* Anasından doğdu dünyaya geldi Melekler altına kanadın yaydı Resulün hırkasın, tacını giydi Yemen illerinden Veysel Karani ٠ ش إ ش 1-1 VI, 163 dkaplan@selcuk.edu.tr IV, 32-31 XLI, 299; XLII, 147, 155, 162-164 VI * 1 IV, 20, 22 2.161, VI.61, III 19, IV 3 4
2. 9. 10. 222,IV. 224,IV 5 6 7.342, XXII انمجهظي.584, XXXII انمجهظي 10.618, XXXII انمجهظي 8 9
(874/1469) -2 Hakkın habibinin sevgili dostu Yemen illerinde Veys el-karenî Söylemez yalanı yemez haramı Yemen illerinde Veys el-karenî Seherden kalkuban yola giderdi Hakkın binbir ismin zikir ederdi Allah Allah deyi deve güderdi Yemen illerinde Veys el-karenî 3 Elinde asâsı hurma dalından Eğninde hırkası deve yününden Asla hata gelmez onun dilinden Yemen illerinde Veys el-karenî Anasından destur aldı durmadı Kâbe yollarından gözün ırmadı Eve geldi Muhammed i bulmadı Yemen illerinde Veys el-karenî Âşık Yunus eyder ben de varaydım Ol mübarek hub cemalin göreydim أوظز نهمثال كتاب أتي وعيم األطف اوي حهيح األ نياء II 301-59 Ahmet Yaşar Ocak, Veysel Karani ve Üveysilik 12 Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, 737. 13 أشزف أ غه ر مي مشكي انىف ص 233. 11
Ayağın tozuna yüzler süreydim Yemen illerinde Veys el-karenî 14 ف شعش ا زب ا ز ٠ زى أسثع عششح سثبع ١ خ ص سد و صفذبد د ١ بح أ ٠ ش ا مج ١ خ. Rumda Acemde âşık olduğum Hak peygamber sevdi ve dostum dedi Anasından doğup dünyâya geldi Melekler altına kanadın yaydı Resûlün hırkasını tâcını giydi Erenler önünde kemer belinde Ak nurdan beni var o sâğ elinde Veys sultan derler Hak dîvânında Sabah namâzını kılar giderdi Gizlice Rabbî ne niyâz ederdi Anın işi gücü deve güderdi 4 Bin deve bir akceye sürer güderdi Anın da nısfını zekât ederdi Develer bilesince tevhîd ederdi Elinde asâsı hurma dalından Aslâ hatâ gelmez onun dilinde Eğninde hırkası deve yününden Yastığı taş idi döşeği postu Cennetlik eylemek ümmeti kasdı Hakk ın sevgilisi Habib in dostu Yemen illerine Veyselkarânî Anasından destur aldı durmadı Kâbe yollarını geçti boyladı 14 Abdülbâki Gölpınarlı, Yunus Emre Divanı, 571-572 (246. şiir).
Geldi ol Resûlün evde bulmadı Peygamber mescitten evine geldi Veys in nûrunu kapıda gördü Sordu Fâtıma ya eve kim geldi Yemen ellerinde Veyselkarânî Yunus eydür gelin biz de varalım Ayağı tozuna yüzler sürelim Hak nasip eylesin komşu olalım 15 3 -أويس القرني في األدب العلوي والبكحاشي إ أ ٠ ضب ا مش ٠ ظ ش ف ا صبدس ا ع ٠ خ ا جىزبش ١ خ شخصب ب د ١ ش أ صش ع وش اهلل ج ٠ عزجش 16 أ ا ج ١ ذ ا ع ا ز ٠ ع ا غب ج ١ األسوب. ع صج ١ ا ضبي ش أ اص أ ٠ ش ا مش ٠ جش وض ١ شا ف وزبة 17 "جج بس ل ". ع ب ٠ ظ ش أ ججبس ل دس ٠ ش ثىزبش أ ٠ ض ا ششة د ١ ش ٠ مبي ع ف زا ا ىزبة " زا ا عجذ ا فم ١ ش ا ذم ١ ش ججبس ل مزذئ عش ٠ مخ ع وش 18 اهلل ج صش ا زفض أ ٠ ش ا مش ". ف ضخخ أخش ىزبة ججبس ل ٠ أر " ٠ م ي ا عجذ ا فم ١ ش ججبس ل : ف ١ خ و ذ أر جذ ع ذ أص بء ا صالح ص عذ ذاء ٠ م ي ٠ أر أ ٠ ش ا مش. سأ ٠ ذ أ لذس اهلل صش ا عز ٠ ز ٠ أر ٠ شوت ا جشاق ب أج ذخ خضشاء. ص إ ا جبة زي ا جشاق فزخ ا جبة أر إ ص سددد صال لج ذ ٠ ذ ا جبسوخ لفذ ع ذ لبي : إج ش خز ث ١ ذ. لبي: إفزخ ف ه. فزذذ ف. فخ ثصك ف ف صالس شاد فخ أ ٠ ضب ف أر ضخ ع ١ ثعذ ب دعب لبي: ا ٢ رض ع ا ىال ر ظش برش رذى ثذ ا رفضش و 19 ش ء. ا ب أعغ أ ٠ ش ا مش ساوجب ثب جشاق ججبس ل ا ضزشح ا زبط ا ذزا ا ز ع ا شش ٠ عخ ا غش ٠ مخ 20 ا عشفخ ا ذم ١ مخ. ٠ جذ ف وزبة ججبس ل دىب ٠ بد د ي أ ٠ ش ا مش ش ٠ ذ أ سد ثعضب ب راد ٠ وب ٠ زى ع وش اهلل ج ع ص ب ا فبسص فجبء دس ٠ ش م ع ج لذ رع ع ثعض ا ع بد د ي اال ٠ ب األخالق ا ذالي ا ذشا اصزأر مجال ٠ ذ اإل ب ع سض اهلل ع ع ذ ب غبدس صأي ص ب اإل ب ع ١ ب ع ا شج أجبة ع 5 15 Naci Kasım, Tam ve Tekmil Yunus Emre Divanı, 156-157 (103. şiir). 16 خضزوام رق.75b 3a يجة عهيىا أن وشيز ىا إني أن كهمح "انطانة" اططالح خاص في انثمافح انعه يح انثكتاشيح. يمظذ ت انمثتذئ انظانك في ذا انطزيك. 17 إن ذا انكتاب مه أ م مظادر انعه يح انثكتاشيح. جثار ل ن عثذ يهتمي رط ل اهلل عهيا أ يظا انمزوي يظتمع اني كالم م يعهم انطانثيه. أوظز نهتفاطيم ح ل ذا انكتاب Osman Eğri, Kitâb-ı Cabbar Kulu, 16-67; Hasan Yüksel-Saim Savaş, Kitâb-ı Cebbâr Kulu, 8-15 18 Hasan Yüksel-Saim Savaş, Kitâb-ı Cebbâr Kulu, 9-10. 19 Hasan Yüksel-Saim Savaş, Kitâb-ı Cebbâr Kulu, 10. 20 Kitâb-ı Cabbar Kulu, vr.1a-2b; 124a-124b
ثأ أ ٠ ش ا ز ص ب اهلل "اث ا ذاس". اصزفضش ص ب برا رعش ف ض زا ا شج ا عظ ١ لبي األ ب ع إ هلل سجبال خز ف ١ 21 إ أ ٠ ضب ا ز ٠ ٠ خزبس ا عز خ. راد ٠ وب ٠ فىش ججبس ل جب ضب ف بد ١ خ ٠ ضز ع ذاء. ع ذ ب فذ ظش ا ١ سأ أ ا ذاء ٠ أر األ ب ع وش اهلل ج ٠ ش ١ ش ث ١ ذ ا ١ جب ضب ف وشص ٠ م ي: رعبي ا ب. ٠ زشدد ججبس ل ذظخ ص ٠ ز ت ا ١ ٠ مج ٠ ذ ٠ زظش ا ا ش الفب. ى األ ب ع ١ ب رشن ا ىب ٠ زى ش ١ ئب. ٠ ذ ججبس ل ب فع ٠ جى. ف ز األص بء ٠ ظ ش سج - أ ٠ ش ا مش - م ع ج ٠ ذ ٠ ذ ٠ شفع ٠ ثخ ججبس ل لبئال ٠ ب دس ٠ ش ا لخ! بدان ص غب أ ذ ر جذ ا ١ لج ذ ٠ ذ ا زظشر الفب ى برا رفىش صشا أ برا ال ٠ زى ب ع ١ ه سث ب ا ٠ فىش ثش ١ ئ ب. ص ٠ صذ أ ٠ ش ثأ ٠ ز ت ا األ ب ع ٠ مذ عزس. ٠ ز جب عب ا األ ب. ف ا ذض س ع اإل ب سص ي اهلل ص اهلل ع ١ ص ا ضالس ا ضجع ألسثع. ع ت سص ي اهلل ص اهلل ع ١ ص ع أ ٠ ششح ب فع ث ا ذس ٠ ش. ع ذ ب ث ١ ع ب فع لبي ا شص ي ع ١ ا ضال ذس ٠ ش: زا ع غ ١ ش صب خ ١ ضذ ه جش ٠ خ ف ثبة ا شش ٠ عخ ى ٠ جت ع ١ ه ا عزس ف ثبة ا ذم ١ مخ. ف ا ب ٠ خ ٠ مج عزس ا ذس ٠ ش ٠ مج ٠ ذ و ادذ بن. ف زا األص بء ٠ غ ت األ ب ع 22 ا ذس ٠ ش أ ٠ مج ٠ ذ أ ٠ ش ا مش ا ز ٠ زظش الفب خ ف ا ضزبس. إ اص أ ٠ ش ا مش ال ٠ جش فمظ ف ا ضش ا ع إ ٠ جش أ ٠ ضب ف األدة ا ظ. ش ٠ ذ اال أ عغ ثعض األ ض خ أشعبس ا شعشاء ا ع ٠ خ ا جىزبش ١ خ ض خغبئ ل ي ذ رض ١ أثذاي ب ٠ : Bu yolun yolcusu olayım dersen Elde iki karpuz tutmalı değil Derviş olub şalvar giyeyim dersen Gâhî giyüb gâhî atmalı değil Lâden bağçesinde gonca gül olmaz Kâmil ile yoldaş olan yorulmaz İki mahlûk vardır Hakk a kul olmaz Mağrurluk kibirlik etmeli değil Mağrurlar orada olurlar yalan Kibr imiş yorulub yollarda kalan Eğer yolcu isen köprüyü dolan Gözgöre çamura batmalı değil Koyun kuzusuna nasıl meledi 23 أ- شعر خطائ 6 21 Kitâb-ı Cabbar Kulu, vr.69a-71b. 22 Kitâb-ı Cabbar Kulu, vr.76b-81a. ات انمظفز شاي اطماعيم انظف ي( 930/1524 ) مؤطض د نح انظف يح ن أشعار كثيزج تمخهض خطائ. يعتثز مه انشعزاء انظثعح انممتاسيه عىذ انعه ييه انثكتاشييه. 23
Öküzün kulağın kimler enedi Garib bülbül gül dalında tünedi Her çalı başında ötmeli değil Şah Hatâyî İmam Ca fer muhbiri Hakk ın yârânıdır Veyselkarânî Hakk ın haznesinden gelen güheri Müşteri olmayana satmalı değil 24 25 ب- شعر قول همث Her sabah ötüşür kuşlar ey zâhid Bülbül de gül içün figana başlar Kıblemizden kısmetimiz bölüne Arı da iniler kudret balına Veysel-Karan gitti Yemen iline Dinliyelim gerçeklerin sesini Çekelim Oniki İmam yasını İmam Hasan içti ağu tasını 7 Tâlibler ince elekten elenir Mü min olan Hak yoluna dolanır Şahım Huseyn al kanlara bulanır Zeynel yetmiş iki pâre bölündü Muhammed Bâkır a secde kılındı Câferüs-Sâdık e erkân çalındı Gönül kuşun kalb evinde yuvası Serimize çöktü Şah ın hevâsı Kâzım Mûsâ Ali Rıza duâsı Takî ile Nakî nûr oldu gitti Hasanül-Askeri pîr oldu gitti Mehdi mağarada sırr oldu gitti 24 Sadeddin Nüzhet Ergun, Bektaşî Şairleri ve Nefesleri, 40-41. 25 مه انشعزاء انعه ييه عاع في انمزن انظادص عشز.
Kur an Muhammed in virdine düştü Dört kitap yazıldı dördüne düştü Kul Himmet pîrinin derdine düştü 26 27 ت- شعر جسليم أبذال Türlü kumaşlardan yükünü tutmuş Gördüm bir bazergân Yemen den gelir Boz atlı Hızır ı sarıvan etmiş Gördüm bir bazergân Yemen den gelir Doldurmuş dolusun sunuyor sâki Yüz bin haramiden hiç olmaz korku İnci sedef lâ l ü gevherdir yükü Gördüm bir bazergân Yemen den gelir Üveys gibi şah devesin güderim Yüklettim kumaşı şara giderim Müşteri bulursam pazar ederim Gördüm bir bazergân Yemen den gelir Ehl-i irfan ol gel eyleme inkâr Gerçek âşık isen gel yaramı sar Yüküm lâl ü gevher şah damgası var Gördüm bir bazergân Yemen den gelir 8 Teslim Abdal can emanet-i Bâri Ateşten yeğindir sitemin narı Şah dükkânın açmış satar esrarı Gördüm bir bazergân Yemen den gelir 28 29 خ- شعر پير محمذ Yine bahar eyyam geldi gaziler Serimi sevdaya salar durmayıp Deli gönül Ali şahın arzular Gözlerim kanlı yaş dolar durmayıp 26 Abdülbâki Gölpınarlı, Alevî-Bektâşî Nefesleri, 51-52. 28 Abdülbâki Gölpınarlı, Alevî-Bektâşî Nefesleri, 92-93. 27 مه انشعزاء انعه ييه انثكتاشييه عاع في انمزن انظاتع عشز. 29 مه انشعزاء انعه ييه انثكتاشييه.
Deli gönül Hakk a gel olma âsi Hakk a ulaştırmaz nefsin havası Gökyüzünde uçan turnanın sesi Dertli ciğerciğim deler durmayıp Seherde salınır bir servi dalı Yüzün görenlerin hub olur falı Ben ağlarım illâ yârin hayâli Çeşmimin yaşını siler durmayıp Arasan bulunmaz lebin emsali Acep var mı ola dostun hayali Âşıklar feryatta bülbül misali Güzeller gül gibi güler durmayıp Pir Muhammed aydur musâhip yârân Yardım etsin bize ol Veysel-Karan Eşinden ayrılmış bir akça ceran Dağların salında seler durmayıp 30 الخالصة ا ذبص أ أ ٠ ضب ا مش وجبس ا زا ذ ٠ االص األوضش روشا ف ا ضمبفخ ا شعج ١ خ ا زشو ١ خ ع ا شغ عشفز ب ا م ١ ع شخص ١ ز ا زبس ٠ خ ١ خ. الص ١ ب ف ا ج ١ ئخ ا ص ف ١ خ أصجخ ش سا وض ١ شا ٠ ضت ا ١ أش ١ بء وض ١ شح. سث ب زا ا ضجت األصبص أ ٠ ى أ ٠ ش ذج ثب وض ١ شا ع ذ ا ض خ ا ش ١ عخ ع ب ع ذ ا غشائك ا ص ف ١ خ ض ا ع ٠ خ ا جىزبش ١ خ ا ألخش خص صب. إرا فذ ا ظش ا أ ٠ ش ا مش د ١ ش لف ف ا ضمبفخ ا زشو ١ خ ش أ لذ ح أ ض ف ا ذت ا األ ١ ش بن أ فشق ث ١ ا ض ١١ ا ع ١٠ ف د ي زا ا ف ز ه ذ ش أ أ ٠ ضب األشخبص ا شزشوخ ث ١ ا ضمبفز ١ ا ض خ ا ع ٠ خ ا شخص ١ خ ا خ ف ا ص ي ا ا ض ا ز افك األجز بع. 9 30 Abdülbâki Gölpınarlı, Alevî-Bektâşî Nefesleri, 191.
المراجع 1111/1700 1891 صبغ ١ شج ث ١ ش د: ؤصضخ ا شصب خ 1891. (748/1374) ص ١ ش أعال ا جالء رذم ١ ك شع ١ ت األس ؤ ط أ Cabbâr Kulu, Kitab-ı Cebbâr Kulu, Haz. Hasan Yüksel-Saim Savaş, Sivas: Dilek Matbaası, 1997. 10, Kitâb-ı Cabbâr Kulu, Haz. Osman Eğri, Alevi-Bektaşi Klasikleri 7, Ankara: TDV, 2007. Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber, 1997. Ergun, Sadeddin Nüzhet, Bektaşî Şairleri ve Nefesleri, İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1944. Eşrefoğlu Rumi, Abdullah Rumi b. Seyyid Ahmed Eşref b. Seyyid Muhammed (874/1469), Tam Müzekki n-nüfûs, İstanbul: Arslan Yayınları, 1976. Gölpınarlı, Abdülbâki, Yunus Emre Divanı, İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 1948., Alevî-Bektâşî Nefesleri, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1992. Hızırnâme, Seyyid Alizâde Hasab b. Müslim, haz. Baki Yaşa Altınok, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007. Kasım, Naci, Tam ve Tekmil Yunus Emre Divanı, İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi, 1963.
Ocak, Ahmet Yaşar, Veysel Karani ve Üveysilik, Bursa: Dergâh Yayınları, 1982. 11
TÜRKÇE ÖZET ALEVİ-BEKTAŞİ EDEBİYATINDA VEYSEL KARANİ NİN YERİ Yrd. Doç.Dr. Doğan KAPLAN Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Mezhepleri Tarihi Öğretim Üyesi Veysel Karani, tarihi kişiliği çok iyi bilinmemekle birlikte geleneksel kabule göre Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanında yaşamış, müslüman olmuş ancak onu görmediği için sahabe sonrası nesil olan tabiundan sayılan büyük bir zahittir. Bu kabule göre Hz. Peygamber zamanında Müslüman olan Veysel Karani, Hz. Ömer zamanında Yemen den Kûfe ye gelmiş ve oraya yerleşmiştir. Hz. Ali dönemine kadar yaşamış olan Veysel, Sıffin Savaşı nda Hz. Ali nin saflarında yer almış ve şehit düşmüştür. Bu da onun Sünni kültürde olduğu kadar Şii ve Alevi kültürde de sevilip sayılmasına neden olmuştur. Hem Sünni hem de Şii hadis edebiyatında Veysel Karani yi övücü birçok rivayet bulunmaktadır. Veysel Karani, halk kültüründe isminden en çok bahsedilen büyük zahitlerden biridir. Özellikle tasavvufi eserlerde baş tacı edilmiş ve tasavvufi düşünce içerisinde adından hareketle Üveysilik gibi bir kavramın ortaya çıkmış olması onun etki alanının en açık göstergesidir. Halk muhayyilesinde anne sevgisinin emsalsiz prototipi olarak görülen Veysel in bu örnekliği Türk Edebiyatı nın ister Sünni ister Alevi tüm kollarında kendini açık bir şekilde göstermektedir. Bu bildiride Veysel Karani nin Türk Edebiyatı ndaki yerine kısaca dokunulduktan sonra Şah Hatayi, Kul Himmet, Teslim Abdal gibi Alevi-Bektaşi şairlerinin manzumlarından ve Cebbar Kulu gibi aynı edebiyatın nesrinden örnekler verilmek suretiyle Veysel Karani nin bu kültür ve düşüncedeki yeri gösterilmeye çalışılmıştır. Bu bildiride toplumsal uzlaşı adına Veysel Karani nin önemli bir figür olabileceği fikrine ulaşılmıştır. 12