İnce ve Kalın Kesitli SiMo Küresel Dökme Demirlerin, Isıl İşlem Öncesinde ve Sonrasında Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri



Benzer belgeler
Emre Yalçın (Odöksan ELBA) 7.Oturum: Süreçler ve Kontrol 7th Session: Process and Control

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

Arda Çetin, Peyman Çelenkoğlu, Burcu Tunç, Ayhan Comart (Ekstra Metal)

Dr. F. Can Akbaşoğlu, Serhat Adışen, Uğur Gürol, Eylem Subaşı (Akmetal) Prof. Dr. S. Can Kurnaz (Sakarya Üni.)

ISIL İŞLEM UYGULAMASI YAPILMADAN UYGUN MEKANİK ÖZELLİKLERDE EN-GJS LT (GGG 40.3 DIN1693) MALZEMENİN DÖKÜM PROSES ŞARTLARININ SAĞLANMASI

ALÜMİNYUM DÖKÜMDE MEKANİK ÖZELLİKLERİ ETKİLEYEN PARAMETRELER İÇİN DENEY TASARIMI

Bu bildiri 6. Uluslararası Ankiros Döküm kongresinde sunulmuştur. This paper was presented on 6th Ankiros Foundry Congress

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

1. GİRİŞ. 1.1.Küreleştirme İşlemi

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Vermiküler/Silindirik Grafitli Dökme Demir COMPACTED GRAPHITE CAST IRON

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

ÇELİKLERİN VE DÖKME DEMİRLERİN MİKROYAPILARI

ELKTRİK AMAÇLI ALUMİNYUM KULLANIMI

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

DENEYİN ADI: Jominy uçtan su verme ile sertleşebilirlik. AMACI: Çeliklerin sertleşme kabiliyetinin belirlenmesi.

AlSi7Mg DÖKÜM ALAŞIMINDA T6 ISIL İŞLEM DEĞERLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ. Onur GÜVEN, Doğan ALPDORUK, Şükrü IRMAK

Dökme Demirlerin Korozyonu Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

Farklı Metalografik İşlem Yazılımlarının Küresel Grafitli Dökme Demirlerin Küresellik Boyut ve Oran Tayininde Kullanımı

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

KAZAN ÇELİKLERİNİN KAYNAK KABİLİYETİ 1. Kazan Çeliklerinin Özellikleri

Çeliklerin Fiziksel Metalurjisi

Prof. Dr. İRFAN AY / Öğr. Gör. FAHRETTİN KAPUSUZ 1

MMT310 Malzemelerin Mekanik Davranışı Mukavemet ve deformasyon özelliklerinin belirlenmesi - Sürünme, eğme ve burma deneyleri

DENEYİN ADI: Kum ve Metal Kalıba Döküm Deneyi. AMACI: Döküm yoluyla şekillendirme işleminin öğrenilmesi.

Yüksek Mukavemetli Düşük Alaşımlı Çeliklerin Kaynağı. Özlem Karaman Metalurji ve Malzeme Mühendisi Kaynak Mühendisi

Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

TEKNOLOJİSİ--ITEKNOLOJİSİ. Prof. Dr. İRFAN AY / Öğr. Gör. FAHRETTİN KAPUSUZ

MMT310 Malzemelerin Mekanik Davranışı 2 Mukavemet ve deformasyon özelliklerinin belirlenmesi - Basma ve sertlik deneyleri

AN INVESTIGATION ON THE PRODUCIBILITY OF TRAIN WHEELS BY CASTING METHOD

Deneyin Amacı Çekme deneyinin incelenmesi ve metalik bir malzemeye ait çekme deneyinin yapılması.

BÖLÜM 7 DÖKME DEMİRLER

OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.BÖHLER W500

ALÜMİNYUM T6 ISIL İŞLEMİ İÇİN GELİŞTİRİLEN SEPET TASARIMI İLE ZAMAN VE ENERJİ TASARRUFU SAĞLANMASI

METALİK MALZEMELERİN ÇEKME DENEYİ

BÖLÜM 4 KAYNAK METALURJİSİ

BÖHLER W300. Sıcak iş Çeliklerinin Başlıca Özelliklerinin Karşılaştırılması

METALURJİ VE MALZEME MÜH. LAB VE UYG. DERSİ FÖYÜ

CALLİSTER FAZ DÖNÜŞÜMLERİ

ZIRH ÇELİKLERİN KAYNAĞINDA KAYNAK AĞZI GEOMETRİSİ VE İLAVE TEL OPTİMİZASYONU Kaynaklı İmalatta İyileştirme Çalışmasına Örnek

Kaybolan Köpük Yöntemi Kullanılarak Al-Si Alaşımlarının Akışkanlığının İncelenmesi

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

Ferro Silikon. Ekzotermik Besleyici Gömlek. Kromit Kumu YÜZER. Karbon. Bentonit. Magnezyum. Yapıştırıcı. Reçineler. Alkol. Besleyici Toz.

HSS alanında etkinlik

BÖHLER W302. Sıcak iş Çeliklerinin Başlıca Özelliklerinin Karşılaştırılması

T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ AŞIRI PLASTİK DEFORMASYON METOTLARININ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERİNE ETKİSİ

BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM VE ANALİZ (ANSYS)

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ DOĞA BİLİMLERİ, MİMARLIK VE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ 3 NOKTA EĞME DENEYİ FÖYÜ

YAŞ KALIPLAMA KUMUNUN OPTİMİZASYONU VE STANDARTLAŞTIRILMASI

BA KENT ÜNİVERSİTESİ. Malzemeler genel olarak 4 ana sınıfa ayrılabilirler: 1. Metaller, 2. Seramikler, 3. Polimerler 4. Kompozitler.

DEMİR KARBON FAZ DİYAGRAMI

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 11 Yüksek sıcaklığa dayanıklı çelikler. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

BÖHLER K460 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Başlıca Çelik Özelliklerinin Karşılaştırılması

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

TSE TS-526 KÜRESEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİRLER / GENEL MAÇLAR İÇİN Çentik Dayanımı Sertlik min. kgf/cm2 (20 C) Kgf/mm2 % HB min. min.

«Demir Dökümlerde Uygulanan Noktasal Besleme Teknolojisindeki En Son Gelişmeler» «Latest Developments In Spot Feeding For Iron Castings»

Bölüm 11: Uygulamalar ve Metal Alaşımların İşlenmesi

Ark Kaynağı ile Kaynatılan Ferritik Küresel Grafitli Dökme Demirlere Öntav Sıcaklığının Mikroyapı ve Mekanik Özelliklere Etkisi

BÖHLER W303 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Sıcak iş Çeliklerinin Başlıca Özelliklerinin Karşılaştırılması


DIN 41Cr4 ve DIN 42CrMo4 ÇELİKLERDE ISIL İŞLEMİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI

2.Oturum: Kalıp & Maça Teknolojileri Oturum Başkanı: Teoman Altınok (Entil Endüstri)

YORULMA HASARLARI Y r o u r l u m a ne n dir i?

Metalurji Mühendisliğine Giriş. Yrd. Doç. Dr. Rıdvan YAMANOĞLU

JOMINY DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MALZEME BİLGİSİ DERS 8 DR. FATİH AY. fatihay@fatihay.net

METALLER. şeklinde sıralanır. Demir esaslı alaşımlarda karşılaşılan en önemli problem korozyon eğilimlerinin yüksek olmasıdır.

HEATING ELEMENT TECHNOLOGIES CORP. PASLANMAZ ÇELİK BORU. Kaliteyi Biz Üretelim, Sizler İle Paylaşalım...

6. BEYAZ ve YÜKSEK ALAŞIMLI DÖKME DEMİRLER

BÖHLER S700 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Başlıca çeliklerin özelliklerinin karşılaştırılması:

2.Oturum / 2nd Session Oturum Başkanı / Session Chairman: Bülent Şirin (Döktaş Dökümcülük) Yaşar Uğur Akı, Emre Erol, Cüneyt İnal (Demisaş Döküm)

ÇEKME DENEYİ. Şekil. a) Çekme Deneyi makinesi, b) Deney esnasında deney numunesinin aldığı şekiler

«Termal Analiz ile Döküm Süreçlerinin Kontrolü» «Controlling the Casting Process With Thermal Analysis»

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 10 Yüksek mukavemetli yapı çelikleri. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ

NİCEL METALOGRAFİ (STEREOLOJİ)

Külçe kalay TS 491 EN 610 KK1 Kokil kalıplara dökülmüş kg.lık külçeler halinde

BÖHLER K455 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Başlıca Çelik Özelliklerinin Kıyaslaması

2.2 DÖKME DEMİRLER. MALZEME BİLGİSİNE GİRİŞ, Burhan Oğuz, OERLIKON Yayını,

KİMYASAL BİLEŞİMİ. Element % Karbon Silisyum Manganez Fosfor Kükürt

KARBON EŞDEĞERİ, CE. CE'nin 4.3 %'ye eşit olduğu değer 100 % Ötektik yapıya karşılık gelmektedir. Bu değerin üzerinde. ötektiküstü.

Paslanmaz Çeliklerin. kaynak edilmesi. Özlem Karaman Metalurji ve Malzeme Mühendisi Kaynak Mühendisi

Serkan Evmez (Erkunt Sanayi A.Ş.) 6.Oturum: Süreçler ve Kontrol 6th Session: Process and Control

Uğur Aybarç, Hakan Yavuz, Derya Dışpınar, Mehmet Özgür Seydibeyoğlu (CMS Jant, İstanbul Üniversitesi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi)

MMT310 Malzemelerin Mekanik Davranışı Mukavemet ve deformasyon özelliklerinin belirlenmesi - Çekme Testi

Mikroyapısal Görüntüleme ve Tanı

El Freni Spiral Bağlantı Sacının Bükme Kalıbınında Üretilmesinin Teorik ve Uygulamalı İncelenmes (Hand Brake Spiral Mounting Plate)

MAK-205 Üretim Yöntemleri I. Yöntemleri. (4.Hafta) Kubilay Aslantaş

ÇELİKLERİN ISIL İŞLEMLERİ. (Devamı)

BÖHLER S705 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Başlıca çeliklerin özelliklerinin karşılaştırılması:

TAHRİBATLI MALZEME MUAYENESİ

15 th International Materials Symposium (IMSP 2014) October 2014 Pamukkale University Denizli - Turkey

TS EN 1928 (metod B 10 kpa) - - TAM. TS EN 1928 (metod B 60 kpa) - - TAM. TS EN 1296 / TS EN 1928 (metod B 60 kpa)

İki Farklı Metodla Üretilen Çelik Boru Profillerin Mikroyapı Ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

TOKLUK VE KIRILMA. Doç.Dr.Salim ŞAHĠN

BÖHLER K720 OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Başlıca çelik özelliklerinin karşılaştırılması

EMAYE KAPLANAN SFERO DÖKÜM PARÇALARIN ÜRETİM PROSESLERİ

Transkript:

İnce ve Kalın Kesitli SiMo Küresel Dökme Demirlerin, Isıl İşlem Öncesinde ve Sonrasında Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri Emre YALÇIN* *Elba Basınçlı Döküm San. A.Ş. Odöksan Osmaneli Şubesi ÖZET Bu çalışmada, ince ve kalın kesitli SiMo Küresel Dökme Demirlerin ısıl işlem öncesinde ve sonrasında mikroyapı ve mekanik özelliklerin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmamızda, EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) ve EN-GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1) kalitesinde SiMo Küresel Dökme Demirlerden; 2mm, 4mm, 6mm kalınlığında ince kesitli plaka numuneleri ile 15mm, 30mm, 45mm kalınlığında kalın kesitli plaka numunelerinin dökümü yapılmıştır. Numune plakaları, Mo karbürleri çözmek için 800 C de ısıl işleme tabi tutulmuştur. Her bir farklı kalınlıkta ki numune plaka için ferrit, perlit, karbür yüzdeleri ile grafit formu, grafit boyutu, küreselleşme yüzdesi ve küre sayısı incelenmiştir. Tüm plakalarda sertlik kontrolü yapılmıştır. Harici dökülen Y bloklarından çıkarılan çekme çubuklarının çekme dayanım testi yapılmıştır. Mekanik özellikler ile mikroyapı arasında ki ilişkinin değişen et kalınlığıyla bağlantısı gözlemlenmiştir. ABSTRACT In this study, investigation of microstructure and mechanical properties of thin and thick wall-thickness SiMo Ductile Iron is aimed before and after heat treatment. 2mm, 4mm, 6mm thin sample plates and 15mm, 30mm, 45mm thick sample plates were produced as both EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) and EN-GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1). Heat treatment was applied to sample plates at 800 C to solve Mo carbides. Ferrite %, pearlite %, carbide %, graphite form, graphite size, nodularization % and nodul count were investigated for each sample plates. Hardness was controlled for each sample plates. Tensile test were done with tensile test samples from external Y-block. The relation between the mechanical properties and the microstructure was investigated for each Wall-thickness. Keywords; SiMo, Ductile Iron, Thin & Thick Wall-thickness, Heat Treatment

1.GİRİŞ Günümüzde hızla artan rekabet koşullarına paralel olarak, gittikçe daha karmaşık hale gelen parça tasarımları ile artan maliyetler alternatif malzemelerin türemesine ve kullanımının yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Farklı mühendislik ihtiyaçlarına göre yeni ve alternatif malzemelerin kullanılması kaçınılmazdır. Bu bağlamda konu dökme demir olarak ele alındığında küresel dökme demir, gri dökme demir ve kompakt dökme demirler yaygın bir şekilde mühendislik malzemesi olarak kullanılmaktadır. Dökme demirler alaşımlandırılarak farklı uygulamalar için kullanılabilmektedirler. Bunlar içinde gittikçe yaygınlaşan ve yüksek sıcaklıkta çalışan genellikle manifold parçaları ve turbo parçaları için tercih edilen aynı zamanda yüksek sıcaklık dayanımı ile çeliğe alternatif olan SiMo alaşımlı küresel dökme demirlerdir. SiMo alaşımlı küresel dökme demirler, farklı mühendislik uygulamaları için farklı yüzdelerde Si ve Mo oranlarıyla hazırlanabilmektedir. Yapmış olduğumuz bu çalışmada, yaygın olarak kullanılan EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) ile EN- GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1) kalitesinde SiMo alaşımlı küresel dökme demirlerin pratik olarak döküm şartlarının sağlanması ve dökümün gerçekleştirilmesi, döküm sonrasında da farklı kesit kalınlıklarına sahip numune plakaların ısıl işlem öncesinde ve sonrasında mikroyapı ile mekanik özelliklerinin incelenmesi tamamlanmıştır. 2.DENEYSEL ÇALIŞMALAR İki farklı analiz ile hazırlanmış olan EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) ile EN- GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1) metalleri ile birer pota döküm yapıldı. Yapılan dökümde, her bir pota ile 4 adet derece ve 4 adet harici Y-blok dökülmüştür. Böylelikle, iki farklı analizden toplamda 8 adet derece ve 8 adet harici y-blok dökülmüştür. Dökülen bu derecelerden yarısı erken (35dk) diğer yarısı da geç (225dk) bozulmuştur. Harici Y-bloklarının bozulması da derecelerle paralel gerçekleşmiştir. Çizelge 1: Kalıp numuralarının tanıtılması Kalıp No Malzeme Açma Süresi Isıl İşlem Durumu 1 GGG SiMo 4 0,5 35 dk. Isıl İşlem YOK 2 GGG SiMo 4 0,5 35 dk. Isıl İşlem VAR 3 GGG SiMo 4 0,5 225 dk. Isıl İşlem YOK 4 GGG SiMo 4 0,5 225 dk. Isıl İşlem VAR 5 GGG SiMo 4 1 35 dk. Isıl İşlem YOK 6 GGG SiMo 4 1 35 dk. Isıl İşlem VAR 7 GGG SiMo 4 1 225 dk. Isıl İşlem YOK 8 GGG SiMo 4 1 225 dk. Isıl İşlem VAR

Bir sonraki adım olan ısıl işlemde de, her iki analiz içinde, erken bozulan kalıpların yarısı ısıl işleme girmiştir, benzer işlem geç bozulan kalıplar içinde yapılmıştır. Daha sonrasında, tüm numunelerin mikroyapı incelemesi ve mekanik testleri yapılmıştır. 2.1.Model ve Kalıplama Çalışmamızda, ince ve kalın kesit olarak et kalınlığının etkisini gözlemlemek adına ahşaptan 6 figürlü elle kalıplama modeli hazırlanmıştır. Tüm figürlerde en-boy ölçüleri sabit olup 80mm X 300mm ölçülerindedir. Figürler arasında ki farklılık yüksekliktedir. Figürleri ince ve kalın kesitli olarak iki ana gruba ayırabiliriz; ince kesitlerin kalınlık ölçüleri 2mm, 4mm ve 6mm dir, kalın kesitlerin kalınlık ölçüleri 15mm, 30mm ve 45mm dir. Elle kalıplama için hazırlanan 6 figürlü model, açma derece ile reçineli kumda kalıplanmıştır. Kalıplamada filtre ve besleyici kullanılmamıştır. 2.2.Metal Hazırlama ve Döküm Bu çalışmada, EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) ile EN-GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1) analizlerinde iki farklı metal hazırlanmıştır ve her birinden birer pota döküm yapılmıştır. Çizelge 2: EN-GJS-XSiMo 4 0,5 (GGG SiMo 4 0,5) Hedef ve Gerçekleşen Analizleri Element Hedef Analiz (%) Gerçekleşen Analiz (%) C 2,80-3,00 3,00 Si 4,05-4,15 4,08 Mo 0,50-0,60 0,53 Mn max 0,40 0,18 P max 0,050 0,049 S max 0,020 0,014 Cr max 0,10 0,036 Cu max 0,10 0,05 Sn max 0,05 0,009 Ni 0,10-0,20 0,13 Mg 0,050-0,060 0,062

Çizelge 3: EN-GJS-XSiMo 4 1 (GGG SiMo 4 1) Hedef ve Gerçekleşen Analizleri Element Hedef Analiz (%) Gerçekleşen Analiz (%) C 2,80-3,00 2,83 Si 4,05-4,15 4,02 Mo 1,00-1,10 1,09 Mn max 0,40 0,18 P max 0,050 0,051 S max 0,020 0,017 Cr max 0,10 0,036 Cu max 0,10 0,05 Sn max 0,05 0,008 Ni 0,10-0,20 0,24 Mg 0,050-0,060 0,055 Her iki potada da %C ve %Si değerleri ocakta ayarlanmış olup, molibden ilavesi ilk pota için %0,50-0,60 ve ikinci potada %1,00-1,10 hedef değerleri sağlayacak şekilde potaya yapılmıştır. Dökümde, her iki analiz için döküm sıcaklığı 1410-1420 C hedeflenmiştir. Dökümün hemen öncesinde pota başında ölçülen sıcaklık birinci potada 1413 C dir, benzer şekilde ikinci potada da 1413 C dir. Bir derecede yolluklarla birlikte parçaların toplam ağırlığı yaklaşık 20 kg gelmektedir. Bu bağlamda, döküm esnasında her derece için 20gr baryum esaslı akıntı aşı kullanılmıştır. Derecelerin dolum süreleri de 7-9 saniye arasında değişkenlik göstermektedir. 2.3.Isıl İşlem Yaptığımız çalışmada, molibden in mikroyapıda oluşturacağı karbürleri çözmek hedefiyle ve ısıl işlemin mikroyapı ve mekanik özellikler üzerinde ki etkisini görmek amacıyla parçalar ısıl işleme tabi tutulmuştur. Toplamda iki farklı analiz ile 8 derece döküm yapıldı. Bu derecelerin yarısı erken (35dk) ve diğer yarısı da geç (225dk) bozuldu. Bu derecelerden; 2.derece, 4.derece, 6.derece ve 8.derecenin tüm kesit kalınlıklarında ki parçalara ısıl işleme tabi tutuldu. Böylelikle, her iki analizden de hem erken açılan hem de geç açılan tüm kesit kalınlığında ki parçalar ısıl işleme tabi tutulmuş oldu. Isıl işlem prosesinde, saatte 100 C ısıtma hızı ile 8 saatte 800 C ye parçalar ısıtıldı. Parçalar, ısıtma sonrasında 3,5 saat 800 C de bekletildi. Daha sonrasında, parçalar fırın içinde serbest soğumaya bırakıldı. Serbest soğuma ile 300 C ye gelindiğinde, fırının kapağı açılıp, parçalar fırından çıkartıldı. Isıl işlem prosesinde, parçalar ile birlikte harici Y-bloklar da ısıl işleme tabi tutuldu.

Şekil 1: Isıl işlem grafiği 3.SONUÇLAR Bu çalışmamızda, ısıl işleme tabi tutulan ve tabi tutulmayan tüm parçaların üzerinden sertlik kontrolü yapılmıştır. Bununla beraber tüm parçalardan çıkartılan numuneler ile mikroyapı incelemesi yapılmıştır. Ayrıca harici olarak dökülen ve hem ısıl işleme giren hem de ısıl işleme girmeyen Y-bloklardan çıkartılan çekme çubukları çekme testine tabi tutuldu. Çizelge 4: SiMo İstenen Mekanik Özellikler GGG SiMo 4 0,5 GGG SiMo 4 1 Akma Mukv. (0,2 %) (N/mm2) min. 420 min. 480 Çekme Mukv. (N/mm2) min. 550 min. 550 Kopma Uzaması (%) 8 5 Sertlik (HB) 200-250 200-250 Mikroyapı Matrisi Ferritik Ferritik %Si 4 4 %Mn 0,5 1

3.1.Sertlik Kontrolü Sonuçları Tüm parçaların üzerinden, 3 farklı noktadan (A-B-C) sertlik ölçümü yapılmıştır. Bu noktaların parça üzerinde ki konumları; A-noktası parçanın meme girişinin olduğu uç kısımdır, B-noktası parçanın tam ortasıdır, C-noktası diğer uç kısımdır. Çizelge 5: Isıl işleme tabi tutulmayan parçaların gelen sertlik değerleri Derece No 1 3 5 7 Kesit Kalınlığı A - Bölgesi (HB) B - Bölgesi (HB) C - Bölgesi (HB) Ortalama (HB) 2 mm 187 197 217 200,33 4 mm 207 179 207 197,67 6 mm 207 207 217 210,33 15 mm 207 212 217 212,00 30 mm 207 217 212 212,00 45 mm 217 217 207 213,67 2 mm 187 179 197 187,67 4 mm 217 217 229 221,00 6 mm 207 255 187 216,33 15 mm 197 212 217 208,67 30 mm 197 212 207 205,33 45 mm 207 207 207 207,00 2 mm 217 197 187 200,33 4 mm 217 217 229 221,00 6 mm 217 229 255 233,67 15 mm 207 229 229 221,67 30 mm 229 229 229 229,00 45 mm 229 229 229 229,00 2 mm 229 182 255 222,00 4 mm 217 217 229 221,00 6 mm 241 214 179 211,33 15 mm 229 229 241 233,00 30 mm 229 207 225 220,33 45 mm 207 197 217 207,00

Çizelge 6: Isıl işleme tabi tutulan parçaların gelen sertlik değerleri Derece No 2 4 6 8 Kesit Kalınlığı A - Bölgesi (HB) B - Bölgesi (HB) C - Bölgesi (HB) Ortalama (HB) 2 mm 197 180 197 191,33 4 mm 179 217 217 204,33 6 mm 215 217 217 216,33 15 mm 217 217 217 217,00 30 mm 212 217 229 219,33 45 mm 197 207 207 203,67 2 mm 197 179 179 185,00 4 mm 217 197 179 197,67 6 mm 229 229 197 218,33 15 mm 217 217 229 221,00 30 mm 217 217 217 217,00 45 mm 207 207 207 207,00 2 mm 179 179 197 185,00 4 mm 179 197 229 201,67 6 mm 179 187 229 198,33 15 mm 229 229 229 229,00 30 mm 217 217 225 219,67 45 mm 212 207 212 210,33 2 mm 179 179 142 166,67 4 mm 229 205 207 213,67 6 mm 225 217 207 216,33 15 mm 217 197 217 210,33 30 mm 229 217 217 221,00 45 mm 217 217 217 217,00 3.2.Mikroyapı İncelemesi Sonuçları Dökülen tüm parçaların tam ortasından alınan numuneler üzerinde mikroyapı incelemesi yapılmıştır. Mikroyapı incelemesi yapılırken, tüm parçalarda, her bir kesit kalınlığında; %ferrit, %perlit, %karbür, grafit formu, grafit boyutu, küreselleşme yüzdesi ve küre sayısı parametreleri incelenmiştir.

Çizelge 7: Isıl işleme tabi tutulmayan parçaların mikroyapı değerleri Derece No 1 3 5 7 Kesit Kalınlığı Ferrit (%) Perlit (%) Karbür (%) Grafit Formu Grafit Boyutu Küreselleşme Yüzdesi Küre Sayısı 2 mm 85 15 5 VI 6-7 97 250-300 4 mm 85 15 5 VI 5-6 97 250-300 6 mm 90 10 5 VI 6-7 97 250-300 15 mm 90 10 10 VI 5-7 90 200-300 30 mm 90 10 10 VI 6-7 95 250-300 45 mm 80 20 10 VI 5-6 95 250-300 2 mm 85 15 5 VI 6-7 97 300-350 4 mm 85 15 5 VI 6-7 97 250-300 6 mm 90 10 5 VI 5-6 97 250-300 15 mm 90 10 10 VI 5-6 95 250-300 30 mm 90 10 10 VI 6-7 95 250-300 45 mm 95 5 10 VI 5-6 90 250-300 2 mm 75 25 10 VI 6-7 97 300-350 4 mm 70 30 10 VI 5-6 97 250-300 6 mm 95 5 10 VI 6-7 95 250-300 15 mm 90 10 15 VI 5-6 95 250-300 30 mm 85 15 15 VI 5-6 90 250-300 45 mm 65 35 15 VI 5-6 90 200-250 2 mm 60 40 10 VI 6-7 97 300-350 4 mm 75 25 10 VI 6-7 97 250-300 6 mm 80 20 10 VI 5-6 97 250-300 15 mm 80 20 15 VI 5-6 95 250-300 30 mm 90 10 15 VI 5-6 90 200-250 45 mm 90 10 15 VI 5-6 90 200-250

Çizelge 8: Isıl işleme tabi tutulan parçaların mikroyapı değerleri Derece No 2 4 6 8 Kesit Kalınlığı Ferrit (%) Perlit (%) Karbür (%) Grafit Formu Grafit Boyutu Küreselleşme Yüzdesi Küre Sayısı 2 mm 95 5 0 VI 6-7 97 250-300 4 mm 95 5 0 VI 6-7 97 200-250 6 mm 97 3 0 VI 6-7 95 250-300 15 mm 97 3 0 VI 5-6 90 200-250 30 mm 95 5 5 VI 5-6 90 200-250 45 mm 90 10 5 VI 5-6 90 200-250 2 mm 97 3 0 VI 6-7 97 250-300 4 mm 97 3 0 VI 6-7 95 250-300 6 mm 97 3 0 VI 6-7 95 250-300 15 mm 90 10 5 VI 5-6 95 200-250 30 mm 97 3 5 VI 5-6 95 200-250 45 mm 93 7 5 VI 5-6 95 200-250 2 mm 90 10 5 VI 6-7 97 250-300 4 mm 95 5 5 VI 6-7 97 250-300 6 mm 95 5 5 VI 6-7 95 250-300 15 mm 95 5 10 VI 5-6 95 200-250 30 mm 95 5 10 VI 5-6 90 200-250 45 mm 97 3 10 VI 5-6 90 200-250 2 mm 93 7 5 VI 6-7 97 300-350 4 mm 95 5 5 VI 6-7 97 250-300 6 mm 90 10 5 VI 5-6 95 250-300 15 mm 90 10 10 VI 5-6 90 250-300 30 mm 95 5 10 VI 5-6 90 250-300 45 mm 90 10 10 VI 5-6 90 250-300 3.3.Çekme Testi Sonuçları Dökülen her bir derece için birebir aynı şartlarda harici Y-blokları dökülmüştür. Isıl işleme tabi tutulan parçalarla birlikte ilgili harici Y-blokları da ısıl işleme girmiştir. Bu harici Y-bloklardan çıkartılan çekme çubukları çekme testine tabi tutulmuştur. Çekme testi ile birlikte her bir çubuk için; akma mukavemeti, çekme mukavemeti ve yüzde kopma uzaması ölçülmüştür.

Çizelge 9: Çekme testi sonuçları Akma Mukv. (0,2 %) Çekme Mukv. Numune (N/mm 2 ) (N/mm 2 ) Kopma Uzaması (%) 1 562,13 587,99 2,35 2 514,35 572,66 7,11 3 500,27 537,49 4,13 4 487,14 550,03 6,88 5 632,25 637,08 2,18 6 518,68 593,15 8,51 7 512,07 577,63 6,49 8 494,15 568,45 7,60 3.4.Sonuçların Değerlendirilmesi Bu çalışmada, elde edilen sonuçlara bakıldığında sertlik değerleri ısıl işleme giren tüm parçalarda, ölçüm yapılan her üç noktada dalgalanma göstermemektedir, homojen dağılım göstermektedir. Genel olarak ısıl işleme giren parçaların sertlik değerleri gözlemlendiğinde, kesit kalınlığı arttıkça sertlik değerleri de belirgin olmamakla beraber artış göstermektedir. Isıl işleme giren parçalardan 2mm ve 4mm kalınlığında ki parçaların sertlikleri istenen 200-250HB değerinin altında kalmaktadır, bunların dışındakiler istenen aralığa girmektedir. Isıl işleme giren parçaları derece bazında incelediğimizde, dereceler arasında ki sertlik değerlerinin farklılıkları çok büyük değildir. Isıl işleme tabi tutulmayan parçaları incelediğimizde, genel olarak ölçüm yapılan her üç noktada elde edilen değerler arasında farklılıklar görülmektedir. A- bölgesinde ki sertlik değerleri nispeten daha düşüktür, B-bölgesinde sertlik değerleri artmaktadır ve C-bölgesinde bu değerler daha da artmaktadır. Sadece 1. Ve 3.derecelerde ki 2mm et kalınlığına sahip parçaların sertlikleri istenen 200-250HB değerinin altında kalmaktadır, bunların dışındaki parçalar istenen aralığa girmektedir. Isıl işleme girmeyen parçaları derece bazında incelediğimizde, dereceler arasında ki sertlik değerlerinin farklılıkları çok büyük değildir. Tüm parçalardan alınan mikroyapı numuneleri incelendiğinde, ısıl işleme giren ve girmeyen tüm parçaların yapılarının ferritik olduğu gözlemlenmiştir. Tüm parçalarda, grafit formunun ideal küre şeklinde olduğu gözlemlenmiştir. Benzer şekilde tüm parçalarda, ince kesitten kalın kesite gidildiğinde grafit boyunun büyüdüğü gözlemlenmiştir buna bağlı olarak da yine ince kesitten kalın kesite gidildiğinde küreselleşme yüzdesinin düştüğü ve küre sayısının azaldığı gözlemlenmiştir. Isıl işleme girmemiş parçaların ferrit-perlit oranları incelendiğinde, %0,5 molibden ile dökülen 1. ve 3.derecelerde ortalama %10-15 perlit gözlemlenirken, %1 molibden ile dökülen 5. ve 7.derecelerde ortalama %20-25 perlit gözlemlenmiştir. Molibdende ki artış perlitik yapı oluşumunu sağlamıştır. Isıl işleme giren parçaların ferrit-perlit oranları incelendiğinde, tüm parçalarda %10 ve altında perlit görülmüştür. Benzer şekilde, ısıl işlem sonrası %0,5 molibden ile dökülen 2. ve 4.derecelerde ortalama %3-5 perlit gözlemlenirken, %1 molibden ile dökülen 6. ve 8.derecelerde ortalama %5-7 perlit gözlemlenmiştir. Her bir dereceyi kendi arasında değerlendirdiğimizde, farklı kesit kalınlıklarında ki parçaların ferrit-perlit oranlarında büyük farklılıklar görülmemektedir. Mikroyapı

numuneleri incelendiğinde, tane sınırları arasında molibdenin oluşturduğu karbürler gözlemlenmiştir. Karbür yüzdeleri, ısıl işleme giren parçalarda ortalama %5-10 oranında, ısıl işleme girmeyen parçalarda ise ortalama %10-15 oranında gözlemlenmektedir. Isıl işlem karbür yüzdesini düşürmektedir. Molibden yüzdesinin artması da karbür miktarını arttırmaktadır. Çekme testi sonuçları incelendiğinde, tüm çekme çubuğu numuneleri ile elde edilen sonuçlara bakıldığında sadece 3.derecenin çekme çubuğu olan, 3.numunenin istenen min. 550 N/mm 2 değerinin altında kaldığı gözlemlenmiştir. Bunun dışında ki tüm numunelerde çekme mukavemeti değerleri, istenen değerin üstündedir. Çekme mukavemetinde, en yüksek değer 637,08 N/mm 2 ile 5.numuneye aittir. Aynı zamanda, 5.numune %2,18 kopma uzamasıyla en düşük uzama değerine sahiptir. Elde edilen sonuçlara göre çekme mukavemeti değerleri arasında belirgin farklılıklar bulunmamaktadır. Kopma uzaması değerleri incelendiğinde 1. & 5.numuneler en düşük değerlere sahiptir. Bu numunelere baktığımızda, farklı analizlerle dökülmüş olsalar da, her ikisinin kalıp bozma süresi 35dk ve her ikisi de ısıl işleme tabi tutulmadı. Bunun yanında, EN-GJS-XSiMo 4 1 analizi ile dökülen 5,6,7,8.numunelerden 5.numune hariç hepsi min. %5 değerinin üstünde uzama getirmiştir. EN-GJS-XSiMo 4 0,5 analizi ile dökülen 1,2,3,4.numunelerin tümü istenen min. %8 değerinin altında %uzama göstermiştir. Son olarak akma mukavemeti değerleri incelendiğinde, tüm numunelerin istenen min. 420 N/mm 2 ve min. 480 N/mm 2 değerlerinin üstünde sonuç verdiği gözlemlenmiştir. Yapılan çalışmamızda, elde edilen mekanik test sonuçlarının yanında döküm pratiği açısından gözlemlenen sonuçlardan bahsetmek gerekirse; dökülen parçaların hiçbirinde metal yürümeme ile karşılaşılmadı. Parçalardan sadece 2mm et kalınlığına sahip parçalarda ısıl işlem sonrasında atıklık gözlemlendi. Diğer parçaların hiç birinde, ısıl işlem öncesinde ve sonrasında atıklık görülmedi. Dereceler filtre kullanılmadan kalıplandığı için, parçalarda, ufak kum düşmeleri gözlemlendi. Hiçbir derecede eksik döküm ve gaz boşluğu hataları görülmedi. Modelde besleyici kullanılmadı ve 30mm ile 45mm et kalınlığına sahip parçalarda çekinti boşlukları gözlemlendi. Gelecekte, bu çalışmanın bir adım ötesine gidilerek, daha çok deneme yaparak daha çok sayıda numune incelenmesiyle, daha çok veri elde ederek, bu çalışmada elde edilen bu sonuçların doğrulanması düşünülmektedir. 4.TEŞEKKÜR Bu çalışma tamamen, Elba Basınçlı Döküm San. A.Ş. Odöksan şirketinin sağlamış olduğu imkanlarla, Elba Basınçlı Döküm San. A.Ş. Odöksan şirketinde yapılmıştır. Bu çalışmanın başından sonuna kadar, destek olan ve yön gösteren değerli yöneticilerimle, çalışma esnasında benimle aynı heyecanı paylaşan çalışma arkadaşlarıma ve bu çalışma için imkan sağlayan Elba Basınçlı Döküm San. A.Ş. Odöksan şirketine teşekkürü borç bilirim.

Emre YALÇIN 1985-Eskişehir doğumluyum. 2007 yılında, Anadolu Üniversitesi - Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümünde lisans eğitimimi tamamladım. 2011 yılında da, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi - Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Mühendislik Yönetimi Programında yüksek lisans eğitimimi tamamladım. 2011 yılından beri döküm sektöründeyim. 2013 yılından günümüze kadar halen Elba Basınçlı Döküm San. A.Ş. Odöksan'da Modelhane & Metod Mühendisi olarak çalışmaktayım.