Konsorsiyal Elektronik Dergi Kullanımına Dayalı Lisans Modelleri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html -1
Plan ANKOS, ULAKBİM, EKUAL Türkiye de elektronik dergilerin konsorsiyal kullanımı ScienceDirect SpringerLink Wiley InterScience Kullanıma dayalı lisans modelleri Öneriler -2
Yöntem 148 üniversite, 2,5 milyon öğrenci, 80.000 öğretim elemanı Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu (ANKOS) (www.ankos.gen.tr ) Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) (www.ulakbim.gov.tr ) Elektronik Kaynaklar Ulusal Akademik Lisansı (EKUAL) Elsevier ScienceDirect, SpringerLink ve Wiley InterScience elektronik dergileri Elektronik dergilerden 2001-2007 de indirilen 30 milyona yakın tam metin makale verileri -3
Araştırma soruları İndirilen makalelerin dağılımı ve güç yasaları (Bradford, Pareto, Price, Urquhart) Çekirdek dergiler Çekirdek dergilerin yıldan yıla değişimi -4
Bulgular -5
ANKOS tam metin makale indirme istatistikleri (2001-2006) 12.000.000 10.483.372 10.000.000 9.542.763 8.000.000 8.246.653 6.000.000 5.686.213 4.000.000 2.000.000 1.402.490 2.263.851 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60-6
ScienceDirect dergilerinden indirilen makale sayıları (2001-2007) Number of downloaded articles 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 810,203 1,362,934 3,346,381 4,575,094 5,264,423 5,652,780 5,843,049 (est.) 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Year -7
ANKOS tam metin dergi veri tabanları maliyetleri (2006) $6.000.000 Toplam: $12.570.888,00 $5.000.000 5017238 $4.000.000 $3.000.000 $2.000.000 1906096 1585182 $1.000.000 914138 765753 636641 471343 $0 SD Ebsco Wiley Proquest Springer Blackwell OVID ACS T&F Nature Sage PAO ALJC OUP CUP JSTOR ACM AIP 262364 180000 129704 120874 89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100 Science SIAM Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60-8
ScienceDirect dergileri kullanımı Bradford eğrileri 100 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Cumulative percentage of dow nloaded articles (% ) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Number of journals Region 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1 105 77 83 95 103 103 92 93 2 273 206 225 255 271 274 262 257 3 1719 950 1292 1304 1409 1498 1553 1663 Total 2097 1233 1600 1654 1783 1875 1907 2013 0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950 2100 2250 Cumulative number of journals -9
SpringerLink ve Wiley InterScience dergileri kullanımı Bradford eğrileri Cumulative percentage of use (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0 150 300 450 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1650 1800 1950 Cumulative number of journal titles SpringerLink: 2004/07 Wiley InterScience: 2003/06-10
Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı (ScienceDirect) 100 1st region 2nd region 3rd region Percentage of journals (%) 10 1 2001-2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Year -11
Dergilerin bölgelere göre yıllık dağılımı (SpringerLink ve Wiley InterScience) 100 SL 1st region SL 2nd region SL 3rd region W 1st region W 2nd region W 3rd region Percentage of journals (%) 10 1 2003/06 2003 2004 2005 2006 2007 2004/07 Year -12
Ortak çekirdek dergiler için korelasyon katsayıları (ScienceDirect) Yıllar Spearman korelasyon katsayısı (ρ) 2001-2002 0.402 2002-2003 0.706 2003-2004 0.778 2004-2005 0.780 2005-2006 0.791 2006-2007 0.874-13
Ortak çekirdek dergiler için korelasyon katsayıları (SpringerLink ve Wiley InterScience) Years Spearman rank order correlation coefficient (ρ) SpringerLink Wiley InterScience 2003-2004 - 0.556 2004-2005 0.836 0.796 2005-2006 0.505 0.760 2006-2007 0.781 - -14
Ortak çekirdek dergiler Ranks by years Journal name 2001/07 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Food Chemistry 1 9 9 12 1 1 2 1 European Journal of Operational Research 2 5 5 4 2 2 3 2 Lancet, The 3 29 11 1 3 3 5 6 Journal of Materials Processing Technology 4 6 2 2 4 6 7 3 Journal of Food Engineering 5 26 24 21 6 8 4 5 Tetrahedron Letters 6 19 13 15 12 4 10 15 Journal of Chromatography A 7 13 10 11 10 11 9 14 Analytica Chimica Acta 10 7 12 6 18 17 12 13 Water Research 11 3 4 10 15 16 22 30 Cement and Concrete Research 12 27 6 5 19 5 30 52 Materials Science and Engineering A 13 15 23 19 16 20 17 8 Tetrahedron 15 32 27 23 25 7 14 17 Polymer 16 18 22 16 23 19 15 11 Biomaterials 17 49 19 20 14 15 20 26 Surface and Coatings Technology 18 24 16 36 26 18 18 10 Bioresource Technology 20 36 28 39 28 21 16 7-15
En sık kullanılan 10 ScienceDirect dergisi World-wide Turkey (2001-2007) Journal name Rank % Rank % The Lancet 1 1.56 3 0.71 Tetrahedron Letters 2 1.55 6 0.55 Cell 3 0.99 919 0.03 Biochemical and Biophysical Research 4 0.97 47 0.27 Communications Tetrahedron 5 0.93 15 0.47 FEBS Letters 6 0.87 96 0.21 Journal of Chromatography A 7 0.67 7 0.54 Journal of Molecular Biology 8 0.60 309 0.09 Journal of the American College of Cardiology 9 0.58 8 0.54 Brain Research 10 0.55 30 0.36-16
İndirme verileri ve güç yasaları Dergilerin %5-%6 sı tüm indirme isteklerinin üçte birini %29 u %80 ini 208 dergi isteklerin yarısını karşılıyor Percentage of downloaded articles (%) Bradford Pareto Price -17
Urquhart Yasası Kütüphanelerarası kullanım kütüphane içi kullanımı yansıtır ULAKBİM ScienceDirect OnSite kullanımıyla üniversitelerin ScienceDirect kullanımı arasında güçlü pozitif ilişki var (Spearman s ρ = 0,833, N = 1702) -18
İndirme isteklerini karşılayan dergilerin dağılımı 100 90 80 Cumulative percentage of use (%) 70 60 50 40 30 20 ScienceDirect-ULAKBIM-2002/06 ScienceDirect-ANKOS-2001/07 SpringerLink-ULAKBIM-2003/06 SpringerLink-ANKOS-2004/07 Wiley InterScience-ULAKBIM-2003/06 Wiley InterScience-ANKOS-2003/06 10 0 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 2100 2200 Cumulative number of journal titles -19
Basılı-elektronik dergi kullanımı (SpringerLink) total # of downloads by Consortium members # of journals used by both ULAKBİM onsite users and total # of downloads by Spearman's Consortium members # of journals used by both ULAKBİM on-site users and Spearman's Member N % Consortium members r Member N % Consortium members r K1 61 0.0 8.814 N 4,573 1.2 188.465 H1 35,915 9.8 222.684 M 21,488 5.8 216.431 B1 23,368 6.4 215.672 M1 1,063 0.3 86.419 Y1 9,484 2.6 206.669 Z 2,006 0.5 156.389 Y 17,564 4.8 219.664 P2 1,055 0.3 111.261 O1 14,711 4.0 160.659 R2 766 0.2 123.230 C1 10,545 2.9 208.646 J 892 0.2 65.209 C 13,300 3.6 218.643 V1 1,175 0.3 129.154 L 4,002 1.1 170.643 K2 783 0.2 162.133 S 22,212 6.0 223.638 A2 964 0.3 100.132 Z1 8,277 2.3 191.598 H2 173 0.0 28.123 P 21,231 5.8 218.594 D1 256 0.1 26.116 B 2,919 0.8 156.586 I 3,588 1.0 188.06 D 7,883 2.1 200.578 T1 10,695 2.9 217.045 J2 3,535 1.0 167.576 A1 1,578 0.4 106.016 A 9,418 2.6 189.576 K 41 0.0 8.015 I2 10,773 2.9 210.573 J1 1,707 0.5 120.002 G 11,386 3.1 164.569 E2 26 0.0 5.000 N1 6,479 1.8 178.561 E 116 0.0 20 -.001 R1 4,188 1.1 186.556 H 1,371 0.4 118 -.047 U 9,344 2.5 207.554 F1 57 0.0 15 -.052 N2 8,626 2.3 181.552 M2 2,320 0.6 104 -.102 S1 2,751 0.7 158.548 B2 106 0.0 36 -.166 C2 9,917 2.7 208.547 V 127 0.0 20 -.202 O 5,029 1.4 184.533 U1 431 0.1 62 -.241 F2 6,014 1.6 193.532 G1 6,801 1.9 176 -.28 D2 7,445 2.0 210.483 R 595 0.2 52 -.315 L1 8,944 2.4 208.476 L2 13 0.0 4 -.316 T 3,174 0.9 156.475 I1 76 0.0 7 -.482 O2 3,876 1.1 136.466 E1 175 0.0 3 -.866 Total/Avg 367,388 99.6 137 60 üyeden 47 sinde pozitif ilişki.5 ve üzeri ilişki olanlar %75 ini indirdi -20
Araştırma sonuçları Az sayıda çekirdek dergi indirme isteklerinin çoğunu karşılıyor Çekirdek dergiler ortak Güncel dergiler daha çok kullanılıyor Urquhart Yasası elektronik dergiler için de geçerli: ULAKBİM de sık kullanılan dergiler Konsorsiyum üyesi üniversitelerde de sık kullanılıyor -21
ANKOS tam metin dergi veri tabanları maliyetleri (2006) $6.000.000 Toplam: $12.570.888 $5.000.000 5017238 $4.000.000 $3.000.000 $2.000.000 1906096 1585182 $1.000.000 914138 765753 636641 471343 262364 180000 129704 120874 89945 85127 78380 74896 73779 71669 44803 31856 31100 $0 SD Ebsco Wiley Proquest Springer Blackwell OVID ACS T&F Nature Sage PAO ALJC OUP CUP JSTOR ACM AIP Science Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60 SIAM -22
ANKOS tam metin veri tabanları maliyet ve kullanım oranları (2006) %60 %50 %40 %30 %20 %10 %0 SD Ebsco Wiley Proquest Springer Blackwell OVID ACS T&F Nature Sage PAO ALJC OUP CUP JSTOR ACM AIP Science SIAM Maliyet Kullanım Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60-23
ANKOS veri tabanları 2006 birim maliyet miktarları $12,00 $11,12 $10,00 $9,93 $8,00 $6,00 $4,00 $4,03 $3,06 $2,00 $2,45 $2,34 $2,21 $2,08 $1,81 $1,68 $1,63 $1,58 $1,56 $1,42 $1,31 $0,88 $0,79 $0,58 $0,54 $0,29 $0,19 $0,00 SIAM ALJC Wiley PAO Ortalama Nature Ebsco Proquest Springer ACM CUP Science ACS Sage OVID SD Blackwell T&F AIP OUP JSTOR Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60-24
ScienceDirect 2006 üniversitelere göre maliyet ve kullanım oranları Maliyet ve K ullanı m Oranları (% ) 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Üniversiteler Maliyet Oranı K ullanım Oranı Kaynak: http://www.ankos.gen.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=26&itemid=60-25
Fiyatlandırma Fiyat modeli belirli bir müşteri grubunun ihtiyaçlarını karşılamak için geliştiriliyor. Her iki tarafın da memnun olması lazım. Örneğin, artık eşzamanlı kullanıcı sayısına göre fiyat belirlenmesi pek anlamlı değil çünkü bilgisayar gücü ve bant genişliği ucuz (bulut hesaplama) -26
Lisans modelleri Ulusal lisans Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme (pay per view converting to subscription) Önceden kullanım başına ödeme satın alma Açık Erişim (AE) yazar öder AE - karışık -27
ANKOS ta geçmişte kullanılan lisans modelleri sadece elektronik artı konsorsiyum ücreti (American Chemical Society, Elsevier Science Direct, IOP, Wiley); basılı artı konsorsiyum ücreti" (Emerald, Springer with Kluwer); Nüfusa dayalı (TZE) (American Institute of Physics, Blackwell Synergy, Cambridge University Press, ebrary, JSTOR, Oxford University Press); ölçekli" (fiyat azalması üyelerin artmasına bağlı (Association of Computing Machinery, Bowker Books in Print & Ulrich's, MathSciNet, OVID, Serials Solutions, SIAM, Taylor & Francis; TZE, derme bütçesi, İngilize düzeyi ve kullanımı (EBSCOhost, IEL, ProQuest, Web of Science). Sadece Thomson Gale konsorsiyumdaki tüm kurumlardan sabit bir ücret alıyor. Kaynak: Erdoğan ve Karasözen, 2005-28
Kullanıma dayalı lisanslandırma Standart kullanım istatistikleri Aşırı ya da az kullanımın dengelenmesi (hem yayıncılar hem kütüphaneler açısından) Yıldan yıla fiyatı ayarlama süreci Kullanım başına fiyat konusunda uzlaşma (hem yayıncılar hem kütüphaneler açısından) Kaynak: http://www.library.yale.edu/~llicense/listarchives/0610/msg00126.html -29
Kullanıma dayalı modeller Kullanım başına ödeme (Elsevier Science PEAK) Aboneliğe çevrilen kullanım başına ödeme (pay per view converting to subscription) Çekirdek dergiler artı çevre dergiler (Core plus periphery) Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005) -30
Kullanıma dayalı modellerin sorunları Çift sayma Çekirdek dergilerin yıldan yıla az da olsa değişmesi Kullanım başına ödeme miktarının belirlenmesi İlk yıl için ya da konsorsiyuma yeni katılan üyeler için fiyatın belirlenmesinde güçlükler Hem yayıncılar hem de kütüphaneler açısından kullanım kayıtlarının tutulması ve izlenmesi Bütçelendirme sorunları Kaynak: Konyers ve Dalton, 2005) -31
Öneriler Konsorsiyum çekirdek dergileri saptanmalı ve koleksiyonda tutulmalı Hiç kullanılmayan ya da seyrek kullanılanlar ayıklanmalı ve lisans ücretinden kademeli olarak düşülmeli (OhioLink uygulaması) Konsorsiyum üyelerinin kullanım verileri analiz edilmeli Kullanılan dergiler için maliyet-yarar analizi yapılmalı Kullanım verilerine ve güç yasalarına göre fiyatlandırma politikaları gözden geçirilmeli -32
Teşekkür Bu çalışma TÜBİTAK destekli bir projenin (SOBAG- 106K068) verilerine dayanmaktadır (Y. Tonta ve Y. Ünal, Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı. (Proje No. SOBAG 106K068) H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Ankara, 2008. (xvi, 88 s.). Projeyle ilgili diğer yayınlar için bkz. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-elpub-2008-06-26.pdf http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-unal-urquhart-issi-nisan-2009- son.pdf Çalışmanın değişik aşamalarındaki katkıları için: M. Uğur Yılmaz; Hatim El Faiz; Zeynep Niksarlı; Burcu Keten; Erol Gökduman; Dr. Umut Al; Dr. Stephen J. Bensman; ULAKBİM ve TÜBİTAK a teşekkür ederiz. -33
Konsorsiyal Elektronik Dergi Kullanımına Dayalı Lisans Modelleri Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html -34