BİREYSEL EMEKLİLİK SİGORTASI (BES) OTOMATİK KATILIM UYGULAMASI ve SIK SORULAN SORULAR Ülkemizde bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununa 25.08.2016 tarih ve 29812 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6740 sayılı Kanunla eklenen Ek 2 nci maddenin 01.01.2017 tarihinde yürürlüğe girmesi ile hayata geçirilecektir. 4632 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesi kapsamına 01.01.2017 tarihinden itibaren, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre istihdam edilecek 45 yaşını doldurmamış çalışanlar ile mevcut çalışanlardan 45 yaşını doldurmamış olanlar dâhil edilmiştir. Uygulamanın kapsama alacağı işverenler, Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilecektir. Bu kapsamda, hem kamu kesimi hem de özel sektör işverenleri tarafından yerine getirilmesi gereken birtakım yükümlülükler bulunmaktadır. Söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilmesi işverenin sorumluluğunda olup, 4632 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesi uyarınca yükümlülüklerini ifa etmeyen işverenlere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından idari para cezası uygulanacaktır. Konu hakkında sıkça sorulanlar ve cevapları aşağıdadır. Otomatik Katılım a kimler dahil olacak? 1 ocak 2017 tarihinde 45 yaşını doldurmamış Türk vatandaşı veya mavi kartlı olup, 45 yaşının altındaki tüm 4a ve 4c kapsamındaki çalışanlar ve çalışmaya yeni başlayacaklar uygulamaya dahildir. Özel sektör çalışanları bağlı bulundukları işyerinin büyüklüğü göz önünde bulundurularak, Bakanlar Kurulu Kararı ile tedrici olarak sisteme dahil edilecektir. İşverenler otomatik katılım çerçevesinde kapsama dahil olup olmadıkları açısından, çalışan sayısını nasıl hesaplamalıdır? Çalışanların otomatik katılıma dahil olma şartlarını taşıyıp taşımadıklarına bakılmaksızın (45 yaş altı ve üstü çalışan sayısı ayrımı yapılmaksızın) işverene bağlı tüm çalışan sayısı dikkate alınır. İşletmeler kaç işçi çalıştırdıklarında otomatik katılım sistemine girmek zorunda kalacaklardır? 1 Ocak 2017 itibariyle 1.000 ve üzeri çalışanı olan işletmeler. 1 Nisan 2017 itibariyle 249-1.000 çalışanı olan işletmeler ve merkezi bütçeli kamu kurumları. 1 Eylül 2017 itibariyle 100-249 çalışanı olan şirketler. 1
1 Ocak 2018 itibariyle 50-100 arası çalışanı olan işletmeler ve tüm yerel yönetimler. 1 Temmuz 2018 itibariyle 10-50 çalışanı olan işletmeler. 1 Ocak 2019 itibariyle 5-9 çalışanı olan işletmeler. Bir işyerinde çalışan sayısının, otomatik katılım kapsamında yer alacak işyeri kriterinin dışında kalacak şekilde azalması durumunda nasıl bir yol izlenir? Bir defa kapsama alınan işyerinin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihini müteakip gerçekleşen değişiklikler dikkate alınmaz. Şirketler topluluğu veya holding niteliğinde olan yapılarda şirketler topluluğunun tek bir çatı altında Otomatik Katılım kapsamında değerlendirilmesi söz konusu olacak mı? Otomatik katılım kapsamında her bir işveren bazında çalışan sayısı dikkate alınır. İçinde aynı veya farklı lokasyonlarda birden fazla işyeri barındıran işverenlerin tek bir çatı altında Otomatik Katılım kapsamında değerlendirilmesi söz konusu olacak mı? Çalışan sayısının belirlenmesinde, birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplamı göz önünde bulundurulur. Çalışanlar sisteme nasıl dahil olacaklar? Çalışanlar işverenler tarafından sisteme dahil edileceklerdir. Çalışanlar emeklilik planlarını kendileri seçebilir mi? İşveren, tercih ettiği emeklilik şirketinin emeklilik planına çalışanlarını dahil edecektir. İşveren olarak otomatik katılım uygulaması kapsamındaki yükümlülüklerim nelerdir? a) Emeklilik şirketinin seçimi: 5510 sayılı Kanunun 12 nci maddesi kapsamındaki her işveren, çalışanları adına, bir emeklilik şirketi ile sözleşme yapmakla yükümlüdür. Şirket seçiminde, hizmet kalitesi, kesinti ve diğer hususlar göz önünde bulundurarak tercihte bulunulmalıdır. b) Fonların Seçimi: İşveren, sisteme giriş esnasında çalışandan faizli/faizsiz fon tercihini alır, tercihte bulunmayan çalışanları için söz konusu tercihi yapar. c) Katkı payının ödenmesi: İşveren, katkı payını çalışanın ücretinden kesip emeklilik şirketine aktarmakla yükümlüdür. Maaş ödemelerini Maliye Bakanlığınca 2
işletilen Kamu Harcama ve Muhasebe Bilişim Sistemi kullanarak yapan Kamu Kurumları aynı sistemi kullanarak katkı payı ödemelerini gerçekleştirebilecektir. d) Devir İmkanı: İşveren operasyonel gereklilikleri dikkate alarak, şirket seçimi ve katkı payının kesilmesi hariç diğer yükümlülüklerinin icrasını emeklilik şirketine bırakabilir. Oto katılımda sisteme dahil olmak üzere işverenler tarafından hangi formlar doldurulacak? İşverenle şirket arasında tarafların yükümlülüklerini detaylandıran bir sözleşme imzalanacaktır. Oto katılımda sisteme dahil etmek üzere işverenler çalışanlarından hangi formları imzalamalarını isteyecektir? Otomatik katılım kapsamında işverenler çalışanlarından herhangi bir imza almayacaktır. İşveren katkı payını şirkete zamanında iletmezse, eksik iletirse ya da sehven çalışandan katkı payı kesintisinde bulunmazsa cezai müeyyide var mıdır? Cezalar nelerdir? İşverene; katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç/eksik aktarırsa, çalışanlarını sisteme dahil etmezse, çalışanın birikiminde oluşan parasal kaybından sorumludur ve her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yüz Türk Lirası idari para cezası uygulanır. Otomatik katılım kapsamında işverene ek fayda ya da promosyon uygulaması yapılabilir mi? Hayır yapılamaz. İşveren çalışanı adına katkı payı ödemesi yapabilir mi? İşveren otomatik katılım sistemi kapsamında çalışanı adına katkı payı ödemesi yapamaz. Diğer taraftan, işveren grup emeklilik sözleşmesi (İGES) kapsamında çalışana katkı payı ödemesi yapılabilir. İşveren çalışana fayda sunmak amacıyla, otomatik katılım sistemi kapsamında ödenecek katkı paylarını çalışan ücretinden kesmek yerine kendisi ödeyebilir mi? Hayır. Bu kapsamda ödeme yapmak isteyen işveren İGES kurmak zorunda olup, çalışanı her halükarda otomatik katılım sistemine dahil etmek durumundadır. 3
İşverenler emeklilik şirketini değiştirebilir mi? İşveren iki yıl süresince emeklilik şirketini değiştiremez. İzleyen dönemde ise emeklilik şirketini yeniden değiştirebilmesi için ilgili şirkette en az bir yıl kalması gerekir. Birden fazla işverenle çalışanlar için otomatik katılım kapsamında her bir işvereni ile birden fazla emeklilik sözleşmesi açılabilir mi? Çalışanın her bir işvereni nezdinde otomatik katılım sözleşmesi açılacaktır. Otomatik Katılım tüm şirketlerde uygulanacak mı? Müsteşarlık tarafından belirlenen Bireysel Emeklilik Şirketleri bu alanda faaliyet gösterebilecektir. Çalışanlar, sisteme giriş esnasında herhangi bir fon tercihi bulunmazsa katkı payların hangi fonlarda yatırıma yönlenecektir? Fon dağılım değişikliği yapmasının bir sınırı var mıdır? Çalışanlar tarafından faizli/faizsiz fon tercihinin yapılmaması durumları için, işveren anlaşma yapacağı emeklilik şirketine ön tanımlı bir tercihte bulunabilir. Bu kapsamda, katkı payları yapılan tercih doğrultusunda öncelikle 2 aylık süre boyunca faizsiz fonlarda değerlendirilir, akabinde ise standart fonda yatırıma devam ederi. Çalışanlar yılda 6 defa fon dağılım değişikliği yapabilir. Çalışanın maaşından ne kadar kesinti yapılacak? Her bir çalışanın, SGK primine esas kazancının yüzde üçüne karşılık gelen tutar, her ayın başında çalışanın maaşından kesilip, Bireysel Emeklilik Sistemine aktarılacaktır. Örneğin; aylık 1.647,00 TL ücret alan asgari ücretli çalışanlarının ödeyeceği katkı payı tutarı aylık 50,00 TL dir. Çalışanlar otomatik katılım kapsamında mevzuatta belirlenenin oranın üzerinde bir oranda katkı pay kesilmesini talep edebilir mi? Evet, talep edebilirler. Çalışan isterse,sgk primine esas kazancının yüzde üçünden daha fazla bir kesinti yapılarak Bireysel Emeklilik Sistemine aktarılmasını isteyebilir. Çalışan işsiz kaldığında otomatik katılım kapsamındaki sözleşmesi devam edebilir mi? Çalışan ilgili emeklilik planına devam etmek isterse bu sözleşmeye ilişkin tasarrufta bulunma hakkı çalışandadır. 4
İş yeri değiştirdiğinde; yeni iş yerinde otomatik katılım kapsamında emeklilik planı yoksa mevcut emeklilik planına devam edebilir mi? Çalışan iş değiştirdiğinde yeni işvereninde otomatik katılım kapsamında bir emeklilik planı yok ise, mevcut emeklilik planına devam edebilir. İş yeri değiştirdiğinde; yeni iş yerinde otomatik katılım kapsamında emeklilik planı varsa nasıl bir yöntem izlenecektir? Çalışan, işyeri değişince yeni işyerindeki plana birikim transferi ya da plan değişikliği ile geçiş yapar. Otomatik katılım dışında, bireysel emeklilik sisteminde (BES) sözleşmesi olan çalışanlar otomatik katılıma dahil olacak mıdır? Evet, otomatik katılım sistemine dahil olma şartı taşıyan tüm çalışanlar sisteme dahil olacaktır. Çalışanlar otomatik katılım kapsamı dışındaki BES sözleşmesiyle otomatik katılım sistemine devam edebilir mi? Hayır, otomatik katılım ile yeni sözleşme başlatılacaktır. Çalışanın Otomatik Katılım a dahil olmak istememesi durumunda ne olur? Uygulama başladığında,işveren otomatik olarak 45 yaş altı her çalışanını sisteme dahil etmek,çalışan da sisteme girmek zorundadır.ancak çalışan 2 ay içinde cayma hakkını kullanarak kendi isteği ile sistemden ayrılabilir. Cayma hakkının kullanılması durumunda ödenen katkı payı tutarları ne olur? Cayma halinde ödenen katkı payları varsa bireysel emeklilik hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte on iş günü içinde çalışana iade edilir. Otomatik Katılım kapsamındaki bireysel emeklilik sözleşmesinde Devlet Katkısı için hak kazanma süresi nedir? Devlet Katkısı için kademeli hak kazanma süresi uygulanır. Bu kapsamda; -En az 3 yıl sistemde kalan katılımcılar Devlet Katkısı ve getirilerinin %15 ine, -En az 6 yıl sistemde kalan katılımcılar Devlet Katkısı ve getirilerinin %35 ine, -10 yıl ve daha fazla sistemde kalanlar %60 ına, -10 yıl sistemde kaldıktan sonra 56 yaşını dolduran katılımcılar Devlet Katkısının %100 üne hak kazanacaktır. 5
Otomatik katılım kapsamında çalışandan sisteme girişte, sistemde kaldığı sürece ve sistemden çıkışta hangi ücretler alınır? Otomatik katılım kapsamında çalışanlardan sisteme girerken giriş aidatı, sistemden ayrılma durumunda ise herhangi bir ertelenmiş aidat ya da ücret ödemesi alınamaz. Sistemde bulunduğu sürece çalışanların emeklilik hesabındaki birikimleri üzerinden Fon İşletim Gider Kesintisi (FİGK) dışında bir kesinti yapılmaz. Katkı payı ödemesine ara verilebilir mi? Cayma hakkını kullanmayan çalışan Müsteşarlıkça belirlenen hallerde katkı payı ödemeye ara verebilir. Çalışanın iş yeri değişikliği durumda Otomatik Katılım Kapsamında açılan bireysel emeklilik hesabı ne olur? Başka bir iş yerine geçildiğinde eğer o iş yeri Otomatik Katılım kapsamında ise; çalışanın daha önceki iş yerinde kazandığı birikim tutarı, emeklilik süresi gibi haklar korunarak yeni iş yerindeki emeklilik planına aktarılacaktır. Yeni iş yeri Otomatik Katılım kapsamında değilse; çalışan isterse önceki iş yerinde düzenlenen sözleşmesi kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, devam etmek istemediği durumda ise emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Otomatik Katılım a işveren de çalışan gibi katkı payı ödeyecek mi? Otomatik Katılım kapsamında yalnızca çalışanlar katkı payı ödeyecek olup, işveren çalışan adına katkı payı ödemesi yapmayacaktır. Katkı payının yatırılmasından kim sorumludur? Çalışana ait katkı payı tutarı, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü işveren tarafından emeklilik şirketine aktarılır. İşveren katkı payını zamanında emeklilik şirketine aktarmaz veya geç aktarırsa varsa birikiminde oluşan parasal kaybından sorumludur. Otomatik Katılım da Devlet Katkısı uygulaması nasıl olacak? Çalışana, ödenen katkı payı tutarının %25 i kadar Devlet Katkısı ödemesi yapılmaya devam edilecektir. Bununla beraber ;cayma hakkını kullanmayan çalışanlara bir defaya mahsus olmak üzere 1.000,00 TL tutarında ilave Devlet Katkısı yatırılacaktır.emeklilik hakkının kazanılması ile birlikte birikimlerini en az 10 yıllık gelir sigortasına aktarmak isteyen çalışanlara birikimin yüzde beşi kadar katkı yapılacaktır. Çalışanın şirketinde oluşabilecek haciz ve iflas durumlarında çalışan katkı payları korunacak mı? Çalışan katkı payı, işverenin taraf olduğu İcra ve İflas Kanunu kapsamındaki haciz ve iflas yoluyla takip bakımından işçi alacağı niteliğinde, imtiyazlı bir alacak olarak nitelendirilecek. İşverenler ilgili yükümlülükler bakımından Çalışma ve Sosyal 6
Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenecek ve yükümlülüklere uymayan işverenler hakkında idari para cezası uygulanacaktır. Bireysel Emeklilik Sisteminde hesabı olan çalışanlar da Otomatik Katılım a dahil edilecek mi? Hali hazırda bireysel emeklilik hesabı bulunan çalışanlar için Otomatik Katılım kapsamında yeni bir bireysel emeklilik hesabı açılacaktır. Ancak bu hususa ilişkin detaylar Hazine Müsteşarlığı tarafından ayrıca belirlenerek, duyurulacaktır. Mevcut bireysel emeklilik sözleşmesinin sonlandırılıp Otomatik Katılım a geçilmesi durumunda var olan haklar korunur mu? Mevcut sözleşmenin sonlandırılması durumunda süre, birikim ve Devlet Katkısına ilişkin tüm haklar kaybolmaktadır. Otomatik Katılım kapsamında hangi kesintiler uygulanır? Sadece Fon İşletim Gideri kesintisi yapılacaktır. Bilgilerinize sunar, iyi çalışmalar dileriz. Saygılarımızla, Yakup UYGUN İbrahim ÖNER 7