NASUS Prof. Dr. S. Ayda DEMİRANT
Nasus-Burun Solunum ve koku alma organı Kemik ve kıkırdaklardan yapılmış, kas ve deri ile örtülü Havanın ısıtılması, nemlendirilmesi, süzülmesi Kokunun alınması Sesin amplifikasyonu ve rezonansı
Burun derisi Burnun kemik iskeletini örten deri, ince ve periosteum a gevşek bağ dokusu ile tutunduğundan kolaylıkla oynatılabilir, kıkırdakları örten kısmı ise kıkırdaklara sıkıca yapıştığı için oynatılamaz. Burnun derisindeki gl.sebaceae nin salgı kanalı tıkanıp enfekte olabilir. Bu enfeksiyonların v.facialis ve v.ophthalmica superior yoluyla sinus cavernosus a ulaşabileceği ve burnun yüzün tehlike üçgeni içinde olduğu unutulmamalıdır.
Burun kasları Burun kanatlarının hareketleri m.nasalis in pars transversa ve pars alaris leri ile sağlanır. Pars transversa, burun deliklerini genişletir, pars alaris daraltır. M.procerus ve m.levator labii superioris alaeque nasi de burun kanatlarındaki kıkırdakların hafifçe yukarı kaldırılmasını sağlar.
Burun nasus externus ve cavitas nasi olmak üzere iki kısımda incelenir. 1-Nasus externus (Dış burun) : Tabanı aşağı, tepesi yukarıda olan üç yüzlü piramide benzer. Dorsum nasi Radix nasi Apex nasi Alae nasi Basis nasi Nares
Burun iskeleti Burun iskeletinin bir kısmını kemik, bir kısmını da kıkırdak yapılar oluşturur. Kemik bölümünü; yukarıda os nasale, yanlarda proc.frontalis ossis maxillae, önde proc.palatinus ossis maxillae nın ön kenarı ve spina nasalis anterior oluşturur. Bu kemiklerin birleşmesiyle yüzün ortasında apertura piriformis isimli açıklık oluşur. Bu açıklığın kenarlarına burun kıkırdakları tutunarak burnu şekillendirirler.
Burnun kıkırdak kısmını ise cartilago nasi lateralis, cartilago septi nasi, cartilago alaris major, cartilagines alares minores ve cartilagines nasales accessoriae isimli kıkırdaklar oluşturur.
Cartilago nasi lateralis Burun sırtını oluşturur Yan yüzlerin kıkırdak iskeletini yapar. Yassı ve üçgen şeklindedir. Yukarıda os nasale, arkada proc.frontalis ossis maxillae, altta cartilago alaris major a tutunur. Arkada orta hat boyunca cartilago septi nasi kendine tutunur.
Cartilago septi nasi Septum nasi nin ön tarafını oluşturur. Dört köşeli bir kıkırdaktır. Önde cartilago nasi lateralis ve spina nasalis anterior a, arkada vomer ve lamina perpendicularis ossis ethmoidalis e tutunur.
Cartilago alaris major Burnun ön-alt kısmının iskeletini yapar. Sağlı sollu olmak üzere bir çift simetrik kıkırdaktır. Her biri burun deliklerini sınırlar. Crus laterale ve crus mediale olmak üzere iki parçası vardır. Her iki tarafın crus mediale leri bağ dokusu aracılığıyla birleşerek önde burun ucu, altta burun bölmesinin hareketli kısmını oluşturur.
Cartilagines alares minores Cartilago alaris major un crus laterale si ile maxilla nın proc.frontalis inin arasındaki bağ dokusunda bulunan 3-4 adet küçük kıkırdaklardır.
Cartilagines nasales accessoriae Cartilago nasi lateralis ile cartilago alaris major un crus laterale si arasında ve bazen de bu kıkırdaklarla cartilago septi nasi arasında bulunan küçük kıkırdaklardır. Şekil ve sayıları varyasyon gösterir
2-Cavitas nasi ( Burun boşluğu): Septum nasi denilen bölme ile ikiye ayrılır. Önde nares denilen burun delikleri ile dışarıya, arkada choanae denilen delikler ile pars nasalis pharyngis e açılır. Üst, alt, iç ve dış duvar olmak üzere 4 tane duvarı vardır. Üst duvar (Tavan): Arkadan öne doğru corpus ossis sphenoidalis, lamina cribrosa ossis ethmoidalis, os frontale ve os nasale den yapılmıştır. Alt duvar (Taban): Proc.palatinus ossis maxillae ve lamina horizontalis ossis palatini den oluşur.
İç duvar : Cartilago septi nasi, vomer ve lamina perpendicularis ossis ethmoidalis tarafından oluşturulan ve burun boşluğunu ikiye ayıran septum nasi den meydana gelir. Septum nasi pars ossea, pars cartilaginea ve pars membranacea dan oluşur. Septum nasi her zaman düz olmaz, sağa ve sola bakan eğrilikler (deviasyon) gösterir, bu eğrilikler ileri derecede olursa burun tıkanıklığı, solunum güçlüğü, hım hım konuşma ve uyurken horlamaya neden olur.
Dış duvar : Burun boşluğunun en geniş ve en karışık duvarıdır. Duvarın kemik kısmı arkadan öne lamina medialis proc.pterygoidei, lamina perpendicularis ossis palatini, ethmoid kemiğe ait olan concha nasalis superior ve media, proc.frontalis ossis maxillae, concha nasalis inferior ve os lacrimale nin iç yüzü Kıkırdak kısmı ise cartilago nasi lateralis ve cartilago alaris major un crus laterale si tarafından oluşturulur.
Cavitas nasi, vestibulum nasi, regio respiratoria ve regio olfactoria olmak üzere 3 kısımda incelenir: 1-Vestibulum nasi -Burun boşluğunun hemen ilk giriş bölümü -Dış duvarını crus laterale, iç duvarını crus mediale -Arka kısmını sınırlayan yapıya limen nasi denir Limen nasi, cartilago alaris major un üst kenarının burun boşluğuna doğru yapmış olduğu kabarıklığa denir. Burun boşluğu limen nasi ye kadar deri ile kaplıdır. -Deride vibrissae denilen kıllar bulunur. Bu kıllar, havadaki kaba partikülleri tutarak solunum organlarını korur.
2-Regio respiratoria -Limen nasi den sonraki burun boşluğudur -Solunum ile ilgili olan bölümdür. -Görevi, buradan geçen havayı ısıtmak, temizlemek ve nemlendirmektir. -Mucosası pembe renklidir. 3-Regio olfactoria -Concha nasalis superior, septum nasi nin üst kısmı, cavitas nasi nin üst duvarı arasındaki bölgedir -Koku alma ile ilgili olan bölümdür. -Mucosası sinir dokusundan zengin olması nedeniyle sarımtrak renktedir
Cavitas nasi nin dış duvarında concha nasalis superior, media ve inferior olmak üzere 3 tane concha bulunur. Bazen en üstte concha nasalis suprema denilen tam gelişmemiş 4. bir concha da bulunabilir. 1-Concha nasalis superior : -En küçük concha dır -Ethmoid kemiğe ait bir oluşumdur. -Sphenoid kemikle arasındaki çıkmaza recessus sphenoethmoidalis denir, buraya sinus sphenoidalis açılır. -Altındaki yola meatus nasi superior denir, buraya cellulae ethmoidales posteriores ler açılır.
2-Concha nasalis media : -Ethmoid kemiğe aittir -Concha nasalis superior un altında olup ona göre daha büyüktür. -Bulla ethmoidalis: Concha kaldırıldığında görülen kabartı -Hiatus ethmoidalis (hiatus semilunaris): Bulla ethmoidalis in altındaki yarık -Proc.uncinatus: Ethmoid kemiğe ait olan ve hiatus semilunaris i sınırlayan kabartı -Altındaki yola meatus nasi medius denir. Bu yola sinus frontalis, maxillaris, cellulae ethmoidales anterioes ve medii açılır.
3-Concha nasalis inferior: -Başlı başına bir kemik olup en büyük concha dır. -Altındaki yola meatus nasi inferior denir, bu yola ductus nasolacrimalis açılır. Conchaların arkasında bu üç yolun birleştiği yola da meatus nasopharyngeus denir.
KLİNİK BİLGİ Cavitas nasi nin enfeksiyonları Ethmoid kemiğin lamina cribrosa sı kanalıyla fossa cranii anterior a Choanae yoluyla nasopharynx ve retropharyngeal aralığa Tubae auditiva kanalıyla orta kulağa Paranasal sinuslara Ductus nasolacrimalis ile göz yaşı sistemi ve conjunctiva ya yayılabilir.
Nasus un damarları Arterleri burun sırtı ve yan taraflar a.maxillaris in dallarından a.infraorbitalis ile a.ophthalmica nın a.dorsalis nasi sinden, septum nasi ve alae nasi de a.facialis in r.septi nasi ve r.lateralis nasi sinden alır. Cavitas nasi nin üst tarafını a.ophthalmica nın dallarından a.ethmoidalis anterior ve posterior, septum nasi nin arka kısmı, concha ve meatusları ise a.maxillaris in dallarından a.sphenopalatina besler. Venleri v.sphenopalatina, v.ophthalmica, v.facialis e dökülür. Sinirleri n.trigeminus un dalları ile gelir.
SİNUS PARANASALES-PARANASAL SİNUSLAR Burun boşluğunun çevresindeki kemiklerin içindeki boşluklardır. Ait oldukları kemiklere göre isimlendirilir. Hava ile dolu olan bu boşluklar birer kanal ile burun boşluğuna açılır. Toplam hacmi 80³ cm kadardır. Kemiklerin ağırlığını azaltmak suretiyle dengenin sağlanmasını kolaylaştırırlar Sesin rezonansında rol oynadıkları kabul edilir. Doğumdan sonra gelişmeye başlarlar, 15-20 yaşlarında gerçek büyüklüklerine ulaşırlar.
Sinus frontalis, sinus maxillaris, sinus sphenoidalis ve sinus ethmoidalis (Cellulae ethmoidalis) olmak üzere 4 tane paranasal sinus vardır. 1-Sinus frontalis -Frontal kemik içindedir -Septum sinuum frontalium ile ikiye ayrılır. -Hacmi 5-30 cm ³ arasında değişir. -Yeni doğanlarda bulunmaz, 7-8 yaşlarında gelişmeye başlar. -Ductus nasofrontalis aracılığıyla meatus nasi medius a açılır. -Arterlerini a.supraorbitalis ve a.ethmoidalis anterior dan alır, venleri v.supraorbitalis ve v.ophthalmica superior a dökülür, siniri n.supraorbitalis ten gelir.
2-Sinus maxillaris -Maxilla nın içindedir. -Hacmi 10-20 cm³ arasındadır. -Meatus nasi medius a açılır. -Yeni doğanda bezelye büyüklüğündedir, kalıcı dişler çıktıktan sonra son şeklini alır. -Arterlerini a.alveolaris superior, a.infraorbitalis, a.palatina major, a.facialis ten alır, venleri aynı isimli venlere açılır, sinirlerini n.infraorbitalis, n.alveolaris superior anterior, medii ve posterior lardan alır.
KLİNİK BİLGİ Sinus maxillaris in drenajı, ostiumlarının yüksek lokalizasyonu nedeniyle zordur. Bu nedenle enfeksiyonları en çok görülen paranasal sinustür. Sinus maxillaris in alt duvarıyla yakın komşuluğu olan üst molar dişler ciddi potansiyel problemler taşırlar, dişin çekilmesi sırasında diş kökü kırılır ve kök çıkarılmazsa, sinus boşluğuna girebilir, bundan dolayı ağız ile sinus arasında fistül oluşabilir. Bu komşuluk, diş apselerinin maxiller sinüzite yol açmasına neden olabilir.
3-Sinus sphenoidalis -Corpus ossis sphenoidalis in içindedir. -Hacmi 8-10 cm³ kadardır. -Septum sinuum sphenoidalium isimli bölme ile ikiye ayrılır. -Apertura sinus sphenoidalis ler aracılığıyla recessus sphenoethmoidalis e açılır. -Yeni doğanlarda gelişmemiş olup puberte den sonra gelişir. -Arterlerini a.ethmoidalis posterior dan alır,veni aynı isimli vene açılır, siniri n.ethmoidalis posterior dan gelir.
4-Sinus ethmoidales (Cellulae ethmoidales) -Os ethmoidale nin içinde bulunur. -Yaklaşık 3 büyük, 18 küçük boşluktan oluşur. -Hacmi 6 cm 3 kadardır. -Cellulae ethmoidales anteriores, medii ve posteriores olmak üzere 3 gruba ayrılır. -Ön ve orta gruplar meatus nasi medius a, arka grup ise meatus nasi superior a açılır. -Yeni doğanlarda gelişmemiştir, puberte den sonra hızla gelişir. -Arterlerini a.sphenopalatina, a.ethmoidalis anterior ve posterior dan alır, venleri aynı isimli venlere açılır. Sinirleri n.ethmoidalis anterior ve posterior dan gelir.
KLİNİK BİLGİ Sinus ethmoidales hücrelerinin enfeksiyonları orbita nın kırılabilen iç duvarını geçebilir, bu kaynaktan gelen şiddetli enfeksiyonlar körlüğe neden olabilir.
KLİNİK BİLGİ Koku duyusunun kaybolmasına anosmia denir. Burun mucosası, üst solunum yolu enfeksiyonları ve alerji gibi durumlarda şişer ve enfekte olur ( Rhinitis) Burun kanamaları (epistaxis) en sık görülen kanama tipidir, kanama arter veya ven kökenli olabilir. Kanamaların çoğu septum nasi nin ön-alt bölümünde, ven plexusundan zengin ve ince bir mucosa yapısında olan Little (Keisselbach) alanında görülür. Kanama, a.sphenopalatina ile a.facialis in dalları arasındaki plexusun yırtılması sonucu olur.
TEŞEKKÜRLER