Çelik Yüzeylere Elektro-Kıvılcım Biriktirme (ESD) Metodu ile Zirkonyum Esaslı Kaplamaların Uygulanması

Benzer belgeler
ÖZGEÇMİŞ ALİ ÇAKIR. Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü. Çayırova Kampüsü. Gebze/KOCAELİ KİŞİSEL BİLGİLER. Doğum Tarihi: 18 Mayıs 1989

ÖZGEÇMİŞ ALİ ÇAKIR. Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü. Çayırova Kampüsü. Gebze/KOCAELİ KİŞİSEL BİLGİLER. Doğum Tarihi: 18 Mayıs 1989

MİKRO ARK OKSİDASYON TEKNİĞİ

TERMOKİMYASAL YÜZEY KAPLAMA (BORLAMA)

Malzemelerin Yüzey İşlemi MEM4043 / bahar

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. AISI D2 Yüzeyinde Oluşturulan TiN Kaplamanın Aşınma Özellikleri

referans Ti-aşılanmış Uygulanan Yük, mn

İNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. Basınç Destekli Hacim Yanma Sentezi Yöntemi ile Elde Edilen FeAl ve TiAl Kaplamalar

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ Ford Otosan İhsaniye Otomotiv MYO

Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

THERMAL SPRAY KAPLAMA

Cu ALAŞIMI YÜZEYİNE KAPLANAN ZrO 2 +Y 2 O 3 /Al 2 O 3 TABAKALARIN MİKROYAPI VE YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ

Düşük Sıcaklık Plazma Nitrürleme (Nitrasyon) Uygulamaları

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

KAPLAMA TEKNİKLERİ DERS NOTLARI

PLAZMA TRANSFER ARK YÖNTEMİYLE FeCr/FeCr+C TOZUNUN DÜŞÜK KARBONLU ÇELİK YÜZEYİNE ALAŞIMLANMASI. Serkan ÖZEL, Bülent KURT, İlyas SOMUNKIRAN

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

ÖZGEÇMİŞ. 1. Adı Soyadı : TUNA AYDOĞMUŞ. 2. Doğum Tarihi : Unvanı : ÖĞRETİM GÖREVLİSİ. 4. Öğrenim Durumu : YÜKSEK LİSANS

1. Giriş 2. Yayınma Mekanizmaları 3. Kararlı Karasız Yayınma 4. Yayınmayı etkileyen faktörler 5. Yarı iletkenlerde yayınma 6. Diğer yayınma yolları

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Malzemelerin Yüzey İşlemleri (MATE 464) Ders Detayları

Borlama İşleminde Kullanılan Bor Tozu Tane Boyutunun Kaplama Tabakası Üzerine Etkisi

ÇİNKO KATKILI ANTİBAKTERİYEL ÖZELLİKTE HİDROKSİAPATİT ÜRETİMİ VE KARAKTERİZASYONU

SEM İncelemeleri için Numune Hazırlama

KAPLAMA TEKNİKLERİ DERS NOTLARI

TÜBİTAK 2209-A ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ YURT İÇİ ARAŞTIRMA PROJELERİ DESTEK PROGRAMI

Yüzey Pürüzlülüğü Ölçüm Deneyi

Kobalt Esaslı Elektrotlarla Kaplanan Malzemelerin İç Yapı ve Mekanik Özelliklerinin İncelenmesi

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

Borlama Süresinin Düşük Karbonlu Mikro Alaşımlı Çeliklerin Sertlik Değerleri Üzerine Etkisi

PÜSKÜRTME ŞEKİLLENDİRME (SPRAY FORMING / SPRAY DEPOSITION)

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

NANO KURġUN ÜRETĠMĠ VE KARAKTERĠZASYONU

HSS High Speed Steel SAW BLADES DAİRESEL TESTERELER

formülü zamanı da içerdiği zaman alttaki gibi değişecektir.

Mikro Ark Oksidasyon (MAO) Prosesinin, Eklemeli Üretim (AM) Metodu ile Uyumluluğunun Araştırılması

Dr. F. Can Akbaşoğlu, Serhat Adışen, Uğur Gürol, Eylem Subaşı (Akmetal) Prof. Dr. S. Can Kurnaz (Sakarya Üni.)

Laboratuarımız. Ankara Üniversitesi. Mühendislik Fakültesi Manyetik Malzemeler Araştırma Grubu. Ankara Üniversitesi

SİLİSYUM ESASLI İNTERMETALİK BİLEŞİKLER

İTÜ Kimya-Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul

Farklı Elektrotlar ile Delik Delme İşlemlerinde Yüzey Pürüzlülüğünün İncelenmesi

UTS TRIBOMETER T10/20 TURQUOISE 2.0

MEMM4043 metallerin yeniden kazanımı

6.WEEK BİYOMATERYALLER

ÜÇ FARKLI ÇELİĞE KATI BORLAMA İŞLEMİ YAPILMASININ İÇ YAPI VE SERTLİK ÜZERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ ÖZET ABSTRACT

Gaz Tungsten Ark Kaynak Yöntemiyle AISI 304 Paslanmaz Çelik Yüzeyinde Üretilen M 7 C 3 Takviyeli Kompozit Kaplamaların Mikroyapısı

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ FORD OTOSAN İHSANİYE OTOMOTİV MYO YÜZEY İŞLEMLERİ AR-GE LABORATUVARI

DOĞAL KURŞUN METALİK KURŞUN PLAKALAR

1,3-bis-(p-iminobenzoik asit)indan Langmuir-Blodgett filmlerinin karakterizasyonu ve organik buhar duyarlılığı

MMM 2011 Malzeme Bilgisi

BÖLÜM 3 DİFÜZYON (YAYINIM)

BARA SİSTEMLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

MİKRODALGA YÖNTEMİYLE NİKEL FERRİT NANOPARTİKÜLLERİN SENTEZİ VE KARAKTERİZASYONU

Akımsız Nikel. Çözeltideki tuzları kullanarak herhangi bir elektrik akım kaynağı kullanılmadan nikel alaşımı kaplayabilen bir prosestir"

SÜPER ALAŞIMLAR Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

SinterlenmişKarbürler. Co bağlayıcı ~ Mpa Sertlikliğini 1100 ⁰C ye kadar muhafaza eder Kesme hızları hız çeliklerine nazaran 5 kat fazladır.

SERİ KALİTE - OTOMOBİL ENDÜSTRİSİ İÇİN LUTZ SANAYİ BIÇAK AĞZI VE BIÇAKLARI

SERİ KALİTE - OTOMOBİL ENDÜSTRİSİ İÇİN LUTZ SANAYİ BIÇAK AĞZI VE BIÇAKLARI

Prof. Dr. HÜSEYİN UZUN KAYNAK KABİLİYETİ

SS316L KALİTE PASLANMAZ ÇELİK KAYNAKLI KAPLAMA UYGULAMALARINDA NÜFUZİYET DERİNLİĞİ OPTİMİZASYON ÇALIŞMASI

Alüminyum Test Eğitim ve Araştırma Merkezi. Mart 2017

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 5 Sayı: 1 sh Ocak 2003

BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ

Cam Kalıplarının Akımsız Nikel Kaplanması Konulu SANTEZ Projesi

OK AristoRod. MAG- Kaynak Teli Üretim Sunumu. OK AristoRod. Tarihçe Alternatifler ASC-Teknolojisi. İçerik;

Metal Pigment Kaplamalar Tel.: +90 (216) Faks.: +90 (216)

Şekilde görüldüğü gibi Gerilim/akım yoğunluğu karakteristik eğrisi dört nedenden dolayi meydana gelir.

TARAMA ELEKTRON MİKROSKOBU SCANNING ELECTRON MICROSCOPE (SEM)

KOROZYON. Teorik Bilgi

Çentik Açma (Charpy Test Numunesi) 5 TL / Numune 1 gün DİNAMİK LABORATUVARI * TS EN ISO 148-1:2011 TS EN ISO 148-1:2011 TS EN ISO 9016:2012:2013

KARABÜK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ/İMALAT MÜHENDİSLİĞİ (DR)

TÜBİTAK 2237 Proje Eğitimi Etkinliklerini Destekleme Programı ÖZGEÇMİŞ

EN madde 8.2 Fracture toughness (Klc) EN madde 8.4 Fatique Test

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

YÜKSEK LĠSANS TEZ ADI: Termiyonik Vakum Ark (TVA) Tekniği ile Optik

İKİZ MERDANELİ SÜREKLİ DÖKÜM TEKNİĞİ İLE AA5754 MALZEME ÜRETİMİ. Koray TURBALIOĞLU

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

ATMOSFER KONTROLLÜ VAKUM FIRINLARINDA ISIL İŞLEM ve JET REVİZYON MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ UYGULAMALARI

The Examination Of Microhardness And Microstructure Of FeCrC-B 4 C-Ti Layer

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

Döküm Prensipleri. Yard.Doç.Dr. Derya Dışpınar. İstanbul Üniversitesi

Ders Müfredatı YÜZEY KAPLAMA TEKNOLOJİSİ. İnce Film Teknolojisi

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

GAZ KARIŞIMLARININ İYON NİTRÜRLEME ÜZERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI (THE INVESTIGATION OF THE EFFECT OF GAS MIXTURES ON ION NITRIDING)

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

ELEKTROLİTİK TOZ ÜRETİM TEKNİKLERİ. Prof.Dr.Muzaffer ZEREN

KARBON ELYAF TAKVİYELİ POLİAMİT 6 KARMALARIN ISIL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

ALUMİNYUMUN YÜZEYİNDEKİ OKSİT TABAKASININ SÜLFÜRİK ASİT ANODIZING YÖNTEMİYLE GELİŞTİRİLMESİ*

PLAZMA NİTRÜRLENMİŞ AZ ALAŞIMLI BİR ÇELİĞİN AŞINMA DAVRANIŞININ İNCELENMESİ (INVESTIGATION OF WEAR BEHAVIOR OF A PLASMA NITRIDED LOW ALLOY STEEL)

2xx SERİSİ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARINDA Ag İLAVESİNİN MUKAVEMETE ETKİSİ

TiC-Co Esaslı Çizici Kalem Karakterizasyonu

ZİRKONYUM, SİLİSYUM, DEMİR VE ÇİNKO BAZLI KAPLAMALARIN KOROZYON ÖNLEMEDEKİ ETKİLERİ

METAL KAYNAĞI METALİK MALZEMELERİ,

CBÜ Fen Bil. Dergi., Cilt 12, Sayı 3, s CBU J. of Sci., Volume 12, Issue 3, p

TEL EROZYON YÖNTEMİ İLE İŞLENEN KALIP ÇELİKLERİNDE İŞLEM PARAMETRELERİNİN YÜZEY KALİTESİNE ETKİSİ

ÇİNKO ALAŞIMLARI :34 1

CAR SAF T TANYUMUN YORULMA DAVRANI I

Transkript:

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Afyon Kocatepe University Journal of Science and Engineering AKÜ FEMÜBİD 17 (2017) 025706 (704-709) AKU J. Sci. Eng.17 (2017) 025706 (704-709) DOI: 10.5578/fmbd.58624 Araştırma Makalesi / Research Article Çelik Yüzeylere Elektro-Kıvılcım Biriktirme (ESD) Metodu ile Zirkonyum Esaslı Kaplamaların Uygulanması Kemal KORKMAZ, Mustafa Safa YILMAZ Gebze Teknik Üniversitesi, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü, 41400 Gebze-Kocaeli. e-posta: korkmazk@gtu.edu.tr Geliş Tarihi: 05.10.2016 ; Kabul Tarihi: 11.08.2017 Özet Anahtar kelimeler Elektro-kıvılcım biriktirme (ESD); Zirkonyum; Kaplama; Mikro-sertlik; Aşınma Elektro-Kıvılcım Biriktirme (ESD) tekniği metal yüzeylerin mekanik özelliklerini ve korozyon direncini geliştirmek için kullanılmaktadır. Mevcut çalışmada, ESD tekniği kullanılarak zirkonyum elektrot malzeme ile kaplanmış çelik yüzeyler karakterize edilmiştir. Altlık ve elektrot malzemenin en uyumlu olduğu parametreler araştırılmıştır. Bu amaçla kaplama deneylerinde klasik ESD cihazlarından farklı olarak özel bir yazılım içeren bilgisayar kontrollü bir darbe jeneratörü sistemi kullanılmıştır.akım şiddeti 300 A ve etki süresi 200 s olan elektrik darbelerin kullanımı ile 3 paso kaplama sonucu ortalama 20 m kalınlığında biriktirme işlemi gerçekleştirilmiştir. En verimli sonuçlara sahip olan numune üzerinde XRD, SEM, EDX, mikro sertlik ve tribometre cihazları ile araştırmalar gerçekleştirilmiştir. XRD sonuçları, kaplamada ZrN ve ZrO 2 fazlarının mevcudiyetini ifade etmektedir. Kaplanmış çelik numunelerin mekanik özellikleri belirgin şekilde gelişmiştir. The application of Zirconium Base Coatings on Steel Surfaces by Using Electro-Spark Deposition (ESD) Method Abstract Keywords Electro-spark deposition (ESD); Zirconium; Coating; Micro-hardness; Wear Electro-Spark Deposition (ESD) technique is used to improve mechanical properties and corrosion resistance of metal surfaces. In the present study, steel surfaces that were coated with zirconium electrode materials by using ESD technique have been characterized. Firstly, the electrical parameters of process were investigated to achieve a best coating layer for this substrate-electrode couple. With this purpose, a pulse generator system containing pc control with special software is used which is different from classical ESD equipment in the coating experiments. Using electrical pulses with current amplitude of 300 A and duration of 200 s, it has been possible to developed a deposit layer with average thickness of 20 m after three coating pass. Then the coated samples were characterized with XRD, SEM, EDX, micro-hardness tester and tribometer. The XRD results indicated that the coating consists of ZrN and ZrO 2 phases. The mechanical properties of coated steel samples were significantly improved. Afyon Kocatepe Üniversitesi 1. Giriş Yüksek ergime sıcaklığına sahip (1852 C) olan zirkonyumun; hidrojen, oksijen, karbon ve azot çözme eğilimi oldukça yüksektir. Bu nedenle çok benzer özellikler gösterdiği titanyum ile kimyasal ve metalürjik açıdan rekabet edecek düzeydedir. Oksitleyici ortamlarda korozyona dayanıklı olan zirkonyum ve alaşımları aynı zamanda sünek bir malzeme olup mekanik özellikler açısından paslanmaz çelik ve titanyum alaşımları ile rekabet edebilmektedir (Callister ve Rethwisch 2010). ZrN ve ZrO 2 gibi seramik fazlar da oldukça sert olup kimyasal kararlılık, korozyon direnci ve yüksek mekanik özellikler sergilemektedirler(bargelveschulze1995). Çeşitli

yüzey modifikasyon teknikleri kullanılarak elde edilen ZrN kaplamalar, koruyucu tabakalar olarak tercih edilmektedir. Zr ve alaşımları sahip oldukları bu eşsiz özelliklerinden dolayı; kimya endüstrisinde, sıcak su ve kızgın buhar ortamlarında kullanılmaktadır. Ayrıca nötron geçirgenliği (absorbsiyon kesiti küçük) iyi olduğu için özellikle nükleer santrallarda kaynar ve basınçlı su reaktörlerinde uranyum dolgulu yakıt tüplerinde tercih edilmektedir (Bertrand ve Mévrel 1997; Zhitomirsky ve ark. 1997; Reve ark. 2003; Mitsuo ve ark. 2003; Spillmann ve ark. 2001). Ancak bu spesifik özelliklerine ve yeryüzünde bol miktarda bulunmasına rağmen ticari açıdan yaygın bir kullanımı yoktur. Çünkü elde edilmesi ve üretilmesi için bir takım özel pahalı teknikler gerekmektedir. Ticari açıdan temin edilmesi kısıtlı olduğu için endüstride tümüyle zirkonyum metali kullanımı yerine; onun özelliklerini yansıtabilecek ve amacına uygun yüzeyler elde edilecek şekilde Zr esaslı kaplamaların oluşturulması tercih edilmektedir. Özellikle çelik yüzeyler üzerinde Zr esaslı kaplamalar için Magnetron Sıçratma, İyon Demeti Destekli Biriktirme (IBAD), Plazma Sprey, Termal Sprey ve Lazer gibi teknolojilerden faydalanılarak kaplamalar gerçekleştirilmiş, ZrN ve ZrO 2 gibi çok güçlü fazları barındıran dayanıklı yüzeyler elde edilmiştir (Adraider ve ark. 2013; Chotirach ve ark. 2012; Cubillos ve ark. 2013; Hasuyama ve ark. 1997). Ancak bu teknikler için yüksek sıcaklıklar (yüksek enerjiler) veya yüksek vakum ortam şartları gerektiğinden ilgili koşulların sağlanabilmesi için oldukça pahalı donanımlara gerek olmaktadır. Diğer yandan ESD tekniği bu yöntemlere göre bazı avantajlar sunabilmektedir. Öncelikle bu teknikte kullanılan donanım oldukça basit ve düşük maliyetli olup, mobil hale de getirilebilmesi mümkündür. ESD yöntemi özellikle metalik yüzeylerde aşınmaya dirençli ve oldukça sert kaplamalar üretmek için kullanılan bir yüzey modifikasyon tekniğidir. Bu yöntem, elektrot (anot) bir malzemeden küçük eriyik halde kütleler koparıp karşı tarafta altlık (katot) bir yüzeyde biriktirmek için yüksek akımlı düşük voltajlı ve çok kısa süreli elektriksel darbeler kullanılması prensibi ile çalışmaktadır (Korkmaz ve ark. 2011; Durdu ve ark. 2012). Altlık malzemeye ısı girişi oldukça düşük olup,altlığın neredeyse ortam şartları sıcaklığında kalmasını sağlar. Bu sayede altlığın metalürjik yapısı değişmez ve ısıl bozulmalarda minimize edilir (Johnson ve Sheldon 1986; Çakır ve ark. 2015; Korkmaz ve ark. 2013).Bu sebeplerden dolayı mevcut çalışmada ESD tekniği tercih edilmiş ve ESD metodu kullanılarak ilk kez Zr esaslı kaplamaların uygulanabilirliği araştırılmıştır. 2. Materyal ve Metot Kaplama prosesinde özel olarak üretilmiş bir ESD kaplama cihazı kullanılmıştır. Geleneksel ESD kaplama sistemlerinde klasik bir darbe jeneratörü basit bir R-C devresinden ibarettir. Bu sistemlerde elektrot altlığa temas ettirilip bir ark oluşacak mesafeye çekilmesi ve böylece devre kapalı iken ergimiş haldeki elektrot bir malzeme parçasının altlığa transferi üzerine kuruludur. Mevcut çalışmada ise devre, bir takım transistörlerin komut edilmesi ile istenen formda akım darbesinin oluşturulabilmesi temeline dayanarak çalışır. Bunun için geleneksel ESD cihazlarından farklı olarak özel bir yazılım ile desteklenen bilgisayar kontrollü darbe jeneratör sistemi kullanılmıştır. Bu sayede oluşturulan kıvılcım ve onun karakteristiklerinin kontrol edilebilmesi ile kıvılcım enerjisinin, darbe süresinin ve frekansının seçilen bir elektrot-altlık çifti için etkin şekilde kullanılması mümkün olabilmektedir. Kaplama sistemi ve ekipmanı hakkında önceki çalışmalarda detaylı bilgi verilmiştir (Ribalko ve ark. 2008; Korkmaz 2015;). Bu çalışmada kaplama prosesi atmosfer ortamında gerçekleştirilmiştir. Altlık malzeme olarak 1 cm kenar uzunluğunu sahip küp St37 mikro-alaşım çelik (katot) numune ve elektrot olarak 2x3x8 mm 3 ebatlarında saf Zr (anot) malzeme kullanılmıştır. ESD prosesine etki eden üç parametre vardır; i- kullanılan elektrot ve altlık malzemelerin kimyasalfiziksel yapısı, ii-prosesin gerçekleştiği ortam (açık hava, sıvı ortam vb.), iii-elektriksel parametreler. İlk iki değişken sabit tutularak elektriksel parametreler üzerinde öncelikle bir araştırma yapılmıştır. Deneyler esnasında kullanılan elektriksel parametreler Tablo 1 de verilmiştir. 705

Tablo 1. ESD proses parametreleri. Darbe formu Dikdörtgen Darbe akım şiddeti (amper) 100-400 Darbe süresi ( s) 100-200 Elektriksel yük (mc) 3000 Gerilim (V) 17 Elektrot tutucu titreşimi (Hz) 100 Kaplama hızı (cm 2 /saniye) 1/60 En iyi sonuçları veren elektriksel darbe parametrelerini tayin etmek amacıyla her şart için Eddy akım ölçüm tekniği ile çalışan bir Fischer Dualscope MP40 cihazı yardımı ile kaplamaların kalınlıkları ölçülmüştür. En kalın kaplamayı veren parametreler kullanılarak 20x10 mm 2 ebatlarında çelik altlığa, Zr elektrot ile ESD uygulanmış ve kaplama karakterizasyonları yapılmıştır. Kaplamanın kesit görüntüleri Taramalı Elektron Mikroskop (SEM, Philips XL30 SFEG) yardımıyla araştırılmıştır. Ayrıca kaplamanın faz kompozisyonu, mikro-yapısı ve elemental dağılım analizlerini yapabilmek için X-ışını difraktometre (XRD, Rigaku DMAX 2200) cihazı ve SEM cihazına bağlı bir EDX dijital kontrol birimi (EDX detektör 15 kv de çalışırken) kullanılmıştır. XRD patern ölçümleri dalga boyu ( ) 0.1541 nm olan Cu-K radyasyonu içinde 20-90 aralığında ve 2 dak -1 tarama hızında gerçekleştirilmiştir. Kaplama tabakalarının kesit incelemelerinde, optik mikroskop (Nikon Eclipse LV150) ve sertlik ölçümlerinde mikro sertlik cihazından (Mitutoyo HM200) faydalanılmıştır. Mikro sertlik analizlerinde 5 gr yük 15 saniyesüreyle uygulanmıştır. Standart bir ball-on-disk tribometer (CSM Instruments) cihazında kaplanmış ve kaplanmamış numunelerin aşınma davranışı incelenmiştir. Kuru kaydırma aşınma deneyleri, açık hava şartlarında, oda sıcaklığında ve % 50 ± 2 nem ortamında, 6 mm çapında alümina bir top üzerinde 5 N sabit bir yük uygulayarak 50 m kaydırma mesafesi boyunca gerçekleştirilmiştir. Aşınma testleri sonrasında, aşınma katsayısını (miktarını) saptamak için aşınma izlerinden hacimsel kayıplar bir optik profilometre (DEKTAK8, Advanced Development Profilometer Veeco) yardımıyla ölçülmüştür. 3. Bulgular Mevcut çalışmada ESD yöntemi ile çelik yüzeyler üzerinde ZrN ve ZrO 2 esaslı kaplama başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Kullanılan elektrik darbe parametrelerinin ve yapılan üst üste kaplama sayısının (paso) kaplama kalınlığına etkisi Şekil 1 de gösterilmektedir. Kullanılan elektriksel darbelerin akım şiddeti ve darbe süresi artışı ile elektrottan altlığa transfer olan kütle miktarı ve dolayısıyla altlık yüzeyinde biriktirilen kaplama kalınlığı da artmaktadır. Artan darbe enerjisinin elektrottan koparılan kütle miktarında bir artış sağlaması doğal bir sonuç olsa da, bazen bu kütlenin büyük bir kısmının, özellikle çok yüksek enerjilerde buharlaşması ve etrafa saçılması sebebi ile prosesin verimliğinde düşüşe yol açtığı görülmektedir. Ayrıca ilk kaplama tabakasından (1.paso) sonra gerçekleştirilen tabakaların fiziksel ve kimyasal yapılarındaki değişimler, anodik (elektrod) erozyonu ve altlık malzemeye olan kütle transferini etkilemektedir. Belli bir paso sayısından sonra kütle transfer miktarı artmamaktadır. Ayrıca yüzeyde oluşan ısının yoğunlaşması sonucu altlık malzemeden ve önceden oluşturulmuş kaplama tabakasından buharlaşmalar meydana gelmektedir (Korkmaz ve ark. 2013; Ribalko ve ark. 2008; Korkmaz 2015). Bu nedenle her elektrot-altlık malzeme çifti için prosesin optimum parametrelerinin belirlenmesi verimlilik açısından gereklidir. Bu çalışmada Şekil 1 den de görüleceği üzere maksimum kaplama kalınlığını (20 m) veren 300A-200 s darbe parametreleri ve 3 paso sayısı, Zr elektrot-çelik altlık çifti için optimum değerlerdir. Şekil 1. ESD prosesinde kaplama kalınlığının, elektrik darbe parametreleri-paso sayısına göre değişimi. 706

Belirlenen optimum parametre ile oluşturulan kaplamanın XRD analiz sonucu Şekil 2 de verilmiştir. ESD numunesinde en belirgin piklerin ZrN, ZrO 2 ve -Fe fazlarına ait olduğu görülmektedir. -Fe fazının piklerinin St37 çelik altlık malzemeye, ZrN ve ZrO 2 fazlarına ait piklerinin de kaplamaya ait olduğu aşikardır. ESD işleminin açık havada gerçekleştirilmesinin bir sonucu olarak, zirkonyumun havada mevcut olan oksijen ve azot ile kolayca reaksiyona girmesiyle ZrN ve ZrO 2 fazlarının oluştuğu düşünülmektedir. verilmiştir. Resimde ısıl etkiye maruz kalmış bir (HAZ-Heat Affected Zone) bölge görülmektedir. HAZ bölgesi kaplamanın kalınlığı ile aynı seviyelerde ve hatta bazı bölgelerde kaplamadan da kalın bir tabaka halinde görülmektedir. HAZ bölgeleri ESD sisteminin doğası gereği oluşmaktadır (Johnson ve Sheldon 1986; Korkmaz 2015; Korkmaz ve Bakan 2010). Bu bölge kaplama ile altlık malzeme arasındaki bir geçiş (transation zone) tabakasını oluşturmaktadır. Bu geçiş bölgesinin hem altlık malzeme ile hem de kaplama tabakası ile arayüzeylerinde boşluk ve çatlak gibi olumsuzluklar tespit edilmemiştir. Şekil 2. ESD numunesi XRD analizi sonuçları. Çelik numunenin yüzeyinden yaklaşık 30 m derinliğinden başlatılan ve kaplama yüzeyine kadar bir çizgisel hat boyunca devam eden analizin mevcut elementlerinin (Fe, Zr, O ve N) dağılımı (Line EDX) ve yan kesit görüntüsü Şekil 3 te verilmektedir. Oluşturulan kaplamanın bir kanıtı olarak yaklaşık 20 m boyunca Fe miktarı azalırken Zr miktarı artmaktadır. Ancak O ve N miktarları XRD sonuçları ile karşılaştırıldığında beklenilen düzeyde değildir. Bunun sebebi yapıda ZrN, ZrO 2 ve -Fe fazlarının yanı sıra hızlı katılaşmanın neticesinde oluşan amorf Fe-Zr alaşımlarının XRD analizinde tespit edilememiş olmasıdır. Bu nedenle Line-EDX analizinde O ve N miktarları, Fe ve Zr a göre daha düşük tespit edilmiştir. Şekil 4. Dağlanmış numunenin kesit-optik resmi. Kaplamaların yüzeyinden başlayarak iç kesimlere doğru yapılan kesit sertlik çalışması sonuçları Şekil 5 de verilmiştir. 5 gramlık yük altında yapılan sertlik deneylerinde; kaplama tabakasının, HAZ bölgesinin ve altlık malzemenin sertlikleri temsili olarak elde edilmiştir. Altlık bölgede yaklaşık 200 HV olarak ölçülen mikro-sertlik değerlerinin kaplamanın yüzeyine doğru arttığı görülmektedir. Kaplama tabakasındaki mevcut ZrN ve ZrO 2 fazları kaplamanın sertlik değerlerini 1600 HV seviyelerine kadar yükseltmiştir. Ancak gene kaplama tabakası bölgesine ait 1200 HV değerleri deölçülmüştür. Bu duruma kaplama yapısında mevcut olabilecek boşluk ve farklı fazların varlığının sebep olduğu düşünülmektedir. Yüzeyden yaklaşık 20 m uzaklığındaki sertlik değerlerinin 600 HV civarında olduğu ve 30 m mesafesine kadar azalan bir eğilimde olduğu görülmektedir. Bu bölgede artık sert kaplama bölgesi bitmiş ve altlığa kadar devam eden HAZ bölgesine geçilmiştir. Şekil 3. Kaplanmış numunenin kesit SEM görüntüsü-eds taraması yapılan bölge ve Line-EDX analiz sonuçları. ESD numunesi %5 lik Nital karışımı ile dağlanmıştır. Dağlanmış numunenin optik resmi Şekil4 de 707

4. Tartışma ve Sonuç Şekil 5. Kaplanmış numunenin yan-kesiti üzerinde yüzeyden itibaren derinlik boyunca sertlik ölçüm değerleri. Atmosfer ortamında kaplanmış ve kaplanmamış numunelerin 5 N kuvvet altında 50 m kuru kaydırma (dry sliding) mesafedeki aşındırma testleri sonuçları Şekil 6a da ve sürtünmekatsayısı değerlerinin kaydırma mesafesi boyunca değişimi Şekil 6b de verilmiştir. Kaplanmış çelik numunenin kaplı olmayana göre aşınma oranı yaklaşık % 18 düşüktür. Her iki numuneye ait ortalama sürtünme katsayıları sırasıyla kaplama = 0.446 ve altlık = 0.320 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre çelik altlık yüzeyi üzerinde oluşturulan sermet bir kaplamada aşınmaya karşı bir direnç elde edildiği aşikardır. Ancak ESD tekniğinin doğası gereği yüzeyde pürüzlü bir kaplama oluşu; aşınma direncinde beklenenden az bir artışa ve kaplanmış numunenin sürtünme katsayısında belirgin bir artışa sebep olmuştur. Sürtünme katsayısı grafiğinde 25 metre sonrasındaki ani yükselişin aşındırıcı topun kaplama tabakasını aşındırması ve HAZ bölgesinde ilerlemeye başlamasından ötürü olduğu düşünülmektedir. ESD tekniği kullanılarak çelik altlık-zr elektrot çiftinin açık hava şartlarında başarılı bir şekilde kaplamaları yapılmıştır. Geleneksel ESD kaplama ünitelerinden farklı olarak özel geliştirmiş bir ESD sistemi ile yapılan kaplama deneylerinde çelik altlık-zr elektrot çifti için prosesin optimum elektrik parametreleri araştırılmıştır. Araştırmalar sonucu elde edilen önemli çıktılar aşağıda sıralanmıştır; Prosesin optimum darbe elektriksel parametreleri 300A 200 s olarak belirlenmiş olup 3. pasodan (üst üste kaplama sayısı) sonrası verimsizdir. Çünkü paso sayısını artırmakla kaplama kalınlığının arttırılmasının mümkün olmadığı, aksi takdirde mevcut kaplamanın zarar göreceği tespit edilmiştir. Bu parametrelerin kullanıldığı koşullarda yaklaşık 20 m kaplama kalınlığına ulaşılmıştır. Kaplama deneylerinin atmosfer ortamında yapılması sonucu kaplama tabakasında ZrN ve ZrO 2 gibi oldukça sert ve kararlı fazlar oluşmuştur. Bu mevcut fazların kaplanmış çelik numunenin mekanik özelliklerine olumlu etkisi gözlemlenmiştir. Mikro-sertlik değerini altlık malzemeye göre yaklaşık 8 kat arttırarak yüzeyde 1600 HV değerlerine ulaşılmıştır. Kaplama ile altlık arasında ısıl etkilerin sonucu oluşan bir geçiş bölgesi (HAZ) tespit edilmiştir. Bu bölge ile üst yüzey arasında nadiren de olsa kısmi küçük boşluklar ve çatlaklarda gözlemlenmiştir. Az rastlanan bu küçük kusurlar ve pürüzlü yüzey kaplaması sebebi ile aşınma direncinde ancak %18 lik bir iyileştirmeye imkan tanımıştır. Kaynaklar Şekil 6. Kaplanmış ve kaplanmamış çelik numunelerin aşınma test sonuçları; a) aşınma oranları, b) kaydırma mesafesi-sürtünme katsayısı değişim grafiği. Adraider, Y., Pang, Y.X., Nabhani, F., Hodgson, S.N., Sharp, M.C., Al-Waidh, A., 2013. Fabrication of zirconium oxide coatings on stainless steel by a combined laser/sol gel technique. Ceramics International, 39, 9665 9670. Bargel, H.J. ve Schulze, G., 1995. Malzeme Bilgisi. Güleç Ş. ve Aran A. (çeviri editörü), İTÜ Makine Fakültesi Ofset Atölyesi, İstanbul, 161-162. 708

Bertrand, G. ve Mévrel, M., 1997. Zirconia coatings realized by microwave plasma-enhanced chemical vapor deposition. Thin Solid Films, 292, 241-246. Callister, W. D. ve Rethwisch, D. G., 2010. Materials Science and Engineering An Introduction. 8, USA: John Wiley & Sons, Inc., 415-416. Chotirach, M., Tantayanon, S., Tungasmita, S., Kriausaku, K., 2012. Zr-based intermetallic diffusion barriers for stainless steel supported palladium membranes. Journal of Membrane Science, 405-406, 92-103. Cubillos, G.I., Olaya, J.J., Bethencourt, M., Cifredo, G., Blanco, G., 2013. Resistance to Corrosion of Zirconia Coatings Deposited by Spray Pyrolysis in Nitrided Steel. Journal of Thermal Spray Technology, 22, 1242-1252. Çakır, A., Yılmaz, M.S., Ribalko, A.V., Korkmaz, K., 2015. A study on modificationnof micro-alloy steel surfaces with different hard materials via electro-spark deposition method. Acta Physica Polonica A, 127, 1410-1413. Durdu, S., Aktuğ, S.L., Korkmaz, K., 2012. Formation of Aluminum Titanate based duplex coatings on steel by using electro-spark alloying and micro-arc oxidation processes. 14 th International Materials Symposium (IMSP 2012), Denizli, 556-563. Hasuyama, H., Shima, Y., Baba, K., Wolf, G. K., Martin, H., Stippich, F., 1997. Adhesive and corrosionresistant zirconium oxide coatings on stainless steel prepared by ion beam assisted Deposition. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 127-128, 827-831. Korkmaz, K., Ribalko, A.V., Sahin, O., 2013. The Effect of mass transfer between electrodes in the electrospark alloying process of titanium alloys with hard materials. Kovove Material, 51, 283-289. Korkmaz, K., 2015. Investigation and characterization of electrospark deposited chromium carbide-based coating on the steel. Surface and Coatings Technology, 272, 1-7. Mitsuo, A., Mori, T., Setsuhara, Y., Miyake, S., Aizawa, T., 2003. Mechanical properties of zirconium films prepared by ion-beam assisted deposition. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 206, 366-370. Re, M. D., Gouttebaron, R., Dauchot, J. P., Leclere, P., Terwagne, G., Hecq, M., 2003. Study of ZrN layers deposited by reactive magnetron sputtering. Surface and Coatings Technology,174-175, 240-245. Ribalko, A.V., Korkmaz, K., Sahin, O., 2008. Intensification of the anodic erosion in electrospark alloying by the employment of pulse group. Surface and Coatings Technology, 202, 3591-3599. Spillmann, H., Willmott, P.R., Morstein, M., Uggowitzer, P.J., 2001. ZrN, Zr x Al y N and Zr x Ga y N thin films-novel materials for hard coatings grown using pulsed laser deposition. Applied Physics A, 73, 441-450. Zhitomirsky,V. N., Grimberg, I., Boxman, R. L., Travitzky, N. A., Goldsmith, S., Weiss, B. Z., 1997. Vacuum arc deposition and microstructure of ZrN-based coatings. Surface and Coatings Technology, 94-95, 207-212. Johnson, R.N. ve Sheldon, G.L., 1986. Advances in the electrospark deposition coating process. Journal of Vacuum Science, 4, 2470-2476. Korkmaz, K. ve Bakan, H.I., 2010. Process and properties of TiC 0.7 N 0.3 -based cermet coating deposition on steel by electrospark deposition technique. Kovove Material,48, 153-158. Korkmaz, K., Ribalko, A.V., 2011. Effect of pulse shape and energy on the surface roughness and mass transfer in the electrospark coating process. Kovove Material, 49, 265-270. 709