İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: 1997-60 KANADA ÜLKE PROFİLİ VE DERİ EŞYA-AYAKKABI İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI Hazırlayanlar: Selçuk Tayfun Ok Etüt ve Araştırma Şubesi Müdürü Zeynep Özsoy Gökakın Etüt ve Araştırma Şubesi Uzman Yardımcısı H.Tülay Güzel Etüt ve Araştırma Şubesi Araştırma Raportörü
MEGA A J A N S REKLAM ve MATBAACILIK FUAR HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. Hyerloli Cad. Babaoca^ İş Hanı No: 59 Kat: 3 Çemberlitaş - İST. Tel: (02121517 80 50 Tel-Fax: (0212) 517 99 16
s? Sû a.
ÖNSÖZ Ülkemiz ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla çeşitli çalışmalar yürüten Odamız 1984 yılından bu yana, ihraç ürünlerimizin çeşitlendirilmesi ve yeni pazar alanlannın bulunması amacıyla alan çalışmaları yürütmektedir. İstanbul Ticaret Odası olarak bu kez de "Kanada Ülke Profili ve Deri Eşya-Ayakkabı İhracat Pazar Araştırmasr'nı gerçekleştirmiş bulunmaktayız. İhracat pazar araştırması kapsamında incelediğimiz deri eşya ve ayakkabı sektöründe son yıllarda gelişmiş ülkelerin piyasa paylarını gelişmekte olan ülkelere terkettikleri gözlemlenmektedir. Kanada'da da benzer bir gelişme gözlemlenmektedir. Kişi başına ayakkabı tüketiminde dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olan Kanada'da 30 milyon kişi yaşamakta ve yılda 100 milyon çiftin üzerinde ayakkabı tüketilmektedir. Kanada'da tüketilen ayakkabıların % 80'den fazlası ithal edilmektedir.,deri eşya açısından da benzer bir durum sözkonusudur. Öte yandan ülkemiz son yıllarda ayakkabı ve deri eşya sanayiinde atılım içerisindedir. Türkiye'nin sahip olduğu potansiyel doğru bir şekilde kullanılırsa bu alanda tekstil sektöründekine benzer bir gelişmenin kaydedilmemesi için hiçbir neden yoktur. Elinizdeki kitap Kanada Deri Eşya ve Ayakkabı sektörü ile ilgili olarak ihracatçılarımıza bilgi vermeyi hedeflemektedir. Kitapta, sektöre ilişkin temel bilgilerin yanısıra, Kanada piyasasının yapısı, dağıtım kanalları, ihracatçılarımızın pazara girişte uygulayacakları yöntemlerden sözedilmektedir. Aynca kitapta Türk ihracatçılarının Kanada pazarına girişte karşılaştıkları güçlükler ele alınmakta ve bu güçlükleri aşmaları için önerilerde bulunulmaktadır. Konuya ilişkin çalışmalarımız sırasındaki yakın ilgi ve katkılarından dolayı TC Ottawa Ticaret Başmüşavir Yardımcısı Kadir Bal'a; Türkiye- Kanada Ticaret ve Sanayi Odası Konseyi Başkanı Emin Battika'ya; Türk- Kanada İş Konseyi Başkanı Ali Bükey'e ve Yönetim Kurulu Üyesi Zeki Kılıç'a teşekkürlerimizi burada bir kez daha kaydetmek istiyorum. Araştırmayı hazırlayan ekibimizi oluşturan Etüt ve Araştırma Şubesi elemanlarına teşekkür ederim. Araştırmamızın ihracatçılarımıza, girişimcilerimize ve tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Prof. Dr. İsmail Özaslan Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ AMAÇ VE YÖNTEM YÖNETİCİ ÖZETİ... Sayfa No 1. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 23 1.1. COĞRAFYA VE İKLİM 23 1.2. NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI 26 1.3. SİYASAL TARİH 30 1.4. YÖNETİM ŞEKLİ VE HUKUK DÜZENİ 32 2. EKONOMİK YAPI : 34 2.1. GENEL EKONOMİK DURUM 34 2.2. EKONOMİK POLİTİKALAR VE EKONOMİK GÖSTERGELERDEKİ GELİŞMELER 43 2.2.1. Ekonomik Büyüme 43 2.2.2. Enflasyon ve Ücretler 45 2.2.3. Mali Yapı 46 2.3. MEVZUAT VE YAPISAL REFORMLAR 49 2.3.1. Yapısal Reformlar 49 2.3.1.1. Vergilendirme 49 2.3.1.2. Finansal Piyasalar 50 2.3.1.3. Dış Ticaret 50 2.3.2. Dış Ticaret Düzenlemeleri 51 2.3.2.1. Gümrük Tarife Sistemi 51 2.3.2.2. Gümrük Tarife Sisteminin Basitleştirilmesi 51 2.3.2.3. Gümrük Tarife Oranlarının Belirlenmesi 53 2.3.2.4. Gümrük Tarife Oranları 54 2.3.2.5. İthalat Üzerinden Alınan Diğer Vergiler 57 2.3.2.6. İthalat Lisansı ve Döviz Kuru Düzenlemeleri 57 2.3.2.7. Ödeme Yöntemleri 59 2.3.3. Yabancı Sermaye Düzenlemeleri 60 2.3.3.1. Yabancı Sermaye Kısıtlamaları 61 2.3.3.2. Özelleştirme ve Yabancı Sermaye... 62 2.3.3.3. Sermaye Kazançları Transferi 62 2.3.3.4. Yatırım Anlaşmaları 62
3. DIŞ TİCARET 63 3.1. İHRACAT 63 3.2. İTHALAT 64 3.3. TÜRKIYE-KANADA TİCARİ İLİŞKİLERİ 66 3.4. DIŞ EKONOMİK BAĞLANTILAR 67 3.4.1. NAFTA 68 3.4.2. Kanada-ŞIII Serbest Ticaret Anlaşması 69 3.4.3. Kanada-İsrall Serbest Ticaret Anlaşması 70 3.4.4. Yatırımlara ilişkin Çok Taraflı Anlaşma 71 4. DERİ ÜRÜNLERİ 72 4.1. ÜRÜN TANIMI 72 4.2. ULUSLARARASI ALANDA VE KANADA PİYASASINDA AYAKKABI VE DERİ SANAYİİ 74 4.3. ÜLKEDEKİ MEVCUT TALEP VE GELİŞME PERSPEKTİFİ 78 4.4. DAHİLİ ÜRETİM 84 4.5. KANADA'NIN AYAKKABI VE DERİ EŞYA TİCARETİ 93 4.5.1. Kanada'nın Ayakkabı ve Deri Eşya ihracatı... 93 4.5.2. Kanada'nın Ayakkabı ve Deri Eşya İthalatı... 97 4.6. TÜRKİYE'NİN ÜRETİM VE İHRACAT POTANSİYELİ... 110 4.6.1. Genel Olarak Sektörün Durumu 110 4.6.2. Türkiye'de Ayakkabı ve Deri Eşya Üretiminin Mevcut ve Potansiyel Durumu 111 4.6.3. Üretim Yöntemleri 113 4.6.4. Türkiye'nin İhracatı 115 4.6.5. Türkiye'nin İthalatı 119 4.6.6. Türkiye'nin Kanada ile Sözkonusu Ürünler Bazında Mevcut ve Potansiyel Dışticareti 122 5. KANADA AYAKKABI VE DERİ EŞYA PİYASASINA İLİŞKİN BİLGİLER 127 5.1. KANADA PİYASASININ YAPISI 127 5.1.1. Dağıtım Kanalları 127 5.1.1.1. Üreticiden Perakendeciye Doğrudan Yaklaşım 128 5.1.1.2. İthalatçı ve Acentalar 131 5.1.1.3. Temsilciler 132 5.1.2. Kanada Perakende Satış Mağazaları 132
5.1.3. Kanada Piyasasına İlişkin Bazı Temel Bilgiler ve Ticari Uygulamalar 134 5.1.4. Pazara Girişte Uygulanacak Yöntemler 134 5.1.4.1. Alıcılara Ulaşma 136 5.1.4.2. Alıcı ile İlişkilerde Dikkat Edilmesi Gereken Konular 138 5.1.5. Piyasaya İlişkin Diğer Bilgiler 141 5.2. TÜKETİCİ TERCİHLERİ 142 5.2.1. Ana Hatlarıyla Tüketici Tercihleri ve Tüketici Tercihlerini Etkileyen Faktörler 142 5.2.1.1. Ayakkabıya İlişkin Tüketici Tercihleri 142 5.2.1.2. Deri Eşyaya İlişkin Tüketici Tercihleri 144 5.3. PİYASANIN İDARİ OLARAK DÜZENLENİŞ ŞEKLİ. 148 5.3.1. Kalite Kontrolü ve Standartlar 148 5.3.1.1. Kalite Standartları, 148 5.3.2. Paketleme ve Etiketleme 150 5.3.2.1. Paketleme 150 5.3.2.2. Etiketleme 153 5.3.3. Ödeme Yöntemleri 153 5.4. TÜRK İHRACATÇILARIN KANADA PAZARINA GİRİŞTE KARŞILAŞTIKLARI GÜÇLÜKLER VE İHRACATÇILARA ÖNERİLER 154 5.4.1. Kanada'ya İhracatımızda Karşılaşılan Güçlükler 154 5.4.2. İhracatçılara Öneriler... 155 5.4.2.1. Kanada Piyasasına İlişkin Temel Bilgiler 155 5.4.2.2. Pazarlama Stratejisine İlişkin Öneriler 156 5.4.2.3. İhracatçı Sözlüğü 159 6. İŞADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER 164 6.1. ÜLKEYE GİDİŞ 164 6.1.1. Nasıl Gidilir? 164 6.1.2. Ne Zaman Gidilir? 165 6.1.3. Pasaport ve Vize İşlemleri 165 6.1.4. Yolcular İçin Gümrük Kontrolü 166 6.2. GÜNLÜK YAŞAM 166 6.2.1. İklim ve Uygun Giysi 166 6.2.2. Yerel Ulaşım 167 6.2.3. İş Saatleri ve Tatiller 167 6.2.4. Haberleşme 168 6.2.5. Otel ve Lokanta Rehberi 169
6.2.6. Diğer Yararlı Belgeler 176 6.3. YARARLI ADRESLER 177 6.3.1. Türkiye Temsilciliği 177 6.3.2. Resmi Daireler ve Kurumlar 177 6.3.3. Kanada Ticaret Odaları ve Ticareti Geliştirme Kuruluşları 179 6.3.3.1. Ticaret Odaları 179 6.3.3.2. Başlıca Kurumlar 180 6.3.3.3. Mesleki Kuruluşlar 181 6.3.3.4. Türk-Kanada Ortak Ticaret Konseyleri 181 6.3.3.5. Kanada Hükümetine Bağlı Satınalma Ofisleri 182 6.3.4. Finans Kuruluşları 183 6.3.4.1. Başlıca Ticari Bankalar 183 6.3.4.2. Borsalar 185 6.3.4.3. Sigorta Şirketleri 185 6.3.5. Başlıca Medya Kuruluşları 186 6.3.5.1. Gazeteler 186 6.3.5.2. Başlıca Radyo ve Televizyon Kuruluşları 187 6.3.6. Reklam Acenteleri ve Pazar Araştırma Kurumları 187 6.3.6.1. Birlikler 187 6.3.6.2. Reklam Acentaları 188 6.3.6.3. Pazar Araştırma Kurumları 189 6.3.7. Ticaret Fuarları 190 6.3.8. Gümrük Komisyoncuları 191 6.3.9. Turizm Büroları 192 EKLER EK: 1: GÖRÜŞÜLEN KİŞİ VE KURULUŞLAR 195
TABLO DİZİNİ Tablo No Sayfa No 1.1. Belli Başlı Yerleşim Bölgelerinde Nüfus (1991) 27 1.2. Göçmen Planı 28 2.1. Reel Büyüme 44 2.2. Enflasyon ve İşgücü Piyasası 46 2.3. Bütçe 47 3.1. Kanada'nın 1990-95 Dönemi İhracatı 64 3.2. Kanada'nın 1990-95 Dönemi İthalatı 66 3.3. Türkiye-Kanada Ticari İlişkileri 67 4.1. Bölge İtibariyle Dünya Ayakkabı Üretimi 77 4.2. Başlıca Ayakkabı Üreticileri 77 4.3. Ayakkabı Sanayii Kanada Pazarı 80 4.4. Kişi Başına Yıllık Ayakkabı Tüketimi 83 4.5. Deri Eşya İthalatı 84 4.6. Kanada Ayakkabı Sanayiinde Faaliyet Gösteren İlk On Firma 86 4.7. Ayakkabı Üretimi 87 4.8. Ayakkabı Sanayii-Başlıca İstatistiki Veriler 89 4.9. Deri Sanayii Ortalama Üretim Değeri 93 4.10. Ticari İstatistikler-Ayakkabı Sanayii 95 4.11. Ülkeler İtibariyle Ayakkabı İhracatı 96 4.12. Kanada'nın Ayakkabı İthalatının Ülke Grupları İtibariyle Dağılımı 98 4.13. Ayakkabı Sanayii Tüm Dünya Ülkeleri ve ABD ile Ticaret Dengesi 100 4.14. Ayakkabı İthalatı Yapılan Başlıca Ülkeler 103 4.15. Tip İtibariyle Ayakkabı İthalatı 104 4.16. 1995-1996 Yılları Kanada Deri Ayakkabı İthalatı 105 4.17. Dış Yüzleri Deri El Çantası İthalatı 106 4.18. Dış Yüzleri Deri Cepte veya El Çantasında Taşınan Eşya İthalatı 106 4.19. Deri Kemer ve Omuz Kayışları İthalatı 107 4.20. Seyahat Çantaları, Tuvalet Çantaları, Sırt Çantaları, Spor Çantaları İthalatı 108 4.21. Ülkeler İtibariyle Seçilmiş Ürünler Bazında Deri Eşya İthalatı 109 4.22. "250 Büyük Kuruluş" Arasında Ayakkabı Üreticileri... 110 4.23. Türkiye'nin Ayakkabı İhracatı 115
4.24. Ayakkabı Sanayii Türkiye'nin En Büyük İhraç Pazarları 117 4.25. AB Ülkelerine İhracatınnız 118 4.26. Ürün Gruplarına Göre Ayakkabı İhracatımız 118 4.27. Türkiye'nin Toplam Ayakkabı İthalatı 119 4.28. 1993-1995 Yıllarında En Fazla Ayakkabı İthal Ettiğimiz Ülkelei- 121 4.29. AB Ülkelerinden İthalatımız 122 4.30. 1995 Yılı Türkiye'nin Kanada'ya Deri Eşya İhracatı... 123 4.31.1995 Yılı Türkiye'nin Kanada'ya Deri Ayakkabı İhracatı 124 4.32. Türkiye'nin Kanada'dan Deri Eşya ve Ayakkabı İthalatı 125 5.1. Tüketici Yaş Grupları ve Satınalma Tercihleri 147 5.2. Ayakkabı Numaralarının Karşılaştırılması 149
ŞEKİL DİZİNİ Sekil No Sayfa No 2.1. G-7 Ülkelerinde Kişi Başına Milli Gelir 35 2.2. Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payları... 38 2.3. Hiznnetler Kesiminin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payları 39 3.1. İhracatın Ülke Grupları İtibariyle % Dağılımı 63 3.2. İthalatın Ülke Grupları İtibariyle % Dağılımı 65 4.1. Toplam Arzın %'si Olarak İhracat ve İç Piyasanın %'si Olarak İthalat 81 4.2. Cari ve Sabit Fiyatlarca Kanada Ayakkabı Sanayii Arzı 90 4.3. İmalat Sanayii İçerisinde Ayakkabı Üretiminin Payı 91 4.4. Ayakkabı Sanayiinde Kanada'nın Dış Ticaret Dengesi 101 4.5. Ayakkabı Sanayiinde Kanada'nın ABD Hariç Dünya Ülkelerinden Gerçekleştirdiği İthalat 102 4.6. Yıllar İtibariyle Ayakkabı ihracatımız 116 4.7. Yıllar İtibariyle Ayakkabı İthalatımız 120
AMAÇ VE YÖNTEM Bu çalışmayla Kanada'ya Ayakkabı ve Deri Eşya ihraç etmek isteyen kuruluşlarımıza ve girişimcilerimize yol gösteren kaynak bir kitap hazırlamak amaçlanmıştır. Kitapta Kanada piyasasına ilişkin genel bilgilerin yanısıra ihracatçılara Kanadalı tüketiciler ve piyasaya giriş konusunda ayrıntılı bilgilerin verilmesi hedeflenmiştir. Kitabın hazırlanması için literatür çalışmasının yanısıra Kanada'nın Montreal ve Toronto şehirlerinde saha çalışması yapılmıştır. Literatür çalışması kapsamında çeşitli uluslararası kurumların raporları ve pazar araştırması çalışmaları incelenmiştir. Ayrıca gerekli istatistikler gerek ülkemizdeki kaynaklardan, gerekse Kanada'daki çeşitli kurumlardan temin edilmiştir. Ayrıca sektörün Türkiye'deki durumu da incelenerek kitaba dahil edilmiştir. Saha çalışması sırasında ise Kanada'daki gümrük yetkilileri, ticaret odaları, ithalatçılar birliği gibi çeşitli resmi ve özel kurumların yanısıra, büyük mağazalar ve ithalatçılarla görüşmeler yapılarak çeşitli bilgiler toplanmıştır. Tüm bu çalışmalar sonucunda elde edilen bilgiler derlenerek kitap haline getirilmiş ve okuyucuların kullanımına sunulmuştur.
YÖNETİCİ ÖZETİ Kanada 9.976.140 km^'lik yüzölçümüyle dünyanın coğrafi alan açısından ikinci en büyük ülkesidir. Nüfus yoğunluğu açısından ise sanayileşmiş ülkeler arasında en tenha ülkedir. 1996 yılı itibariyle ülke nüfusu 30.1 milyon kişidir. Ülkede km^ başına ortalama üç kişi yaşamaktadır. Ülke 10 eyalete ve federal yönetime bağlı iki bölgeye ayrılmıştır. Geniş bir coğrafi alana yayılmış olan ülkede doğal olarak farklı iklim koşulları mevcuttur. Ancak nüfusun yoğun olarak yaşadığı bölgelerde yazlar genelde ılık kışlar ise soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri ise oldukça kısadır. İlk ve orta öğretimin ücretsiz, lisans ve lisansüstü öğretimin ücrete tabi olduğu ülkede, İngilizce ve Fransızca ülkenin resmi dilleridir. Ancak İngilizce Quebec dışındaki eyaletlerde ağırlıklı olarak konuşulan dildir. Kişi başına GSMH'nın 19.439 US $ olduğu Kanada, dünyada hayat standardının en yüksek olduğu ülkeler arasındadır. Kanada G- 7 ülkeleri arasında GSMH sıralamasında ABD ve Japonya'nın ardından 1996 yılı itibariyle üçüncü gelmektedir. Türkiye-Kanada arasındaki ticari ilişkilere baktığımızda son yıllarda ilişkilerin geliştiğini görürüz. Türkiye'nin Kanada'ya toplam ihracatı 1993 yılında 49.6 milyon dolardan, 1996 yılının ilk altı ayı itibariyle 48.2 milyon dolara çıkmış; Türkiye'nin Kanada'dan ithalatı ise 1993 yılında 190.3 milyon dolardan 1996 yılının ilk altı ayı itibariyle 164.0 milyon dolara çıkmış; 1993 ve 1996 yıllarında ise Türkiye-Kanada dış ticaret dengesi Türkiye'nin aleyhine bir gelişme göstermiştir. Türkiye'nin Kanada'ya ihracatı içerisinde ağırlığı konfeksiyon ürünleri; halı; yün; sentetik; devamsız lifler; çelik; krom cevheri; seramik; cam eşya; hediyelik eşya; kuru meyveler; fındık; domates salçası; elma suyu gibi gıda ürünleri oluşturmaktadır. Türkiye'nin Kanada'dan ithal ettiği başlıca ürünler arasında ise demiryolu aksamı, elektrikli mamuller, taşkömürü, tütün, makinalar, demir-çelik, hurda demir, selülozik madde hamurlar, kâğıt karton ve
kâğıt hamuru, grafik kâğıtları, bilgisayar aksamları, telekomünikasyon cihazları yeralmaktadır. Emek yoğun bir sanayi dalı olan ayakkabı ve deri eşya sanayiinde üretim gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kaymaktadır. Aynı olgu Kanada'da da gözlemlenmektedir. Bugün Kanada'da satılan ayakkabıların % 80'den fazlası ithal edilmektedir. Eskiden sektörde imalatçı olarak çalışan pekçok firma bugün toptancı-ithalatçı olarak faaliyet göstermektedir. Ülkedeki ayakkabı imalatı ise kışlık ayakkabı ve botlarla sınırlıdır. Deri eşya imalatı ise ihmal edilebilir derecede düşüktür. Kanada'nın deri eşya ve ayakkabı ithal ettiği ülkeler arasında Çin ilk sırayı almaktadır. Ayakkabı ve deri eşya ithalatında Endonezya, Tayland, Brezilya, İtalya, İspanya, Portekiz ve Hindistan Kanada'nın başlıca ticari partnerleri arasındadır. Türkiye'nin adı geçen ürünler bazında Kanada ile dış ticaretine baktığımızda ihracatımızın son derece düşük olduğunu görürüz. Türkiye'nin Kanada'ya ayakkabı ihracatı 40 bin dolar civarındadır. Deri eşya ithalatında 140 bin dolarla kemerler birinci sıradadır. Kanada etnik çeşitliliğe sahip bir ülkedir, bu nedenle tipik bir Kanadalı tüketiciden sözetmek mümkün değildir. Bununla birlikte tüketici tercihlerine ilişkin olarak birkaç özellikten sözetmek mümkündür. Öncelikle Kanadalı tüketiciler moda konusunda çok duyarlı değildir. Klasik stiller ve belli başlı renkler özellikle Kanada pazarına ilk kez giren ihracatçılarca tercih edilmelidir. Öte yandan Kanadalı tüketiciler çok pahalı ayakkabı alabilecek güçte olmalarına rağmen görece daha ucuz ayakkabılara yönelmektedir. Çin ucuz ayakkabı ve deri eşya ithalatında lider konumdadır. Yüksek kaliteli pahalı ayakkabı ve deri eşyada ise İtalya lider konumdadır. İtalyan ayakkabılarının pazarda sahip olduğu imaj onlara düşük miktarda bir ithalatla önemli gelir kazandırır. Türk deri eşya ve ayakkabıları ise Kanada'da tanınmamaktadır. Bununla beraber Kanada piyasasında satılan ayakkabılarla karşılaştırıldığında Türk ayakkabı ve deri eşyalarının deri ve işçilik kalitesinin oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Ancak pazara girişte Türk ayakkabıları fiyatlandırma stratejisi açısından pazarın orta katmanına hitap etmelidir.
Yukarıda belirttiğimiz gibi deri eşya ve ayakkabı Kanada'ya ithal ettiğimiz başlıca ürünler arasında yeralmamaktadır. Dolayısıyla Kanada Türk deri eşya ve ayakkabıları için yepyeni bir pazardır. Akıllıca yapılmış bir pazarlama stratejisi ve sabırlı bir çalışma sonucu ürünlerimizin ülkede tutunmaması için hiçbir neden yoktur. Piyasaya girişte bir acenta veya ithalatçı kullanılabileceği gibi doğrudan doğruya büyük mağazalarla ilişki kurmak da mümkündür. Kanadalı alıcılar tedarikçi firmalarla genellikle fuarlarda tanışırlar. Bu nedenle uluslararası fuarlara katılmakta yarar vardır. Fuarların yanısıra potansiyel alıcılara mektup, katalog ve numune gönderilmesi yararlı olacaktır. Şunu da belirtmekte yarar vardır ki Kanadalı alıcılar kişisel ilişkilere önem verirler. Bu nedenle firmalarımızın potansiyel partnerlerini Türkiye'ye davet ederek firmalarını tanıtmaları ve üretim tesislerini ge^zdirmeleri Kanadalı alıcıların güvenini kazanmak açısından yararlı olacaktır. Elinizdeki kitap Kanada Deri Eşya ve Ayakkabı piyasası hakkında size genel bir fikir vermekle birlikte ihracatçı firmaların kendi ürünlerine ilişkin olarak ayrıca pazar araştırması yapmalarında büyük fayda vardır. - Son olarak Kanada piyasasının son derece rekabetçi ve zorlu bir piyasa olduğunu söylemeliyiz. Bu pazara girmek isteyenlerin uzun soluklu bir çabayı ve düşük kâr marjını göze almaları gereklidir. Ayrıca otuz milyonluk nüfusuyla Kanada oldukça küçük bir pazardır. Bununla birlikte Kanada'nın Amerika pazarına açılacak bir kapı olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca Kanadalı alıcılarla bir kez sağlam ilişki kuran firmalar bunun uzun yıllar boyu süren istikrarlı bir ticari ilişki olacağını bilmelidirler.
1. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1. COĞRAFYA VE İKLİM Coğrafi Yapı: 9.976.140 km^ yüzölçümüne sahip olan Kanada coğrafi alan açısından dünyanın ikinci en büyük ülkesi iken nüfus yoğunluğu açısından (km^'y^ üç kişi) ile sanayileşmiş ülkeler arasında en düşük orana sahiptir. Alaska ve Grönland ile birlikte Kuzey Amerika kıtasının hemen hemen yarısını kaplamaktadır. Batısında Pasifik Okyanusu (Büyük Okyanus) ve ABD'nin Alaska eyaleti, doğusunda Atlas Okyanusu, kuzeyinde Kuzey Buz Denizi, güneyinde ise ABD ile çevrilidir. Kuzeyden güneye yaklaşık 4.600 km., doğudan batıya 5.400 km. boyunca uzanır. Kanada, dünyanın en büyük tatlisu göllerini ABD ile paylaşmaktadır. Atlas Okyanusu ile direkt bağlantılı olan bu beş göle Okyanus'da seyahat edebilen gemilerle ulaşılabilmekte ve bu durum ülkenin tüm dünya pazarlarına açılımına olanak sağlamaktadır. Ülke, 10 eyalete ve federal yönetime bağlı iki bölgeye ayrılmıştır. Bu eyaletler ve başkentleri şu şekildedir: ülke, coğrafi açıdan genelde bir dizi yükseltiyle kuşatılmış geniş bir havza olarak tanımlanabilir. Bu havzanın tabanını Kanada Kalkam'nm ortasında yeralan Hudson Körfezi oluşturur. Havzanın batı kesimi ise doğuya göre daha yüksek bir yapı göstermektedir.
ülkenin doğusu Tomgats Appalaşlar ve Laurentians sıradağları ile; batısı Rocky, Coastal ve Mackenzie dağları ile; kuzeyi ise St.Elias ve Pell dağları ile çevrilidir. Ülkenin en yüksek noktası 6.050 metre ile Yukon Bölgesi'ndeki Logan dağıdır. Ülkenin en uzun nehri Mackenzie olup 4.241 km. ile Nortwest ve Yukon Bölgesi ile ABD'de Colombia'dan geçmektedir. Ülkenin diğer önemli bir nehri 3.058 km. uzunluğunda olan ve Büyük Göler ile Atlas Okyanusu arasında bağlantıyı sağlayan St.Lawrance nehridir. Ülkenin başlıca gölleri Huron, Great Bear, Superior, Great Slave, Winnipeg, Erie ve Ontario'dur. Bunlardan kuzeydoğu topraklarındaki Bear Gölü, ülkenin en büyük gölü olup 31.326 km^' yüzölçümüne sahiptir. Kanada, fiziksel coğrafya bakımından sekiz ana bölgeye ayrılmaktadır: Ülkenin orta kesimini kaplayan ve Labrador'dan Kuzey Buz Denizine kadar uzanan Kanada Kalkam'nı batıda ABD sınırından Beaufort Denizi'ne kadar uzanan iç ovalar, doğuda Büyük Goller-St.Lawrance Düzlükleri, kuzeyde Kuzey Kutup ova ve platoları çevrelemektedir. Bu ovalık alanların batısında Kanada Cordillerasi'nı oluşturan yüksek dağ ve platolar, güneydoğusunda Apalaş Bölgesini oluşturan alçak dağlar, kuzeyinde ise Innutiyen Dağlık Bölgesi yer almaktadır. Hudson Körfezini çevreleyen, bataklıklarla kaplı kıyı düzlükleri de ayrı bir bölge teşkil etmektedir. İklim: Geniş bir coğrafi alan nedeniyle iklim açısından da oldukça çeşitlilik gösteren ülkede genel olarak altı iklim bölgesi mevcuttur: Bunlar, Kuzey Buz Denizi, Kuzey Bölgesi, Batı Kıyıları, Kayalık Dağları, Güneydoğu Bölgesi ve Bozkırlardır. Ülke genelinde yazlar genellikle ılık, kışlar ise soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri ise oldukça kısadır. Ülkenin orta kesimlerinde hava koşulları sertleştmekte, özellikle Ocak ve Şubat aylarında sıcaklık, - 40 C'ye kadar düşmektedir. Yaz aylarında ise yine bu bölgede sıcaklık +40 C'ye kadar çıkabilmektedir. Pasifik Okyanusu kıyılarında daha ılıman bir iklim hüküm sürerken Kuzey Buz Denizi bölgesinde oldukça soğuk ve kısa yaz dönemi yaşanmakta, kış mevsimi ise
tamamen don ile geçmektedir. Kışların en şiddetli olduğu yerler ülkenin kuzeyi ve iç ovalarıdır. En düşük sıcaklığın saptandığı nokta, -63 C ile Yukon Bölgesi'ndeki Snag'dır. Ülkenin en ılıman kesimi olan Güneybatı Kıyı Bölgesi'ndeki Vancouver Adasında Ocak ayında ortalama sıcaklık 3 C civarındadır. Ülkede en yüksek sıcaklık ise Alberta eyaletinin güneyinde bulunan Gleichen'de 46 C olarak saptanmıştır. Huron, Erie ve Ontario gölleri arasındaki bölgede yazlar serin geçmekte; kuzeydeki adalarda ise yaz sıcaklığı genellikle O^C'nin altında kalmaktadır. Günlük sıcaklık farkları iç kesimlerde kıyı kesimlerine kıyasla daha yüksektir. Ülke çapında dengesiz bir yağış dağılımı mevcut olup en fazla yağış alan bölgeler. Güneydoğu Bölgesi'ndeki Nova Scotia ve Quebec iken en az yağış alan bölgeler Manitoba, Alberta ve Saskatchawen bölgeleridir. Ülkede belli başlı şehirler itibariyle ortalama sıcaklık ve yağış miktadarı şu şekildedir: ORTALAIVIA SICAKLIK ORTALAMA YILLIK YAĞIŞ OCAK HAZİRAN Haifax, Nova Scotia -3 C 18 C 132 cm'' IVlontreai, Quebec -9 C 22 C 99 cm^ Toronto, Ontoria -4 C 22 C 79 cm^ Winnipeg, -18 C 20''C 53 cm^ IVIanitoba Vancouver, Britishi -2 C 47 C 107 cm^ Colombia Doğal Kaynaklar: Dünyanın en büyük maden ve metal üreticilerinden biri olan Kanada'nın zengin yeraltı kaynaklarının başında nikel ve çinko gelir. Uranyum, molibdenyum, asbest, demir cevheri, bakır, petrol, doğal gaz, potas, kükürt, alçı, kadmiyum, kobalt, magnezyum, altın, kurşun ve platin ise diğer önemli yeraltı kaynakları arasındadır. Ülke, enerji kaynakları açısından oldukça zengin rezervlere sahip olmakla birlikte bu rezervlerin ülkenin geniş bir alanına dağılmış olması, etkin bir şekilde işletilmesini engellemektedir.
Ekime elverişli alanlar, ülke topraklarının sadece %5'ini oluşturmakla birlikte ekilebilir alanların nüfusa oranı oldukça yüksektir. Ülkenin zengin orman varlığı, bulundukları yerde tarım ve hayvancılığa olanak vermemekle birlikte kereste ve kağıt sanayinin hammaddesini sağlamaktadır. 200 millik avlanma sahasının olduğu denizler ile ırmak ve göller, ülkeyi balıkçılık açısından da elverişli bir konuma getirmektedir. 1.2. NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI 1996 yılı itibariyle ülke nüfusu 30.1 milyon kişi olup 1991-96 döneminde yıllık nüfus artışı %2.2'dir. Bu oran kalkınmış ülkeler için tahmin edilen nüfus artış oranının yaklaşık iki katıdır. 1989 nüfus sayım istatistiklerine dayalı olarak gerçekleştirilen tahminlerde 1993-2003 döneminde toplam nüfusun %0.9 oranında artacağı, cinsiyet itibariyle bu artış oranının ise kadın nüfus için %1.0, erkek nüfus için %0.9 gerçekleşeceği belirtilmektedir. Km^ başına nüfus yoğunluğunun ortalama 3 kişi olduğu Kanada'da nüfusun yoğun olduğu bölgeler. Güneybatı Ontario (özellikle Ottawa, Toronto, Hamilton ve St.Catharines bölgesi) ile St.Lawrance Nehir bölgesi ve Montreal civarıdır. 1991 yılı itibariyle metropollerin nüfusuna ilişkin istatistiki veriler Tablo 1.1'de gösterilmektedir. Ülkede doğum oranındaki azalışa paralel olarak okul öncesi ve ilk okul dönemindeki çocuk sayısı azalırken, bu düşüş 1970'li yıllarda ortalama yaşam süresinin artması ile bir nevi dengelenmekte ve yaşlı nüfus artış göstermektedir. 1991 nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusun etnik dağılımına bakıldığında Fransızların ağırlıkta olduğu, bunu İngilizlerin, Almanların ve İtalyan'ların, Çinlilerin ve yerli halkın izlediği görülmektedir.
TABLO: 1.1 BELLI BAŞLI YERLEŞİM BÖLGELERİNDEKİ NÜFUS (1991) METROPOL BÖLGELER NÜFUS (Bin Kişi) METROPOL BÖLGELER NÜFUS (Bin Kişi) Toronto, Ontario ** 3,822.4 Hamilton, Ontario 600.3 Montreal, Quebec 3,084.1 London, Ontario 371.5 Vancouver, 1,586.6 St.Catherines, Ontario 358.5 B.Colombia Ottawa*-Hull 885.3 Kitchener, Ontario 350.2 Edmonton, 816.0 Halifax, Nova Scotia** 312.5 Alberta** Calgary, Alberta 727.3 Victoria, B.Colombia** 283.4 Winnipeg, 648.5 Windsor, Ortoria 260.2 Manitoba** Quebec Şehri, Quebec** 622.0 Regina, Saskatchewan** 192.7 * Federal Başkent ** Eyalet Başkenti Kaynak: Doing Business in Canada, United Kingdom: Price Waterhouse, November 1993. Göçmen Politikası: Son yıllarda ülke nüfusundaki artışın büyük bir kısmı göçten kaynaklanmış olup göç kontrolü, federal hükümet tarafından yapılmakta, her yıl kabul edilecek göçmen sayısı belirlenmektedir. Mevcut durumda bu rakam yıllık 200.000 kişi olup yurtiçi ve yurtdışı sosyo-ekonomik koşullar dikkate alınarak belirlenmektedir. Kanada'ya göç edenler daha çok Asya kökenli olup özellikle yeni göçerlerin büyük bir kısmı Hong Kong'tan gelerek Toronto ve Vancouver'da yerleşim göstermektedir. 1995 yılında hükümet tarafından "21.Yüzyıla doğru: Göç ve Vatandaşlık" isimli bir strateji belirlenmiştir. Bu strateji gelecek on yılllık bir dönem için Kanada'nın göçmen politikasını belirlemektedir. Yine aynı yıl açıklanan "1995-2000 Dönemi Göçmen ve Vatandaşlık Planı" ise göçerlerin ülkeye
uyum sağlamaları, bireysel haklarının ve kişisel özgürlüklerinin korunması ve ekonomik büyüme sürecinde rol almalarına ilişkin tedbirleri içermektedir. Mülteci olmayan başvuru sahipleri Kanada'ya ancak kalifiye işgücü veya işadamı; ailevi nedenlerle ve mesleklerini idame ettirmek için gelmek isteyenlerdir. Mülteciler ancak hükümet yardımı veya özel sponsorluk ile ülkeye giriş yapabilmektedir. 1997-2000 döneminde işe yerleştirme faaliyetlerinin etkisiyle ülkeye göç eden sayısında özelliklle nitelikli göçmen işgücü sayısında artış beklenmektedir. Aile birleşmelerinin ise yine göç eğiliminin ana nedenini oluşturması beklenmektedir. Ülkede 1996-2000 dönemi için tasarlanan Göçmen Planı çerçevesinde göçer sayısına ilişkin tahmini veriler şu şekildedir: TABLO: 1-2 GÖÇMEN PLANI (1996-2000, Tahmini Veriler, %) 1995 1996 1977-99 2000 Ekonomik Amaçla Göçedenler 50 50 52 53 Ailevi Nedenlerle Göçedenler 46 46 44 44 Diğer Nedenlerle Göçedenler 4 4 4 3 Toplam 100 100 100 100 Kaynak: Economist Intelligence Unit, Country Forecast, Canada, 1^' Quarter 1997. Eyaletler arası göç, en fazla ekonomik refah düzeyinin düşük olduğu Quebec'de yaşanmakta olup Ontario, Toronto, British Colombia ve Alberta, Quebec'li göçerlerin uygun politik ve coğrafi koşullar nedeniyle en fazla rağbet ettikleri yerleşim birimleri arasındadır. Ouebec'den sonra en fazla göç veren ikinci bir eyalet Newfoundland'tir. En fazla göçün yaşandığı diğer bir eyalet ise balıkçılığa dayalı ekonomik ortamın, gittikçe tükenen stoklar ve federal önlemler nedeniyle durgunluk içinde olduğu Atlantik eyaletidir.
Dil: İngilizce ve Fransızca ülkenin resmi dilleridir. Ancak ağırlıklı olarak ingilizce konuşulmakta ve ticari dil olarak İngilizce yoğun olarak kullanılmaktadır. Fransızca ise Quebec'de yaygın olarak kullanılmaktadır. Toplam ülke nüfusundan 16.1 milyon kişinin ana dili İngilizce iken 6.6 milyonunun dili Fransızcadır. Ancak nüfusun büyük bir kısmı, etnik yapının çeşitliliğine bağlı olarak İngilizce ve Fransızcanın yanısıra Almanya, İtalyanca, Portekizce, Çince, Flemenkçe ve Yunanca bilmektedir. Din: 1991 tarihli nüfus sayımı istatistiklerine göre ülke nüfusunun yaklaşık %45.7'si Katolik, %36.Zsi Protestan, %1.5'i Doğulu Ortodoks, %12.4'ü ise bir dinsel gruba ait olmayanlardan oluşmaktadır. Protestanların büyük bir bölümü Kanada Birleşik Kilisesi ile Kanada Anglikan Kilisesi'ne bağlıdır. Eğitim: Okuryazarlık oranının %99 olduğu ülkede, ilkokula başlama yaşı eyaletlere göre farklılık göstermektedir. Bazı eyaletlerde 6 olan ilkokula başlama yaşı, bazılarında 7 dir. Kanada'da ilköğretim 6-8 yıl, orta öğretim 4-5 yıl, lisans düzeyinde üniversite öğretimi 3-4 yıl arasındadır. Ülke nüfusunun yaklaşık %45'i, 20 yaş ve yukarısı olup lise mezunlarından oluşmakta; lise mezunlarının yarısından fazlası ise yüksek öğrenime devam etmektedir. Ülkede 14 milyon civarında olan işgücünün yarıya yakını lise mezunu her dört kişiden biri ise üniversite veya yüksek okul mezunudur. Ülkede eğitim hükümet tarafından finanse edilmekte olup ilk ve orta öğretim ücretsiz, lisans ve lisans üstü eğitim ise ders saati üzerinden bedelli olarak gerçekleştirilmektedir.
Yaşam Standardı: 1996 yılı itibariyle kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla'nın 19.439 US$ olduğu Kanada, dünyada hayat standartının en yüksek olduğu ülkeler arasındadır. Kanada'da ailelerin %63.1'nin oturdukları ev kendilerine aittir. Elektrikli ev aletleri mülkiyeti ise %70'nin üstünde olup ailelerin %97.5'inin renkli televizyonu, %98.8'inin radyosu, %73.8'inin videosu, %99.4'unun ise buzdolabı bulunmaktadır. 1.3. SİYASAL TARİH Kanada'nın en eski halkları, 20-35 bin yıl önce Bering Boğazı yoluyla Kuzey Asya'dan geldikleri sanılan Amerika yerlileri ile Kuzey Kutbunda yaşayan Eskimolardır. Kanada'da ilk keşifler ve kolonileşme çabaları, İngiliz, Fransız, İspanyol ve Portekizli denizcilerin 1.500'lü yıllarda balıkçılık amacıyla New Foundland açıklarına seferler düzenlemesi ile başlamış; 1541'de Fransızlar Quebec ve çevresinde yerleşim kurmaya başlamışlar, ancak beklenen değerli madenlerin bulunamaması nedeniyle ara verilen kolonileşme çabaları ise yarım yüzyıllık bir aradan sonra kürk ticaretini yeniden canlandırmak amacıyla tekrar başlamış ve 1672 yılında Nouvelle France kumpanyası kurulmuştur. Yine 1670'lerde İngilizler tarafından Hudson Körfezi kumpanyası kurulmuş, ancak bu kumpanyanın Nouvelle France'ın kürk ticaretini tehdit etmeye başlaması ile İngiliz ve Fransız rekabeti başlamış; 1763 yılında ise İngilizler, Nouvelle France topraklarını Kanada'nın kuzey bölgelerinden ayırarak Quebec adıyla bir koloniye dönüştürmüşler; 1791 tarihinde İngiliz Parlamentosu tarafından kabul edilen Kanada Yasası'yla koloni, Fransızların çoğunlukta olduğu Aşağı Kanada ve İngilizlerin çoğunlukta olduğu Yukarı Kanada olarak ikiye ayrılmıştır. Kereste ticareti, gemi yapımı ve çeşitli ticari faaliyetlerle ekonomik açıdan gittikçe güçlenen İngiliz kolonilerinde, valilerin geniş yetkilerini kısıtlamaya ve kurumsal yapının demokratikleşmesine yönelik çabalar, çeşitli ekonomik sorunlarla birlikte 1837 tarihinde Fransız çoğunluğun öncülüğünde Aşağı Kanada'da ayaklanmalara
neden olmuş; bu ayaklanma sonrasında 1841'de çıkartılan birleşik yasayla Aşağı ve Yukarı Kanada tek bir koloni olarak birleştirilmiştir. I.Dünya Savaşı sırasında milis kuvvetlerini düzenli birliklere dönüştürerek İngiltere'nin yanında etkin biçimde yeralan Kanada, 1917 tarihinde İmparatorluk Kabinesi'nde temsil edilme hakkını kazanmış ve İngiliz Uluslar Topluluğu'nun doğuşuna esas teşkil eden bu adım dış politik özerkliğin sağlanmasında önemli bir adım olmuş; savaş sonrası dönemde Kanada'nın barış anlaşmalarına imzacı devlet olarak katılması ve Milletler Cemiyeti'ne üye olması ise bu adımı destekleyici diğer gelişmeleri oluşturmuştur. II.Dünya savaşı sırasında müttefik ülkelerin mamul madde, gıda maddeleri ve çeşitli hammadde ihtiyacını karşılayan Kanada, böylece hem sanayi alanında önemli bir gelişme göstermiş hem de artan mali gücüyle birlikte İngiltere'ye bile borç verecek düzeye gelmiştir. Savaşla birlikte silahlı kuvvetleri de daha ileri bir kurum haline gelmiştir. Savaşın Kanada açısından en önemli sonucu ise dünya ekonomisinde önemli bir yer edinmesi ve ABD ile sıkı bir işbirliğine girişerek dış politika alanında NATO'ya üye olması, böylece iki ülke arasında mevcut olan gerginliğin yerini ekonomik ve siyasi alanda işbirliğine dayalı bir yakınlaşmanın almasıdır. 1950'lerden sonra daha çok Amerikan sermayesine dayalı yüksek bir büyüme hızı ile daha önceden yoksul olan Kanada eyaletlerinin görünümü büyük ölçüde değişmiş; ancak yeni yatırımlar daha çok kuzey bölgelere yönelik olarak gerçekleştiğinden yerlilerin ve Eskimoların durumu ülkenin siyasetinde önemli bir yer tutmuş ve 1950'lerin sonunda bu topluluklara kendileri ile ilgili konularda söz sahibi olma ve seçimlere katılma hakkı tanınmıştır. 1980'li yıllar, ülkenin ulusal kimliğini kazanmasına ilişkin yoğun çatışmalara sahne olmuştur. Fransızca konuşan Quebec'liler arasında Quebec'in Kanada'dan ayrı, politik bağımsızlığını elde etmesine ilişkin tartışmalar neticesinde 1980 yılında referanduma gidilmiş, fakat çoğunluk Quebec'in politik açıdan bağımsız bir statü kazanmasına ilişkin öneriyi kabul etmemiştir. 1981 tarihinde 1867 tarihli İngiliz Kuzey Amerika Yasasında gerekli değişiklikler yapılarak Kanada Anayasası oluşturulmuş ve 1982 Mart ayında İngiltere Parlamentosu'ndan geçen Kanada Yasası ile ülke resmi bağımsızlığını kazanmıştır. 31
1A YÖNETİM ŞEKLÎ VE HUKUK DÜZENİ Kanada, parlamenter sistemle yönetilen federal bir devlettir. Yönetim yapısı ve yetkilerin dağılımı 1867 tarihli İngiliz Kuzey Amerika Yasasına ve yazılı olmayan hukuk teamüllerine dayanmaktadır. 1982'de İngiliz ve Kanada parlamentolarında görüşülerek kabul edilen Kanada Yasası ile Kanada'nın yönetim işlerinde İngiltere'ye tanınmış olan bazı sembolik yetkilere de son verilmiştir. Federal yasama yetkisi, iki meclisli parlamento tarafından kullanılmaktadır. Parlamentonun yetki alanına giren konuların başında dış politika, savunma, ticari ve mali düzenlemeler, ceza hukuku, ulaştırma ve haberleşme hizmetleri gelmektedir. Federal Parlamento, Devlet Başkanı, Senatörler ve Millet Meclisi üyelerinden oluşur. Meclis üyeleri, en çok beş yılda bir yapılan seçimler ile yenilenmektedir. Eyalet valileri ile üst düzeydeki yargıç ve kamu yöneticileri de Genel Vali tarafından atanmaktadır. Senato, başbakanın önerisi üzerine genel valinin atadığı 112 üyeden oluşmaktadır. Eyaletlerin senatodaki temsilci sayıları büyüklüklerine göre değişmektedir. Millet Meclisi'nin (Avam Kamarası) 295 üyesi ise beş yıllık bir dönem için halk tarafından seçilmektedir. Ülkede bütün yasa tasarılarının her iki mecliste görüşülerek kabul-edilmesi gerekmektedir. Kamu harcamalanna ve vergi tarhına ilişkin yasa tasarıları ise sadece Avam Kamarası üyelerinin onayına sunulmaktadır. Genel Vali, sembolik olarak yürütmenin başı sayılan İngiltere Hükümdarı tarafından Kanada Başbakanının önerisi doğrultusunda atanmaktadır. Genellikle altı yıllık bir dönem için seçilen ve sembolik birtakım yetkileri bulunan Genel Vali, Avam Kamarası'nda çoğunluğu elinde tutan partinin liderini hükümeti kurmaya çağırır. Başbakan tarafından oluşturulan Kabine, Avam Kamarası'na karşı sorumludur. Çok partili siyasal sistemin olduğu Kanada'da siyasal yaşama egemen olan başlıca partiler Liberal Parti (LP), Muhafazakar Parti (PCP) ve Yeni Demokratik Parti (NDP)'dir. Fransızlar'ın çoğunlukta olduğu Quebec 'in en güçlü partisi ise eyaletin siyasal bağımsızlık kazanması için uğraş veren Quebec Partisi'dir. Mevcut durumda 32
(PCP) ve Yeni Demokratik Parti (NDP)'dir. Fransızlar'ın çoğunlukta olduğu Quebec 'in en güçlü partisi ise eyaletin siyasal bağımsızlık kazanması içirt uğraş veren Quebec Partisizdir. Mevcut durumda ülkede iktidar olan parti Liberal Parti'dir. En son seçimler 1997 yılı Mayıs ayında gerçekleştirilmiştir. Kanada siyasal açıdan 10 eyalete (Quebec, Ontario, Alberta, British Colombia, Manitoba, Newfoundland, Nova Scotia, Saskatchewan, Prens Edward Adası, New Brunswick) ve iki bölgeye (Yukon ve Kuzeybatı Toprakları) ayrılmıştır. Federal yönetime benzer bir kurumsal yapıya sahip olan eyaletlerin yetki alanına giren başlıca konular, mülkiyet hakları, medeni hukuk, dolaysız vergiler, yerel yönetim, doğal kaynaklar, eğitim ve sağlık hizmetleri, trafik ve yangın gibi sosyal hizmetlerdir. Federal yönetime bağlı olan iki bölgede ise sınırlı bir özerk yapı sözkonusudur. Eyaletlerin yerel yönetim sistemleri, önemli farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle eyalet topraklarının ayrıldığı yönetim birimlerine değişik adlar verilmiştir. îl sistemi sadece Ontario ve Quebec eyaletlerinin güney kesimlerinde uygulanmaktadır. Nüfusun yoğun olduğu alanlarda ise seçime dayalı belediye örgütlenmesi mevcuttur. Ülkedeki tüm eyaletlerde yer alan belediyeler ve yerel hükümetler, eyalet kanunlarına göre kurulup faaliyet göstermektedir. Kanada'da mahkemeler, bağımsız kurumlar olarak çalışmaktadır. Çeşitli düzeydeki mahkeme kararları bir üst mahkemede temyiz edilebilir. En üst yargı mercii. Kanada Yüksek Mahkemesi'dir. Kamu düzeninin korunması, güvenliğin sağlanması ve kovuşturma konularından eyalet yönetimi sorumludur. Ancak Ontario ve Quebec dışındaki eyaletler bu işlevlerini Kanada Kraliyet Atlı Polisi'ne bağlı birimler vasıtasıyla gerçekleştirmektedir. Çoğu belediyenin kendi yerel kolluk birimleri bulunmaktadır. Savunma Bakanlığı'na bağlı olan Kanada Silahlı Kuvvetleri, Ottowa'da bulunan Ulusal Savunma Karargahı ve altı komutanlık biçiminde örgütlenmiştir. Kanada, Kuzey Atlantik Anlaşması'na (NATO) taraf olup Birleşmiş Milletler barış kuvvetlerine asker tedarik eden ülkeler arasındadır. Ülkede hukuk düzeni, yazılı kanunları ve yargı kararlarını içermektedir. Ülkede mahkeme içtihatlarına dayalı hukuk düzeninin
birçok federal ve eyalet bazındaki yasal düzenlemelerin temelini oluşturmuştur. Ancak Fransız yerleşimciler ile Quebec'de oluşturulan Medeni Kanun, Fransız kaynaklı olup özel hükümlerle düzenlenmektedir. 2. EKONOMİK YAPI 2.1. GENEL EKONOMİK DURUM Çok uluslu firmaların yanısıra küçük ölçekli firmaların da bulunduğu iş ortamında serbest piyasa mekanizmasının dinamikleri hakimdir. Ülke geniş bir coğrafi alana yayılmış olmasına ve düşük nüfus yoğunluğuna rağmen dünyanın başlıca sanayileşmiş ülkeleri arasında yer almaktadır. Nitekim 1994 yılında 740 milyar US$ Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) ile dünyanın en sanayileşmiş yedinci ülkesi konumundadır. 1996 yılı için ise bu rakam 798 milyar US$ olarak gerçekleşmiştir. 1995 yılı itibariyle kişi başına milli gelirin 29.022 US$ olduğu, 1996 yılı için ise 19.439 US$ olduğu Kanada, bu açıdan dünyada sanayileşme düzeyi en yüksek G-7 ülkeleri (ABD, Kanada, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya) arasında üçüncü gelmektedir.
ŞEKİL: 2.1 G-7 ÜLKELERİNDE KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR (US$) ABD JAPONYA KANADA ALMANYA FRANSA İTALYA İNGİLTERE Kaynak: Canada Business Facts 1997, Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada: Ottawa 1995 tarihli Dünya Rekabet Gücü Raporuna göre Kanada, 49 sanayileşmiş ülke içerisinde 12. sırada, OECD ülkeleri arasında ise 9. sırada yeralmaktadır. Ülkede 1990 ve 1991 yılında yaşanan ekonomik durgunluğun arkasından 1992 yılından itibaren belli başlı sanayi kollarında gerçekleştirilen yeniden yapılanma faaliyetlerinin ve ekonomik reformların da etkisiyle ekonomik büyüme tekrar hız kazanmıştır. Nitekim 1994 yılında %4.5 büyüme oranı ile ülke tüm sanayileşmiş ülkeler arasında en yüksek büyüme hızını gerçekleştirmiştir. Bu dönemde hızlı büyüme artışı esas olarak ülkenin ABD'ye yönelik ihracat hacmindeki artışa dayanmaktadır. 1992-96 döneminde ise yıllık ekonomik büyüme ortalama %1.4 olarak gerçekleşmiş olup 1996 yılı için bu rakam %1.6'dır.
19801i yılların ikinci yarısında Kanada sanayinde, gittikçe şiddetlenen uluslararası rekabet ortamında ve ABD ile serbest ticaret sürecinde talebe yönelik ayarlamalara girişilmiştir. Bu dönemde makina ve ekipmana olan talep ise diğer sektörlere kıyasla daha yüksektir. İkamet amaçlı inşaat, aile sayısındaki artışa paralel bir gelişme göstermiştir. 1990-92 yıllarında ekonomik durgunluk döneminde yatırımlarda duraklama yaşanmış; makina ve teçhizat satmalımı 1994 yılında tekrar eski düzeyine yaklaşmakla beraber aynı iyileşme eğilimi, düşük faiz oranlarına rağmen ikamet amaçlı inşaat sektöründe yaşanmamıştır. Bununla birlikte 1990'lı yıllarda Kanada sanayi yeniden organize olmuş, daha rasyonel imalata geçilmiş, daha çağdaş yönetim teknikleri izlenerek idari kadroda azalmaya gidilmiştir. Ülkede üretimin yapısına baktığımızda ağırlığı imalat sanayinin oluşturduğunu, bunu ise inşaat sektörünün, madenciliğin ve tarım sektörünün izlediğini görürüz. 1964-1994 dönemi itibariyle sektörlerin toplam yurtiçi üretim içindeki payları aşağıda gösterilmektedir. Ülkede üretim ağırlıklı olarak imalat sanayine dayalı bir gelişme göstermekle birlikte imalat sanayi açısından Kanada diğer sanayileşmiş ülkelere kıyasla daha geri bir konumda olup imalat sanayinin ülke GSMH'sı içerisindeki payı yaklaşık %17-19 civarındadır. Bu açıdan Kanada, ABD ile kıyaslanabilir iken imalat sanayinin GSMH'nın %30'unu oluşturduğu Japonya ve Almanya karşısında bir üstünlüğe sahip değildir. İmalat sanayi içerisinde ağaç ürünleri sanayi, kağıt ve kağıt hamuruna dayalı sanayi ve işlenmiş metal gibi doğal kaynaklara dayalı sanayi kolları önem kazanmaktadır. Son yirmi yıllık dönemde ise ulaştırma ve telekomünikasyon teçhizatı, elektrikli ürünler gibi diğer imalat sanayi kolları da hızla gelişme göstermiştir. Ülkede yurtiçi gelirin esas kaynağı işçi geliridir (ücret ve maaşlar gibi). Nitekim toplam yurtiçi gelir içerisinde işgücünün payı son yıllarda düşüş göstermekle birlikte %70 civarındadır. Çiftçi gelirlerinin toplam ulusal gelir içerisindeki payı ise kırsal kesimde yaşayan nüfusun gittikçe azalmasına bağlı olarak düşüş göstermektedir. Buna karşılık faiz geliri, 1970'li yılların sonu ve 1980'li yıllarda yüksek faiz oranlarına bağlı olarak artış göstermektedir. Ancak 1990'lı yılların başında yaşanan ekonomik durgunluk şirketler kesiminin karlarını eritmiş ve 1989 yılında şirket 36
karlarının GSYİH içerisindeki payı %9 iken bu oran 1992 yılında %4.6'ya düşmüştür. Kişisel harcamaların toplam harcamalar içerisinde oldukça önemli bir pay aldığı Kanada, yine bu açıdan sanayileşmiş ülkeler arasında önde gelmektedir. 1980'li yıllarda hanehalkı harcamaları nihai talebin %60'ı oranında olup ülke bu açıdan sanayileşmiş ülkeler arasında yedinci sırada yer almaktadır. İthalatın toplam harcamalar içerisindeki payı ise yaklaşık %25'dir. Ülke iktisadi açıdan, başta tahıl olmak üzere tarımsal ürün ihracatına ve mineraller, petrol ve gaz, orman ürünleri gibi doğal kaynak ihracatına dayalı olarak gelişme göstermiş; daha sonra ikincil sanayi kollarında yaşanan gelişmeler neticesinde Kanada, imalat sanayi alanında dünyada en önde gelen ilk on ülke arasına girmiştir. Nitekim 1995 yılı itibariyle sektörlerin GSMH içerisindeki paylarına bakıldığında ağırlığı %18.9 ile imalat sanayinin aldığını; bunu ise sırasıyla %5.1 ile inşaat sektörünün, %4.4 ile madencilik sektörünün, %2.9 ile tanm-ormancılık ve balıkçılık sektörünün izlediği görülmektedir. Son yirmi yılda, ülkede servis sektörü ve bu sektöre dayalı sanayi dalları da önemli bir gelişme göstermiş olup 1995 yılı itibariyle Gayrisafi Milli Hasıla içerisinde imalat sektörüne en büyük katkıyı 15.8 milyar dolar ile Ulaşım Araçları Sanayi yapmıştır. Aşağıdaki Şekil 2.2 ve 2.3'de sektörlerin ve hizmetler kesiminin GSMH içerisindeki yüzde payları gösterilmektedir.
ŞEKİL: 2.2 SEKTÖRLERİN GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA İÇERİSİNDEKİ PAYLARI (%) 25 T 20 + 15 + 10 + Kaynak: Exporting to Canada: A Handbook, Ottawa:Trade Facilitation Office Kanada: Bureau de Promotion du Commerce Canada, September 1995 ve Canada Business Facts 1997, Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada: Ottawa Ülkede imalat sanayinin gelişme gösterdiği başlıca eyaletler Ontario, Quebec, British Colombia ve Alberta'dir. Gerçekten, Ontario, ülkedeki toplam imalat sanayi üretiminin %52.2'sini; Quebec, %25'ini, British Colombia, %8.7*sini ve Alberta %6.7'sini kapsamaktadır. Finansal kuruluşlar ve diğer hizmet sanayileri, Orta Kanada'da yoğunlaşmıştır. Ülkenin doğusu ve batısında ise emek yoğun sanayi dallan hakimdir. Örneğin balıkçılık, ormancılık ve madencilik Atlas eyaletlerinin (New Brunswick, Nova Scotia, Prens Edward Adası, New Foundland) ana faaliyetleri arasındadır. Ülkenin geniş kırlık eyaletleri ise ormancılık ve madenciliğe dayalı olarak gelişme göstermektedir. British Colombia'nın ekonomisi i.se turizm sektörüne dayalı olarak gelişme göstermektedir.
ŞEKÎL: 2.3 HİZMETLER KESİMİNİN GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA İÇERİSİNDEKİ PAYLARI (%) 25 T 21,6 21,6 22,4 22,4 20 1 19,5 ü Ulaştırma ve Haberleşme ^Toptan ve Perakende Ticaret HFinans, Sigorta ve Emlak üticari ve Sosyal Hizmetler ^ Kamu Hizmetleri Kaynak: Exporting to Canada: A Handbook, Ottawa:Trade Facilitation Office Kanada: Bureau de Promotion du Commerce Canada, September 1995 ve Canada Business Facts 1997, Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada: Ottawa Ülkede ekonomik faaliyetlerin eyaletler ve iki bölge itibariyle dağılımı şu şekildedir:
ONTARIO: Ülkede imalat sanayinin en gelişmiş olduğu eyalettir. Sınai üretim ağırlıklı olarak Ontario gölünün batı kıyısında yoğunlaşmıştır. Hamilton, ülkenin demir ve çelik merkezidir. Oshawa ve Windsor, araba imalatında; Niagara Peninsula ise meyve ve şarap imalatında önde gelirken eyaletin kuzey kesimi zengin doğal kaynaklara sahiptir. Eyalet ayrıca zengin orman varlığı ile de dikkat çekmektedir. Eyaletin kuzey kısmı ise doğal kaynaklar açısından oldukça zengindir. Örneğin Sudbay dünya toplam nikel üretiminin 1/4'ünü karşılarken büyük uranyum rezen/lerine de sahiptir. QUEBEC: Zengin doğal kaynak varlığına rağmen iktisadi faaliyetlerin ağırlıklı olarak imalat sanayine dayalı olduğu Quebec, Kuzey Amerika'nın en önemli kağıt üreticisi konumundadır. Ayrıca hidroelektrik üretimi açısından oldukça zengin kaynaklara sahip olup alüminyum, kereste, isüt ürünleri, elma, akçaağaç pekmezi ve turizm sektörü başlıca iktisadi geçim kaynakları arasındadır. St.Lawrance nehri ise Büyük Göller ile Atlas Okyanusu arasında bağlantıyı kurmakta olup Kanada ve Amerika'daki başlıca limanlara hizmet etmektedir. NOVA SCOTIA: Madencilik, balıkçılık, meyvecilik, noel ağacı yetiştiriciliği, gemi inşaatı ve turizm sektörü eyaletin başlıca geçim kaynakları arasındadır. Ancak eyalet ekonomisi, balık stoklarındaki düşüşten ve morina avcılığına uygulanan kısıtlamalardan olumsuz etkilenmiştir. PRENS EDWARD ADASI: Eyaletin geçim kaynağı tarıma dayalı olup patates yetiştiriciliği en önemli tarımsal üretimidir. Diğer önemli bir faaliyet dalı ise balıkçılık olup özellikle istridye ve İstakoz avcılığı önem kazanmaktadır.
NEW FOUNDLAND & LABRADOR: Eyaletin başlıca geçim kaynağı balıkçılığa ve zengin maden rezervlerine dayalıdır. 1992 yılında morina stoklarında yaşanan düşüş sonucu morina avcılığının yasaklanması, eyalet ekonomisinde bir sarsıntıya neden olmuş ve işsizlik %20Ve ulaşmıştır. Ancak balıkçılıkta yaşanan bu durgunluk, Labrador'da Voisey Körfezi kıyısında nikel, bakır ve kobalt rezervlerinin, Terra Nova Bölgesinde ise petrol rezervlerinin keşfi ile giderilmiştir. NEW BRUNSWICK: Kerestecilik, kağıt ve kağıt hamuruna dayalı sanayi kolları, balıkçılık ve çiftçilik başlıca faaliyeti kollarıdır. MANITOBA: İşlenmiş gıda ve konfeksiyon, belli başlı sanayi kollarıdır. Tarımsal faaliyetler arasında buğday yetiştiriciliği önde gelmekte, bunu diğer tahılllar ve sığır yetiştiriciliği izlemektedir. Eyaletin kuzey kesimi altın, bakır, nikel ve çinko açısından zengin rezervlere sahiptir. SASKATCHEWAN: Eyalet, kuzey Amerika'nın en büyük buğday yetiştiricileri arasında olup Kanada'nın toplam tarım alanının üçte birinden fazlasını ve toplam tarımsal üretimin üçte ikisini vermektedir. Ülkenin en zengin potas kaynaklarına sahip olan eyalette son birkaç yıldır petrol giderek önem kazanmaktadır. ALBERTA: Petrol, doğalgaz, kömür gibi istihraç yolu ile elde edilen madenler, zengin orman varlığına bağlı olarak kereste ve kağıt hamuru ve bu kaynakların işlenmesine dayalı olarak gelişme gösteren imalat sanayi başlıca iktisadi faaliyet kolları arasındadır. Buğday, arpa ve çavdara dayalı tarım sektörü ile turizm sektörü başlıca iktisadi faaliyet kolları arasındadır. Ülkedeki en düşük benzin fiyatı bu eyalettedir.
İNGİLİZ KOLOMBİYASI (BRITISH COLOMBIA): Eyalet, orman, balıkçılık, tarım, madencilik ve turizme dayalı sanayi kolları ile oldukça yüksek bir hayat standartına sahiptir. Eyaletin ekonomik durumu, ülkenin diğer eyaletlerine kıyasla 1980'li yılların sonu ve 1990'lı yılların başında yaşanan ekonomik krizin olumsuz etkilerini çok daha çabuk atlatabilmiştir. Eyaletin en önemli sanayi dalı olan ormancılık, işgücünün %18'ine istihdam olanağı sağlamaktadır. Her yıl 5 milyondan fazla kişinin ziyarette bulunduğu turizm sektörünün eyalet ekonomisine katkısı yıllık yaklaşık 4 milyar dolardır. Çinko, altın, gümüş, bakır ve kömür başlıca maden kaynakları arasındadır. Eyaletin ekonomik gelişiminin arkasında yatan temel faktörlerden biri zengin doğal kaynak potansiyelinin yanısıra Pasifik Okyanusu'na kıyı olan ülkeler (başta Japonya ve Hon Kong) ile olan ticari ilişkileridir. 1885 yılında işletmeye açılan trans-continental demiryolu, eyaletin doğu ile bağlantısını kurmuş; 1914 yılında tamalanan Panama Kanalı ile Avrupa ve Kuzey Amerika'nın doğu kıyısındaki pazarlara ulaşım olanağı ile ekonomik büyüme hız kazanmıştır. İşsizlik oranının yüksek olduğu eyalet, Kanada'nın en fazla sendikalaşmamış, organize olmamış işgücüne sahip olup bu oran %37 civarındadır. YUKON TOPRAKLARI: Bölgenin en önemli sanayisi altın, çinko ve kurşuna dayalı sanayi kollarıdır. Bunu turizm, balıkçılık, orman ürünleri ve kürk ticareti izlemektedir. NORTHWEST TOPRAKLARI: Çinko, altın ve kurşun istihracına dayalı madencilik. Great Slave gölünde ticari amaçlı balıkçılık, avcılık ve turizm, eyaletin başlıca iktisadi faaliyet kollarıdır.
2.2. EKONOMİK POLİTİKALAR VE EKONOMİK GÖSTERGELERDEKİ GELİŞMELER 2.2.1. Ekonomik Büyüme Son on yıllık dönemde ülkenin ekonomik büyüme hızı geçmiş dönemlere kıyasla daha düşüktür. Nitekim, 1970'li yıllarda ortalama yıllık reel GSMH artışı %4.5 iken bu oran 1980'li yıllarda %3 olarak; 1990'lı yıllarda ise %1.25 olarak gerçekleşmiştir. 1981-82 döneminde yaşanan ekonomik durgunluğun ardından 1991 yılından itibaren sonraki iki yıl boyunca üretim tekrar artış göstermiş; 1993-94 döneminde yaşanan ekonomik durgunluk dışında büyüme hızı tekrar artmaya başlamıştır. Daha önceki dönemlerle kıyaslandığında ekonomik büyüme itibariyle en belirgin farklılığın hanehalkı harcamalarında yaşandığı, özel tüketim harcamaları ile ikamet amaçlı yatırımların geçmişe kıyasla düşüş kaydettiği gözlemlenmektedir. İhracatın artış eğilimi ile ticari yatırımların artış hızı ise son 20 yıllık döneme benzer bir seyir göstermiştir. 1981-82 ekonomik krizinin ardında 1993-94 dönemindeki ekonomik canlılığın sürdürülememesinin nedenleri arasında ABD'nin büyüme hızında yaşanan düşüş ile birlikte Kanada'nın en önemli ticari partneri olan ABD'ye yönelik ihracatının 1995 yılında azalması; 1994 yılından itibaren kamu harcamalarının yıllık yaklaşık GSMH'nın %1'i oranında kısılması; 1994 ve 1995 yıllarında dünya finansman piyasasında yaşanan dalgalanmaya ve ülkedeki politik istikrarsızlığa bağlı olarak Kanada'nın enflasyonist baskılara sıkı para politikası ile karşılık vermesi yatmaktadır. 1995 yılında reel GSYİH artışı %2.3 olarak gerçekleşmişken 1996 yılı için bu rakam %1.5 olarak gerçekleşmiştir. 1996 yılında reel büyüme hızında yaşanan düşüşün nedenleri arasında hanehalkı borcunun artmasına bağlı olarak tüketim harcamalarında kısıntıya gidilmesi, işsizlik, düşük reel ücretler bulunmaktadır. 1997 yılının ilk üç aylık döneminde reel büyüme %4.1 olarak gerçekleşmiştir.