992), Warfare-Welfare Expenditure Substitution In Latin America 1953 87, Journal of Peace Research, 29(1) 85 98. 46 Research Journal of Public Finance, March 2017, Vol: 3, Issue: 1, pp:39-48

D.AYTAÇ / An Empirical Analysis about Relationship Between Defence Education and Health Expenditures in Turey Ataç, B., Ataç, E.(1993), Türiye de 1963-1991 Döneminde Personel, Eğitim, Sağlı ve Savunma Harcamalarının Analizi, 3. İzmir İtisat Kongresi Tebliğleri, DPT Yayınları, Anara. Barro, R. J. (1988), Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth, NBER Woring Paper, No: 2588. Benoit, E. (1973), Defense and Economic Growth in Developing Countries, Lexington Boos. Caputo, D. A. (1975), New Perspective On The Public Policy Implications of Defence and Welfare Expenditures In Four Modern Democracies: 1950 1970, Policy Sciences, 6(4) 423 446. Cheng, B. S. & Hsu, R. C. (1997), Human Capital and Economic Growth in Japan: An Application of Time Series Analysis, Applied Economic Letters, 4, 393-395. Chletsos, M., Kollias, C. (1995), The Demand For Turish Military Expenditure 1960 1992, Cyprus Journal of Economics, 8(1) 64 74. Dabelo, D., McCormic, J. (1977), Opportunity Cost of Defence: Some Cross- National Evidence, Journal of Peace Research, 14(2) 145 154. De Grasse Jr. R.W. (1993), Military Expansion Economic Decline: The Impact of Military Spending on U.S. Economic Performance, M.E. Sharpe, Armon, N.Y. Dunne, P., Smith, R., Willenbocel, D. (2005), Models of Military Spending and Economic Growth: A Critical Review, Defence and Peace Economics, 16(6) 449 461. Enders, W. (2004), Applied Econometric Time Series, New Yor: John Wiley And Sons Inc. Gujarati, N.D. (2004), Basic Econometrics, New Yor: McGraw-Hill Inc. Frederisen, P.C., Looney, R.E. (1994), Budgetary Consequences of Defence Expenditures In Paistan: Short-Run Impacts and Long-Run Adjustments, Journal of Peace Research, 31(1) 11 18. Harris, G., Pranowo, M.K. (1988), Trade-offs Between Defence and Education Health Expenditures In Developing Countries, Journal of Peace Research, 25(2) 165 177. Huntington, S.P.(1975), The United States, in S.P. Huntigton, M. Crozier ve J. Watanui (eds), The Crisis of Demoracy, New Yor University Press. Kalınma Baanlığı. (2000-2015), Temel Eonomi Göstergeler, Kalınma Baanlığı Yayınları, Anara. Kibritçioğlu,A.(1998), İtisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Eonomi Büyüme Modellerinde Beşeri Sermayenin Yeri, A.Ü.SBF Dergisi,53(1-4),207-230. Kollias, C., Paleologou, S.M. (2011), Budgetary Trade-offs Between Defence, Education And Social Spending In Greece, Applied Economics Letters, 18(11) 1071 1075. Lin, E.S., Ali, H.E.; Lu, Y.L. (2015), Does Military Spending Crowd Out Social Welfare Expenditures? Evidence From A Panel of OECD Countries, Defence Peace Econ, 26, 33 38. Lindgren, G. (1984), Armaments and Economic Performance in Industrialized Maret Economies, Journal of Peace Research, 21 375 387. Looney, R. E., Frederisen, P.C.(1986), Profiles of Current Latin American Arms Producers, International Organization, 40 (3), 745-752. Lucas, R. E. Jr. (1988), On The Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary Economics, 22(1), 3-42. Mintz, A. (1989), Guns Versus Butter: A Disaggregated Analysis, American Political Science Review, 83(4) 1285 1293. Maliye Araştırmaları Dergisi, Mart 2017, Cilt: 3, Sayı: 1, ss:39-48 47

D.AYTAÇ / Türiye de Savunma Eğitim ve Sağlı Harcamaları Arasındai İlişi Haında Ampiri Bir İnceleme Mintz, A., Huang, C. (1990), Defence Expenditures, Economic Growth and The Peace Dividend, American Political Science Review, 84(4) 1283 1293. Morse, E. (1974), Foreign Policy and Interdependence in Gaullist France, Princeton University Press. Mueller, M.J., Atesoğlu, H.S. (1993), Defence Spending, Technological Change and Economic Growth In The United States, Defence and Peace Economics, 4(3) 259 269. Mutlu, A. (1997), Türiye de Konsolide Bütçe Harcamalarının Değerlendirilmesi, Türiye de Kamu Eonomisi ve Mali Kriz, XII. Türiye Maliye Sempozyumu 15-17 Mayıs 1997, Antalya. OECD. (2016), Education at Glance. Özsoy, O. (2002), Budgetary Trade-offs Between Defence, Education and Health Expenditures: The Case of Turey, Defence and Peace Economics, 13(2) 129 136. Peroff, K.K., Podola-Warren, M. (1979), Does Spending on Defence Cut Spending on Health? A Time-Series Analysis of The U.S. Economy 1929 74, British Journal of Political Science, 9(1) 21 40. Ram, R. (1995), Defense Expenditure and Economic Growth, in Handboo of Defense Economics, Vol. 1, edt. K. Hartley, T. Sandler. Elsevier Amsterdam. Russett, B.M. (1969), Who Pays For Defence?, American Political Science Review, 63(2) 412 426. Russett, B.M. (1982), Defence Expenditures and National Well-Being, American Political Science Review, 76(4) 767 777. Verner, J.G. (1983), Budgetary Trade-offs Between Education and Defence In Latin American: A Research Note, Journal of Developing Areas,18(1) 25 32. Wang, T.P, Shyu P, Chou, H.C.(2012), The Impact of Defense Expenditure on Economic Productivity in OECD Countries, Economic Modelling, 29 (2012), 2104-2114. Yıldırım, J., Sezgin, S. (2002), Defence, Education and Health Expenditures In Turey 1924 96, Journal of Peace Research, 39(5) 569 580. Yıldırım, J., Sezgin, S.,Öcal, N. (2005), Military Expenditure and Economic Growth in the Middle Eastern Countries: A Dynamic Panel Data Analysis, Defence and Peace Economics, 16(4), 283-295. Zhang, Y.; Liu, X.; Xu, J.; Wang, R. (2016), Does Military Spending Promote Social Welfare? A Comparative Analysis of The BRICS and G7 Countries, Defence Peace Econ. 2016. https://www.sipri.org/sites/default/files/milex-gdp-share.pdf https://www.bumo.gov.tr/tr,157/butce-buyululeri-ve-butce-gercelesmeleri.html https://www.oecd.org/health/health-systems/focus-health-spending-2015.pdf 48 Research Journal of Public Finance, March 2017, Vol: 3, Issue: 1, pp:39-48