POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa Polietilen Borular (PE 32 / PE ) TEMÝZ SU UYGULAMALARI ÝÇÝN Polietilen Borular (PE 32 / PE ) Temiz Su Projeleri için akýllý çözümler

POLÝETÝLEN BORULAR Ýçindekiler Pilsa PE 32 Borular 99 PE 32 Borularýn Et Kalýnlýðý ve Basýnç Deðerleri PE 32 Borularýn Sarým Deðerleri Pilsa PE Borular 104 PE Borularýn Kullaným Alanlarý PE Boru Hammadde Teknik Özellikleri PE Borulara Uygulanan Testler PE Borularýn Servis Ömrü PE Borularýn Et Kalýnlýðý ve Basýnç Deðerleri PE Borularýn Sarým Deðerleri PE Borularýn Üstünlükleri PE Borularýn Aþýnma Direnci PE Borularýn Diðer Borulara Göre Üstünlükleri PE Borularýn Baðlantý Metodlarý 105107 Alýn Kaynaðý Metodu Elektrofüzyon Kaynaðý Metodu Flanþlý Birleþtirme Metodu PE Borularýn Sýnýflandýrýlmasý 108 PE Borularýn MRS ve SDR Oranlarý 108 Hesaplamalar 109110 Boru Et Kalýnlýðýnýn Hesaplanmasý Dýþ Hidrostatik Basýnç Su Darbesi Genleþme 110 Esneklik 111 Topraða Gömülü PE Borularda Negatif Basýnç Durumunda Flambaj (Çökme) Hesabý 112114 Toprak Sýnýflarý Toprak Yükü Flambaj Emniyet Deðerinin Hesabý Kritik qv Hesabý Dikey Dolgu Yükü Hesabý qv Kritik Pa Hesabý Sr Halka Rijitliði Hesaplamasý Hidrolik Hesap Esaslarý 115 Pilsa PE Borularýn Döþeme Montaj Kesiti 115 PE Borularýn Taþýma ve Depolanmasý 116120 Sevkiyat Çerçeve Halindeki Ambalajlý Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Kangal Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Ek Parçalar Ambarda Depolama Açýk Alanda Depolama HDPE Malzemenin Kimyasallara Karþý Dayanýmý 121122 98

Pilsa PE 32 Borular Pilsa PE 32 borularýn en belirgin özelliði darbe direncinin yüksek oluþu ve rahat döþenebilmesidir. Pilsa PE 32 borular, esnekliði sayesinde kayalýk ve engebeli araziler ile toprak kaymalarýna açýk bölgelerde güvenle kullaným olanaðý saðlamaktadýr. Pilsa PE 32 Borularýn Et Kalýnlýðý ve Basýnç Deðerleri ÇAPLAR Dýþ Çap 20 25 32 50 63 75 90 110 ET KALINLIKLARI PN 2,5 PN 3,2 PN 4 PN 5 SDR S SDR S SDR S SDR S 21 10 17 8 13,6 6,3 11 5 minminminmin max max max max 2,0 2,4 3,0 3,6 4,3 5,3 2,3 2,8 3,4 4,1 4,9 6,0 2,0 2,4 3,0 3,8 4,5 5,4 6,6 2,3 2,8 3,4 4,3 5,1 6,1 7,4 2,0 2,4 3,0 3,7 4,7 5,6 6,7 8,1 2,3 2,8 3,5 4,2 5,3 6,3 7,5 9,1 2,0 2,3 3,0 3,7 4,6 5,8 6,8 8,2 10,0 2,3 2,7 3,4 4,2 5,2 6,5 7,6 9,2 11,1 Pilsa PE 32 Borularýn Sarým Deðerleri Boru Çapý (mm) Ø16 Ø20 Ø25 Ø32 Ø Ø50 Ø63 Ø75 Ø90 Ø110 PE 32 KANGAL BORU SARIM BÝLGÝLERÝ Ýç Çap (cm) 60 60 60 60 60 60 60 165 165 Dýþ Çap (cm) 55 70 65 85 80 90 75 85 110 95 115 1 145 200 210 Sarým Eni (cm) 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 26 36 36 50 50 Sarým Boyu (mt) 200 200 200 200 200 ÇAPLAR Dýþ Çap 20 25 32 50 63 75 90 110 ET KALINLIKLARI PN 6 PN 8 PN 10 SDR S SDR S SDR S 9,4 4,2 7,4 3,2 6 2,5 minminmin max max max 2,0 2,7 3,4 4,3 5,3 6,7 8,0 9,6 11,7 2,3 3,2 3,9 4,9 6,0 7,5 9,0 10,7 13,0 3,0 3,5 4,4 5,5 6,9 8,6 10,3 12,3 15,1 3,4 4,0 5,0 6,2 7,7 9,6 11,5 13,7 16,8 3,4 4,2 5,4 6,7 8,3 10,5 12,5 15,0 18,3 3,9 4,8 6,1 7,5 9,3 11,7 13,9 16,7 20,3 YBPE PE 32 KANGAL BORU 99

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borular Plastik teknolojisinin hýzlý geliþimi hammadde üretiminde de önemli geliþmelerin yaþanmasýný saðlamýþtýr. PE 32 den imal borular yüksek basýnç gerektirmeyen sistemlerde baþarý ile kullanýldý. Ancak bu malzemeler teknik özellikleri nedeniyle sadece düþük basýnç gerektiren sistemlerde kullanýlabilme imkaný bulmuþtur. Uzun araþtýrma ve çalýþmalar sonucunda geliþtirilen PE ise bugüne kadar geliþtirilen yüksek basýnca dayanýklý en güçlü PE boru malzemesidir. Ayný iþletme basýncýnda ve çapta PE borularý PE 32 ve PE 80 borulara göre daha ince et kalýnlýðýna sahiptir. Bu yönden PE borularda daha ince et kalýnlýðý daha büyük iç çap oluþturmakta ayný debi için bir boy küçük çap kullanýmý mümkün olmakla birlikte, hammadde tasarrufu da saðlamaktadýr. PÝLSA, bu üstün özelliklere sahip PE borularý ISO 9001:2008 güvencesiyle TSE 4182 EN 122012, ISO 4427 ile DIN 8074 e göre üretmektedir. Pilsa PE Borularýn Kullaným Alanlarý Yeraltý ve yerüstü içme ve kullanma suyu þebekelerinde Deniz deþarj sistemleri Kanalizasyon deþarj sistemleri Atýk su sistemleri Katý atýk (çöp) drenaj sistemleri Drenaj projelerinde Tarýmsal Sulama sistemleri Spor sahalarý ve bahçe alanlarýnýn sulanmasýnda Jeotermal sistemler ve maden iþletmeleri Ýlaç ve kimya sanayi Çimento sanayi Petrokimya sanayi Gýda sektörü Denizcilikte ve balýkçýlýkta, marinalarda Binalarda ve birçok endüstriyel sistemlerde Yangýn suyu ve soðutma suyu sistemleri Telekomünikasyon kablolama sistemleri ve daha pek çok alanda kullanýlmaktadýr.

TS 4182 EN 122012 Pilsa PE Borularýn Teknik Özellikleri Teknik Özellikler Birim Deðer Test Metodu g/cm³ 0,950 0,960 ISO 1183 Erime Akýþ Hýzý (MFR) 190 C2,16kg. g/10dak. 0,04 0,07 ISO 1133 Erime Akýþ Hýzý (MFR) 190 C5,0kg. g/10dak. 0,2 0,5 ISO 1133 % MPa MPa >600 2227 90010 ISO 5272/1B/50, TS1398 ISO 5272/1B/50, TS1398 ISO 5272/1B/50, TS1398 % 22,5 ISO 6964 Shore D dak. C C W/mK W/mK saat 5960 ³20 126 < 70 0,4 0,2 ³0 ISO 868 EN 728 ISO 306 (Metod A) ASTM D746 DIN 52612 DIN 52612 ASTM D1693 Yoðunluk (23 C) Kopmada Uzama Akmada Gerilme Dayanýmý Elastiklik Modülü Karbon Siyahý Miktarý Sertlik Termal Kararlýlýk (OIT) Vicat Yumuþama Sýcaklýðý Kýrýlganlýk Sýcaklýðý Isýl Kondüktivite (20 C) Isýl Kondüktivite (150 C) ESCR (50 C de), F50 Pilsa PE Borularýn Servis Ömrü (Saat) Çevresel Gerilim (N/mm2) Hammadde Özellikleri ve Test Metodu Yýllar Zaman (SAAT) Pilsa PE Borulara Uygulanan Testler Pilsa PE borularý TS 4182 EN 122012 standardý esas alýnarak üretimleri esnasýnda periyodik olarak aþaðýdaki testlere tabi tutulurlar. Test Adý Test Metodu Birim Test Sonucu Kopma Uzamasý TS EN ISO 62591 % > 350 Kütle Erime Akýþ Hýzý Deðiþimi 190 C, 5 kg ISO 1133 % ±20 Hidrostatik Gerilme (20 C) Hidrostatik Gerilme (80 C) Hidrostatik Gerilme (80 C) Yükseltgeme Ýndüksiyon Süresi ISO 1167 ISO 1167 ISO 1167 TS EN 728 Milli Mevzuatlar saat saat saat dak. > > 165 > 0 > 20 Uygun EN1056 Mukavim Ýçmesuyu Kalitesine Etkisi Hava Þartlarýna Mukavemet (Mavi borular için) 101

POLÝETÝLEN BORULAR PE Borularýn Basýnçlara Göre Et Kalýnlýðý, Boyut ve Toleranslarý Et kalýnlýðý Dýþ Çap 32 50 63 75 90 110 125 1 160 180 200 225 250 280 315 355 0 450 PE Dýþ Çap Basýnç 4 bar (SDR 41/S20) Basýnç 5 bar (SDR 33/S16) Basýnç 6 bar (SDR 26/S12,5) Basýnç 8 bar (SDR 21/S10) Basýnç 10 bar (SDR 17/S8) Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý min. max. min. max. min. max. min. max. min. max. 2,0 2,3 2,0 2,3 2,4 2,8 2,0 2,3 2,4 2,8 3,0 3,4 2,0 2,3 2,5 2,9 3,0 3,4 3,8 4,3 2,3 2,7 2,9 3,3 3,6 4,1 4,5 5,1 2,3 2,6 2,8 3,2 3,5 4,0 4,3 4,9 5,4 6,1 2,7 3,1 3,4 3,9 4,2 4,8 5,3 6,0 6,6 7,4 3,1 3,6 3,9 4,4 4,8 5,4 6,0 6,7 7,4 8,3 3,5 4,0 4,3 4,9 5,4 6,1 6,7 7,5 8,3 9,3 4,0 4,5 4,9 5,5 6,2 7,0 7,7 8,6 9,5 10,6 4,4 5,0 5,5 6,2 6,9 7,7 8,6 9,6 10,7 11,9 4,9 5,5 6,2 7,0 7,7 8,6 9,6 10,7 11,9 13,2 5,5 6,2 6,9 7,7 8,6 9,6 10,8 12,0 13,4 14,9 6,2 7,0 7,7 8,6 9,6 10,7 11,9 13,2 14,8 16,4 6,9 7,7 8,6 9,6 10,7 11,9 13,4 14,9 16,6 18,4 7,7 8,6 9,7 10,8 12,1 13,5 15,0 16,6 18,7 20,7 8,7 9,7 10,9 12,1 13,6 15,1 16,9 18,7 21,1 23,4 9,8 10,9 12,3 13,7 15,3 17,0 19,1 21,2 23,7 26,2 11,0 12,2 13,8 15,3 17,2 19,1 21,5 23,8 26,7 29,5 500 12,3 13,7 15,3 17,0 19,1 21,2 23,9 26,4 29,7 32,8 560 13,7 15,2 17,2 19,1 21,4 23,7 26,7 29,5 33,2 36,7 630 15,4 17,1 19,3 21,4 24,1 26,7 30,0 33,1 37,4 41,3 710 17,4 19,3 21,8 24,1 27,2 30,1 33,9 37,4 42,1 46,5 800 19,6 21,7 24,5 27,1 30,6 33,8 38,1 42,1 47,4 52,3 Özel üretim Dýþ Çap 16 20 25 32 50 63 75 90 110 125 1 160 180 200 225 250 280 315 355 0 450 500 560 630 710 800 Basýnç 12,5 bar (SDR 13,6/S6,3) Basýnç 16 bar (SDR 11/S5) Basýnç 20 bar (SDR 9/S4) Basýnç 25 bar (SDR 7,4/S3,2) Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý Et Kalýnlýðý min. max. min. max. min. max. min. max. 2,0 2,4 3,0 3,7 4,7 5,6 6,7 8,1 9,2 10,3 11,8 13,3 14,7 16,6 18,4 20,6 23,2 26,1 29,4 33,1 36,8 41,2 46,3 52,2 58,8 2,3 2,8 3,5 4,2 5,3 6,3 7,5 9,1 10,3 11,5 13,1 14,8 16,3 18,4 20,4 22,8 25,7 28,9 32,5 36,6,6 45,5 51,1 57,6 64,8 2,0 2,3 3,0 3,7 4,6 5,8 6,8 8,2 10,0 11,4 12,7 14,6 16,4 18,2 20,5 22,7 25,4 28,6 32,2 36,3,9 45,4 50,8 57,2 2,3 2,7 3,4 4,2 5,2 6,5 7,6 9,2 11,1 12,7 14,1 16,2 18,2 20,2 22,7 25,1 28,1 31,6 35,6,1 45,1 50,1 56,0 63,1 2,0 2,3 3,0 3,6 4,5 5,6 7,1 8,4 10,1 12,3 14,0 15,7 17,9 20,1 22,4 25,2 27,9 31,3 35,2 39,7 44,7 50,3 55,8 2,3 2,7 3,4 4,1 5,1 6,3 8,0 9,4 11,3 13,7 15,6 17,4 19,8 22,3 24,8 27,9 30,8 34,6 38,9 43,8 49,3 55,5 61,5 2,3 3,0 3,5 4,4 5,5 6,9 8,6 10,3 12,3 15,1 17,1 19,2 21,9 24,6 27,4 30,8 34,2 38,3 43,1 48,5 54,7 61,5 2,7 3,4 4,0 5,0 6,2 7,7 9,6 11,5 13,7 16,8 19,0 21,3 24,2 27,2 30,3 34,0 37,8 42,3 47,6 53,5 60,3 67,8 PE Borularýn Kangal Ebatlarý PE borular çaplarý ve basýnç sýnýflarýna göre kangal olarak veya düz boru olarak üretilirler. PE borular hammaddesinin, mekanik özelliklerine baðlý olarak dirsek kullanmadan belli bir radüsle 360 döndürülebilmektedir. Bu özellikten dolayý kangal çaplarý boru çapýnýn 1835 kat fazlasý olabilmektedir. Kangal borularda baþ baðlama sayýsý azalmakta, montaj hýzýnýn artmasýyla projeler çabuk bitmekte, montaj iþçilik giderleri, nakliye ve stok maliyetleri düþmektedir. Boru Çapý (mm) Ø20 Ø25 Ø32 Ø Ø50 Ø63 Ø75 Ø90 Ø110 Kangal Boru Sarým Bilgileri Ýç Çap (cm) 130 130 166 175 225 225 Dýþ Çap (cm) 110 120 130 170 170 190 205 260 270 Sarým Eni (cm) 21 21 26 36 36 50 50 Sarým Boyu (mt) STANDART DIÞI KANGAL UZUNLUKLARI ÝÇÝN PAZARLAMA MÜDÜRLÜÐÜ ÝLE ÝRTÝBATA GEÇÝLMELÝDÝR. 102

TS 4182 EN 122012 Pilsa PE Borularýn Üstünlükleri Uzun ömürlüdür. Paslanmaz. PE boru ömrü en az 50 yýl olarak hesaplanmakla birlikte borularýn gerçek performanslarý bu sürenin üzerinde olmaktadýr. Esnektir. Arazi þekline mükemmel uyum saðlar. Toprak hareketlerinden etkilenmez. Rahatlýkla deniz, dere, nehir, göl ve bozuk zeminlerde, maden alanlarý, deprem bölgeleri gibi toprak hareketleri olabilecek yerlerde kullanýlabilir. Saðlamdýr. Çatlama ve darbe direnci yüksektir. Yükleme, taþýma ve döþemesi kolaydýr. Kimyasallara karþý yüksek direnç gösterir. Asidik, bazik ve tuzlu ortamlarda çalýþabilme özelliðine sahiptir. Korozyondan etkilenmez, çürümez, aþýnmaz. Toprak içindeki aþýndýrýcý maddelerden etkilenmediði için katodik koruma gibi döþeme esnasýnda tedbir almak gerekmez. Ýç yüzeyi pürüzsüzdür. Projelendirirken kullanýlan boru çapý minimize edilir, iþletirken daha az elektrik enerjisi tükettirir. Ýþletme giderleri azalýr. Bünyesindeki katalizörler nedeniyle, güneþ ýþýnlarýna dayanýmý yüksektir. (UV dayanýmý) Mükemmel kaynak özelliðinden dolayý, basýnç altýnda ek yerlerinden çýkma ve kopma olmaz, kesin sýzdýrmazlýk saðlar. (Alýn Kaynaðý, Elektrofüzyon vb.) Hafiftir, kolay ve çabuk döþenir. Montaj esnasýnda kanal içinde ve kanal dýþýnda birleþtirilebilir. Ýnþaat sezonu kýsa olan bölgelerde, yoðun trafikli yollarda büyük avantaj saðlar. Daha az kazý, daha az dolgu ve daha az þantiye dýþýndan dolgu getirme ihtiyacý olduðu için ekonomiktir. Kangal ve boy olarak üretilebilir. Daha az dirsek gerektirir. Döþemede dirsek, T gibi yerlerde beton kütle ihtiyacý yoktur. Basýnç sýnýfýnda çeþitlilik PN 4 den PN 25 e kadar her türlü basýnç sýnýfýnda ve isteðe baðlý üretilebilir. PE borular kir tutmamasý, toksit içermemesi ve mikro organizmalara karþý dayanýklý olmasý nedeniyle, Saðlýk Bakanlýðý nýn da onayý ile gýda ile temasýnda bir sakýnca görülmemektedir. Aþýnma Direnci Akýþkan içindeki partiküllere karþý doðada en az aþýnmaya maruz kalan malzeme HDPE (Yüksek Yoðunluklu Polietilen) den imal edilmiþ borulardýr. ÞEKÝL: Deðiþik malzemelerden imal edilmiþ borularýn aþýnma miktarlarýný gösteren grafik. (Kaynak; Darmstadt Üniversitesi test sonuçlarý.) 103

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borularýn Diðer Borulardan Üstünlükleri PE 32 ve PE 80 ile kýyaslandýðýnda; PE ün MRS deðerinin daha yüksek olmasý, PE den üretilen borularýn ayný çap ve basýnç seviyesindeki PE 32 ve PE 80 borulara göre daha ince et kalýnlýðýnda olmasýný saðlamaktadýr. Dolayýsýyla sürtünme kayýplarý daha düþüktür. ÇELÝK, BETON, CTP ve ASBEST ile kýyaslandýðýnda; Beton, Ctp ve Asbest borulara göre çok daha yüksek darbe mukavemetine sahiptir. Cidar esneklik katsayýsý çok yüksektir. PE borular Ø125 lik çapa kadar kangal olarak üretilebilir. PE borularýn diðer çaptaki stardart uzunluðu 12 mt dir. Çelik, Beton, Ctp ve Asbest borulara göre; dönüþlerde bükülebilme özelliðinden dolayý daha az dirsek ihtiyacý vardýr. Çelik, Beton, Ctp ve Asbest borulara göre daha hafiftir. Kolay taþýnýr. Çelik, Beton ve Asbest borulara göre; hijyenik üstünlüðü mevcuttur. Çelik, Beton ve Asbest borulara göre ; kimyasal dayanýmý yüksektir. Çelik, Beton, Ctp ve Asbest borulara göre; aþýnma direnci yüksektir. Çelik, Beton, Ctp ve Asbest borulara göre; korozyona uðramaz. PVC ile kýyaslandýðýnda; Çok daha yüksek darbe mukavemetine sahiptir. Cidar esneklik katsayýsý daha yüksektir. Koç darbesi sönümleme kabiliyeti yüksektir. PE borular Ø125 lik çapa kadar kangal olarak üretilebilir. Diðer çaptaki PE borularýn uzunluðu 12 metredir. Kangal borularda baþ baðlama sayýsý az olmakta, montaj hýzý artmakta iþçilik, nakliye ve stok maliyetleri düþmektedir. PVC borularýn uzunluðu ise 6 metredir. Dönüþlerde bükülebilme özelliðinden dolayý daha az dirsek ihtiyacý vardýr. PE borular Alýn Kaynaðý veya Elektrofüzyon ek parça ile conta gereksinimi olmadan birleþtirilir. Yumuþak zemin ve deprem bölgelerinde emniyetle kullanýlabilir. 104

TS 4182 EN 122012 PE Borularýn Baðlantý Metodlarý PE borular, baþ baðlama teknikleri açýsýndan en çok çeþitliliðe sahip borulardýr. Bu tekniklerden her biri borularýn kullanýlacaðý yere göre tercih edilir. Alýn Kaynaðý Metodu Bu uygulama genel kullaným þeklidir. Özel bir alýn kaynak makinasý ile yapýlýr. Sistemin aslý resistanlý bir plaka kullanarak kaynak yapýlacak boru alýnlarýnýn daha önceden belirlenmiþ basýnç ve zaman altýnda ýsýtýlmasý ve yüzeylerin yine daha önceden belirlenmiþ zaman ve basýnç altýnda alýn alýna yapýþtýrýlmasý ve ardýndan soðutulmasý iþlemidir. Kaynak iþlemi ilave manþon gerektirmediðinden oldukça ekonomiktir. Bu yöntemin Ø63 ten büyük çaplar için kullanýlmasý tavsiye edilir. Alýn Kaynaðý Yapýlýrken Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak yapýlacak malzemeler ayný parametrik deðerde olmasý gerekmektedir. (Ayný et kalýnlýðý olmalý) Çalýþma ortamý temiz olmalý kaynak olacak yüzey, yaðmur, kar, çamur, yað gibi ortamlardan korunmalýdýr. Kaynak yapýlacak yüzeye elle temas edilmemelidir. Hava þartlarýnýn uygun olmasý (rüzgar, sýcak, nem, toz vb.) gerekmektedir. (Ortam sýcaklýðý 5 C altýnda olmamalýdýr.) Kaynak yapacak kiþinin iyi eðitilmesi gerekmektedir. Alýn Kaynaðý Ýþlem Sýralanýþý 1 Borular alýn kaynak makinesine yerleþtirilir ve aparatlarla saðlam bir biçimde sýkýþtýrýlýr. 2 Traþlayýcý aparat, kaynak makinesinin kolon milleri üzerine yerleþtirilir ve dikkatli bir þekilde borularýn alýn yüzeyleri traþlanýr. 3 Traþlanan yüzeylerin ayný eksende olup olmadýðýna ve alýn alýna birbirine temas edip etmediðine bakýlýr. 4 Borularýn alýn yüzeyleri, arasýna ýsýtýcý plaka girecek þekilde birbirinden uzaklaþtýrýlýr. 5 Kaynak makinesi imalatçýsýnýn teknik verilerine veya formüllerle hesaplanan verilere göre belirlenen ýsý ve basýnç altýnda, ýsýtýcý plaka, boru alýn yüzeylerine uygulanýr. 6 Isýtýcý plaka aradan çýkartýlýr ve borular alýn alýna getirilerek belli bir süre ve basýnç altýnda tutulur. 7 Sürenin bitiminde basýnç kaldýrýlýr ve boru soðumaya býrakýlýr. Alýn Kaynaðýnýn Avantajlarý Birleþtirme için özel ekleme parçasý gerektirmez. Alýn kaynaðý ile dirsek, T gibi ek parçalar üretilebilmektedir. Kaynak makinasý temin etmek kolaydýr. Üretimi ülkemizde yapýlmaktadýr. Kolay bir yöntemdir. Ek parçalarý daha ucuzdur. Ø63 lük çaptan itibaren (et kalýnlýðý 3 mm den büyük) rahatlýkla uygulanabilir. Uygulama sonucu içte ve dýþta oluþan dudaklar, kaynak kesitini arttýrmaktadýr, bu ise emniyeti arttýrýr. Güvenilir, saðlýklý bir kaynak iþlemidir. Tekniðine uygun bir kaynak baðlantýsý yapýldýðýnda elde edilen kaynak bölgesinin mukavemeti ana borunun mukavemeti ile eþdeðer olacaktýr. 105

POLÝETÝLEN BORULAR PE Borularýn Baðlantý Metodlarý Boru Kaynak Alaný Hesabý Formülü: ABORU = (da ² di²). p 4 VEYA dm p s (mm²) Aboru da di dm : Boru Kaynak Alaný : Dýþ Çap : Ýç Çap : Orta Çap Kaynak Sýkýþtýrma Kuvveti Hesabý: Aboru F F=P Spesifik PSpesifik A Boru (N) : Boru Kaynak Alaný : Sýkýþtýrma Kuvveti : PE = 0.15 N/mm² PP = 0.10 N/mm² Elektrofüzyon Kaynak Metodu Bu uygulama genellikle çok yüksek emniyet istenen sistemler, yer darlýðý sebebiyle alýn kaynaðý metodu kullanýlmayan yerlerde ve tamirlerde kullanýlýr. Montajda Elektrofüzyon kaynak makinesi ile elektrofüzyon ek parça kullanýlmaktadýr. Bu elektrofüzyon ek parçalarýn boruyla kaynak olacak iç yüzeylerine, imalat esnasýnda özel rezistans teller yerleþtirilmiþtir. Elektrofüzyon makinesi ile, bu tellere gerilim verilerek, elektrofüzyon ek parçanýn boru ile birleþecek iç yüzeyi erime sýcaklýðýna getirilir. Ek parça ve boru kaynak iþlemi yapýlýr. Ayrýca bu teknik uygulanarak ana borudan çýkýþlar almak mümkündür. Alýn Kaynak Aþamalarý Alýn Kaynak Ýþlem Süre Grafiði Kaynak Hazýrlýk (Traþlama) Isýtma Birleþtirme ve Soðutma 106

TS 4182 EN 122012 PE Borularýn Baðlantý Metodlarý Elektrofüzyon Kaynaðýnýn Avantajlarý Bu teknik kullanýlarak ana borudan direk çýkýþ almak mümkündür. Borularýn tamiri kolaydýr. Çok dar alanlarda bile kolaylýkla uygulanýr. Çok fazla kazý dolgu gerektirmez. Elektrofüzyon Kaynaðý Yapýlýrken Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak yapýlacak malzemeler ayný parametik deðerde olmasý gerekmektedir. Çalýþma ortamý temiz olmasý kaynak olacak yüzeyi yaðmur, kar, çamur, yað gibi ortamlardan korunmalýdýr. Kaynak yapýlacak yüzeye elle temas edilmemelidir. Elektrofüzyon için müsaade edilebilir ortam sýcaklýðý 5C 45C dir. Kaynak yapacak kiþinin iyi eðitilmesi gerekmektedir. Flanþlý Birleþtirme Metodu Flanþ adaptörü üzerine çelik flanþlar geçirilir ve birleþtirilecek uçlara adaptör alýn kaynaðý ile kaynatýlýr. Alýn kaynaðýndaki kaynak kurallarý geçerlidir. Ýki flanþ arasýna conta konur ve flanþlar somun ve civata ile birleþtirilir. Elektrofüzyon Kaynaðý Ýþlem Sýralanýþý 1 Borular aðýz kýsmý kendi ekseni ile dik açý yapacak þekilde düzgünce kesilir. 2 Borunun kaynak yapýlacak yüzeyi, yað, kir kalmayacak þekilde, soyma aparatý ile boru dýþ yüzeyi soyularak temizlenir. 3 Boru ve ek parça alkol ile temizlenir. Ek parça boruya takýlýr. 4 Ek parçanýn barkotu makinaya okutturulur, yoksa deðerler elle girilir. 5 Kaynak makinasý çalýþtýrýlýp, iþlem tamamlanýr. Flanþ Adaptörü Flanþ 107

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borularýn Sýnýflandýrýlmasý Malzemenin iþaretlerle gösterilmesi ve Tasarým kuvveti PE Borularýn MRS ve SDR Oranlarý Boru Sýnýfý PE PE 80 PE 63 PE 32 Ýstenen Minimum Kuvvet (MRS) 10,0 8,0 6,3 3,2 Tasarým Kuvveti Q Mpa 8,0 6,3 5,0 2,5 SDR= D s D= Dýþ Çap s= Et Kalýnlýðý SDR= Standart boyut oraný Not: Tasarým kuvveti, tasarým katsayýsýný C= 1,25 olarak MRS den türetmiþtir. Özellikler PE PE 80 PE 63 PE 32 Erime Akýþ Ýndisi (g/10 dak) 190 C2,16 kg. Yoðunluk g/cm³ Termal Dayanýklýlýk min. Kopma Uzama % Akmada Gerilme Kuvveti Elastiklik Modülü, Mpa 0,07 0,95 > 60 ³600 > 20 950 0,15 0,945 > 50 ³600 > 20 600 0,3 0,955 > ³600 > 20 600 0,4 0,920 > ³600 > 10 500 Sb= Q = SDR1 PN 2 Q= Borunun gerilmesi PN= Anma basýncý Sb= Boru serisi PN=10Q = 20Q Sb SDR1 SR= El r³m SR= Halka rijitliði E= Elastiklik modülü l= Kesitin atalet momenti r m= Ortalama yarý çap formülünden içme suyu borularý için SR= 2 E 3(SDR1)³ = 0,66 E (SDR1)³ Borunun gerilmesi (Q) Q = MRS/C C: Emniyet katsayýsý (1,25) MRS : Minimum gerilme kuvveti 108

TS 4182 EN 122012 Hesaplamalar Borunun Et Kalýnlýðýnýn Hesaplanmasý Dýþ Hidrostatik Basýnç N= pd m 2 D p N : Ortalama Çap : Ýç basýnç : kuvvet D m = Dd = Ds 2 boru cidarýndaki gerilme s= pd m 2s Et Kalýnlýðý s = pd m 2s Uluslararasý standartlarda PE borular dýþ çapla anýldýðý için D m yerine formül konularak, s = pd 2sp elde edilir ve boru et kalýnlýðý hesabýnda kullanýlýr. Dýþ hidrostatik basýnç durumunda, N= P bd m 2 yük oluþur. Ve oluþan basma gerilmesi; s= P bd m 2 Dýþ basýnç altýnda borular burkulma durumu içinde incelenmelidir. ² 2E s s b = 1 u² D m formülündeki gerilmeyi oluþturan basýnç ise, 3 2E s P b = 1 u² D m Burada; E : Elastiklik modülü u : Poisson oraný s : Et kalýnlýðý D m : Ortalama çap 109

POLÝETÝLEN BORULAR Su Darbesi Genleþme (Isý Deðiþkenliði ile Boyca Uzama) Boru içinde akan suyun hýz deðiþimi basýnçta dalgalanmaya yol açar. Basýnçtaki hýz deðiþimi, Dp = c E p E p : Yerine gömülü borularda konmalýdýr. 1 u² E p D m Ayrýca <<< olduðu E w s için c = E p Dv g D : Ýç çap K : Cidar esneklik katsayýsý (377) Dv : Hýz deðiþimi Dp : Basýnç deðiþimi c : Sudaki ses hýzý Süprasyon durumunda oluþan basýnç Hmax = Hiþ Dp Depresyon durumunda basýnç Hmin = Hiþ Dp C yi hesaplamak için c = Diðer su darbesi hesaplama metodunda, sudaki ses hýzý c = E p g / g E p D m E w s Ew : Suyun elastiklik modülü Ep : Boru malzemesinin elastiklik modülü g : Suyun özgül aðýrlýðý Dm : Ortalama Çap s : Et kalýnlýðý g : Yerçekimi ivmesi (9,81 m/s²) u : Poisson oraný E w 9900 48,3 K D s ihmal edilir. Bu durumda formül aþaðýdaki gibi olur. E p g / g. s 1 u² D m HDPE (PE80, PE) borularýn döþenmesi sýrasýnda ýsý deðiþkenliðine baðlý boyca uzama oraný dikkate alýnmalýdýr. Isýnýn yükselmesi durumunda boyca uzama, ýsýda azalma sonucunda ise kýsalma olacaktýr. PE borunun 1m sinde her K miktarý kadar ýsý deðiþimi için (1K=1 C), 0.18 mm. uzama veya kýsalma olacaktýr. DL=L DL d (DL= m. K. mm/m.k) Plastik Malzemeler için boyca uzama katsayýlarý Örneðin PE boru ile yapýlmýþ bir hatta ýsýya baðlý olarak boyda oluþabilecek uzama veya kýsalma durumunda boru sabit noktasýndan deðil, dönüþ noktasýndan kayma yapacaktýr. 15 m lik bir boru için normal çalýþma ýsýsý Tv=20 C, maksimum çalýþma ýsýsý T1=70 C ve minimum çalýþma ýsýsý T2=5 C olsun. Buna göre ýsýya baðlý boy deðiþiklikleri aþaðýdaki gibi hesaplanýr. Isý yükselmesine baðlý uzama: DL=L.DT1.d = 15x50x0,18=135 mm Isý düþmesine baðlý kýsalma: DL=L.DT2.d = 15x15x0,18=,5 mm Ls=k d DL Madde HDPE PP PVDF PB PVC GFK Ls : Sabitleme mesafesi d : Boru dýþ çapý k : Faktör Katsayý mm/m.k 0.18 0.15 0.14 0.12 0.07 0.02 (mm) (mm) HDPE için 26, PP için 30, PVC için 33,5 Örnek: Æ 50 mm. çaplý bir PE boru için DL= 135 mm. ve faktör 26 dýr. Kelepçe mesafesi ise Ls = 26. 50.135 = 2136.12 mm. 110

TS 4182 EN 122012 Ýnce etli borularda kabul edilebilir bükme yarý çapý hesaplanýrken (Kýrýlma dikkate alýnarak) aþaðýdaki formül kullanýlýr. RK= rm² 0.28.s (mm) rm s : Ortalama boru yarý çapý : Et kalýnlýðý (mm) (mm) Kalýn etli borularda kabul edilebilir bükme yarý çapý hesaplanýrken (gerilmebüzülme dikkate alýnarak) aþaðýdaki formül kullanýlýr. Genleþme Noktalarý R= ra. E (mm) Esneklik ra E : Boru dýþ yarý çapý : GerilmeBüzülme (mm) (mm) PE borular için maksimum bükme yarý çapý: GerilmeBüzülme oraný %2;5 i geçmemelidir. R= R Dm E s E Dm 2 s : Bükme yarý çapý : Ortalama boru çap : Boru elastisite modülü : Gerilme HDPE Sýnýfý PE 63 PE 80 PE Çevre Gerilmesi N/mm² 5 6.3 8 (mm) (mm) (N/mm²) (N/mm²) Kabul edilebilir küçük bükme yarý çapý için aþaðýdaki tabloda verilmiþ olan deðerlerin altýna inilmemelidir. PE Borularýn SDR ye göre bükülme yarýçapý Boru Sýrasý 1 2 3 4 5 6 SDR 41 33 26 17.6 11 7.4 Kabul Edilebilir Bükme Yarý Çapý R d= Boru Dýþ Çapý 50 d d 30 d 20 d 20 d 20 d 0 C altýndaki çalýþma ýsýlarýnda kabul edilebilir bükme yarý çapý için yukarýdaki tabloda belirtilmiþ olan deðerlere 2.5 eklenmelidir. 0 20 C arasýndaki çalýþma ýsýlarýnda kabul edilebilir bükme yarý çapý, ara deðer bulma (oran) yöntemi ile bulunur. Boru Hammaddesi Düþme Isýsý PE 80 ve PE 20 C 10 C 0 C Kabul Edilebilir Küçük Bükme Yarý Çapý SDR 17 SDR 11 30 x da 50 x da 75 x da 20 x da 35 x da 50 x da Ýnce etli borular için bükme çapý hesaplanýrken kýrýlma ihtimali kritik noktayý oluþturur. Kalýn etli borularda ise bükme iþlemi için çap hesaplanýrken gerilmebüzülme sýnýrý kritik noktayý oluþturur. 111

POLÝETÝLEN BORULAR Gömülü Borularda Neðitif Basýnç Durumunda Flambaj (Çökme) Hesabý Negatif basýnç durumunda gömülü borularda flambaj kontrolü ATV 127 ye göre yapýlýr. Bu hesaplama aþaðýdaki sýra ile yapýlýr. ATV 127 ye göre toprak sýnýflarý Grup 1: Grup 2: Grup 3: Grup 4: Kohezyonsuz (kum, çakýl) Çok az kohezyonlu (üniform olmayan kum veya çakýl) Karýþýk kohezyonlu (taþ unu, parçalanmýþ kaya, killi kum) Kohezyonlu, killi toprak Tablo Toprak Özellikleri Grup Yoðunluk kn/m³ Ýç Sürtünme Açýsý Ø Sýkýþtýrma derecesinde Dpr baðlý E deðerleri Mpa 85 90 92 95 97 G1 20 35 2 6 9 16 23 G2 20 30 1,2 3 4 8 11 20 G3 20 25 0,8 2 3 5 8 13 G4 20 20 0,6 1,5 2 4 6 10 Sýkýþtýrma proktor indisi D pr ye baðlý toprak elastiklik modülü E = 2,74.107 G e 0,188Dpr Toprak Yükü Toprak yükünün hesaplanmasý PE = x.gbh x gb h : Yük azaltma faktörü : Toprak Özgül aðýrlýðý : Dolgu yüksekliði x = 1e 2 h K1 tand b 2 h K1 tand b Eðer hendek þevli ise xb = 1 b 90 x b 90 b : Þev açýsý (açý derece) K1 : 0,5 d : 2 / 3Ø Þevli Hendek Dik Açýlmýþ Hendek 112

TS 4182 EN 122012 Gömülü Borularda Neðitif Basýnç Durumunda Flambaj (Çökme) Hesabý Flambaj emniyet deðerinin hesaplanmasý Flambaj emniyet deðeri aþaðýdaki formülle hesaplanýr ve 2 den büyük olmalýdýr. (çökmeye baðlý emniyet katsayýsý) Dikey dolgu yükü hesabý qv Dikey dolgu yükünü hesaplamak için aþaðýdaki iþlemler yapýlýr. g = q v q vkrit 1 P a Pakrit E a = 1 >0,25 E2 eðer a <0,251 ise a =0,251 qv : Dikey toprak yükü (MPa) q vkrit : Kritik dikey toprak yükü (MPa) P a : Dýþ basýnç (MPa) P akrit : Kritik dýþ basýnç (MPa) Pa toprak içinde dýþ su var ise bunun basýncý, ani boþalmada oluþacak vakum basýncý da bu basýnca ilave edilir. Yani vakum basýncý dýþtan uygulanan basýnç gibi alýnýr. maxl = 1 3,5 2,2 a E 4 E 1 h d a (a 0,25) 0,62 1,6 a E 4 (a 0,25) E 1. h d a Bu formül içindeki deðiþkenleri hesaplamak için aþaðýdaki sýra takip edilir. Kritik qv hesabý lr = maxl.v S a V S a. 4.K 2 3 3K 2 3.. maxl1 a 0,25 maxl1 a 0,25 4 Yatay yatak rijitliði S Bh l 1 b / da 4: l R 1 RG =. 3 b da 4l R 3 Df = b d a 1,15,444 1 b d a 1 1,44 4 b / da : l RG = l R = Sabit qv = l RG.P E z = Df 1,44 (1,44Df) E 2 E 3 S Bh = 0,6.z.E 2 q vkrit = 2 S R.S Bh S R S Bh : Halka rijitliði (MPa) : Yatay yatay rijitliði (MPa) 113

POLÝETÝLEN BORULAR Gömülü Borularda Neðitif Basýnç Durumunda Flambaj (Çökme) Hesabý Kritik Pa hesabý Pakrit = Basýnçlý hatlarda halka rijitliði, ortalama yarýçap, boru et kalýnlýðý ve malzemenin elastiklik modülüne baðlýdýr. ad.sr ad aþaðýdaki çizelgeden bulunur. ad yi bulmak için VRB hesaplanmalýdýr. SR ise boru halka rijitliðidir. VRB = Sr Halka rijitliðinin hesaplanmasý SR = E l rm SR SR SBh El r³m : Boru elastiklik modülü (Pa) : Boru kesitinin atalet momenti (m4/m) : Ortalama yarýçap (m) : Halka rijitliði (Pa) Boru kesitinin atalet momenti ise, l = s rm rm = ri rd ad eðrisi çizelgesi 114 s³ 12 : Boru et kalýnlýðý (m) : Ortalama yarýçap rdri 2 : Ýç yarýçap (m) : Dýþ yarýçap (m)

TS 4182 EN 122012 Hidrolik Hesap Esaslarý Pürüzlülük Katsayýlarý William Hazzen: 149 Colebrooke White: 0,02 mm Darcy Weissbach: 0,02 mm ColebrookeWhite Formülü 1 l = 2 log 2,51 Re l Reynolds sayýsý: Re = v.di u burada, l : Pürüzlülük katsayýsý Re : Reynolds sayýsý k : Pürüzlülük (m) Di : Ýç Çap v : Hýz (m/s) u : Kinematik vizkozite 20 C su için 1x10 6 (m 2 /s) Q : V.A k/di 3,72 William Hazzen Formülü v = 0,85. CR 0,63.J 0,54 Q = 0,278748.CD 2,63.J 0,54 burada, v : Hýz (m/s) Q : Debi (m 3 /s) C : William Hazzen katsayýsý R : Hidrolik yarýçap (D/4 e eþit) (m) J : Hidrolik eðim (m/m) Darcy Weisbach Formülü J = l. L. Di v 2 2g J : Hidrolik kayýp l : Pürüzsüzlük katsayýsý Di : Ýç Çap (m) v : Hýz (m/s) g : Yerçekimi ivmesi (9,81 m/s 2 ) Q V A : Debi (lt/s) : Akýþ Hýzý : Kesit Alaný (mm²) Wavin PE Boru Döþeme Kesiti Notlar: 1 ÜST TABAKA: Sýkýþtýrýlmýþ normal dolgu. 2 GÖMLEK TABAKASI: Taþ gibi zararlý maddelerden arýndýrýlmýþ, sýkýþtýrýlmýþ toprak dolgu. 3 YASTIK TABAKASI: (Sýkýþtýrýlmýþ kum) b : Hendek geniþliði (cm) y : Yastýk tabakasý (cm) H: Hendek derinliði Hüst : Boru üst kotu ile tabii zemin arasý mesafe (cm) (minimum 50 cm olmalýdýr.) D : Boru dýþ çapý (cm) 2a : Derece cinsinden yataklama açýsý D<600 mm için y= 20cm b= D2x20 cm 600mm<D<0 mm için y= 20 cm b= D2x30 D>0 mm için y= 30 cm b= 22x30 cm 115

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Tesisatýn her türünde Polietilen boru ve ek parçalarýn taþýnmasý ve depolanmasý önemlidir. PE boru çeþitleri sertlik açýsýndan farklý özellikte olmalarýna raðmen, taþýma ve depolama metodlarý aynýdýr. Polietilen keskin objelere karþý dayanýksýz olmasýna karþýn, hafif ve kolay taþýnabilen dayanýklý, esnek bir materyaldir. Bu sebeple, taþýma esnasýnda kesici objelere dikkat edilmelidir. Borunun dýþ yüzeyine yazýlacak yazýlar ve iþaretler boru et kalýnlýðýný etkilememelidir. Hasarlý olduðu görülen borular kullanýlmamalýdýr. Genel özelliklerine bakýldýðýnda polietilen, düþük hava sýcaklýklarýndan etkilenmez fakat; düzgün yüzeye sahip olduklarýndan, borular ve ek parçalar, nemli veya dondurucu havalarda kaygan olurlar. Ayrýca geniþ çaplý ek parçalarda, ek parçalar borudan önce hazýrlanmýþ ise, bu tip hava þartlarýnda depolama sözkonusu ise daha dikkatli olunmasý gerekir. Ürünler koruyucu ambalajlarý ile kullanýlana kadar bütün olarak muhafaza edilmelidir. Ürünler açýk havada uzun bir süre depolanacak ise, ultraviyole ýþýnlarýndan korunmak amacýyla üzerleri branda veya siyah polietilen örtü ile örtülmelidir. Hijyenik þartlarda depolamak için borularýn açýkta kalan uç kýsýmlarý da pissu, yabancý malzeme (toprak, taþ vs.) den korunmak için örtülmelidir. 116 Sevkiyat Taþýnacak yükün hacimli olmasý durumunda, taþýma aracýnýn yükün yüklenecek kýsmýnýn yeterince düz ve temiz olmasýna, sivri veya kesici nesnelerden uzak tutulmasýna dikkat edilmelidir. Boru ve ek parçalarýn yerleþtirilmesi esnasýnda ürünlerin ýsý veren veya yayan kaynaklarýn yanýna veya bitiþiðine konmamasýna, yað gibi pislik bulaþtýrýlabilecek materyallerden uzak tutulmasýna dikkat edilmelidir. Ürünlerin taþýnmasý esnasýnda, metal zincir veya askýlarýn ürünlere direkt temas etmemesine dikkat edilmelidir. Polypropylen den veya naylondan yapýlmýþ perde ayaklý askýlar önerilir. Küçük ebatlý ek parçalarýn taþýnmasýnda, ek parça uçlarýnýn birbirine sürtünüp aþýndýrmayacak þekilde taþýnmasýna dikkat edilmelidir. Yatay sevkiyat yapýlmasý durumunda özel düzenlemeler gerekmesine raðmen, bað halindeki borularýn sevkiyatý hem yatay hem de dikey olarak yapýlabilir.

TS 4182 EN 122012 Pilsa PE Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Çerçeve Halindeki Ambalajlý Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Çerçeve halinde ambalajlý borularýn vinç ile taþýnmasý durumunda, metalik olmayan geniþ aský bantlarý veya halatlarý kullanýlmalýdýr. Uzunluðu 6 metreden fazla olan borularýn yük taþýyýcý aský kollarý arasýndaki mesafe en azýndan boru uzunluðunun veya ambalajýn dörtte biri kadar olmalýdýr. Taþýma amacýyla zincir veya kanca kullanýlmamalýdýr. Taþýma ve boþaltým esnasýnda kol askýlarýnýn boru baðlarýný ortalayacak þekilde, eþit aralýklarla yerleþtirilmiþ olmasýna dikkat edilmelidir. (Bkz. Þekil 2) 6 metre uzunluðundaki standart borularýn bað ambalajlarýnýn forklift yardýmý ile taþýnmasý, bu borularýn doðal yapýlarý gereðince mümkündür. Kümelenmiþ boru ambalajlarýnýn uzunluðunun 6 metrenin üzerinde olmasý durumunda, boþaltým esnasýnda en azýndan dört kollu çatal veya kalas destekli ve uygun kol askýlý vinç kullanýlmalýdýr. Borularýn tek tek boþaltýlmasý halinde de ayný yöntem kullanýlmalýdýr. Boþaltýmýn düz bir zemine yapýlmasý halinde kýzak ve halat askýlarýn kullanýlmasý daha pratik olabilir. (Bkz. Þekil 3) Þekil 3: Kýzak keresteler kullanýlarak boþaltma Þekil 1: PE borularýn tipik çerçeve þeklindeki paketi Þekil 4,5: Uygunsuz boþaltma Borular kesinlikle sevkiyat aracýndan atýlarak veya hareket halindeki aracýn arka kapaklarý açýlýp, kaydýrýlarak boþaltýlmamalýdýr. (Þekil 45) 8 Destek Kerestesi 3mt 6mt 3mt 12 mt. boyda Boru Baðý Þekil 2: Çerçeve þeklindeki paketlerin vinç ile taþýnmasý 117

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Kangal Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Dikkat Edilecek Hususlar Bantla Sarýlý Kangal Borularýn Açýlmasý Kangal borular sarýlý vaziyette iken, bir potansiyel enerji içerir, doðru þartlarda muhafaza edilmediðinde ciddi kazalara sebep olabilirler. E Güvenli bir çalýþma ortamýnýn saðlanmasý için, geniþ çaplý kangal borularýn tesisatý sadece konuya hakim kiþilerce gerçekleþtirilmelidir. F D Sarýlý kangal borularýn açýlmasý esnasýnda, uç kýsýmlarýnýn daima kontrollü olarak açýlmasý, tüm baðlarýn ayný anda açýlmamasý gerekir. Bu tip operasyonlar risk içerdiðinden, bu operasyonlarda görevli kiþilerin, görev esnasýnda kalýn þapka, eldiven, güvenli ayakkabýlar ve göz koruyucular giymesi gerekir. A C Sevkiyat öncesinde sarýlý kangal boru uçlarýnýn yeterince güvenli muhafaza edildiðinden emin olunmalýdýr. B Kangal boru sarýmýnda kullanýlacak yapýþkan rulo bant en azýndan 2 santim kalýnlýðýnda olmalýdýr (veya Lifli Polyester çember kullanýlabilir.) Sarým esnasýnda þekil 4 te gösterildiði gibi rulo bant sadece sarým bittikten sonra deðil; sarým esnasýnda aralarda da kullanýlarak ambalaj güvenli bir konuma getirilmelidir. Kullanýlan yapýþtýrýcý rulo bantlar, kangal borunun kullaným gerekliliðine dek açýlmamalýdýr. A ve E noktalarýndaki güvenlik bantlarýný çýkarýnýz. E noktasýndaki sýkýþtýrýlmýþ bantý ve A,B,C,D,F noktalarýndaki boruya dýþtan sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. A,C ve E noktalarýndaki boruya içten (dýþtan) sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. B,D ve F noktalarýndaki boruya içten sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. B,D ve F noktalarýndaki boruya içten (dýþtan) sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. A,C ve E noktalarýndaki boruya içten sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. E,C noktalarýndaki þerit veya bantlarý ve A noktasýndaki sýkýþtýrýlmýþ þeritin kalanlarýný çýkarýnýz. NOT: Baþlamadan önce lütfen güvenlik faktörlerinin varlýðýndan emin olunuz. B,D ve F noktalarýndaki boruya içten (dýþtan) sarýlý þerit veya bantlarý sýrasýyla çýkarýnýz. 118

TS 4182 EN 122012 Pilsa PE Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Ek Parçalar 12m Genellikle karton kutu veya polietilen torbalarda ambalajlanan ek parçalarýn taþýnmasýnda kanca veya çengel kullanýlmamalýdýr. 180mm.ve üzerinde ebadlardaki ek parçalarýn montajýnda kullanýlacak olan kaynak makinelerin ýsýtma parçalarý, taþýma ve montaj sýrasýnda dokunulmasýný önlemek amacýyla basit taþýma kulplarýna sahiptir. 3m Max Zemin Ambarda Depolama Taþýma esnasýnda tüm materyaller dikkatle incelenmeli ve sevkiyatýn depoya kabulünden önce kusurlu tüm materyaller bir kenara ayrýlmalýdýr. Materyallerdeki herhangi bir arýza derhal depoya kabulünden önce tedarikçiye bildirilmelidir. Ayný ürünlerin farklý tedarikçilerden temin edilmesi durumunda bu ürünler birbirinden ayrý ve açýkça ayýrtedilebilir bir þekilde muhafaza edilmelidir. Þekil 6: Çerçeve þeklindeki paketlerin depolanmasý Benzer sebeplerden dolayý, boru kangallarý þekil 7 de görüldüðü üzere düz bir zeminde istiflenmeli ve her kümedeki kangal sayýsý tablodaki gibi sýralandýrýlmalýdýr. 2,5 mt. Max yükseklik Borular ve ek parçalar stok rotasyonlarýný doðrulamak amacý ile, alýnan sevkiyat sýrasýna göre kullanýlmalýdýr. Üretici tarafýndan üretim tarihi üzerlerine yazýlý polietilen borular alýnmalý ve kullanýmda da eski üretim tarihli borular stok rotasyonlarýný doðrulamak amacýyla ilk önce kullanýlmalýdýr. Polietilen borular koruyucu altýnda depolanmalý ve kullanýmýna gerek duyulana dek direkt güneþ ýþýðýndan korunmalýdýr. Muhafaza þartlarýnýn borularý, üstü açýk bir ortamda muhafaza edilmesini gerektirmesi durumunda, ýþýk geçirmez (saydam olmayan) örtülerin borularýn üzerine örtülmesi gerekir. Yýðýn halindeki borularýn saðlýklý istiflenebilmesi için firma; boru aðýrlýklarýný karþýlayabilecek düz bir zemin saðlamalý, gerekli taþýma ekipmanlarý bulundurmalý, istif yüksekliklerini minimum tutmalý, taþýma makinelerinin kazaya sebebiyet vermeyecek þekilde rahatça manevra yapabilecekleri kendilerine tahsis edilmiþ bir alan saðlanmalýdýr. Taþýmanýn uygunluðu ve emniyeti açýsýndan, borularýn istifindeki boru kümelerinin yüksekliði 3 metreden fazla olmamasý gerekir. Borulara gelebilecek deformasyonlarý önlemek için boru paletleri þekil 6 da görüldüðü üzere üst üste istiflenmelidir. Yatay Depolama: Her bir kangal aðaç kolon veya paletlerle yüzey temasýndan korunmalýdýr. Þekil 7: Kangallarýn depolanmasý PE PE 32 Ø20 mm için 8 kangal 7 kangal Ø25 mm için 8 kangal 7 kangal Ø32 mm için 7 kangal 6 kangal Ø mm için 6 kangal 5 kangal Ø50 mm için 6 kangal 5 kangal Ø63 mm için 5 kangal 4 kangal Ø75 mm için 5 kangal 4 kangal Ø90 mm için 4 kangal 4 kangal Ø110 mm için 4 kangal 3 kangal Borularýn tek tek biraraya gelerek piramit þekli oluþturularak istiflenmesi durumunda, aþaðý katlarda kalan borular nemli havalarda deformasyona uðrayabilir. Dolayýsýyla bu tip boru kümelerinin yüksekliði 1,2 metreyi geçmemelidir. Muflu borular, istiflenirken düzensiz istifi ve çarpma olasýlýðýnda hasarý önlemek amacýyla borularýn muf kýsýmlarýnýn yanyana getirilmemesi gerektiði gibi iki mufsuz tarafta yanyana getirilmemelidir. 119

POLÝETÝLEN BORULAR Pilsa PE Borularýn Taþýnmasý ve Depolanmasý Polietilen ek parçalar parmaklý raf üzerinde ve bir örtme altýnda muhafaza edilmelidir. Üretici firmanýn kullanmýþ olduðu koruyucu ambalaj veya karton kutular ürünün kullaným gerekliliðine dek tam olarak muhafaza edilmelidir. Polietilen boru ve ek parçalarý daima, egzoz çýkýþlarýndan ve diðer tüm yüksek sýcaklýk veren kaynaklardan uzakta depolanmalýdýr. Polietilen boru ve ek parçalar; yað ile çalýþan materyaller, hidrolik yaðlar, gazlar, çözücülerle ve diðer yayýlabilen kimyasallarla temasý önlenmelidir. Polietilen borularýn ve ek parçalarýn birbirlerine eklemleri ile ilgili tüm özel aletler ve ekipmanlar kullanýmýna gereklilik duyuluncaya dek güvenli bir yerde ayrý olarak muhafaza edilmelidir. Kaynak aletlerinin ýsýtma kýsmý çizilip zarar görmeyecek þekilde muhafaza edilmelidir. Açýk Alanda Depolama Bazý önemli projelerde, çalýþanlarla veya güvenlik faktörleriyle donatýlmýþ ek bir depo kullanýlabilir. Orta ölçekli projelerde veya týkalý bir alanda çalýþýlmasý durumunda borularýn ve materyallerin operasyonlarýn yapýldýðý alanlara yakýn seçilmiþ noktalarda depolanmasý sýk görülen bir durumdur. Daha küçük projelerde, kýrsal veya kýrsal çok sýnýrlý bir çalýþma alanýnda çalýþýlacak olmasý durumunda, borularýn birbirine baðlanarak istiflenmesi kabul edilebilir bir durumdur. Ancak her durumda da aþaðýdaki hususlara dikkat edilmelidir. Tüm materyallerin ve ekipmanlarýn hýrsýzlýk, kazai zararlar veya kirliliðe karþý güvenceye alýnmasý. Yayalarýn, özellikle çocuklarýn ve görme özürlü insanlarýn güvenceye alýnmasý. Trafiðin, inþaat ekipmanlarýnýn, tarým makinalarýnýn ve hayvanlarýn hareketi. Tüm boru depolama þekilleri, uygun zeminde, zarar verebilecek materyallerden uzak, inþaat araçlarý ve/veya taþýma ekipmanlarýnýn giriþ çýkýþlarýný rahatça yapabilecekleri þekilde sahanýn uygun bir yerinde olmalýdýr. PE borularýn açýk alanda birbirlerine baðlanarak istiflenmesi durumunda, borular arasýnda gereðinden fazla boþluk býrakýlmamalý ve borular mümkün olduðunca bir araya getirilip, sýkýþtýrýlarak istiflenmelidir. Gerekli görüldüðü takdirde, boru istiflerinin çevresine uygun uyarý iþaretleri ve lambalarla detaylandýrýlmýþ koruyucu bariyerler dikilmelidir. Açýk alanda uzun süre boru ve ek parçalar muhafaza edilecek ise güneþ ýþýnlarýndan (ultraviole) korunmak amacýyla üzerleri branda veya siyah polietilen örtü ile örtülmelidir. 12 mt boy boru 1,0 metre max. Tahta kolon 1 metre Þekil 8: Tekil borularýn depolanmasý 120

TS 4182 EN 122012 HDPE Malzemenin kimyasallara Karþý Dayanýmý TABLO 1 KÝMYASAL ADI KONS. 20 c de 60 c de Dayanýklý Az Dayanýklý Dayanýksýz Dayanýklý Az Dayanýklý Dayanýksýz Acetaldehyde Acetic acid Acetic acid Acetic anhydride Acetone Allyl alcohol Ammonium hyroxide Ammonium hyroxide Amly acetate Amly alcohol Aniline Antimony (III) Chloride Asorbic Acid Benzaldehyde Benzene Benzlsulphonic acid Bleach Iye Butandiol Butane gas Butanol Butly acetate Butly alcohol Butylene glycol Butyric acid Calcium bromate Calcium chromate Calcium carbonate Calcium nitrate Calcium oxide Cyclohexaonal Decahydronaphthalene Dichloropropylene Detergents, synthetic Dioxan Ethandiol Ethanol Ethanol Ethyl alcohol Ethyl alcohol Fuorine gas Formaldehyde Formic acid Gasoline Gelatine Glycerine Glycerol nheptan Hydrobromic acid %60 %96 %96 %10 %30 %90 %10 %10 %10 %10 % % %96 %35 % %98 %50 TS 11448 de HDPE malzemelerin kimyasallara dayanýmý mevcuttur. 121

TS 4182 EN 122012 POLÝETÝLEN BORULAR HDPE Malzemenin kimyasallara Karþý Dayanýmý TABLO 2 KÝMYASAL ADI KONS. 20 c de 60 c de Dayanýklý Az Dayanýklý Dayanýksýz Dayanýklý Az Dayanýklý Dayanýksýz Hydrochloric acid Hydrocyanic acid Hydrofluoric acid Hydrogen Hydrogen peroxide Hydrogen peroxide iso octane Ýsoproply ether Lactic acid Methanol Methly alcohol Mercury Naphtha Naphthalene Nitrik acid Nitrik acid Nitrik acid Orthophosforic acid Orthophosforic acid Ozone Phosphine Phosphine acid Phosphine acid Phtalic acid Potassium hydroxide Potassium iodate Potassium permanganate Propionic acid Propionic acid Sea water Silicon oil Soap Solution Sodium hydroxide Sodium hypochloride Sulphur dioxide Sulphur trioxide Sulphuric acid Sulphuric acid Sulphuric acid Sulphuric acid Sodium iodate Sulphurous acid Tetrachloroethylene Tetrachloromethane Urea Urine Water Xylene % %10 %60 %30 %90 %25 %70 %50 %95 %25 %50 %50 %10 %10 %20 %50 % %15 %10 %50 %70 %80 %10 %30 %30 TS 11448 de HDPE malzemelerin kimyasallara dayanýmý mevcuttur. 122