Beydağları Yüzey Araştırmaları 2007: Kitanaura Surveys in the Beydağları in 2007: Kitanaura İsa KIZGUT Isabella PIMOUGUET-PÉDARROS Süleyman BULUT Banu ÖZDİLEK Nevzat ÇEVİK 2007 Beydağları Yüzey Araştırmaları iki farklı alan ve aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk etapta, ekibimizin 2004 ve 2005 yıllarında araştırmaya başladığı Kitanaura da, ikinci etapta ise, ekip üyelerince yayına hazırlanmakta olan Beydağları nın II. kitabı olan, Trebenna Çevresindeki Kalıntılar cildine ait eksikliklerin giderilmesine yönelik olarak Trebenna çevresinde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bir yandan yerleşimin savunma sistemine ilişkin tespitler ve yapıların tanımlamaları yapılırken, diğer yandan, üzerinde bulundukları topografyayla birlikte kalıntılar haritalanmıştır. Büyük oranda sağlam bulunan sur duvarlarının akropolü çepeçevre dolandığı ancak, zaman içerisinde yer yer yıkıldığı anlaşılmıştır. Surların farklı dönemlerde yapıldığı ve en erken evresinin İ.Ö. 1. yy. a ait olduğu görülmüştür. Akropolün güney yönünde başlayan bu surlar güney-batı yöndeki ana girişe dek devam etmektedir. Yer yer ana kaya üzerine dikdörtgen ve iri bloklarla izodom teknikle örülmüş duvarların cepheleri bosajlı bırakılmıştır ve blokların birbirine yanaştığı kenarlar tıraşlanmıştır (Res. 1). Bu özellikler nedeniyle Helenistik Dönem e tarihlenebilmektedir. Güney giriş, bu surlarla benzer nitelikte işçilik ve özellikler göstermektedir, bu nedenle aynı dönemde yapıldığı düşünülmektedir (Res. 2). Korunan ikinci bölüm surlar daha uzun olup çeşitli nedenlerle yıkılan orijinal surlar üzerine, olasılıkla Roma Dönemi içerisinde oturtulmuştur. Bloklar bu kez kaba işçilikle kesilmiş, poligonal teknikle örülmüş ve aralarında harç kullanılmıştır. Duvar örgüsü içerisinde bulunan ve bu tekniğe uymayan düzgün işçilikli iri dikdörtgen blokların erken dönem duvarından elde edilen ikinci kullanım bloklar olduğu görülmüştür. Diğer bölüm ise; ikinci evre olarak nitelenen Roma surları üzerine eklenen, özellikle batı ve güney yönlerde bu surların bir kademe aşağısına, ikinci sıra olarak oluşturulan Bizans Dönemi surlarıdır. Bu surlar bol harçla ve moloz taşlarla The 2007 campaign of Surveys in the Beydağları was conducted in two separate fields and stages. The first stage covered the surveys at Kitanaura that began in the 2004 and 2005 season and the second stage concerned surveys around Trebenna in order to complete the second volume under preparation in the Beydağları series. The defence system of the settlement and building descriptions were prepared alongside mapping the remains together with the topography. The fortification walls have to a great extent survived intact; the walls encircle the acropolis but have in places fallen. The walls are understood to have been built in various periods and the earliest phase is dated to the 1 st century B.C. The walls were built in places directly upon the bedrock with large rectangular blocks in the isodomic technique. The front sides of the blocks are left bossed and the edges where the blocks touch each other were chiselled (Fig. 1) and consequently they could be dated to the Hellenistic period. The south entrance also displays workmanship and features similar to those of the walls and so is understood to have been built in the same period (Fig. 2). The second part of the extant walls were possibly constructed during the Roman period, on top of the earlier fallen walls and have survived over longer stretches. These walls were constructed from roughly cut blocks in polygonal masonry using mortar. Some finer cut large rectangular blocks seen in the wall s fabric are understood to have been removed from the remains of first phase of construction and were re-used in the new wall. The other parts of the walls date from the Byzantine period; they were added on top of the Roman walls, i.e. the second phase, particularly those walls facing in the west and south directions, where they form a second line of walls, one level down. These walls were built from rubble using much mortar. They survive in places to a height of 3 m. It is worth noting that these walls lack 100
Res. 1 Helenistik sur Fig. 1 Hellenistic city walls Res. 2 Güney giriş - 2 Fig. 2 South gate - 2 örülü duvarlardan oluşmaktadır. Bazı bölümlerde 3 m. yüksekliğe dek korunmuştur. Planlarına ve duvar tekniklerine göre 3 farklı evreye tarihlenen bu surlarda, kulelerin kullanılmamış olması dikkat çekicidir. Helenistik surlarla birleşen ve tüm yapı blokları çevreye yayılmış olan yerleşimin güney girişi, plan ve düzenleme olarak Helenistik gelenektedir. Düzgün ve iri bloklarla oluşturulmuş basamaklar ile kapı, iki yönde ana kayaya açılmış kurucu ve ata kültüne ilişkin nişler, yakın çevrede bilinen Trebenna örneğine benzer şekilde planlanmıştır. Bu kapıdan içeriye girince sağ yanda bulunan ve yer yer ana kayadan yararlanılarak güney giriş yapı özellikleri ile benzer tarzda oluşturulmuş olan Yapı-12 girişin savunulmasına yönelik bir birim olmalıdır. Yapının doğu duvarı ana giriş kapısının duvarı ile ortaktır. Y-12 mekanının doğu devamında birbirine tek duvarla bitişik olan ancak, birbirinden bağımsız üç mekan bulunmaktadır. İnşa ve duvar tekniği savunma amaçlı yapıya benzeyen bu mekânlar kuzeyinde bulunan boş alana açılmaktadır. Bu alan oldukça geniştir ve üzerinde yapı izi görülmemektedir. Bu boşluğun agora olduğu düşünülmekte ve birbirine bitişik üç yapı alışveriş ile ilgili mekanlar olarak tanımlanmaktadır. Agoranın doğusunda ise kuzeydoğuya yönlenen bir sokakla birbirinden ayrılan ve yapısal özellikleri ile dikkat çeken iki yapı bulunmaktadır. Güneyde (sağ yanda) kalan Yapı-31 ile kuzeyde (sol yanda) yer alan Yapı-32 genel olarak plan benzerliği göstermektedir (Res. 3) Önde, cephe genişliğinde bir revak bulunur ve iki kapı ile mekâna giriş sağlanır. Genel ölçüleri de birbirine yakın olan yapıların revaklarına agora tarafından anıtsal girişle ulaşılmaktadır. Yapı-32 de diğerinden farklı olarak ön cephedeki anıtsal girişlerden başka sağ yandaki sokağa kemerli bir girişle geçenek bulunur. Yaklaşık 100 m 2 towers and have three different phases of construction datable to three different periods from the layout and the type of masonry employed. The settlement, whose architectural blocks lie all scattered around, connects to the Hellenistic walls and its south entrance is in the Hellenistic tradition in terms of the layout and its arrangement. The steps and doorway built from large and fine cut blocks, niches intended for the cult of the founders and ancestors and cut in the rock surface flanking the doorway have a layout similar to that at the acropolis at Trebenna in the near vicinity. Stepping inside, on the right is the building termed Y-12, which must have been employed to defend the entrance; its structural features are reminiscent of those of the south entrance and it was built in places making use of the bedrock. Its east wall also forms the wall of the main entrance. To the east of Y-12 are three independent rooms adjoining each other with a single wall. Their masonry and construction techniques recall those of the defensive building and all three communicate to the open area to their north, which is very large and does not seem to contain any building remains. This open area is thought to have been the agora and the three adjoining rooms should have served as shops. To the east of the agora is a street extending towards the northeast separating two distinctive buildings. Y-31 is to the right (south) and Y-32 is to the left (north) of the street and both are alike (Fig. 3). In the front is a portico along the facade and two doorways lead inside. Both buildings are about the same size and their porticoes are accessed from a monumental portal from the side of the agora. Different from Y-31, Y-32 has an arched doorway leading to the street at the side in addition to its monumental entrances on the facade. Each structure 101
covers about 100 sq. m. and their walls, which in places are preserved to a height of 2.50 m., were built with large fine cut blocks having bossed surfaces. It is seen that both structures underwent some alterations during later periods. Res. / Fig. 3 Bouleuterion? bir alana sahip bu iki yapının duvarları iri kesilmiş ve düzgün işlenmiş bloklarla örülüdür. Bazı bölümlerde korunmuş yüksekliği 2.50 m. ye ulaşan duvarların blokları bosajlıdır. Her iki yapıda da geç dönemlerde bir düzenleme yapıldığı ve orijinal formun az da olsa bozulduğu anlaşılmaktadır. Güney giriş, Y-12, Agora, birbirine bitişik duran üç mekan ve benzer planlı iki kamu yapısı birlikte düzenlenmiş görülmektedir. Geç Helenistik Dönem in merkezi olduğu ve önemli yapıları barındırdığı anlaşılmaktadır. Y-31 ile üç mekânın en doğusundaki boşlukta kalan ve doğu yönde akropolün içlerine giden sokak ile kuzeyindeki yapılar da aynı dönemin düzenlemesi olmalıdırlar. Agora ve çevresinin söz konusu erken dönem organizasyonu uzun bir süre bozulmadan kullanılmış olmalıdır. Ancak, şimdiki durumundan daha geniş olan agora alanına daha sonra bazı yapılar eklenmiştir. Örneğin, batı yönüne oldukça büyük ölçülerde ve üç nefli bir bazilika yerleştirilmiştir. Apsis genişliği 5.60 m. ön avlusu ise 4.85 m. ölçülmüştür. Güney nef 2.95, orta nef 6.95 kuzey nef ise 3.25 m. genişliğindedir. Neflere ait sütunların çoğunluğu yapı içi ve dışına yayılmıştır. Dışta kalınlığı 0.80 m. olan duvarlar temel düzeyine dek yıkılmış, sadece kuzeybatı köşede üç sıra blok korunmuştur. Düzgün kesilmiş iri bloklarla örüldüğü anlaşılan yan duvarlar dışında apsis irili ufaklı taşlarla oluşturulmuştur. Dolgu nedeniyle apsis içeriden izlenememektedir. Bazilikanın kuzeyinde kalan bölümde birbirine bitişik, fakat bazı bölümleri çözümlenemeyen ve duvar örgüleri ile planları nedeniyle daha geç dönemde yapıldığı düşünülen yapı kalıntıları bulunmaktadır. Temel bloklarına dek yıkılmış olmaları mekanların işlevlerinin anlaşılmasını güçleştirmektedir. Bu alandaki Yapı-4 ile bazilika arasındaki 4.40 m. lik boşluk, agoraya açılan bir sokak olmalıdır. Yapı-5 aşırı tahrip olmuş ancak, duvarların bir bölümü görülebilmektedir. Y-6 yapısının batı duvarına paralel uzanmaktadır. Yapı-6 nın duvarları Y-4 mekânına The south entrance, Y-12, the agora, three adjoining rooms and the two similar public buildings seem to be part of a single urban arrangement. Clearly this area was the centre in the Late Hellenistic period containing important buildings. In addition, all the buildings to the north of the street extending eastward into the acropolis and in the empty area to the east of Y-31 and the three adjoining rooms must be part of the same arrangement from the same period. This early period arrangement of the agora and its vicinity must have served without change for a long period of time. However, the agora was formerly a larger square that is now occupied by the remains of later additions. For example, a three-aisled basilica of quite large dimensions was added in the west part. The apse is 5.60 m. wide and the front court is 4.85 m. The south side aisle is 2.95 m. wide, the nave is 6.95 m. wide and the north side aisle is 3.25 m. wide. The columns separating the aisles lie scattered around, both inside and outside the building. The exterior walls are 0.80 m. thick and they have been preserved at the level of foundations except in the northwest corner where there remain three rows of blocks. The side walls were built from large fine cut blocks while the apse was built from stones of various sizes. The apse cannot be traced on the inside due to the infilling material. To the north of the basilica are the remains of adjoining buildings that are understood to date from later periods from the masonry employed and their plans. Some of their parts have not as yet been been identified. The fact that they have survived only at the level of their foundations makes it difficult to identify their functions. The empty area of 4.40 m. width between the basilica and Y-4 must be a street leading into the agora. Despite heavy destruction, some walls of Y-5 can still be seen. It extends parallel to the west wall of Y-6, whose wall can be followed more easily than those of Y-4 and its threshold and jambs remain in situ. Y-6 has two entrances, the western one facing the gorge. On the east, opposite the entranceway opening outside is a wall with another doorway whose jamb also remains in situ. The doorway is 1.34 m. wide, equalling the width of the other doorway. The wall is 0.60 m. thick. The other doorway faces a street 4.65 m. wide separating this building from the other building. Y-7 is to the west of the agora, close to the western fortification wall. On the east side facing 102
göre kolaylıkla izlenmekte, eşik bloğu ve söveleri in situ durmaktadır. İki girişlidir, batı yöndeki giriş uçuruma bakar. Dışarıya açılan kapının doğu yönündeki duvarda bulunan ikinci kapının sövesi in situ durumda görünmektedir. Kapı genişliği 1.34 m. olup diğer kapı genişliğine eşittir. Duvar kalınlığı 0.60 m. dir. Diğer kapı ise bu mekânla diğer mekânı ayıran 4.65 m. genişliğindeki bir sokağa bakmaktadır. Yapı-7, sur duvarına (batı) yakın, agora batısında kalır. Doğu yönde (agoraya bakan yüzde) sokak bulunur. Çok net olmamakla birlikte giriş bu yönde olmalıdır. Düzgün kesilmiş bloklarla örülü ve Y-6 ile ortak olan duvarların kalınlığı 0.70 m. dir. Y-6 ile bitişik bu yapılar aynı işlevde olmalıdır. Arka cephede de bir giriş olmalıdır. Güney Giriş yanındaki Y-12 mekanının hemen bitişiğinde ve bir kod yukarısında yer alan Yapı-13 büyük oranda korunmuş olup, kapı söveleri in situ durmaktadır. Önündeki sokağa bakan kuzey duvarı düzgün kesilmiş bloklarla örülmüş ve 1.40 m. yüksekliğinde korunmuştur. İki mekândan oluşmuş bir yapıdır. Yapının güney duvarının 8.10 m. lik bölümü ana kayanın düzlenmesiyle oluşturulmuştur. Güney duvarının toplam uzunluğu 10.70 m. dir. Kapı, doğu-batı doğrultusundadır. Yapının batı duvarı kente çıkılan yamaca bakmaktadır. Sövelerin hemen önünde kapı ekseninden kaymış bir eşik bloğu bulunur. Duvar kalınlığı 0.60 m. olarak ölçülmüştür. Sur duvarının hemen yakınında ve nizamiye yapısının arka bitişiğinde yer alan mekanın işlevi henüz belirlenememiştir. Yapı tanımlamalarının dışında yerleşimde haritalama çalışmaları da devam etmiş ve öncelikle topografya ile akropolün işlenmesi gerçekleştirilmiştir. Daha sonra akropolü çevreleyen savunma sistemleri ve yerleşim merkezinin belirlenebilen sokak ve diğer yapılar haritalanmış, bu akış içerisinde yer alan ve sınırları belirlenebilen yapılar haritaya işlenmiştir. Nekropol, yerleşimin konumlandığı akropolün aşağısında, batı ve kuzey yönlerde oluşturulmuştur. Modern yolun ikiye ayırdığı nekropolde çeşitli özelliklerde lahitler, khamosorionlar ve anıt mezarlar bulunmaktadır. Anıt mezarların ikisi aşırı tahrip edilmiş, modern yolun hemen altında olan ise çok iyi korunmuştur (Res. 4). Araştırmanın ikinci etabında yayına hazırlanan ikinci cilt için nitelikleştirme ve yenileme amacıyla gereken fotoğraflama ile tanımlamalar bitirilmiş, son kontroller E. Akalın ve H. O. Tıbıkoğlu nun katılımıyla yapılmıştır. Bu arada daha önce gidilememiş yerleşim ve kalıntılar da ele alınmıştır. Bunlardan en önemlisi halk arasında Sıçan Adası olarak adlandırılan (Res. 5) Nesos-Lyrnateia yerleşiminde yapılan araştırmalardır. Yerleşim içerisinde yapılan ön araştırma sonucunda yoğun bitki örtüsü arathe agora is the street, and although it is unclear, the entrance must be on this side. The walls shared with Y-6 are 0.70 m. thick and were built from finely cut blocks. These buildings adjoining Y-6 must have served the same function. There must be another entranceway on the rear side. Y-13 adjoins Y-12, next to the south entrance, but at a higher level, and it is preserved to a great extent with its door jambs still standing. Its north wall facing the street in front was built from fine cut blocks and has survived to a height of 1.40 m. It comprises two rooms. An 8.10 meter-long part of its 10.70 meter-long south wall was cut from the bedrock. The doorway communicated between east and west. The west wall of the building faces the slope leading up to the city. Just before the jambs is the threshold block displaced from its original location. The wall measures 0.60 m. thick. The function of the room near the fortification wall and that adjoining the main entrance on its rear, have not as yet been identified. In addition to the building identification work, the mapping of the settlement also continued and the topography and the acropolis were mapped followed by the defence systems encircling the acropolis, the streets and identified buildings of the settlement s centre were mapped, including those buildings whose boundaries could be identified. The necropolis lies below the acropolis, on the west and north sides. Divided into two by the modern road, the necropolis contains in particular many sarcophagi, chamosoria and monumental tombs. Two of the monumental tombs have been very badly damaged, while that below the modern road is very well-preserved (Fig. 4). Res. / Fig. 4 Heroon 103
Res. / Fig. 5 Nessos Lyrnateia Res. 6 Mekan-1 Fig. 6 Room 1 YÜZEY ARAŞTIRMA RAPORLARI sında kalmış birçok kalıntı tespit edilmiştir. Yerleşimin krokisi çizilmiş, sağlam yapıların rölöveleri çıkarılmış ve fotoğraflama işlemleri tamamlanmıştır. Helenistik Dönem e tarihlenebilecek özellikler gösteren iri kesme bloklarla örülmüş bir gözetleme kulesi (Res. 6) ve ona bitiştirilen diğer duvarlar ile adanın en üst kısmının savunma/gözetleme amaçlı bir yapıyla tahkimatlandırıldığı görülmüştür. Bu tahkimatlı yapının bulunduğu alanda daha geç dönemlere tarihlenebilecek bir sarnıç, aşağı yerleşimde ise hemen denizden adaya çıkanları karşılayan uzun bir koruma duvarı bulunmaktadır (Res. 7). Belli aralıklarla mazgal türü pencereleri olan duvarlar moloz taş ve tuğla ile örülmüştür. Duvarların hemen iç kısmında, bu duvarlara bitiştirilmiş büyük sarnıçlar yer almaktadır. Trebenna çevresinde yapılan araştırmalarda Dereözü, Mersincik, Asar Vadisi, Trebenna, Gedeller, Kocaköy gibi çiftlik yerleşimlerindeki işliklerin çizim ve fotoğraf eksikleri giderilmiş, yeniden fotoğraflanarak arşiv tamamlanmıştır. Bu eksikler giderilirken orman içerisinde daha önce gözden kaçmış, yoğun bitki örtüsü içerisinde kalan yeni işlikler de tespit edilmiştir. In the second stage of the surveys, photographic documentation and descriptions needed for the purpose of renewals and attaining a higher quality were completed, final checks were carried out for the second volume under preparation with the contributions made by E. Akalın and H. O. Tıbıkoğlu. In the course of this time we were able to visit and survey sites and remains which we did not have the opportunity to visit before. The most important was the survey we conducted of Nesos- Lyrnateia, locally known as Sıçan Adası (Fig. 5). Our preliminary research within the settlement identified many remains concealed beneath dense vegetation. The sketch plan of the settlement was drawn, scale plans of the standing buildings were prepared and the photographic documentation of the site was completed. It was seen that the island was fortified with a watch tower (Fig. 6) built from large cut blocks recalling Hellenistic period work, other walls adjoining it, as well as a watch tower/defence building constructed on the very highest point of the island. In the area with this fortified building there is a cistern of later periods and there is a long protective wall in the lower city where the people arrived at the island (Fig. 7). Built from rubble and brick, these walls have loophole windows at certain intervals. Adjoining the walls on the inside there are large cisterns. In the course of the surveys around Trebenna we completed our photographic documentation and completed the missing drawings of the work-areas at farmsteads such as Dereözü, Mersincik, Asar Vadisi, Trebenna, Gedeller and Kocaköy. While all the missing parts were being completed we also noted new work-areas that were concealed beneath the dense vegetation within the forest. Res. 7 Aşağı yerleşim, duvar Fig. 7 Lower settlement, wall 104