HAKKI ATAMULU HEYKELLERİ VE BU BAĞLAMDA UYGULAMALAR. Nuray ÇETİN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİLEŞİK SANATLAR ANASANAT DALI

HAKKI ATAMULU HEYKELLERİ VE BU BAĞLAMDA UYGULAMALAR Nuray ÇETİN YÜKSEK LİSANS TEZİ BİLEŞİK SANATLAR ANASANAT DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ TEMMUZ 2015

Nuray Çetin tarafından hazırlanan Hakkı Atamulu Heykelleri Ve Bu Bağlamda Uygulamalar adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından OY BİRLİĞİ / OY ÇOKLUĞU ile Gazi Üniversitesi Bileşik Sanatlar Anasanat Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman: Unvanı Adı SOYADI: Doç. Dr. Aysun ALTUNÖZ YONUK Anabilim Dalı, Üniversite Adı: Heykel ASD, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum/onaylamıyorum... Başkan : Unvanı Adı SOYADI: Prof. Refa EMRALİ Anabilim Dalı, Üniversite Adı: Heykel ASD, Hacettepe Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum/onaylamıyorum... Üye : Unvanı Adı SOYADI: Doç. Dr. Meliha YILMAZ Anabilim Dalı, Üniversite Adı: Resim- İş Eğitimi ABD, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum/onaylamıyorum... Tez Savunma Tarihi:...03.../ 07. / 2015 Jüri tarafından kabul edilen bu tezin Yüksek Lisans Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum... Prof. Aysen SOYSALDI Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü

ETİK BEYAN Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; Tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dökümanları, akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, Kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. Nuray ÇETİN --/--/2015

iv HAKKI ATAMULU HEYKELLERİ VE BU BAĞLAMDA UYGULAMALAR (Yüksek Lisans Tezi) Nuray Çetin GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ Temmuz 2015 ÖZET Hakkı Atamulu Heykelleri Ve Bu Bağlamda Uygulamalar adlı bu çalışma, Türk heykel sanatında önemli bir isim olan Hakkı Atamulu nun, sanatsal kimliğinin temellerinin atıldığı Cumhuriyet döneminde gerçekleştirdiği anıt heykellerini ve özellikle 1970 sonrası yaptığı figüratif ve nonfigüratif heykellerini irdelemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasını, çağdaşlaşma sürecinde Türk heykel sanatının gelişimine hizmet eden Sanayi Nefise Mektebi ve ilk Türk heykeltraşlar oluşturmaktadır. Heykele hareket alanı yaratan bu kurumun ele alınmasının altında yatan temel sebep, araştırmanın ana eksenini oluşturan Hakkı Atamulu nun bu okulun eğitim süzgecinden geçmiş olmasıdır. Bunun yanı sıra çalışmanın arka planını oluşturan bir başka unsur, Cumhuriyet in getirdiği reformlarla heykel sanatının devinim kazanmasıdır. Bu devinim ideolojik dil olarak kullanılan anıt heykel uygulamalarından geçmektedir. Bu uygulamalarda söz sahibi olan isimler arasında bulunan Atamulu nun kendi sanatına yansıyan sosyokültürel iklim değişikliğinin boyutları incelenmiştir. İkinci aşamada ise Atamulu nun iki kutup olarak kabul edilen anıt heykelleri, figüratif uygulamaları ve betisiz heykel grupları hedef alınmıştır. Sanatçının seçilen belli başlı yapıtlarının, anlam boyutunda betimleme ve içerik analizi yapılmıştır. Bilim Kodu : 404. 7.009 Anahtar Kelimeler : Türk Heykeli, Anıt Heykel, Heykel, Hakkı Atamulu Sayfa Adedi : 102 Danışman : Doç. Dr. Aysun ALTUNÖZ YONUK

v HAKKI ATAMULU S STATUES AND PRACTICES IN THIS REGARD (Master s Thesis) Nuray Çetin GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF FINE ARTS July 2015 ABSTRACT This research Hakkı Atamulu s Statues And Practıces In Thıs Regard aims to examine the monuments of Hakkı Atamulu especially those which he has produced during the republican period. Hakkı Atamulu is a very important artist for the art of sculpture in Turkey and by the help of this research, especially his figurative and non-figurative monuments which has been produced after 1970 are intended to be examined. In the first stage of the research, the very first Turkish sculptors and the Sanayi Nefise Mektebi which has been served for the improvement of the Turkish art of sculpture during the modernization period, are being examined. Sanayi Nefise Mektebi, which created room where the art of sculpture can manoeuvre, is to be examined since Hakkı Atamulu, the main focus of this research, studied in this instution. Another factor that forms the background of this research is the momentum that has been gained in the art of sculpture by the innovations of Republic. This momentum has been established since the implementations of monuments were being used as an ideological language. Dimensions of the social and cultural climate changes which were reflected on Atamulu s art are examined in those implementations. In the second stage, Atamulu s existence in the Turkish sculpture, his contributions to it and the groups of abstract sculpture and monuments, which are accepted as two polars, are aimed to be analyzed in terms of content and description. Science Code : 404. 7.009 Key Words : Turkish Sculpture, Monument, Sculpture, Hakkı Atamulu Number Of Pages : 102 Advisor : Doç. Dr. Aysun ALTUNÖZ YONUK

vi TEŞEKKÜR İlk olarak bilgi birikimi ve yol gösterici tavrıyla her daim varlığını hissettiren ve koşulsuz yardımlarıyla yanımda olan değerli hocam ve danışmanım Doç. Dr. Aysun ALTUNÖZ YONUK a, ardından desteğini hiçbir zaman esirgemeyen sayın hocam Öğr. Gör. Necmettin YAĞCI ya ve bu zorlu süreçte başta ailem olmak üzere, hayatımda olan yüreği güzel insanlara teşekkürlerimi bir borç bilirim.

vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... iv ABSTRACT... v TEŞEKKÜR... vi İÇİNDEKİLER... vii RESİMLERİNLİSTESİ... viii KISALTMALAR... xii 1.GİRİŞ... 1 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE... 5 2.1. Sanayi Nefise Mektebi... 5 2.2. Cumhuriyet Dönemi... 11 2.3. Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykeller ve Sanatçıları... 18 3. HAKKI ATAMULU HEYKELLERİ ÜZERİNE OKUMALAR... 27 3.1. Anıt Heykel Uygulamaları... 29 3.2. Figüratif ve Nonfigüratif Uygulamaları... 39 4.UYGULAMALAR... 61 5.SONUÇ VE ÖNERİLER... 71 KAYNAKLAR... 73 EKLER... 79 ÖZGEÇMİŞ... 102

viii RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim2.1. Kerime Salahur un Büstü... 8 Resim2.2. Sakallı Adam... 8 Resim2.3. Mimar Ernst Egli Başı... 9 Resim2.4. Abdülhak Hamid in Başı... 10 Resim2.5. Fahriye Yen in Başı... 12 Resim2.6. Ahmet Rasim Büstü... 13 Resim2.7. Kadın Maskı... 13 Resim2.8. Orhan Veli nin Başı... 14 Resim2.9. Kuğu Kız Büstü... 15 Resim2.10. Abdülhak Hamid Büstü... 16 Resim2.11. Hadi Bara nın Başı... 16 Resim2.12. Mimar Sinan Anıtı... 20 Resim2.13. II. Beyazıt Heykeli... 21 Resim2.14. Akdeniz Heykeli... 22 Resim2.15. Atatürk Anıtı... 23 Resim2.16. İlk Kurşun Hasan Tahsin Anıtı... 24 Resim2.17. ODTÜ Atatürk Anıtı... 25 Resim2.18. 23 Nisan Kulesi... 26 Resim3.1. Atatürk Ve Erzurum Kongresi Anıtı... 29 Resim3.2. Malatya Atatürk Ve Gençlik Anıtı... 30 Resim3.3. Damat İbrahim Paşa Anıtı... 31 Resim3.4. Hacı Bektaş Veli Heykeli... 32 Resim3.5. Malatya İnönü Heykeli... 33

ix Resim3.6. İstanbul Üniversitesi Atatürk Ve Gençlik Anıtı... 34 Resim3.7. Kültür Parkı Atatürk Anıtı... 35 Resim3.8. Nevşehir Atlı Atatürk Anıtı... 36 Resim3.9. Bor Atatürk Heykeli... 36 Resim3.10. Samsun İlk Adım Anıtı... 37 Resim3.11. Ürgüp El Sanatları Üçlemesi... 38 Resim3.12. Kainat Ve Dünya... 39 Resim3.13. Yapılandırma (Phira)... 39 Resim3.14. Soyut... 40 Resim3.15. Soyut... 40 Resim3.16.Soyut... 41 Resim3.17. Soyut... 42 Resim3.18. Soyut... 42 Resim3.19. Sonsuz Sütun... 42 Resim3.20. Oturan Kadın... 43 Resim3.21. Donan Yaşlı Kadın... 43 Resim3.22. Kadın Başı Rölyef... 44 Resim3.23. Uzanmış Kadın... 45 Resim3.24. Yatan Figür... 45 Resim3.25. Ayakta Kadın Figürü... 45 Resim3.26. Saz Çalan Kadın... 46 Resim3.27. Oturan Kadın... 47 Resim3.28. Stilize Kadın Figürü... 47 Resim3.29. İkili Kompozisyon... 48 Resim3.30. Tahrip Şehir... 48

x Resim3.31. Disk Atan Adam... 49 Resim3.32. İsimsiz... 50 Resim3.33. Kadın Büstü... 50 Resim3.34. Balerin... 51 Resim3.35. Balerin... 51 Resim3.36. Üçlü Kompozisyon... 52 Resim3.37. Otoportre... 53 Resim3.38. Soyut... 53 Resim3.39. Soyut... 54 Resim3.40. Soyut... 55 Resim3.41. Kavisli Form.... 55 Resim3.42. Soyut... 56 Resim3.43. Bölünmüş Çember... 56 Resim3.44. Soyut... 57 Resim3.45. Soyut... 57 Resim3.46. Soyut... 58 Resim3.47. Soyut... 58 Resim3.48. Pelagos... 58 Resim3.49. Soyut... 59 Resim4.1. Aile... 62 Resim4.2. Güvercin... 63 Resim4.3. İsimsiz... 64 Resim4.4. İsimsiz... 65 Resim4.5. İsimsiz... 66 Resim4.6. Oturan Kadın.... 66

xi Resim4.7. Yatan Kadın... 67 Resim4.8. İkili Figür... 68 Resim4.9. İsimsiz... 68 Resim4.10. Büst... 69 Resim4.11. Barış Güvercini... 70

xii KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Kısaltmalar Açıklamalar ODTÜ TDK YÖK Orta Doğu Teknik Üniversitesi Türk Dil Kurumu Yüksek Öğretim Kurumu

1 1.GİRİŞ Bu araştırmanın asıl çabası, Hakkı Atamulu yapıtlarını incelerken eserlerin oluşum sürecine etki eden faktörlere vurgu yapmaktır. Bu bağlamda heykel eğitiminin ülkemizde ilk varlık gösterdiği kurum, Sanayi Nefise Mektebi ne, ardından Cumhuriyet in ilanıyla birlikte heykel sanatının ilerleme göstermesinde etkinliği olan Cumhuriyet dönemi sanatçılarına ve sanat etkinliklerine yer verilmiştir. Bu nedenle çalışmanın ilk bölümünde, Osmanlı nın yenileşme olgusu sonucunda gerçekleştirdiği, Türk sanatına farklı bir boyut kazandıran Sanayi Nefise Mektebi nin ve Cumhuriyet dönemiyle birlikte tamamen kabuğunu değiştiren heykel sanatının incelenmesine önem verilmiştir. Cumhuriyet in ilanıyla birlikte, heykel sanatının gelişim evrelerinden biri, Akademi öğrencilerinin yurt dışına gönderilmesiyle gerçekleşmiştir. Heykel alanında en etkililerinden olarak görülen bir diğer hamle ise kazanılan zaferler ve kahramanlıkları anıtlaştırmak olmuştur. Önceleri yabancı sanatçılara yaptırılan anıt heykel uygulamaları daha sonraları olması gerektiği gibi milli bilince sahip Türk heykeltıraşlar tarafından yapılmıştır. Dolayısıyla tezin ilk bölümünde, Cumhuriyet dönemi heykel sanatının çoğu özelliklerini yapıtlarında güçlü bir anlatım diliyle hissettiren Hakkı Atamulu nun figüratif, nonefigüratif ve anıt çalışmalarına vurgu yapılmıştır. Çağına ayak uyduran ve yeniliklere açık olan Hakkı Atamulu nun, anıt heykellerinin yanı sıra, özellikle 1970 lerden sonra farklı denemelerde bulunarak, özgün üslup anlayışıyla yaptığı heykellerine odaklanılmıştır. Sanatçının iki yön olarak kabul gören anıt ve soyut heykellerine rotasını çeviren bu araştırma, bir yandan yapılan özgün çalışmaların ana kaynağını oluştururken, diğer yandan Hakkı Atamulu nun Türk heykel sanatı içindeki yerini hatırlatmaya yönelik bir bilinç oluşturma isteğidir. Çalışmanın son aşamasında, Cumhuriyet dönemi ve Anadolu kültürünü batı biçimleme dili ile yansıtan Hakkı Atamulu heykellerinin, betimleme ve içerik bağlamında etkileri, özgün çalışmalar üzerinden sunulmuştur. Bu araştırmada Atamulu nun ilgili işleri literatür, dergiler, internet siteleri aracılığıyla incelenmiş ve YÖK Tez Merkezi veri tabanı elektronik bilgi kaynakları üzerinden taranmıştır. Araştırma, ilgili yazımlardan alıntılarla desteklenmiştir.

2 Problem Durumu Cumhuriyet Dönemi, Türk heykel sanatı tarihi incelendiğinde Hakkı Atamulu nun eserlerine ilişkin kapsamlı bilimsel araştırmaların yapılmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle Atamulu nun gerçekleştirdiği yapıtlarının betimleme içerik analizinin yapılmasının, bu dönem Türk heykel literatürüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Sanatçının yaratım sürecine etki eden faktörler etraflıca irdelenirken, Atamulu nun anıt(figüratif) ve soyut heykelleri arasındaki plastik ve anlamsal farklılıklar açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Tüm çıkarımların yansımaları, özgün çalışmalarla ortaya konulmuştur. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı; Hakkı Atamulu nun soyut heykelleri ile anıt(figüratif) heykellerini betimleme ve içerik analizi bağlamında çözümlemek ve bu süreçte ele alınacak olan yapıtların, oluşum süreçlerini etkileyen nedenleri açığa çıkarmanın yanı sıra, özgün çalışmalar üretmektir. Araştırmanın Önemi Cumhuriyet tarihinin önemli dönemlerine, kendi sanat anlayışı doğrultusunda yaptığı yapıtlarıyla destek veren Atamulu nun, plastik olgunluğa erişmiş konstrüksiyonu güçlü eserleri olmasına rağmen, yapılan bilimsel ve sanatsal araştırma ve inceleme çalışmalarında yerinde bir şöhrete sahip olmadığı görülmektedir. Bu sebeple, bu araştırma sanatçının birçok eserini hatırlatmaya yönelik bir bilinç oluşturma isteğidir. Ayrıca, Hakkı Atamulu eserlerine dair herhangi bir araştırma yapılmamış olmasından ötürü de bu çalışmanın önemli olduğu düşünülmektedir. Ancak tezin yazım sürecinde konuya ilişkin benzer bir tezin Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü bünyesinde Ayşe Karataş tarafından yapılmış olduğu da tespit edilmiştir. Cumhuriyet tarihinin önemli dönemlerine yapıtlarıyla destek veren Atamulu nun, bu çalışmaya konu edilmesinin, diğer alan araştırmacılara kaynaklık edeceği düşünülmektedir. Bu çalışma, Atamulu nun sanatsal kimliği, üslubu ve sosyokültürel değerlerinin dışa vurulmasıyla da farklı bir boyutta önem arz etmektedir. Diğer taraftan, Atamulu nun

3 yorumlama ve biçimleme dilinin yansımaları, özgün çalışmalarla açığa çıkarılmış olmasından dolayı da araştırmanın farklılık gösterdiği düşünülmektedir. Sınırlılıklar Çalışma sanatçının Cumhuriyet döneminde yapmış olduğu anıt heykelleri ve özellikle 1970 sonrası yapmış olduğu soyutlamalarıyla sınırlandırılmıştır. Çalışma sanatçının heykelleri dışındaki eserleri kapsamamaktadır. Tanımlar Araştırmanın belli bölümlerinde geçen bazı kavramlar aşağıda belirtilen anlamlarda kullanılmıştır. İdeoloji: Siyasal veya toplumsal bir öğreti oluşturan, bir hükümetin, bir partinin, bir grubun davranışlarına yön veren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, dini, moral, estetik düşünceler bütünü (http://www.tdk.gov.tr, 2015). Sosyokültürel: Aynı anda bir toplumu veya toplumsal bir grubu ve kendine özgü olan kültürü ilgilendiren (http://www.seslisozluk.net, 2015). Nonfigüratif: İnsanı, hayvan ve tabiat öğelerini işlemeyen (sanat), betisiz (sanat) (http://www.tdk.gov.tr, 2015). İktidar: Devlet yönetimini elinde bulundurma ve devlet gücünü kullanma yetkisi; bu yetkiyi elinde bulunduran kişi ve kuruluşlar (http://www.seslisozluk.net, 2015). Kronoloji: Zaman bilimi (http://www.tdk.gov.tr, 2015). Anıt: Önemli bir olayı veya büyük bir kişinin gelecek kuşaklara tarih boyunca anılması için yapılan, göze çarpacak büyüklükte, sembol niteliğinde yapı, abide (http://www.seslisozluk.net, 2015).

4

5 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Sanayi Nefise Mektebi Zengin bir kültür katmanından oluşan Türk heykel sanatı ilk olarak Orta ve İç Asya da varlık göstermiş ancak zihinlerdeki heykel algısı kalıplaşmış dar fikirlere sıkıştırılarak sekteye uğratılmaya çalışılmıştır. Fakat Osmanlı, Batı nın heykel sanatına karşı gelişim gösteren merak ve ilgisini, Batı ile kültürel temasları sırasında fark etmiş ve sanat eğitimi noksanlığının idrak edilmesini sağlamıştır. Batı sanatı ülkemizde, Batı nın sanat, bilim ve meslek dallarından ve müspet ilimlerden yararlanmaya çalışmaları sırasında kendini göstermeye başlamıştır (Cezar, 1995: 455). Batılılaşma düşüncesinin halkalarından birini oluşturan Sanayi Nefise Mektebi, buna dair hayata geçirilecek girişimlerde etken rol oynamış ve Osmanlı, modernleşme yolunda bir atılımda bulunarak, ülkenin ilk güzel sanatlar alanında eğitim verecek olan kurumunu hayata geçirmiştir. Ülkemizde tarihi ve içtimai gelişmenin ürünü Güzel Sanatlar Akademisi nin ilk adı olan Sanayi-i Nefise Mektebi nin kuruluşunda, Osman Hamdi Bey in hizmetleri yadsınamayacak niteliktedir (Cezar, 1995: 457). Sanayi Nefise Mektebi ile ilgili tek kaynak kitap olan Elvab-ı Nakşiye Koleksiyonu adındaki yapıtta Sanayi Nefise Mektebi nin kuruluşunda Osman Hamdi Bey in görev ve payını, kardeşi Halil Ethem Bey şu şekilde anlatmaktadır: Şimdiki Sanayi-i Nefise Mektebi ne gelince, bu müessese Hamdi Bey in nezd-i hükümette vaki olan teşvik ve tavsiyesi ile vücude gelmiştir. Mumaileyh 12 Şevval 1298 (11 Eylül 1881) tarihinde Müze-i Hümayun müdiri tayin olunmuştu, o tarihlerde ticaret nazırı olan ve Hamdi Bey le gayet samimi dostluğu bulunan Raif Paşa dahi bu babda kuvvetli bir amil olarak bu teşebbüs-ü mühimmin husulünü teshil etmişti. İşte bu sebepten dolayıdır ki mekteb-i mezkur bidayette Ticaret Nezaretine ilhak edildi. Böyle bir mektebin tesisi hükümetçe taht-ı karara alındıktan sonra Hamdi Bey 11 Safer 1299 (2 Ocak 1882) tarihiyle Sanayi-i Nefise Müdiriyeti ne nasb olundu. Ticaret Nazırı Raif imzasiyle vurud eden teskerede Hamdi Bey in uhdesinde olan müze müdiriyetinin kemakan Maarif Nezareti ne ve yeni teşkil olunan Sanayi-i Nefise Müdiriyetinin de Ticaret Nezareti ne merbut kalacağı tebliğ olundu (Cezar, 1995: 457).

6 Sanayi Nefise Mektebi Alisi nin eğitim dizgesi ve idaresi Paris teki Ecole Nationale Superiure Des Beaux- Arts dan esinlenerek oluşturulmuştur (Erbay, 1997: 136). Mektep ilk olarak resim, hekel (oymacılık) ve mimari olmak üzere üç bölümle çalışmaya başlamıştır (Cezar, 1995: 467). Bu öncü kurumun öncesine kadar çok az itibar gören heykel sanatından söz etmek pek mümkün olmamıştır. Bu tarihsel olguyla plastik sanatlar eğitimi kurumsallaşmış ve bu anlamda yapılan büyük bir hamle olarak değerlendirilmiştir. 1970 li yıllara değin ülkemizde seramik, heykel gibi sanat dallarında, çağdaş bir sanat anlayışının teşekkül etmesinde ve pratiğe dökülmesinde yetkili tek kurum Devlet Güzel Sanatlar Akademisi olmuştur (Germaner, 1999: 19). Bütün bunlar sanat faaliyetlerinin hız kazanmasına ve kök salıp yeşermesine olanak tanıyan bu kurumu yadsınamayacak önemli bir yere oturtmuştur. Nitekim Sanayi Nefise Mektebi aracılığıyla heykel sanatının çehresi değişmiş ve kurum bu değişime öncülük edecek birçok değerli sanatçı yetiştirmiştir. Bu değerli sanatçıların yetişmesinde ve heykel sanatının gelişim göstermesinde etkinliği olan isim ise, Yervant Oskan Efendi olmuştur. Sanay-i Nefise Mektebi kurulduğu dönemde, Akademi deki tek heykel hocası Roma daki eğitiminin ardından ülkeye dönen Yervant Oskan Efendi den başkası değildir. 1882 yılında eğitim almak için Sanay-i Nefise Mektebi ne giren ilk Türk heykeltıraş ise İhsan Özsoy dur. 1882 den 1923 e kadar olan süreçte heykelci anlamında ismini zikredeceğimiz yalnızca dört sanatçımız; İhsan Özsoy, İsa Behzat, Mahir Tomruk ve Nijad Sirel bulunmaktadır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 11). Doğa bilimci bir anlayış biçimini özümsediği gözlenen Yervant Oskan Efendi nin kendisinden sonraki kuşakların yetişmesi bakımından varlığı yadsınamayacak bir kişilik olduğu anlaşılmaktadır (Gezer, 1984: 50-53). Oskan Efendi nin günümüze yansıyacak çok fazla heykeli olmamakla beraber İstanbul Resim ve Heykel Müzesi nde büst heykelleri bulunmaktadır. Naile Hanım, Tavukçu Kadın ve Zeybek, Oskan Efendi nin eserlerine örnek olarak gösterebileceğimiz çalışmalarıdır (Gezer, 1984: 51-52).

7 Cumhuriyet dönemine kadar heykel sanatını ileriye taşıyacak başka sanatçılar olmamıştır. Akademi nin ilk heykel öğrencileri olmaları bakımından ve Cumhuriyet kuşağı sanatçılarının bir kısmının yetişmesinde etken rol üstlenmelerinden dolayı bu sanatçılar heykel sanatı içerisinde altı çizilmesi gereken isimlerden olmuşlardır. Heykel bilincini bir adım ileriye taşıyan ve heykel sanatında önemli bir yere sahip olan bu sanatçılara, mevcut olan eserlerinden birer örnekle değinmekte fayda olduğu düşünülmektedir. İhsan Özsoy (1867-1944) Kabiliyetli Türk öğrencilerin, Mekteb in resim ve heykel bölümüne ilgi göstereceği zamana kadar, ilk zamanlarda Sanayi Nefise ye ilgi daha çok yabancı asıllı öğrenciler tarafından gösterilmiştir (Tansuğ, 1991: 104). Güzel sanatlar anlamında heykel tarihinin kronolojisine bakıldığında, heykel eğitiminde ilk Türk öğrenci ve ilk heykeltıraş olmasıyla İhsan Özsoy önemli bir yere sahip olmuştur. İhsan Özsoy Akademi de heykeltıraşlık öğretmenliği yapan Yervant Oskan Efendi nin yanında bir süre çalışmıştır. Düzenlenen bir yarışmada birinci olması üzerine 1893 de devlet namına Paris e gönderilmiştir (Elibal, 1973: 225). Mektepteki hocası Yervant Oskan Efendi nin yol gösterici tutumuyla sanatçı çalışmalarını bir süre orada idame ettirmiştir. Özsoy, Osman Hamdi nin önerisi üzerine Paris te ilk olarak Deloye nın atölyesine girmiş, ancak beklentisine karşılık vermediğini düşündüğü atölyeden ayrılarak çalışmalarını Ecole des Beaux Arts da Emile Arthur Soldi ve Thomas nın yanında devam ettirmiştir (Tansuğ, 1991: 109). Kendisine öğretmenlik yapan Yervant Oskan Efendi nin vefatından sonra, bölümde öğretmenlik yapılması maksadıyla düzenlenen yarışmada başarılı olarak, heykeltraş öğretmenliği görevine başlamış, 1933 e geldiğinde de emekli olmuştur. Türk heykeltraşların öncüsü olan sanatçı çok fazla eser bırakmamıştır. İhsan Özsoy, doğadan faydalanılması gerektiğini düşünmüş ve eserlerinde bunu pratiğe geçirmiştir (Elibal, 1973: 226).

8 Resim 2.1. İhsan Özsoy, Kerime Salahur un büstü, alçı Döneminin eğitim prensiplerini özümseyerek çalışan sanatçının eserlerinde natür etkiler egemendir. İhsan Özsoy, hocası Oskan Efendi gibi genellikle büst çalışmalar yapmıştır. Büstlerinde ustaca işlenmiş etkili bir plastik yorumlama görülmektedir. Danseden Çocuklar, Nimet Hanım ve Salahur un portreleri mevcut olan eserlerini oluşturmaktadır (Gezer, 1984: 56). İsa Behzat (1875-1916) Yervant Oskan Efendi nin ikinci Türk heykeltraş öğrencisi ise İsa Behzat olmuştur. İsa Behzat ın çalışma stili öğretmeni Yervant Oskan Efendi nin uygulamalarına benzer natüralist karakterde çalışmalardır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 32). Resim 2.2. İsa Behzat, Sakallı Adam, alçı

9 Kendi tarzını yansıtan ve plastik öğeleri başarılı bir şekilde uygulamaya geçiren sanatçının önemli eserleri bulunmaktadır. Mehmet Mahir Tomruk (1882-1949) İhsan Özsoy un öğrencisi olan Mahir Tomruk mezuniyetinin ardından, Almanya da ilk olarak Prof. Kurtz un, daha sonra da Prof. Belecker in yanında çalışmalarını idame ettirmiştir. Ülkesine döndükten sonra Sanayii Nefise Mektebi nde modelaj öğretmeni olarak göreve başlamıştır (Elibal, 1973: 227). 1933 de ise emekliye ayrılan İhsan Özsoy un yerine heykel öğretmenliği görevine başlamıştır. Yalnızca birkaç büstü olan sanatçının eserleri plastik açıdan epeyce güçlü çalışmalardır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 36). Sanatını sağlam temeller üzerine oturtan Tomruk un eserlerinde, doğalcı bir yorumlamanın ön planda tutulmasının yanı sıra, ifadesi güçlü bir dil kullandığı görülmektedir. Resim 2.3. Mahir Tomruk, Mimar Ernst Egli başı, bronz Sanatçının İstanbul Resim ve Heykel Müzesi nde, bronzdan Annesinin başı, alçıdan Fazıl Tomruk un başı, bronzdan Egli nin başı ve yine bronzdan Fazıl Tomruk un başı adlı eserleri bulunmaktadır (Gezer, 1984: 65).

10 Nijad Sirel (1897-1959) Nijad Sirel 1915 te Almanya Münih Güzel Sanatlar Akademisi ne heykel öğrenimi için gitmiş ve buradaki eğitimini tamamlaması üzerine 1922 de ülkesine dönmüştür. Çeşitli yerlerde resim öğretmenliği yapan sanatçı, 1927 yılında Akademi müdürlüğü görevine atanmıştır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 39). Sanatçının yapıtları içinde farklı tarzda çalışmaları vardır (Gezer, 1984: 69). Bronzdan Şair Abdülhak Hamit başı, alçıdan Mithat Paşa büstü, alçıdan Kadın başı, alçıdan Şair Ahmet Haşim maskı, alçıdan Ressam Avni Lifij başı, Resim ve Heykel Müzesi nde bulunan eserlerindendir. Bursa da bulunan Atlı Atatürk anıtı ve Bolu anıtı anıt heykelleri arasında en müspet olan anıtlarıdır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 41). Değişik tarz ve malzemelerle çalışmış olan sanatçı, Cumhuriyet döneminde yapılan anıt heykel uygulamalarında söz sahibi olacak heykeller icra etmiştir. Resim 2.4. Nijad Sirel, Abdülhak Hamid in başı, bronz Çanakkale Atatürk Anıtı (1972-1973), Mahir Tomruk la beraber yaptığı Bursa Atlı Atatürk Anıtı, 1944 de Hakkı Atamulu ile birlikte yaptığı Malatya Atatürk Anıtı ve Hakkı Atamulu ile yaptığı Malatya İnönü anıtı sanatçının anıt yapıtları arasında olan heykellerindendir (Sözen, 1973).

11 2.2. Cumhuriyet Dönemi Osmanlı hükümetinde görülen bilim ve sanat alanındaki kısırlık, Cumhuriyet döneminin ilk zamanlarında da kendini hissettiren bir eksiklik olarak boy göstermiş olsa da, Türk sanatındaki gelişim ve yenilikler, kültür ve sanat ortamında köklü değişimlerin yaşam bulacağı sinyallerini vermiştir. Dönemin iktidarı bu soruna somut çözümler bulmak adına, birçok alanda olduğu gibi sanat eğitimi alanında da iyileştirme çabası içerisinde hareket etmiştir. Hükümet, mektepte başarılı olan kabiliyetli talebeleri, eğitimlerini tamamlamak adına yurtdışına göndermeye dair bir değerlendirme yapmış, resim ve heykel bölümlerinden her yıl mezun olan bir öğrenci eğitiminin sürekliliği için hükümet tarafından Avrupa ülkelerinden birine gönderilmiştir (Erbay, 1997: 136). Cumhuriyet döneminde Avrupa ya giden ilk Türk heykelci Ratip Aşir olmuştur. Sonraki dönemlerde Ratip Aşir i takiben Ali Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu, Mustafa Nusret Suman Avrupa ya giden sanatçılarımızdan olmuşlardır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 12-13). Ahmet Kenan Yontuç, Sabiha Bengütaş ve Nermin Faruki de dönem iktidarının desteğiyle veya kendi olanaklarıyla Avrupa ya giden, Cumhuriyet döneminin ilk heykeltıraşları olarak heykelin gelişimine katkıda bulunmuşlardır. Ratip Aşir Acudoğlu (1898-1957) Ratip Aşir, sanat eğitimi hayatına 1918 yılında Sanay-i Nefise Mektebinde İhsan Özsoy un gözetiminde başlamıştır (Elibal, 1973: 230). figüratif heykellerde ve Cumhuriyet döneminin ideolojik dili olan anıtlarda sanatını konuşturmuş bir sanatçıdır. 1920 de babasının desteğiyle Münih Güzel Sanatlar Akademisi nde Prof. Belecker den eğitim almıştır. Daha sonra Paris e gitmesinde Moillol un yanında çalışma isteği etkili olmuş, fakat Moillol un sanatçının beklentilerini karşılamaması üzerine Acudoğlu yalnız başına çalışmıştır. Çağın ustaları Moillol ve Bourdelle den etkilenmiştir (Gezer, 1984: 92).

12 Resim 2.5. Ratip Aşir Acudoğlu, Fahriye Yen in başı, alçı Çalışmalarında farklı malzemelerden yararlanan sanatçı, insanı temel alan heykel çalışmaları yapmasının yanı sıra, plastik öğelerin ön planda tutulduğu anıtlar gerçekleştirmiştir. Acudoğlu, insan vücudunun belli başlı özelliklerinden faydalanarak uyum, dayanıklılık ve güç duygularına vurgu yapmıştır (Ünal, 2010: 36). Gerek Erzincan İnönü anıtı, gerek Menemen Şehit Kubilay anıtı ve Anakara Ziraat Fakültesi Atatürk anıtı, gerekse büstleri, karakteri olan başarılı eserlerindendir (Gezer, 1984: 97). Ali Hadi Bara (1906-1971) Bara Akademi ye 1923 te başlamış fakat bir süre sonra okula ara vermek durumunda kalmıştır. 1925 te Sanayi Nefise Mektebi ne tekrar dönen ve bununla yetinmeyerek, düzenlenen Avrupa bursu sınavında başarılı olarak Paris e gitmeye hak kazanan sanatçı, burada kaydolduğu Julian adlı kurumda Bourchard ve Despian dan eğitim almıştır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 72). Eskiye bağlı kalan bir atölyede eğitim veren hocalarının cesaretli işlere mani olabileceğine inanması fikri, Bara nın buradan ayrılarak kendi başına çalışabileceği yeni bir çalışma ortamı ayarlamasına neden olmuştur (Elibal, 1973: 236). Yurda döndüğünde sanatçı figürün temel alındığı heykeller yapmıştır. 1949 da klasik figür çalışmalarından uzaklaşmasına neden olan ikinci kez yaptığı Paris seyahatini gerçekleştirmiştir (Ersoy, 2004: 88).

13 Resim 2.6. Ali Hadi Bara, Ahmet Rasim büstü, bronz Havva, Bedia nın Başı, Mareşal Fevzi Çakmak Büstü, Tevfik Fikret Büstü, Ahmet Rasim Büstü, Atatürk Büstü, Atatürk Başı, Erkek Torsu, Adana anıtı, sanatçının bilinen en önemli eserlerindendir (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 76). Zühtü Müridoğlu (1906-1992) İhsan Özsoy un teşviki ve öğretmenliği öncülüğünde 1924 Sanay-i Nefise Mektebi ne girmiş, 1928 de ise Avrupa bursu sınavında başarılı olarak Paris e gitmiştir. D grubunun kurucularından olan sanatçı, bir taraftan grubun tasarladığı sergilere katılmış, diğer taraftan sanat dergilerinde yazarlık yapmıştır (Gezer, 1984: 106-107). 1930 dan 1950 ye kadar figüratif sanat anlayışını devam ettiren sanatçının figürlü heykellerinde Giamond, Bourdelle, Maillol ve Despiau nın etkileri görülmektedir. 1947 de Paris e ikinci defa giden sanatçı, dönemin soyut akımının etkisi altına girmiştir (Özcan, 2009: 38). 1980 li dönemlere gelindiğinde sanatçı özgün bir figür tekniğini kullanmaya başlamıştır (Ünal, 2010: 46). Resim 2.7. Zühtü Müridoğlu, Kadın maskı, alçı

14 Zonguldak Atatürk ve İnönü heykeleri, Büyükada Atatürk anıtı, Muş Atatürk anıtı, Beşiktaş Barbaros anıtı, İstanbul Eyüp te bulunan Atatürk anıtı sanatçının kolektif ve yalnız çalıştığı önemli anıtlarındandır (Sözen, 1973). Mustafa Nusret Suman (1905-1978) İstanbul Güzel Sanatlar Akademi deki eğitiminin ardından Avrupa burs sınavında kendini kanıtlayan sanatçı, önce Almanya ya ardından Paris e giderek eğitimini devam etmiştir (Ünal, 2010: 37). Resim 2.8. Nusret Suman, Orhan Veli nin başı, alçı Türk heykel sanatının mümessillerinden biri olan sanatçının eserlerinde ışık ve kontrüksiyon başarılı bir şekilde işlenmiştir. Figürleri biçimlendirirken kullandığı malzemeyi ön plana çıkarmaya çalışarak, ayrıntıları minimuma indirerek kütlenin etkisini sağlamlaştırmıştır (Katalog, 2013). Çarşamba Atatürk anıtı, Sakarya Atatürk anıtı Suman ın heykellerindendir (Sözen, 1973). Bunların yanı sıra sanatçıya ait birçok ilde anıt heykel bulunmaktadır. Ahmet Kenan Yontuç (1904-1995) Yontuç, Akademi de kısa bir süre de olsa eğitim almış, ardından Almanya ya gitmiş ve çalışmalarına orada devam etmiştir. Türkiye ye dönüşüyle birlikte çeşitli kurumlarda farklı görev alanlarında çalışma olanağı bulmuştur. Dönemin Cumhuriyet inde yaygın olarak

15 yapılan anıt heykel uygulamalarında, sanatçı da boy göstermiş ve bu vesileyle çok sayıda eser yapma fırsatı olmuştur (Gezer, 1984: 123-124). Resim 2.9. Kenan Yontuç, kuğu kız büstü, polyester 1931 de Çorum Atatürk anıtını, 1934 de Silifke Atatürk anıtını, 1938 de Mersin Atatürk anıtını ve Mersin İnönü anıtını, 1946 da Tarsus Atatürk anıtını, 1972-1973 yıllarında ise Amasya, Bilecik, Çankırı, Kastamonu, Kayseri, İstanbul-Bakırköy ve İstanbul Şemsipaşa Atatürk anıtlarını yapmıştır (Sözen, 1973). Anıtlarının yanı sıra Resim ve Heykel Müzesi nde de sanatçının büstleri bulunmaktadır. Sabiha Bengütaş (1910-1992) Türk heykelinde ilk kez kadın bir heykeltraş olmasıyla ayrı bir yerde olan sanatçı, Akademi de ilk olarak resim bölümünde Feyhaman Duran ın ardından İhsan Özsoy un öğrencisi olmuştur. Sanatçı, Akademi den sonraki eğitim hayatına ise Roma da devam etmiştir (Gezer, 1984: 126-127).

16 Resim 2.10. Sabiha Bengütaş, Abdülhak Hamid büstü, alçı Sanatçının yaptığı anıtların yanı sıra, Resim ve Heykel Müzesinde önemli eserleri bulunmaktadır. Anlatımcı bir yolda ilerleyen Sabiha Bengütaş, anıt ve büst çalışmalarında ifadeyi ön planda tutmuştur (Ünal, 2010: 48). Nermin Faruki (1914-2001) Mimar Sinan Üniversitesi heykel bölümünde İhsan Özsoy dan eğitim alan sanatçı, daha sonra öğrenimine Almanya Berlin Güzel Sanatlar Akademisi nde devam etmiştir (Katalog, 2013). Resim 2.11. Nermin Faruki, Hadi Bara nın başı, bronz İlk zamanlar Alman klasik stilinin etkisine girerek eserler üreten Faruki, zamanla farklı deneme girişimlerinde bulunmuştur. Sanatçı bakır levha malzemesinden yararlanarak figür

17 prensibinden uzak çalışmalar da oluşturmuştur. Resim ve Heykel Müzesi nde bulunan Heykeltraş Hadi Bara nın Başı en başarılı eserleri arasında gösterilmektedir (Gezer, 1984: 132). Görüldüğü gibi sanatçılarımız, dünyadaki sanat gelişimlerini yakından takip edebilmek için, kimisi devlet namına, kimisi de bireysel olanaklarıyla eğitim amaçlı yurt dışına gitmişler ve Türk heykelini bulunduğu yerden alıp çağdaş düzeylere çıkarabilmek adına büyük çabalar sarf etmişlerdir. Bütün bu gelişmeler yurtta çağdaşlaşma devinimlerinin baş gösterdiğinin bir kanıtı niteliğindedir. Öyle ki reform yıllarının yaşandığı bu sırada ülkeye yabancı sanatçılar davet edilmiştir. Eğitim Bakanlığı nın tatbik ettiği üniversite ıslahatı gereğince Akademi de yeni bir yapılandırma gayretine gidilmiştir. Eğitim modelinin düzeltilmesi maksadıyla Akademi de her bölümün başına yabancı bir öğretmen getirilmiştir. Modern sanatta önemli bir isim olan Alman sanatçı Belling ise, heykel bölümünün başına getirilerek atölyenin ve bölümün organize ve yönetmeliğiyle görevlendirilmiştir (Katalog, 2013). Akademi nin Heykel Bölümünü yeniden yapılandıran ve idare etme görevini üstlenen Belling, araç gereçlerle donattığı heykel bölümünü bir başına yürütmeye başlamıştır (Gezer, 1984: 137). Eğitim modeline yeni bir yöntem ve disiplin getiren Rudolf Belling in çevirmenliğini ve yardımcılığını Mahir Tomruk ve Nijad Sirel yapmışlardır (Özcan, 2009: 26). Belling Akademi de eğitim verdiği süre içerisinde öğrencilerinden, daha çok doğadan beslenmelerini ve figüratif anlayışta eserler üretmesini istemiştir. Çağdaş heykel sanatının en etkili olduğu dönemlerde öncü bir sanatçı olarak nitelendirilen Rudolf Belling, çağdaş sanat akımının uygulamaya geçilmesine açık olmamış, geleneksel biçimlemeyi temel olarak almıştır (Akyürek, 1999: 53).

18 Hüseyin Anka Özkan, Yavuz Görey, Rahmi Artemiz, İlhan Koman, Mari Gerekmezyan, Zerrin Bölükbaşı, Hüseyin Gezer, Turgut Pura, Kamil Sonat, Şadi Çalık ve Hakkı Atamulu, Rudolf Belling in eğitim süzgecinden geçmiş isimlerdir (Katalog, 2013). Belling in dışında Heinrich Krippel, Pietro Canonica, Anton Hanak ve Josef Thorak bağlantıya geçilen diğer isimler olarak bilinmektedir (Gezer, 1984: 75). 1930 lu yıllara varıncaya kadar Heinrich Krippel ve Pietro Canonica anıt heykel alanında yurtta faaliyet gösteren yabancı sanatçılardır. 1926 da Heinrich Krippel tarafından yapılan İstanbul Sarayburnu nda bulunan Atatürk Anıtı Türkiye de ilk anıt olma özelliği taşımaktadır (Osma, 2003: 24). Köktenci bir atılım olan anıt heykel uygulamalarıyla, heykel sanatı kapalı kapılar ardındaki saklanan yüzünü topluma dönmüştür ve halkla heykel sanatı arasında daha somut ilişkiler kurulmuştur. Yurt genelinde yaygınlaşan anıt heykeller, sanatsal faaliyetleri desteklemek adına yapılmasının yanında, var olan rejime hizmet için de hayata geçirilen bir uygulama biçimi olmuştur. Ülkemizde, yabancı sanatçıların anıt heykel uygulamaları yaptığı yıllarda yeterli alt yapının olmaması, ayrıca Türk heykeltıraşların durumları değerlendirildiğinde, kimisinin eğitim hayatının devam ediyor olması, kimisinin de anıt heykel deneyimine sahip olmaması yabancı sanatçıların anıt heykel uygulamalarında etkin olmalarıyla sonuçlanmıştır. (Yılmaz, 2013: 23-24). 2.3. Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykeller ve Sanatçıları Bu dönemde yapılan heykeller, Cumhuriyet in yönetim biçiminin geniş halk kitlelerince benimsetilmesinde ve halkın bilincindeki heykel kavramına karşı oluşan önyargının kırılmasında anlatımcı ve görsel bir dil üstlenmiştir. 1926 ya gelindiğinde yabancı sanatçılar aracılığıyla anıt heykel çalışmalarının yapılması, Türk heykeltraşların da bu çalışmalarda görev üstlenebileceği tartışmalarını doğurmuştur (Osma, 2003: 26).

19 Yabancı sanatçılar tarafından hayata geçirilen anıt heykel uygulamaları, Türk toplumunun milli niteliklerini lanse etmediği gerekçesiyle eleştirilerin bel kemiğini oluşturmuş ve anıt heykeller, bir hayli zaman gündemi meşgul etmiştir. Cumhuriyet Türkiye sinde birçok heykel sanatçısının yetişmesine kaynaklık eden Rudolf Belling de anıt uygulamalarının Türk sanatçılar tarafından yapılması gerektiği düşüncesine destek vermiş, yabancı heykeltraşların anıt uygulamalarını kazanılan utkuların parçası olan Türk sanatçılar gibi şekillendiremeyeceği fikrine vurgu yapmıştır (Yılmaz, 2013: 40). Türk sanatçılar, Atatürk ün yönergeleri ve bu hususta oluşturulan kamuoyundan ötürü, az bir zamanda konuyla alakalı çalışmalar yapmaya başlamışlardır. Cumhuriyet in ilanıyla başlayıp, Atatürk ün ölümüne kadar geçen 15 yıllık süreçte Türk heykelcileri, anıt problemine epey bir alaka göstermiş, zamanla anıt uygulama alanında yabancı sanatçılara gereksinim duymadan mevcudiyetlerini hissettirmişlerdir (Özgür, 2005: 29). Anıt heykel uygulamaları ile akademinin dışına taşan ve canlılık kazanan heykel sanatı, Hüseyin Özkan, Yavuz Görey, İlhan Koman, Hüseyin Gezer, Turgut Pura, Şadi Çalık ve heykel sanatının gelişmesine büyük ölçüde katkısı olan sanatçılardan biri olan Hakkı Atamulu gibi isimlerin, ülkenin dört bir yanına yaptıkları çalışmalarıyla, zaman içinde geniş alanlara yayılmış ve bu vesileyle büyük bir devinim kazanmıştır. Hüseyin Özkan Rudolf Belling in öğrencisi olan Hüseyin Özkan 1931 de başladığı heykel bölümünden 1940 da mezun olmuştur (Gezer, 1984: 150). Özkan Türkiye de anıt heykel uygulamasında en fazla varlık gösteren sanatçılardandır. Önemli yapıtlarını, Aydın Atatürk anıtı, Manisa Atatürk anıtı, Van ve Diyarbakır Atatürk anıtlarıyla beraber Ankara Ziraat Bankası önündeki Mithat Paşa Heykeli oluşturmaktadır. Klasik anlayışta figür esaslı heykel çalışmaları ortaya koyan Özkan, biçemini Antik Yunan heykellerinden etkilenerek oluşturmuştur (Ersoy, 2004: 391).

20 Resim 2.12. Hüseyin Özkan, Mimar Sinan Anıtı, mermer, 1956 Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi nin bahçesinde bulunan Mimar Sinan Heykeli mermer yontu tekniğiyle yapılmıştır. Anıt hareketli ve dinamik bir figürden oluşmaktadır. Mimar Sinan bir kütle üzerine oturtulmuş şekilde betimlenmiştir. Sanatçı figürün üzerindeki kaftanın hantal görüntüsünü ortadan kaldırmak, boynu ve kafayı ortaya çıkarmak için sağ kolu kullanarak kaftanı geriye doğru ittirmiş ve heykele hareket kazandırmıştır. Bu hareket sol bacağın öne doğru çıkarılmasıyla dengelenmiştir. Heykelde gerçekçi bir anlayışla tüm detaylar işlenmiş ve anlatımcı bir heykel biçimlemesi yapılmıştır. Elbisedeki kıvrımlarla ışık kırılmaları oluşmuş, bu durum ışık ve gölgenin doğru bir kompozisyon oluşturmasını sağlamıştır. Yavuz Görey Görey üç yıl heykel Kasimir Raymond un yanında heykel ve resim uygulamaları yapmış, Türkiye ye döndükten sonra Belling in yanında çalışma hayatını sürdürmüştür. Başlıca

21 eserleri arasında Dumlupınar, Aksaray, Devrek, Bartın Atatürk heykelleri ve Mısırda bulunan Kavaklı Mehmet Paşa heykeli gösterilmektedir (Özsezgin, 1994: 167). Farklı bölgelerde 13 anıt uygulaması olan sanatçı, estetik duyarlılığı, figüratif heykellerinin yanı sıra soyut çalışmalarında da hissettirmiştir (Ersoy, 2004: 242). Resim 2.13. Yavuz Görey, II. Beyazıt Heykeli, bronz, 1986 Türk Standartları Enstitüsü önündeki bahçeye konan bronz döküm heykelde II. Beyazıt figürü betimlenmiştir. Eser gerçekçi bir anlayışla yapılmıştır. Kafa dik ve karakter kararlı bir duruşla betimlenmiştir. Heykelin sol ayağı öne doğru adım atmış, sağ eli öne doğru hareketlendirilmiş, sol kolu kaftanını arkaya doğru yönlendirmiştir. Bu biçimlendirmeyle karşıtlıklar işlenerek denge oluşturulmaya çalışılmıştır. İlhan Koman Belling in eğitiminden nasiplenen bir diğer isim ise, sanatçı kişiliğinin yanı sıra bilime de katkıları ile bilinen ve yaptığı eserlerle uluslar arası statüde olan, sanatçı İlhan Koman dan başkası değildir.

22 Koman a ait Stockholm de 12 heykel, Anıtkabir doğu kanadındaki frizler, Uluslararası Brüksel Fuarı Türk pavyonundaki heykel, Ankara Seymenler Parkı ndaki heykel, İstanbul da Divan Oteli ve Halk Sigorta nın önündeki Akdeniz heykelleri bulunmaktadır (Özsezgin, 1994: 223). Geometrik formlar ve karakterler hakkında deneye dayalı uygulamalar ortaya koyan sanatçı topolojik yüzeylerin biçimlendirilmesinde başarılı sonuçlar meydana getirmiştir (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 150). Resim 2.14. İlhan Koman, Akdeniz Heykeli, Metal, 1980 Akdeniz heykeli modüler tekrarlar ile metalden yapılmıştır. Her parçası 12 mm kalınlığında metal levhalardan oluşan bu başyapıt piramidal bir kompozisyondan oluşmaktadır. Uzuvlar ve detaylar metal çubuklara içbükey- dışbükey hareketler kazandırılarak yapılmıştır. Bu hareketlerle deniz dalgasına gönderme yapılmıştır. Oldukça hareketli bir biçimde kesilen metaller birbirlerine kaynakla tutturulmuştur. Kadının hatlarını ön planda tutmak adına belli bölgelerde metaller daha sık kaynatılmış ve figürün vücut formu öne çıkarılmıştır. Dokulu bir etkiye sahip olan yapıttaki eğimler heykele ritim kazandırmıştır. Bu ritim heykelin dokusunda bir titreşim oluşturmuş, bu titreşim esere bir devinim kazandırmıştır.

23 Hüseyin Gezer Sanatçı 1944-48 yılları arasında Akademi de Rudolf Belling in öğrencisi olmuştur (Arslan, 2008b). Türkiye de 39 anıtı bulunan sanatçının eserlerinde en fazla tercih ettiği konular Kadın- Erkek, Ana ve Çocuk olmuştur (Ersoy, 2004: 235). Sanatçı yapıtlarında ana çizgileriyle iç dünyasının ve bilinç yapısının niteliklerini güçlü bir istek ve heyecanla yansıtmıştır. Heykel uygulamalarında figüre bağlı kalarak soyut anlatımı da vermeye çalışmıştır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 160). Resim 2.15. Hüseyin Gezer, Atatürk Anıtı, bronz Hüseyin Gezer in en önemli eserlerinden biri olan Hacettepe Üniversitesi Merkez Kampüsü ndeki Atatürk anıtı bayrak ve Cumhuriyet kavramlarını vurgulayan bir kompozisyondur. Bayrağın çok hareketli ve dokulu bir şekilde biçimlendirilmesine karşılık Atatürk figürü düz yüzeylerle betimlenmiştir. Bayrağın yukarı doğru hareketi Atatürk ün sol eli ile dengelenmiştir. Turgut Pura 1944-1948 yıllarında Akademide Heykel Bölümünde Rudolf Belling in öğrencisi olmuştur ((Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 168).

24 İzmir de bulunan Hasan Tahsin anıtı sanatçının imzasını taşıdığı eserlerindendir (Sözen, 1973). Çeşitli malzemeleri kullanmasıyla bilinen sanatçı denge ve uyumu ön plana çıkaran soyut tarzda uygulamalar ortaya koymuştur (Koçer, 2010: 26) Resim 2.16. Turgut Pura, İlk Kurşun Hasan Tahsin Anıtı, bronz, 1974 İlk Kurşun anıtı, işgal kuvvetlerine karşı elinde bayrak, diğer elinde tabanca ile bağımsızlığı ve başkaldırıyı anlatan bir kompozisyondur. Bu kompozisyonda kararlı, cesur ve atılgan bir hareketle ileri doğru betimlenen gazeteci Hasan Tahsin ölümsüzleştirilmiştir. Figürün sol elinde bayrak, sağ elinde ise düşmana doğrulttuğu tabanca tasvir edilmiştir. Fazla detaya girilmeden yüz karakteri ifadeci bir yaklaşımla modle edilmiştir. Form geometrik yüzeylerle biçimlendirilmiştir. Mehmet Şadi Çalık Belling in öğrencilerinden olan Çalık, kendi olanaklarıyla gittiği Paris ten dönüşünün ardından figürlü heykel çalışmalarından, soyut heykel uygulamalarına yönelmiştir (Özsezgin, 1994: 97). Türkiye de minimalist heykel uygulamasını hayata geçiren ilk isim Şadi Çalık olmuştur (Ersoy, 2004: 144). Sanatçı Türkiye nin birçok farklı kentinde anıt heykel uygulamaları yapmıştır (Özsezgin, 1994: 97).

25 Resim 2.17. Mehmet Şadi Çalık, ODTÜ Atatürk Anıtı, bronz, 1966 Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi kampüs girişinde bulunan Atatürk ve Gençlik anıtı bir tepecik üzerine yerleştirilmiş, ters bir piramit kompozisyondan oluşmaktadır. Bilim ve eğitimin Atatürk ün önderliğinde gelişim gösterdiğine dikkat çeken bir yapıttır. Merkezde kitapların içinden çıkan Atatürk ve Türk gençliği betimlenmiştir. Bu yapıtta kitap formlarından oluşan köşeli geometrik biçimlemeler göze çarpmaktadır. Organik ve inorganik formun plastik forma dönüştürüldüğü bu çalışmada, figürler geometrik yüzey soyutlamalarıyla biçimlendirilmiştir. Hakkı Atamulu Sanatçı ilk olarak Mahir Tomruk tan ardından, Rudolf Belling ten eğitim almıştır (Ersoy, 2004: 67). Malatya da Nijad Sirel le birlikte yaptıkları birer tane Atatürk ve İnönü anıtları bulunmaktadır. İstanbul Üniversitesi önündeki tasarısı Yavuz Görey e ait olan üçlü grubu da sanatçı Atamulu geçekleştirmiştir (Gezer, 1984: 153). Erzurum daki Kongre Anıtı, Nevşehir deki Damat İbrahim Paşa ve Atatürk Anıtı, Bor Atatürk Anıtı, sanatçının önemli eserlerindendir (Sözen, 1973). Belling disiplininden ileri gelen geometrik şekil regülasyonları ve yapısal anlayış etkisi sanatçının anıt uygulamalarında baskın bir şekilde hissedilmektedir (Özsezgin, 1994: 52). Sağlam bir teknik anlayışı olan sanatçı, anıt heykelleriyle birlikte, figüratif ve nonfigüratif uygulamalar da gerçekleştirmiştir. Eserlerinde tok ve dolu kütle izlenimi kendini göstermektedir. (Ersoy, 2004: 67).

26 Bunlar dışında Anıtkabir de bulunan 23 Nisan Kulesi de Sanatçı Hakkı Atamulu tarafından tasvir edilmiştir. Resim 2.18. Hakkı Atamulu, 23 Nisan Kulesi, Taş Türkiye Büyük Millet Meclisi nin açılışına atfen yapılmış olan bu rölyef, Büyük Toplantı Yeri nin çıkışında sağda, kulenin iç tarafında duvar yüzeyinde bulunmaktadır. 23 Nisan 1920 tarihinin önemi, bu kabartmayla ölümsüzleştirilmiştir. Kabartmanın kompozisyonunda ayakta duran kadının bir elinde, üzerinde 23 Nisan 1920 yazan bir kağıt, diğer elinde meclisin açılışını simgeleyen anahtar görünmektedir. Ayakta duran kadın figürü sol kolunu ileri doğru, sağ kolunu ise aşağı, vücuda paralel şekilde uzatmıştır. Yontu tekniğine uygun biçimde kabartmalar yapılan rölyefte betimlenen kağıt objesi, forma diyagonal hareket katmıştır. Figürün tamamında detaylardan arındırılmış yalın bir etki kendini hissettirmektedir.

27 3. HAKKI ATAMULU HEYKELLERİ ÜZERİNE OKUMALAR Hakkı Atamulu, ortalama beş bin yıllık tarihsel bir mazisi olan bir kentte, Derinkuyu da doğmuştur. 1912 de Nevşehir in Derinkuyu ilçesinde, doğan sanatçı, ilkokul, ortaokul ve lise öğrenimini farklı şehirlerde tamamlamıştır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 134). Hakkı Atamulu, Güzel Sanatlar Akademisi öğrencilik hayatına ise 1934 te başlamıştır (Arslan, 2008a). İlk olarak Mahir Tomruk tan akabinde Rudolf Belling ten eğitim almıştır (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 134). Dönemindeki birçok kuşak arkadaşı gibi sanatçı Atamulu da hocası Rudolf Belling in verdiği eğitimin dışına çıkmamış ve bu yönde eserler yapmıştır. Eğitim serüveni atölyede öğrenci olduğu tarihlerle sınırlı kalmamıştır. Sanatçı, yurt dışına giderek eğitimini Garbo ve Arnobrekker in yanında devam ettirmiştir (Berk, N. ve Gezer, H., 1973: 134). II. Dünya Savaşı nın baş göstermesiyle birlikte ülkeye geri dönerek anıt heykeller yapmıştır. (Ersoy, 2004: 67). Kahramanlık, zafer, kurtuluş konulu heykellerin betimlendiği dönemin Türkiye sinde Atamulu, sanatsal yaratısını ortaya koyan eserler hayata geçirmiştir. Savaştan yeni çıkmış bir ülke yeni düzene alışmakta, halk yüreklendirilirken diğer yandan da Cumhuriyetin ve bağımsızlığın, milli birliğin gereği konusunda bilinçlendirilmektedir. Öyle ki ülkenin içinde bulunduğu durum dikkate alındığında dönem sanatçılarının ve sanatının içeriği konusunda genel bir bilgiye sahip olunmaktadır. Bu dönem sanatsal çalışmalar, meydanlara dikilen anıtlar, Anadolu halkının sefaletini anlatan kompozisyonlar, savaş ve zafer sahneleri, gerçekleri yansıtan birer belge özelliğine sahip oldukları kadar, duygu yüklü sanatsal anlatımlardır. Cumhuriyet döneminin sanatsal anlatıları ışığında varlık gösteren ve uzun bir süre anıt heykel ve figüratif uygulamalar dışında yapıtlar var etmeyen Atamulu nun da, birçok anıt heykelinde bu biçimleme çizgisinin dışına çıkmadığı görülmektedir.

28 Ancak önemli varyasyon ve ilerlemelerin yaşandığı 20. yüzyılda heykel sanatı konu ve nesne tasvirlerinin sınırlarını aşarak, soyut heykellerde varlık bulmuştur (Güç, 2005: 28). Sanatçıların herhangi bir kısıtlamaya veya şarta bağlı kalmadan çalışma olanakları buldukları 1950 li yıllarda, sanatçılar tek türde değil, kendi üslup ve anlayışlarını ortaya koyan, dönemini yansıtan yapıtlar icra etmişlerdir (Coşkun, 2011). Yeni bir dünya görüşü olarak varlığını hissettiren bu süreçte birçok sanatçı gibi Hakkı Atamulu da sanatın yöntemsel problemlerini çözmeye yönelik hamlelerde bulunmuş, sonraki yıllarda ise daha bireysel tavırda uygulamalar gerçekleştirmeye başlamıştır. Sanatçı bu dönemlerde yenilikçi düşünce biçimiyle ve bireysel yaratıcılık olgusuyla üslubunu yansıtan, soyutlamanın temel alındığı eserler yapmıştır. Atamulu, figür uygulamalarını hayatından tamamen çıkarmamıştır. Sanatçı, kendi düzene koyduğu Kültür Park içerisine ve kentin farklı yerlerine heykellerini yerleştirmiştir (Arslan, 2008a). Heykelleri aracılığıyla, görsel zenginliklerle çevrelediği bu parkta Atamulu nun belli başlı soyutlamaları bulunmaktadır. 9.70 metre yüksekliğinde olan Atatürk heykeli de kendi tanzim ettiği Kültür Parkı içerisinde yer almaktadır (Gezer, 1984: 156). Sanatçının, yumuşak ve işlemesi kolay olan yöre taşıyla yaptığı, plastik anlayışını dışa vurduğu, figüre dayalı bu Atatürk heykeli, ( bkz. Resim 3.7) figür biçimlemesini hayatından tamamen çıkarmadığına kaynaklık eder niteliktedir. Eserlerinin yapımında tercih ettiği malzemeyi (mermer, taş, kil), bütün öznelliğiyle biçimlendirmesine karşın, Atamulu nun çalışmalarında tema olarak faydalandığı figürden, bu denli vazgeçmemesinin altında, Akademi de aldığı eğitimin sanat kuralcılığına bağlı kalması fikri ve dönem iktidarının siyasi ve kültürel propagandası olan anıt heykellerinin figüratif bir dille işlenmesi çabasının yatması muhtemeldir. Heykel yapımında kullandığı malzemenin teknik bilgilerine sahip olan, karakteri yitirmeden yalın bir dille eserlerini yorumlayan ve geometrik etkilerin hakim olduğu soyutlamalar yapan sanatçı, heykel sanatının köklü isimleri arasında kendisine sağlam bir kimlik edinmeyi başarmıştır.

29 Son dönem heykel uygulamalarında soyut ve geometrik soyut anlayışını yansıtan eserler yapan sanatçı 1994 ve 1995 te Ankara ve İstanbul da bulunan iki farklı sanat galerisinde eserlerini sergilemiştir. Kitap ve heykellerini bağışladığı Erciyes Üniversitesi nde, Atamulu adına üniversite içinde bulunan bir sanatçı evi yapılmıştır (Pelvanoğlu, 2008). 3.1. Anıt Heykel Uygulamaları Resim 3.1. H. Atamulu, Atatürk ve Erzurum Kongresi Anıtı, bronz, 3.5 m., 1965 Erzurum da bulunan anıt 2.00x 13.50 kaide üzerine üniformalı bir Atatürk heykelinin yerleştirilmesiyle gerçekleştirilmiştir. Kaidenin ön yüzeyinde yüksek kabartmadan oluşan Erzurum Kongresi ve konuşmacı Atatürk betimlenmiştir. Kaidenin üzerine yerleştirilen kütlesel Atatürk heykelinde kollar hareketli vücut ise durağandır. Kılıcı tutmakta olan sol kol öne doğru yönlendirilmiş, geriye doğru bir hareket kazandırılan sağ eliyle de Sevr Antlaşmasını buruşturmuş şekilde betimlenmiştir. Sakin ve kararlı bir figür tasvir edilmiştir. Elbisede kabartı biçiminde yapılan düğmeler yüzeyde hareket oluşturmuştur. Vücudun alt kısmına inildikçe kumaşta oluşturulan içbükey hareketlerle de figürün etki gücünün artması sağlanmıştır. Kaidedeki rölyefte kongreye katılan delegeler sağa ve sola doğru dizilmiş orta kısım boş bırakılarak dikkati merkeze doğru kaydırmıştır. Sanatçı bu orta kısma kürsüde konuşma yapan Atatürk ü yerleştirmiştir. Birçok heykelinde görülen geometrik çözümlemelere

30 burada da yer vererek, geniş ve hacimli biçimlemeler aracılığıyla ışığın yansımasını, daha iyi algılamamızı sağlamıştır. Az hareketli Atatürk figürüne karşıt olarak, sanatçı rölyefte yüksek kabartmalar yapmıştır. Böylelikle hem perspektif düzenlemesini daha belirgin hale getirmiş, hem de vücut hareketleri, alçak ve yüksek kabartmalar, ışık- gölge vasıtasıyla dinamik bir etki yaratmıştır. Dolayısıyla ışık- gölge, doluluk- boşluk, doku- hareket gibi sanatın elemanlarını dengeli bir şekilde kullanarak bir bütünlük oluşturmuştur. Rölyefe dikey şekilde yerleştirilen figürlerdeki monotonluğu kırmak adına figürlerin kollarını ve vücutlarını farklı yönlere doğru biçimlendirerek kompozisyona devingenlik kazandırmıştır. Kollarda dikey-yatay ve diyagonal hareketlerle ritim oluşturulmuştur. İki parçadan oluşan üçgen- piramidal bir kompozisyon özelliği taşıyan bu anıt heykel anlatımcı bir dil kullanılarak yapılmıştır. Resim 3.2. H. Atamulu, Malatya Atatürk ve Gençlik Anıtı, bronz, 5 m., 1946-1947 1946-1947 yıllarında Hakkı Atamulu ve Nijad Sirel in kolektif çalışmaları sonucunda meydana dikilen bir anıttır. Kompozisyon elinde bayrak tutan çıplak bir erkek ve asker üniformalı ve pelerinli Atatürk figüründen oluşmaktadır. Genç figürün cinsel organı halkın gösterdiği tepkiler yüzünden parçalanmış ve yerine sonradan, heykelde görülen yaprak figürü eklenmiştir.

31 Yüksek bir taş kaide üzerine yerleştirilen bu anıtta göze çarpan ilk şey devinimdir. Atatürk ün sol eli, bayrağı tutan ve bir taraftan da kendisine bakan genç erkeğin omzunda, sağ eli ise ön tarafı gösterir şekilde tasvir edilmiştir. Genç erkeğin sağ bacağı öne doğru, sol bacağı geriye doğru hareketlendirilerek denge oluşturulmuştur. Sol kol, sağ bacakla aynı yöne doğru biçimlendirilerek diyagonal bir hareket oluşturulmuştur. Hareketlerdeki karşıtlıklar anıta ritim katmıştır. Yüzeylerin dokusuz olması, kompozisyondaki hareketlilik ve iç detaylar ışık ve gölgenin daha iyi yansıtılmasını sağlamış böylelikle formda dinamik bir etki elde edilmiştir. Geleneksel anıt anlayışıyla yapılmış olan bu kompozisyonda verilmeye çalışılan Atatürk ve gençlik düşüncesi kaidenin yüksekliğiyle paralellik kazanmıştır ve kaide bu görüşün yüceliğini ön plana çıkarmıştır. Resim 3.3. H. Atamulu, Damat İbrahim Paşa Anıtı, bronz, 3 m., 1946 Nevşehir li olan Damat İbrahim Paşa 1718-1730 tarihleri aralığında Osmanlı da hatırı sayılır bir meslek olan sadrazamlık görevini yapmasıyla ve lale devri dönemine de ismini kazımış önemli zatlardan biri olmasıyla bilinmektedir. 3 metre uzunluğunda olan anıt 1946 yılında Nevşehir deki yerini almıştır. Bu anıt da dikkati üzerine toplayan ilk şey hacimsel

32 bir formda yapılmış olmasıdır. Kaftan ve elbise forma hareket kazandırmıştır. Işık ve gölge bu hareket sayesinde kütle içinde etkili bir unsur olarak kendisini göstermiştir. Figürün sağ kolu vücuttan uzakta, büyük kütleden ayrılarak biçimlendirilmiştir. Heykele bakıldığında sağ elinde zeytin dalı tuttuğu, sol elinde ise bir lale olduğu görülmektedir. Bu objelerin her biri bilinçli bir şekilde kompoze edilerek anıtta yerini almıştır. Zeytin dalı barışı, lale ise, Sadrazam Paşa diyince akla gelecek olan lale devrini sembolize etmektedir. Kararlı, vakur, kendine güvenli bir duruş ile betimlenen Damat İbrahim Paşa heykelinde, figürün anatomik yapısı elbise altından başarılı bir şekilde hissettirilmiştir. Sanatçının klasik üslup anlayışı birçok heykelinde olduğu gibi bu heykelinde de görülmektedir. Resim 3.4. H. Atamulu, Hacı Bektaş Veli Heykeli, bronz, 4 m., 1976 Nevşehir in Hacıbektaş ilçesinde, merkezde bulunan park içerisinde yer alan anıt heykel, bronz malzemenin kalıcılığı ve görselliğiyle zenginleştirilmiştir. Hacı Bektaş Veli heykelinde sanatçı, Bektaşi inancını temel alarak figürün sağ elinin avuç içini yukarı Hak a doğru kaldırırken, sol elini koluyla birlikte, İslam dininin hükümlerini anlatan bir eserin üzerine yerleştirdiği görülmektedir. Bektaşi öğretisinin ana temasını oluşturan insan sevgisi, paylaşım, hoş görü, eşitlik ilkesi ve barış kavramlarına karşılık

33 olarak kompozisyonda bir güvercine de yer verilmiştir. Sanatçı hiçbir ayrıntıyı gözden kaçırmayarak kıyafetini de büyük bir ustalıkla işlemiştir. Heykelde bacaklar farklı yönlere doğru biçimlendirilerek hareketlendirilmiştir. Sol kol, sol bacakla aynı yönde şekillendirilmiştir. Sol kolunun üstündeki kumaş parçası boşluğa doğru sarkıtılarak hareketi dışarı taşırmış ve sağ kol ile kontrastlıklar oluşturmuştur. Yüzeylerde elbise kıvrımı ve detaylarla heykele ritmik hareketlilik kazandırılmıştır. Alt yapı sağlamlığı ile dikkatimizi çeken bu anıt heykelde, piramidal bir kompozisyon kendini hissettirmektedir. Resim 3.5. H. Atamulu, Malatya İnönü Heykeli, bronz, 6 m., 1947 Hakkı Atamulu ve Nijet Sirel in beraber çalıştıkları bir diğer çalışma Malatya İnönü Heykeli Malatya Valiliği önünde bulunmaktadır. Yüksek bir kaide üzerine yerleştirilen heykel, sanatçının doygun form anlayışıyla yapılmıştır. Takım elbise ve üzerindeki paltoyla işlenen heykelin elbise kıvrımlarının ayrıntılarıyla verilmesi, kütledeki devinimleri ön plana çıkarmıştır. Sağ kol vücuttan ayrık ve arkaya doğru yönlendirilirken, sol bacak öne doğru adım atmış şekilde biçimlendirilmiştir. Bu hareketler heykelde kontrastlık oluşturmuş ve bunun sonucunda heykel ritim kazanmıştır.

34 Resim 3.6. H. Atamulu, İstanbul Üniversitesi Atatürk ve Gençlik Anıtı, Bronz, 4 m., 1954-1955 Sanatçının en çok bilinen yapıtlarından biri olan İstanbul Üniversitesi Atatürk ve Gençlik Anıtı nda bulunan genç figürlerin anatomik yapıları belirgin bir şekilde ortaya konulmuştur. Anıtın kaidesi yere yakın ve basamaklı bir şekilde yapılmıştır. Aydınlığın, bağımsızlığın ve ilerlenmenin anlatıldığı bu anıtta Atatürk sol kolunu yukarı, yükseğe ve ileri doğru kaldırarak gençliğe yol gösterir bir şekilde betimlendirilmiştir. Atatürk ün fikirleri doğrultusunda gençler meşale ile aydınlığa, kitapla eğitime ve bayrakla bağımsızlığa doğru yürür şekilde hayata geçirilmiştir. Anıt yapıldığı yıllarda büyük ses getirmiştir. Kız ve erkek figürlerin hareketliliğine karşın, merkezdeki Atatürk durağan biçimde betimlenerek zıtlıklar oluşturmuştur. Atatürk ün üzerindeki sade ve uzun örtü doku kontrastlıkları yaratmıştır.

35 Resim 3.7. H. Atamulu, Kültür Parkı Atatürk Anıtı, taş, 13.5 m., 1969 Derinkuyu nun simgelerinden olan bu heykel, Nevşehir in Derinkuyu ilçesinde Kültür Parkı içersinde bulunmaktadır. Anıt Türkiye nin en büyük Atatürk anıtı olma özelliğini de taşımaktadır. Sanatçı, güçlü teknik bilgisiyle malzemenin olanaklarını sonuna kadar kullanmıştır. Derinkuyu bölgesine ait blok bir taştan yontularak yapılan bu heykelde öznel etkiler kendisini göstermektedir. Anıt kütlesel bir form üzerine geometrik yüzeyler oluşturularak yapılmıştır. Atatürk figürü detaylardan arındırılmıştır. Malzemenin özelliği gereği kollardaki hareket gövde üstünde verilmiştir. Dikey olarak biçimlendirilen vücuda yatay ve diyagonal kol hareketleriyle devinim kazandırılmıştır. Vücudun alt kısmı dokusuz geniş bir yüzeyden oluşmuştur. Buradaki durağan yüzey kılıçla kısmen de olsa hareketlendirilmiştir.

36 Resim 3.8. H. Atamulu, Nevşehir Atlı Atatürk Anıtı, taş, 4.5 m., 1961 Anıtın yapımında malzeme olarak yöre taşından faydalanılmıştır. Büyük ve yüksek kaide üzerine yapılan ve blok bir etki veren bu anıt iki parçadan oluşmaktadır. Kaide üzerinde kesme rölyefler kendini gösteren niteliklerden biri olarak göze çarpmaktadır. Sanatçı figürü yalın bir biçimde betimlemiştir. At figürünün gövdesinin alt kısmı (karın bölgesi) taşla örülerek ayakta kalması sağlanmıştır. Bu da figürde tok ve dolu bir kütle etkisi yaratmıştır. Resim 3.9. H. Atamulu, Bor Atatürk Heykeli, bronz, 3 m., 1968 Anıt, Niğde nin Bor ilçesinde bulunmaktadır. Cumhuriyet döneminde yapılan birçok Atatürk heykelleri içerisinden ayrıştırılarak, kendisine farklı bir yer edinmeyi başarmış etkili anıtlarından biridir.

37 Atatürk figürlerinin genel özelliği olarak bilinen güç ve liderlik temaları, kaidenin sağında ve solunda bulunan aslan heykelleriyle vurgulanmak istenmiştir. Atatürk ün gerek duruşu, gerek yüz ifadesi bu durumu destekler niteliktedir. Palto ve bastonlu sivil kıyafetleriyle betimlenen Atatürk heykelinin sol eli öne doğru, sağ ayağı daha geride durur şekilde hareketlendirilmiştir. Sağ eli, sağ bacağa göre ters bir açı ile öne doğru biçimlendirilmiş durumda baston tutmaktadır. Palto yakasının yukarı doğru kaldırılması, kolların ve bacakların hareketli oluşu heykelde dinamik bir etki yaratmıştır. Resim 3.10. H. Atamulu, Samsun İlk Adım Anıtı, bronz, 3 m., 1982 Atatürk ün Ulusal Kurtuluş Mücadelesi ni başlatmak üzere Samsun a ayak basmasını kompoze eden bu anıt, diğer anıtların aksine daha alçak bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. Merkeze yerleştirilen Atatürk ve silah arkadaşları kompozisyonda piramidal bir etki yaratırken, arka sağ ve sol köşedeki genç kız ve erkek figürü kompozisyonu dışarıya taşımaktadır. Bu genç figürler Ata yı karşılayan Anadolu gençliğini temsil etmektedir. Genç kızın elinde zaferi sembolize eden defne yaprağından yapılmış çelenk, erkek figüründe ise barışı simgeleyen güvercin vardır. Sanatçı dikkati merkeze vermiştir. Atatürk ün ve arkadaşlarının farklı yönlere doğru hareketlendirilerek betimlenmesi, kompozisyonu bakılan her açıdan etkili kılmıştır.

38 Resim 3.11. H. Atamulu, Ürgüp El Sanatları Üçlemesi, Ürgüp taşı, 2 m., 1970 2 metre boyutunda olan ve yöre taşı kullanılarak yapılan bu heykel üçlemesi Ürgüp El Sanatları Çarşısı nın girişinde bulunmaktadır. Heykelde figürler malı üreten kişiyi, satan kişiyi ve alan kişiyi yansıtmaktadır. Sağ tarafta duran kadın figürü elinde yün eğirir şekilde betimlenmiş, ortada duran erkek figürü satış yapan kişiyi ifade etmiş, sol taraftaki kadın figürü ise satıcıdan malı alan kişi olarak elinde battaniye ile tasvir edilmiştir. Figürler uzun entari giymiş ve ayakları çıplak şekilde betimlendirilmişlerdir. Sanatçı diğer eserlerindeki biçim anlayışına uygun soyutlamayı burada da tekrarlamıştır. İnsan anatomisine sadık kalarak geometrik hareketlerle biçimlendirme tamamlanmış. Figürlerdeki dikey, yatay ve diyagonal hareketler denge oluşturmuştur. Yüzdeki ifadeler çok güçlü verilmiştir. Gözler ve ağızlardaki içbükeylerle ışık- gölge oluşturulmuştur. Sanatçının açık alan heykellerinde formları daha belirgin kılmak adına yüzeyler arası geçişlerde kontur kullandığı görülmektedir. Bu konturlar ışığın kırılmasını sağlayarak gölge etkisini daha anlaşılır hale getirmiştir.

39 3.2. Figüratif ve Nonfigüratif Heykelleri Resim 3.12. H. Atamulu, kainat ve dünya, Resim 3.13. B.Hepwort, phira, ahşap, 1955 taş,1.5 m., yaklaşık 1969-1972 Hakkı Atamulu nun Derinkuyu beldesine yaptığı, üstü açık müze etkisi yarattığı Kültür Parkı içerisinde yer alan eseri, 1.5 metre boyutunda, taş malzemeden yapılmıştır. Büyük bir taş kütleyi yontma tekniğiyle biçimlendirmiştir. Yontunun alt kısmı yarım küre şeklindedir. Sanatçı yukarı doğru incelterek sadeleştirdiği formun içine küre koyarak kompozisyonu tamamlamıştır. Kaide üzerine yerleştirilmiş, küp biçimindeki bu yontu, malzeme, içerik ve mekan uyumu açısından değerlendirildiğinde bir bütünlük içerisindedir. Yarım kürenin üstüne yerleştirilen geniş boşluk içerisindeki küre, denge oluşturmanın yanı sıra etkili bir form anlayışının yansımasını sağlamıştır. H. Atamulu nun açık kompozisyon şeklinde biçimlendirdiği bu çalışma, Barbara Hepworth un Phira adlı ahşap çalışmasıyla karşılaştırıldığında kütlesel bir benzerlik dikkat çekmektedir. Ancak, Hepworth kütleyi kademeli iç bükeylerle çözüme götürürken, H. Atamulu dış bükey forma karşılık iç bükey bir boşluk oluşturmuş ve bu büyük boşluk içerisine küçük bir küre yerleştirerek dengelemiştir. Hepwort ise bu dengeyi kütle içerisinde boşluk yaratarak vurgulamıştır.

40 Resim 3.14. H. Atamulu, soyut, taş, 1.5 m., yaklaşık 1969-1972 Sanatçının küp biçimindeki kaide üzerine yerleştirdiği 1.5 metre boyutundaki bu uygulaması da yine Kültür parkı içerisinde bulunmaktadır. Malzeme olarak yöre taşını kullanmıştır. Tok ve dolu bir kütleden oluşan bu çalışmada, ışığın volüm olarak dağılımını Atamulu büyük bir ustalıkla yansıtmıştır. Formdaki doku ve oluşturduğu titreşimler dışavurumcu anlayışı yansıtan en önemli temel özelliktir. Detaysız kütlede, formu hareketlendiren ışık ve dokudur. Resim 3.15. H. Atamulu, soyut, metal, 5 m., yaklaşık 1969-1972 Kültür parkı içerisinde bulunan bir diğer heykel 5 metre uzunluğunda metal malzemeden yapılmış olan soyut metal heykeldir.

41 Yeşil bir dış mekanda, zeminden yukarı doğru incelerek biçimlendirilen soyut heykelde, doluluk ve boşluk kavramlarının dengeli bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Sanatçı malzemeyi içeri doğru bükerek boşlukta form oluşturmuş, simetrik bir kompozisyon içerisinde dikey ve diyagonal hareketlerden yararlanarak doluluk ve boşluk öğelerini bir bütünlük içerisinde etkili bir şekilde heykeline yansıtmıştır. Resim 3.16. H. Atamulu, soyut, metal, 6.5 m., yaklaşık 1969-1972 Yine park içersinde yer alan yapıtlarından biri olan 6.5 metre uzunluğundaki bu soyut heykel, atık malzemelerden yapılmış olup, yapımında metal malzeme kullanılmıştır. Endüstriyel ürün olan bu boruları kullanarak kompoze ettiği bu soyut çalışmasında boşluk içerisinde farklı uzunluklardaki boruları yan yana (açılı ) içeri ve dışa doğru sıralayarak heykel çalışmasını tamamlamıştır. Sanatçının mavi renk kullanarak hayata geçirdiği uygulamasının doğa ile bir bütünlük içerisinde olduğu ve eseri çağdaş bir plastik dil kullanarak yansıttığı görülmektedir. Atamulu, ritmi ön planda tutarak, boruları statik bir görünümden uzaklaştırmıştır.

42 Resim 3.17. H. Atamulu, soyut, metal, 3 m., yaklaşık 1969-1972 Sanatçı bu eserini çağdaş heykel anlayışıyla yapmıştır. İç ve dış boşluklar içerisinde ince borularla biçimlendirilen heykelin iç kısmına yuvarlak düzenek yerleştirilerek devinim kazanması sağlanmıştır. İç kısım kendi içinde kısır bir döngü oluştururken, boşluğa doğru biçimlendirilen borular hareketi dışarıya (boşluğa, sonsuzluğa) taşımıştır. Resim 3.18. H. Atamulu, soyut, taş, 1 m, yaklaşık 1969-1972 Resim 3.19. Constantin Brancuşi, sonsuz sütun Sanatçının Kültür Park içerisindeki soyutlama tekniğiyle yaptığı bir diğer uygulaması ise 1 metre boyunda taş malzemeden yaptığı bu soyut heykeldir.

43 Mezar taşı formunu anımsatan bu heykel 4 parça olarak yontulan taşların üst üste yerleştirilmesi ile oluşmuştur. Atamulu nun bilinen form anlayışı, bu yapıtında da görülmektedir. Formdaki uyumlu yumuşak geçişler ve ışığı kıran çizgisel anlatım, dikey duran bu eserini yuvarlak formlu çalışmalarından ayırmaktadır. Atamulu nun Soyut eseriyle Constantin Brancuşi nin Sonsuz Sütun adlı eseri arasında form benzerliği olduğu görülmektedir. Bu biçimsel benzerlik dikkate alındığında Atamulu nun modernist yaklaşımlardan etkilendiği düşünülmektedir. Güçlü bir teknik anlayışın hakim olduğu Sonsuz Sütun heykelinde görünen dinamik etki modüler tekrarlarla sağlanmıştır. Farklı yönlere doğru biçimlendirilen yüzeyler aracılığıyla ışıkgölgenin etkinliği arttırılmıştır. Atamulu ve Brancuşi nin eserlerinde görülen köşeli çizgisel anlatım ve parçadan bütünü oluşturma, bu iki sanatçının eserleri arasındaki ortak benzerliği göstermektedir. Resim 3.20. H. Atamulu, Oturan Kadın, alçı, Resim 3.21. Ernst Barlach, donan yaşlı kadın, alçı, Kayseri, 14x24 cm 1937 Farklı üsluplardan etkilenen sanatçı birçok heykel çalışmalarında figüratif ve nonfigüratif uygulamalar yapmıştır. Farklı form denemeleri yaptığı dönemde biçimlendirdiği bu eser, deformasyonun (biçim bozma) başarılı bir örneğidir.

44 14x24 cm ölçülerinde yapılan bu heykel, alçı döküm ve bronz patine ile renklendirilmiştir. Kütlesel form üzerinde hareketler, kol ve bacaklardaki dikey- yatay ve diyagonal biçimlendirmelerle verilmiştir. Atamulu nun figüratif soyutlamalı küçük heykellerinden biri olan Oturan kadın ve Ernst Barlach ın Donan yaşlı kadın eserleri birbirleriyle karşılaştırıldığında gerek konu, gerekse form anlayışı olarak birbirine yakın eserler olduğu anlaşılmaktadır. Kapalı kompozisyonla yapılan her iki heykelde de tok kütlelerin hakimiyeti görülmektedir. İki figürün de yüzlerindeki duygusal ifade ön plana çıkarılmış ve yüzlerde işlenen detaylar elayak biçimlendirmelerinde de dikkatten kaçmamıştır. Ayrıca yalın, güçlü kol ve bacak betimlemeleri yine bu iki sanatçının ortak biçimleme dillerinden biri olarak kendisi göstermektedir. Resim 3.22. H. Atamulu, Kadın başı, alçı, Kayseri, 30x41 cm Sanatçı Kadın Başı adlı eserinde geometrik soyutlamayı yalın bir biçim anlayışıyla yansıtmıştır. Rölyefte kadın ve paleti kompoze etmesi, sanat ve kadın kavramlarına bir vurgu olabileceği düşüncesini güçlendirmektedir.

45 Resim 3.23. H. Atamulu, uzanmış kadın, alçı, Kayseri, 24x62cm Resim 3.24. Henry Moore, yatan figür Alçı dökümden yapılan çalışmanın üzerinden bronz patine geçilmiştir. Kübik etkilerin görüldüğü Uzanmış Kadın adlı çalışmasında geometrik yüzeylerle soyutlamaya gidilmiştir. Yatay şekilde biçimlendirilen bu figürde dikey ve diyagonal hareketler, yatay hareketi dengelemiştir. H. Atamulu nun Uzanmış kadın adlı heykeliyle Henry Moore un Yatan figürü nde kütlenin rahatlaması iç boşluklar aracılığıyla sağlanmıştır. Moore un formda yarattığı iç boşluk heykele yeni bir boyut kazandırmıştır. Aynı anlayışla yapılan Atamulu nun eserinde ise figürün sağ kolu başına doğru yönlendirilerek benzeri boşluk burada oluşturulmuştur. Moore un çalışmalarında formlar yumuşak geçişlerle yapılmış ve ışık genel anlamda yaygınlaştırılmıştır. Atamulu nun eserinde ise yüzeyler keskin çizgilerle birbirinden ayrılmış ve daha geometrik bir anlatım yoluna gidilmiştir. Resim 3.25. H. Atamulu, Ayakta kadın figürü, alçı, Kayseri, 23x64 cm

46 Figürün sağ eli vücuttan ayrı, diğer eli ise belini tutmaktadır. Kadın imgesini birçok yapıtında kullanan Hakkı Atamulu, bu uygulamasında da yine kadını tema olarak almış ve kadın ve zarifliği birbirine giydirmiştir. Soyutlamanın başarılı bir şekilde kullanıldığı bu organik formda geometrik yüzeyler ve üzerindeki dokular etkili yansıtılmıştır. Sanatçının kullandığı plastik elemanlardan oranorantı göze çarpan bir diğer anlatım dilidir. Eserini ölçülü bir biçimde stilize eden sanatçı, figürdeki bacak ve kol hareketlerini ileri ve geri yönlendirerek zıtlıklara yer vermiştir. Resim 3.26. H. Atamulu, Saz Çalan Kadın, alçı, Kayseri, 27x39 cm Bu heykelde sanatçı müzik aletiyle, kadın vücudunun birleşmesini etkili bir biçimde ortaya koymuştur. Sanatçının geometrik şekillerle eserlerini ifade etme yöntemi, fazlasıyla göze çarpan biçimlendirme özelliklerindendir. Bu eser bunun başarılı bir örneğidir. Heykelde dikey-yatay ve diyagonal hareket zıtlıklarının yanı sıra yüzeylerdeki kübik form etkileri ve doku karşıtlıklarının ışığı doğurması, sanatçının plastik öğeleri kullanmakta ne denli usta olduğunu anlatır niteliktedir. Eser piramidal (üçgen) bir kompozisyondan oluşmaktadır.

47 Resim 3.27. H. Atamulu, Oturan Kadın, alçı, Kayseri, 22x36 cm Bu heykelde, bağdaş kurmuş bir vaziyette oturan çıplak figürün gövdesinin belden aşağısını bir örtüyle kapattığı ve iki eliyle de dizlerinin üzerindeki bu çarşafı tuttuğu görülmektedir. Kol ve bacak hareketleri ile heykele hareket kazandırılmış, durağan etkiden kurtarılmıştır. Soyutlama tekniğiyle yapılan çalışma, üçgen bir kompozisyondan oluşmuştur. Resim 3.28. H. Atamulu, Stilize Kadın figürü, alçı, Kayseri, 32x21 cm Heykelin dökümünde alçı malzemeden yararlanılmıştır. Geometrik formların yüzeylerde yoğun olarak kullanıldığı bu çalışma da baş ve ellerde farklı üslup özelliği kullanılmıştır.

48 Biçim bozma yöntemlerinin araştırıldığı bu çalışmada geniş geometrik yüzeylerde, keskin formlu yüzeylerle, kontrastlık oluşturulmuştur. Bunun sonucunda ışık etkili bir hale getirilmiştir. Resim 3.29. H. Atamulu, İkili kompozisyon, bronz, Kayseri, 70x90 cm Resim 3.30. Ossip Zadkine,tahrip şehir Kadın figürlerini yan yana, kollarını birbirleriyle birleştirmiş bir biçimde tasvir eden sanatçı bu eserini 70x90 cm boyutlarında bronz dökümden yapmıştır. Topuz saçlı kadın figürünün sol elinde bir güvercin vardır, uzun saçlı betimlenen diğer kadın kolunu yan tarafa doğru uzatmış, avucunu zemine bakacak şekilde çevirmiştir. Kompozisyonda figürün elindeki güvercinle barışa, figürlerin iç içe işlenmesiyle de birlikteliğe vurgu yapılmıştır. Açık kompozisyondan oluşan heykelde diyagonal kol hareketleri dikey ve yatay formlarla zıtlık oluşturmuştur. Simetrik bir düzenek içinde biçimlendirilen bu formda iç boşluklar eserin etki alanını genişletmiştir. Atamulu nun birlik, dayanışma ve barış temalı İkili kompozisyon adlı eseriyle Ossip Zadkine nin insanın çaresizliğini anlatan Tahrip şehir adlı anıt heykeli arasında üslup birliği bulunmaktadır. Zadkine nin geometrik formlu, organik heykelinde iç boşluklar etkili kılınmış ve kütle rahatlatılmaya çalışılmıştır. Kübik etkilerin hakim olduğu bu

49 heykelde yüzeyler yer yer çizgisel, yer yer yumuşak form geçişleri ile ifade edilmeye çalışılmıştır. Resim 3.31. H. Atamulu, Disk Atan Adam, alçı, Kayseri, 44x63 cm Sağ ayağını diz kırarak zemine dayamış, sol bacağını ise ileriye doğru bükerek disk atma pozisyonuna geçen figür, sağ elindeki diski başından biraz yukarda geriye doğru gerdirip, fırlatacağı yöne doğru bakmaktadır. 44x63 cm ebatlarında yapılan bu heykelin dökümü alçıdan yapılmıştır. Diskin üzerindeki Atatürk rölyefi, Atatürk ün spora ve sporcuya verdiği önemi vurgulamak adına betimlenmiş olabilir. Geometrik yüzeylerin etkili olduğu bir kompozisyondur. Kol ve bacaklardaki geometrik yüzeyler, göğüs kısmındaki biçimlendirmelerde tercih edilmemiştir.

50 Resim 3.32. H. Atamulu, İsimsiz, bronz, Kayseri, 40x55 cm Bu uygulama da oturan figür, ellerini dizlerine dayamış, başını öne doğru eğmiş biçimde tasvir edilmiştir. Kompozisyonda olumsuz duygular anlatılmak istenmiş olabilir. Çalışma stilize biçimlendirme yöntemiyle oluşturulan bir figür çalışmasıdır. Keskin ve sert çizgili geçişlerle biçimlendirilen vücudun baş kısmı yuvarlak, geometrik anlatımla tamamlanmıştır. Heykelde yüzey kısımlarda doku oluşturulmuştur. Bu dokular koyu renkle boyanmıştır. Bronz patine ise ritmik bir ışık etkisi yaratmıştır. Kol ve bacak hareketlerindeki zıtlıklar figüre büyük bir enerji katmaktadır. Resim 3.33. H. Atamulu, Kadın büstü, taş, Kayseri, 48x60 cm Yontu tekniği ile biçimlendirilen bu çalışmada geometrik yuvarlak formların yanı sıra, keskin ve yumuşak geçişler söz konusudur. Saçları dokulu yüz ve göğüs kısımları ise düz yüzey olarak yontulmuştur.

51 Resim 3.34. H. Atamulu, Balerin, alçı, Kayseri, 38x90 cm Uzun kolları ve uzun bir boynu olan heykelin başı sol tarafa çevrilmiştir. At kuyruğu şeklinde toplanan uzun saçları vardır. Kübist bir üslupla biçimlendirilen bu heykelde sanatçı dikey ve yatay dengeyi kol, omuz, bel ve bacak formuyla sağlamıştır. Figüratif soyutlama yoluna gidilen bu heykelin kafa kısmında saçlar dokulu, saç omuzla birleşerek iç boşluk oluşturmuş, böylelikle kol ve gövde arasındaki boşlukla tekrarı sağlamıştır. Resim 3.35. H. Atamulu, Balerin, alçı, Kayseri, 27x52 cm Balerin figürü ellerini zarif hareketlerle sağa ve sola doğru biri omuz hizasında diğerini başından biraz daha yukarı gelecek şekilde açmıştır. Sol ayağını sağ bacağının dizine

52 değecek şekilde kaldırmış, kafasını da asil bir tutumla sol tarafa doğru çevirmiştir. Tek ayak üzerindeki hareketli bu betimleme yuvarlak bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. Yüzeyler geometrik olarak biçimlendirilmiştir. Sağ kolundaki hareket sol bacakta devam ettirilmiş, böylelikle dik ve yatay hareketi diyagonal hareketle dengelemiştir. Resim 3.36. H. Atamulu, Üçlü kompozisyon, alçı, Kayseri, 32x42 cm Üçlü grup olarak tasarlanan bu kompozisyon Anıtkabir için yarışmaya katılan fakat hayata geçirilme şansı olmayan projelerden biridir. Ortada kollarını açan ve yöresel kıyafetlerle tasvir edilen bir kadın figürü ve iki tarafında kendisine doğru çevrilmiş biri kadın diğeri erkek figürü bulunmaktadır. Bu iki figür ellerine halat verilmiş şekilde betimlenmiştir. Ortadaki figürün anne imgesini temsil ediyor olması muhtemeldir. Zira bu figür kolları altındaki gençleri kanatları altında tutarak birlik ve beraberliğe bir vurgu yapıyor imajı yaratmaktadır. Gençlerin elindeki halat ise bu olumlu kavramların sağlamlılığının altını çizmek için tasvir edilmiş olabilir. Açık kolların hareketi ve devamında alttaki kolların birleştirilmesi sevgiyi ifade eder gibi yürek biçiminde kompoze edilmiştir. Yüreğin merkezinde kadın- anne vardır. Mesaj içerikli bir uygulamadır.

53 Sanatçının heykellerinin ana temasını oluşturan kütle olgusu burada da görülmektedir. Işık gerek form açısından, gerekse heykelde kullanılan renk açısından olsun, kendisini başarılı bir şekilde hissettirmiştir. Resim 3.37. H. Atamulu, Otoportre, bronz, Kayseri, 25x50 cm Sanatçı kendisini başında şapkasıyla anlatımcı bir dil kullanarak betimlemiştir. Sanatçının kendisini çalıştığı bu büstte güler yüzlü, içten bir ifade mevcuttur. Bu ifade Atamulu nun içsel gerçekçiliğini yansıtır niteliktedir. Bu çalışmasında soyutlama yoluna gidilmemiş, heykel klasik bir üslupla yapılmıştır. Resim 3.38. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, 51x43 cm Heykelin, ağaç gövde ve dallarını anımsatan bir anlatımı vardır. Yontu tekniğini kullanarak hayata geçirdiği bu uygulamasında soyutlama yapılmıştır.

54 Simetrik biçim ve hareketin tekrarlandığı bir çalışmadır. Dikdörtgen (prizma) bir taş yüzeyine çizgisel biçim verilmiştir. Bu çizgisel derinlikler ışık kırılmalarını oluşturmuş ve heykele hareket katmıştır. Resim 3.39. H. Atamulu, Soyut, metal- taş, Kayseri, 52x80 cm Metal ve taş malzemelerden yararlanarak yapılan çalışma, diğer heykel uygulamalarında pek rastlanmayan bir üslup anlayışıyla yapılmıştır. Sanatçı metal saç malzemeyi keserek rulo haline getirmiştir ve malzemenin rulo halindeki etkisinden yararlanmıştır. Atamalu heykelin altına dikdörtgen biçiminde yüksek ve dikey bir kaide koyarak çalışmayı zemindeki yatay hareketin tekrarından kurtarmak istemiştir ve buda uygulamanın etkisinin artmasını sağlamıştır. Işık ve gölge etkisini formu iç içe geçirerek ortaya çıkarmıştır.

55 Resim 3.40. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, Resim 3.41. B. Hepworth, kavisli formu, 1955 42x38 cm Sanatçı bu heykeli çalışmalarında sıkça kullandığı taş malzemeden yapmıştır. Yontu tekniğini kullanarak icra ettiği bu uygulamada Atamulu kütle içerisinde döngüsel olmayan iç boşluk yaratmış ve kenarlarda simetrik çizgiler oluşturmuştur. Geometrik form anlayışına bu yapıtında da yer vermiştir. Heykelin zeminindeki yuvarlak form merkezde bulunan iç boşluğa yuvarlak bir form yerleştirilerek dengelenmiştir. Bu da esere dinamik bir etki kazandırmıştır. Barbara Hepworth un Kavisli formu döngüsel bir biçimlemeyle ve farklı iki renkle tasvir edilmiştir. Eserde görülen beyaz renkli iç boşluk geniş bir alanı kapsamaktadır. Sanatçı bu iç boşluğun etkisini biraz azaltmak amacı ile çizgisel etki veren teller kullanmıştır. Atamulu ise bu çizgisel etkiyi yüzeyde kullanmıştır.

56 Resim 3.42. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, Resim 3.43. Barbara Hepworth, bölünmüş 40x49 cm çember, bronz, 1969 Yontu tekniğini kullanarak yaptığı bu uygulamasında sanatçı kütleyi derinlik hissi kazandırdığı iç boşlukla tamamlamış ve dış kısmının tepesine bir küre koyarak iç boşluğa denge oluşturan dolu bir formla heykeli tamamlamıştır. Non-figüratif anlayışla hayata geçirdiği bu çalışmadaki içbükey hareketler ve derin dairesel boşluklar ışığın yansıtılması bakımından etkili olmuş ve heykeli statik olmaktan kurtarıp devinim kazandırmıştır. Hakkı Atamulu nun Soyut adlı bu yontusunda kütleyi hafifletmek adına heykele hacimsel iç boşluk verilerek derinlik kazandırılmaya çalışılmış, Barbara Hepworth un Bölünmüş çember adlı eserinde de aynı etki yine hacim ve iç boşlukla sağlanmıştır. Atamulu nun yontusunda görülen iç boşluklarda simetrik düzenlemelere dikkat edilmiş, Hepworth un heykelinde ise simetriden kaçınılmıştır. Hepworth formu dışarıdan içeriye doğru biçimlendirmiş ve bu form ikiye bölünerek dikey bir boşluk elde edilmiştir.

57 Resim 3.44. H. Atamulu, Soyut, bronz, Kayseri, 38x80 cm Bronz malzeme kullanılarak yapılan heykelin kaidesinde mermer taş kullanmıştır. Sanatçı, yatay ve dikey metal formun alt kısmını zeminden kurtarmak için yukarı doğru üçgen biçimlendirmeler yapmıştır. Bu yatay- dikey formların kullanılması heykelde denge ve dinamizm etkisini ortaya çıkarmıştır. Resim 3.45. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, 40x30 cm Kütleyi parçalamaya ve yukarı doğru hareketlendirmeye çalıştığı bu eserde sert bir malzemenin görsel olarak yumuşak etki yarattığına tanıklık etmekteyiz. İki parçadan oluşmuş, iç içe geçirilmiş etkisi yaratan heykeldeki çizgisel derinlikler, ışığı kırmasının yanı sıra heykele devinim kazandırmıştır.

58 Resim 3.46. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, 58x48 cm Sanatçı küreyi derin ve geniş bir iç boşlukla tamamlamıştır. Yuvarlak formların dolu ve boş biçimde verilmesi karşıtlıklar yaratmış, bu da heykele hareket katmıştır. Işık ve gölgenin forma kattığı değeri etkili bir biçimde ortaya koymuştur. Resim 3.47. H. Atamulu, Soyut, taş, Kayseri, Resim 3.48. B. Hepworth,pelagos, ahşap- 34x36 cm iplik, 1946 Sanatçı bu çalışmasında da taş malzeme kullanmıştır. 34x 36 cm boyutunda olan bu yapıtta yuvarlak formda, sarmal çizgisel hareketler oluşturmuştur ve bu hareketi içeriye doğru taşımıştır. Bu sarmal kanallarda içbükey biçimlendirmeler yapmıştır, böylelikle hareket sadece formla sınırlı kalmayıp ışıkla da desteklenmiştir.

59 Atamulu nun Soyut adlı eserinde görülen dinamik etkiler sarmal çizgisel yüzeylerin içe doğru yönlendirilmesiyle kazanılmıştır. Barbara Hepworth un Pelagos adlı eserinde ise form içten dışa doğru sarmal çizgisel etkili yüzeysel hareketlerin dışa doğru yorumlanmasıyla sonuçlanmıştır. Hepworth un birçok heykelinde görülen, malzeme olarak tercih ettiği tel bu çalışmasında da tercih edilmiştir ve renklerin etkinliği yine fark ettirilmiştir. Resim 3.49. H. Atamulu, Soyut, metal, Kayseri, 33x64 cm Heykelin kaidesinde mermer kullanılmıştır. Atamulu, göğe doğru taşıdığı çizgisel formun içindeki boşluğa kare yerleştirmiş ve karenin üzerine yuvarlak bir form koyarak heykelin biçimlendirilmesinde geometrik bir dil kullanmıştır. Sanatçı çalışmasına yatay, dikey, eğrisel ve diyagonal hareketler kullanarak ritmik bir etki kazandırmıştır.

60

61 4. UYGULAMALAR Sanatın tarihsel sürecine bakıldığında, sanatın çıkış noktası organik biçimler, özellikle insan olmuştur. Bu doğrultuda insan bedeni model olarak alınmıştır. İnsanın kendisini ve çevresini yeniden biçimlendirmesine olanak tanıyan heykel sanatında da, nesne olarak kullanılan insan, sanatçının yaratısıyla sonsuz bir dünyaya dönüştürülmüştür. Sanatçı kimi kez bu dünyayı olduğu gibi yansıtma, kimi kez de üslubunu heykele elbise olarak giydirme yoluna gitmiştir. Hakkı Atamulu Heykelleri Ve Bu Bağlamda Uygulamalar konulu bu araştırmada anlaşıldığı üzere sanatçı Atamulu da, gerek aldığı eğitimin vazgeçemediği disiplininden, gerek döneminin şartlarından, gerekse kişisel tercihlerinden kaynaklı, insan temalı heykel yapma yoluna gitmiştir. Modern sanatın ülkemize yüzünü döndüğü 1950 li yıllarda bile sanatçı, figüre dayalı çalışmalar yapmış, kendisine ait biçim anlayışıyla, geometrik yüzeyler ve minimal etki veren formlar oluşturarak, insan bedenini yeniden yorumlamıştır. Ancak bu durum 1970 li yıllarda Atamulu tarafından heykellerinin elbisesinin değiştirilmesiyle, ayrı bir forma bürünmüş, soyutlama tekniğiyle yaptığı heykeller olarak varlıklarını hissettirmişlerdir. Bu perspektiften bakıldığında kişisel çalışmalarımın da, sanatçının figür ve nonfigüratif yapıtlarıyla paralellik içerisinde olduğu görülecektir. Geometrik form düzenlemeleri ve biçim bozmaları(tamamlanmamış olgusu, abartılı formlar), uygulamalarımda çok sık başvurduğum biçimlendirme yollarından biri olmuştur. Kompozisyon ve plastik elemanların yerli yerinde kullanılmasına özen gösterilen bu uygulamalarda forma göre malzeme seçilmiştir ve malzemenin verdiği imkanlar doğrultusunda biçimlendirmelerle sunuma hazırlanmıştır.

62 Resim 4.1. Nuray Çetin, Aile, ahşap- metal, Ankara, 45x45x18 cm, 2013 Yontu tekniğiyle yapılan bu çalışmada aile ve yuva kavramları betimlenmiştir. Heykelin genel formu çatıya benzetilmiştir. Anahtar deliği biçimindeki iç boşluktaki çubuklar ise aile bireylerine birer gönderme niteliğinde yapılmıştır. Uygulamaya geçirilen bu çalışma Hakkı Atamulu nun (3.14) numaralı soyut eserinden esinlenerek biçimlendirilmiştir. Çıkış noktamız formun kütlesidir. Kütle geometrik forma dönüştürülmüş ve geleneksel malzeme olan ahşaptan yararlanılmıştır. Kütlenin orta kısmına yapılan iç boşlukla heykele dinamik bir etki kazandırılmıştır.

63 Resim 4.2. Nuray Çetin, Güvercin, alçı döküm- ahşap, Ankara, 70x42x21, 2015 Bu eserin genel formu sanatçı Hakkı Atamulu nun (3.14) nolu eserinden esinlenerek yapılmıştır. Sanatçının tamamen soyutlama yoluna başvurduğu eserinin biraz dışına çıkarak bir kuş soyutlaması yapılmıştır. Kuş formu biçiminde yorumlanan bu çalışmanın kanat kısmında çizgiler oluşturulmuştur. Kullanılan kaide ve kanat biçimlemesi heykelin daha gerçekçi bir hava kazanmasını sağlamıştır. Kütlesel özelliğe sahip olan heykelin formunu üçgen bir kompozisyon oluşturmaktadır. Bu yapıtta form, yumuşak ve dokusuz bir şekilde uygulanmıştır. Heykelin baş kısmı dokusuz, yuvarlak bir biçimde betimlenmişken, sağ tarafında yukarı doğru hareketli ve formu parçalayan çizgiler mevcuttur. Kaide kısmı ahşaptan yontulmuş ve heykelle kaide bir bütünlük içinde değerlendirilmiştir. Kaide ve kuş formu arasındaki boşluk heykelde denge oluşturmuştur.

64 Resim 4.3. Nuray Çetin, İsimsiz, alçı döküm- ahşap, Ankara, 28x24x20, 2015 Bu çalışma Hakkı Atamulu nun (3.32) nolu eserinden etkilenerek yapılmıştır. Uygulama, Atamulu nun çalışmasıyla form olarak aynı genel görünüme sahip olmuş olsa da bu heykelde oran-orantı olarak daha gerçeğe bağlı kalınarak çalışılmıştır. Atamulu nun eserindeki belirgin soyutlamalar vardır ve belli oranlamaların dışına çıkılmıştır. Heykel geometrik biçimlerle soyutlanmış bir erkek figüründen oluşmaktadır. Hacimsel etkinin hakim olduğu bir çalışmadır. Vücudun üst kısmına diyagonal bir hareket kazandırılmıştır. Heykelin sağ kolu öne doğru hareketlendirilerek sağ eli kafaya yaslanmıştır. Sol kol ise vücuda ters hareketle bacak üzerinde durmaktadır. Sağ bacak kaide üzerine paralel biçimde betimlenmiştir. Diyagonal gövde ve kol hareketleri, yatay ve dikey duran sağ bacak hareketiyle dengelenmiştir. Sol taraftaki diyagonal kafa ve vücut hareketleri ise sol bacak ve sol kolun dikey- yatay hareketleriyle dengelenmiştir. Kısacası kol ve bacaklardaki zıt hareketler heykeli simetrik etkiden uzaklaştırmıştır.

65 Resim 4.4. Nuray Çetin, İsimsiz, alçı döküm- ahşap, Ankara, 23x29x20, 2015 Sanatçı Hakkı Atamulu nun (3.23) numaralı Uzanmış Kadın eserinde mevcut olan kütlevsel etki ve temel hareket uygulaması bu çalışmada da esas alınmıştır. Ancak sanatçının yaptığı çalışmada figür yere paralel iken, İsimsiz adlı çalışmada sol bacak yukarı doğru hareketlendirilerek vücudun üst kısmı ile paralellik sağlanmıştır. Geriye doğru yaslanmış olan bu figür sağ eli ile vücudu desteklemektedir. Diyagonal vücut hareketine karşılık olarak düzenlenen dikey kol hareketi heykelde denge unsurunu ortaya çıkarmıştır. Vücuttan yukarı doğru hareketlenen sol bacak diyagonal ve dikey hareketle geriye doğru giden vücuda paralellik katmıştır. Geometrik formlarla soyutlanmış bu erkek figüründe, ışığı daha iyi yansıtabilmesi bakımından yüzeylerde detay uygulamasından kaçınılmıştır. Yüzeyler arası geçişlerde deformasyon, biçim bozmaları yapılarak oluşturulan doğal dokular zıtlıklar yaratmıştır.

66 Resim 4.5. Nuray Çetin, İsimsiz, alçı döküm- ahşap, Ankara, 22x28x24, 2015 Bu uygulamada Hakkı Atamulu nun eserlerinde görülen geometrik yüzey ve genel üslup özellikleri ile paralellik kurulmaya çalışılmıştır. Çalışmadaki figür, geometrik yüzeyli formlar kullanılarak oluşturulmuştur. Geçişlerdeki biçim bozmaları ve farklı dokular heykelde ritmik bir etki yaratmıştır. Vücudun çeşitli yerlerinde bu durum tekrarlanmıştır. Sağ bacaktaki hareketle, diyagonal gövde hareketi arasında koşutluk sağlanmıştır. Kol, bacak ve gövdedeki yatay- dikey hareketlerle zıtlıklar oluşturulmuş ve heykele hareket kazandırılmıştır. Resim 4.6. Nuray Çetin, Oturan kadın, alçı döküm- ahşap, Ankara, 20x28x22, 2015 Sanatçı Atamulu nun genel heykel üslubunda, oturan kadın formu çalışılmıştır. Bu çalışmada kaideye vücudunu dayayan, başını öne doğru eğen ve koluna yaslayan bir figür betimlenmiştir.

67 Geometrik yüzey biçimlendirmeleri ile heykel tamamlanmıştır. Bacaklar farklı açılara yönlendirilerek tezatlık oluşturulmuştur. Plastik elemanlardan dikey- yatay ve diyagonal hareketlerle, heykele devinim kazandırılmaya çalışılmıştır. Resim 4.7. Nuray Çetin, Yatan kadın, alçı döküm- ahşap, Ankara, 15x44x26, 2015 Uygulamanın sırt ve elinde görülen geometrik çizgiler, Atamulu nun bazı heykellerinde görülen geometrik biçimdeki prizmalar ve çizgisel etkilerle benzerlik içerisindedir. Yüzü sağ koluna yaslanmış ve yere uzanmış şekilde tasvir edilen kadın figüründe geometrik yüzeyler kendini göstermektedir. Heykel detaylardan arındırılmış bir forma sahiptir. Yere paralel giden vücudun kalça kısmı, abartılarak yukarı doğru biçimlendirilmiştir. Bu biçimlendirmeyle piramidal bir kompozisyon oluşturulmuştur. Sol bacak öne doğru hareketlendirilmiştir. Sağ bacak ise dize doğru paralel gelmiş, dizden sonra geriye doğru biçimlendirilerek ters yönlü bir hareket oluşturmuştur. Heykelin sırt kısmındaki geometrik yüzeylerin yanı sıra saçlarda da kendini hissettiren dokular, heykelin genelinde görülen dokusuz yüzeye karşıtlık oluşturmuştur. Geniş yüzeylerde oluşturulan çizgisel etkiyle, ışık ve gölgenin etki alanı genişletilmeye çalışılmıştır.

68 Resim 4.8. Nuray Çetin, İkili figür, gaz beton, Ankara, 59x25x14, 2015 İkili Figür adlı uygulama, H. Atamulu nun genel üslup özelliği olan geometrik biçimlendirmelerden esinlenerek yapılmıştır. İkili figür uygulamasının ana temasını evren ve insan ilişkileri oluşturmaktadır. Bu çalışmanın arka yüzeyindeki biçimlendirmeye evren anlamı yüklenmiş ve evrenin merkezine kadın-erkek yerleştirilmiştir. Yontu tekniğiyle biçimlendirilen bu çalışmada geometrik yüzeyler kendini göstermektedir. Keskin olmasının yanı sıra, yer yer yumuşak yüzeylerde görülmektedir. Yüzeyler birbirleriyle organik ilişki içersindedir. Işık alan geniş düz yüzeylere karşılık, içe doğru yönlendirilen geometrik biçimlendirmeler yapılmış ve gölge oluşturulmuştur. Bu şekilde karşıtlıklar yaratılmıştır. Figürün tümünde denge sağlanmaya çalışılmıştır. Resim 4.9. Nuray Çetin, İsimsiz, gaz beton, Ankara, 25x33x17, 2015 Atamulu nun soyut formdaki eserlerinden etkilenerek yapılan bu çalışmada renk denemelerine de gidilmiştir.

69 Kütlesel bir etkisi olan bu formun ortasına iç boşluk uygulanarak dördüncü boyut yaratılmaya çalışılmıştır. Gaz betondan yontulan bu biçimlendirmede, yumuşak geçişli formun dinamizmini artırmak adına renkten faydalanmış ve açık- koyu tonlu renk geçişleri aracılığıyla keskin çizgisel etkiler daha belirgin hale getirilmeye çalışılmıştır. Resim 4.10. Nuray Çetin, Büst, gaz beton, Ankara, 40x23x24, 2015 Atamulu nun kütlesel genel üslup özelliği bu çalışmada da kendini hissettirmiştir. Gaz betondan yontulan bu büst çalışma, geometrik yüzey hareketlerle biçimlendirilmiştir. Geniş kütle içerisine delik yontularak iç boşluk oluşturulmaya çalışılmış ve ışık- gölge elemanlarını ortaya çıkarma yoluna gidilmiştir. Profilden bakıldığında iç taraftaki geniş yüzeylere uygulanan içbükeyle kontrastlıklar oluşturulmuştur. Farklı yönlere doğru geometrik yüzeyler yapılmıştır. Tek renkli yüzey üzerinde ışık yayılması, formda etkili bir atmosfer oluşturmuştur.

70 Resim 4.11. Nuray Çetin, Barış güvercini, alçı döküm, Ankara,22x21x16, 2015 Atamulu nun heykellerinin çoğunda görülen kütlesel etki, Barış Güvercini isimli bu çalışmada da etkileşim sonucu kendini hissettirmiştir. Barışın sembolü olarak görülen güvercin soyutlama yoluyla betimlenmeye çalışılmıştır. Geometrik formda yararlanarak yapılan bu çalışmanın orta kısmında bir delik görülmektedir. Bu delik barışa sıkılmış bir kurşun olarak değerlendirilmektedir. Minimal etkilerin görüldüğü bu çalışmada, yukarı doğru kanatlarını açmış bir güvercin formu yapılmaya çalışılmıştır. Geniş yüzey üzerine içbükey bir derinlik verilerek ve içbükeyde bir delik oluşturularak plastik elemanlar (ışık- gölge) etkili kılınmaya çalışılmıştır.

71 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Türk heykeli uzun ve zahmetli bir sürecin sonucunda kendisine yerleşim alanı bulabilmiştir. Heykel sanatının şekillenmesinde önemli bir adım olarak nitelendirilen Sanayi Nefise Mektebi nin kuruluşu, bu sürecin ilk evrelerini oluşturmaktadır. Fakat Akademi nin sınırları içinde pek ilerleme kat edemeyen heykel sanatı, Cumhuriyet in ilanıyla birlikte gelişim sürecine girerek, Sanayi Nefise nin duvarlarını aşmış ve Cumhuriyet sanatçıları eşliğinde, iktidarın yerel değerlerini yansıtan anıt heykel uygulamalarıyla devingenlik kazanmıştır. Ancak bu kez de temsil görevi kahramanlık ve zaferleri yansıtmak olan anıt heykeller, figüratif anlatımın dar kalıpları içinde sıkışıp kalmıştır. Birçok sanatçı gibi, anıt heykel uygulamalarının bu dar kalıpları içinde önemli bir kimlik edinen ve Cumhuriyet döneminin yetiştirdiği sanatçılardan biri olan Hakkı Atamulu da, gerek Akademi nin, gerekse dönem iktidarının sıkıştırılmış ve sınırları çizilmiş politik çizgisinin yarattığı imkanlar doğrultusunda sanatını icra etmeye çalışmıştır. Dönemin siyasi propagandası olarak değerlendirilen anıt heykel uygulamalarında, Atamulu nun etkinliği olan heykel sanatçılardan biri olması, sanatçının Cumhuriyet dönemi Türk heykel sanatında önemli bir yere sahip olduğunu düşündürmektedir. Sanatçı bu dönemde her ne kadar natüralist anlayışla yaptığı, klasik heykel uygulamalarının çengeline takılı kalmış olsa da 1950 li yıllarda baş gösteren soyut sanat akımından etkilenmiş ve geleneksel heykel biçimleme özelliğine kişisel üslubunu katarak farklı yorumlamalara gitmiştir. Geleneksel betimlemeyi içinde barındıran fakat modernizmi dışa kovmayan sanatçı bazı heykellerinin biçimlendirmesinde yöreye ait Nevşehir taşından faydalanmıştır. Cumhuriyet dönemi sanatçılarının eserleriyle kendi eserleri arasında biçimleme dili bağlamında fark bulunmayan sanatçının, ele aldığı konuların Anadolu nun kültürel ve sosyal ilişkilerine dair olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca modernizmin Atamulu heykelleri üzerine etkisinin daha net ayıklanması ve anlaşılması adına sanatçının kimi eserleri, dünya sanatçılarından bazı isimlerin eserleriyle karşılaştırılarak biçimsel ve betimsel farklılıkları sentezleme yoluna gidilmiştir.

72 Bu açıdan irdelendiğinde modernizmin H. Atamulu heykelleri üzerinde biçimsel bağlamda olduğu kadar içsellik ve içerik bağlamında da etkileri olduğu neticesine ulaşılmıştır. Bu örgüde bireysel yaratıcılık olgusuyla biçemini dışa vuran ve modern eserler yapan sanatçının figür uygulamalarından tamamen vazgeçmediği, ancak 1970 li yıllara gelindiğinde, çağın anlayışı doğrultusunda yeni arayışlar ve uygulamalar içine girerek, daha çok nonfigüratif eserler gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır. Tüm bunların yanı sıra sanatçının soyut eserlerinde konuya bağlı kalmaksızın, üslubunu yansıtan yalın çözümlemelere yoğunlaştığı görülmektedir. Teknik bilgisi sağlam olan Atamulu nun anıt heykellerinde olduğu gibi, geometrik etkilerin hakim olduğu soyutlamalarında da genel olarak kütlenin ön planda tutulduğu, tok ve dolu hissiyatı yaratan heykeller icra ettiği, fark edilen yorumlama özelliklerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu perspektiften bakıldığında sanatçının yapıtlarında görülen kütle etkisinin, geometrik şekil ve deformasyonların kendi çalışmalarımda da tercih edilen biçimlendirme yollarından biri olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Tüm bu çıkarımların sonucunda, yapılan çalışmaların daha derinleştirilerek kütle ilişkisi içerisinde eserler yapan çağdaşlarının heykelleriyle, sanatçının yapıtlarının, kapsamlı karşılaştırmalar yapılarak çözümlenmesi ve Türk heykel sanatı içerisinde biçim deformasyonları yapan sanatçıların eserleriyle Atamulu eserleri arasındaki farklılıkların ortaya konulması önerilmektedir. Bunun yanı sıra bu çalışmanın devamlılığı niteliğinde Hakkı Atamulu eserlerinin diğer araştırmacılar tarafından heykel ve çevre ilişkisi içerisinde de değerlendirmeye alınmasının heykel sanatına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Son olarak, aynı döneme tanıklık etmiş kuşak arkadaşlarından farklı olarak, heykel sanatında hak ettiği yerde olmadığı düşünülen sanatçının, ilgili alan araştırmacılar tarafından da araştırılıp incelenmesi ve kaynak yetersizliğinin giderilmesi önerilmektedir.

73 KAYNAKLAR Akyürek, F. (1999). Cumhuriyet Döneminde Heykel Sanatı. Cumhuriyet in Renkleri, Biçimleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 53. Arslan, N. (2008a). Hakkı Atamulu: Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (genişletilmiş baskı). İstanbul: Yem Yayınları, 150-151. Arslan, N. (2008b). Hüseyin Gezer: Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (genişletilmiş baskı). İstanbul: Yem Yayınları, 593. Berk, N., Gezer, H. (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. (Birinci Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 11, 12, 13, 32, 36, 39, 41, 72, 76, 134, 150, 160, 168. Cezar, M. (1995). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi. (İkinci Baskı). İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, 455, 456, 457, 467. Elibal, G. (1973). Atatürk Resim ve Heykel. (Birinci Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 225, 226, 227, 230, 236. Erbay, M. (1997). Plastik Sanatlar Eğitiminin Gelişimi. (Birinci Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 136. Ersoy, A. (2004). 500 Türk Sanatçısı "Plastik Sanatlar". ( Birinci Baskı). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 67, 88, 144, 235, 242, 391. Germaner, S. (1999). Cumhuriyet Döneminde Heykel Sanatı. Cumhuriyet in Renkleri, Biçimleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 19. Gezer, H. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli. (Üçüncü Baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 50, 51, 52, 53, 56, 65, 69, 75, 92, 97,107, 123, 124, 126, 127, 132, 137, 150. Güç, M. (2005). Açık Alan Heykellerinin Kent Estetiğine Katkısı. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, 28. Koçer, A. (2010). Türk Heykel Tarihinde, Rudolf Belling Kuşağı Heykeltraşların Eserleri Arasında Anıtkabir Heykellerinin Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 26. Katalog, Form-Mekan-Zaman Türk Heykel Sanatının 100 Yılından Bir Kesit. Sanat Akmerkez de 9, Sergi Kataloğu, 1-71. Osma, K. (2003). Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946). (Birinci Baskı). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 24, 26. Özcan, Ü. N. (2009). Heykeltraş Burhan Alkar. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 26, 38.

74 Özgür, M. (2005). Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Atatürk Anıtları. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van, 29. Özsezgin, K. (1994). Türk Plastik Sanatçıları- Ansiklopedik Sözlük (Birinci Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 52, 97, 167, 223. Pelvanoğlu, B. (2008). Hakkı Atamulu: Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (genişletilmiş 2.baskı). İstanbul: Yem Yayınları, 151. Sözen, M. (1973). Türklerde Anıt. Mimarlık Dergisi, 11 (7), 15, 16, 17,18,19. Tansuğ, S. (1991). Çağdaş Türk Sanatı. (İkinci baskı) İstanbul: Remzi Kitabevi, 104, 109. Ünal, F. (2010). (1923-1950) İdeoloji Sanat İlişkisi Çerçevesinde Cumhuriyet Dönemi Heykel Sanatının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir, 36, 37, 46, 48. Yılmaz, P. (2013). 1950 Sonrası Türk Heykel Sanatının Gelişimi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 23, 24, 40. İnternet Kaynakları İnternet: Coşkun, E. (2011). 1950-1960 Yılları Arası Türk Heykel Sanatı. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, C:35 (2), 131-149. Web: http://dergi.cumhuriyet.edu.tr/ cumusosbil/article/view/1141 adresinden 8 Temmuz 2015 te alınmıştır. Görsel Kaynaklar Resim2.1.Berk, N., Gezer, H. (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. (İkinci Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Resim2.3.http://www.istjss.org/resim/2013_spring_3_1.pdf Resim2.4.http://sergirehberi.com/artist_detay.asp?q=Nijad+Sirel+Istanbul+Resim+ve+Hey kel+muzesi&a_id=238&s_id=50&g_id=83 Resim2.5.http://mimoza.marmara.edu.tr/~avni/ERZiNCAN/heykel/ Resim2.2.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80275/sanayi-i-nefiseden-cumhuriyete-turkheykel-sanati.html Resim2.6.http://sergirehberi.com/artist_detay.asp?q=Islerinden-Ornekler-Ali-Hadi- Bara&a_id=219&isvar=1 Resim2.7. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/inustd/article/view/5000068796 Resim2.8.http://www.orhanveli.net/sergi.html Resim2.9. IMAG5453.jpg

75 Resim2.10.www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-bustleri.html Resim2.12. IMAG5423.jpg Resim2.13.http://tr.wikipedia.org/wiki/II._Bayezid#/media/File:I._Bayezid_heykeli_Yavuz _G%C3%B6rey.JPG Resim2.14.http://haberciburada.com/wp-content/uploads/2014/07/ana.jpg Resim2.15. IMG-20150513-WA0001.jpg Resim2.16.http://www.ekrembugraekinci.com/makale.asp?id=294 Resim2.17. IMG- 20150511- WA0000.jpg Resim2.18. IMAG5458.jpg Resim3.1.http://www.isteataturk.com/resimler/6ee48ata_21122010_1_03.jpg Resim3.2.http://www.malatyatecde.net/kulturel_yazilar_oku.asp?id=39 Resim3.3.http://derinkuyu.orgfree.com/hakki-atamulu-kimdir.html Resim2.11.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80276/cumhuriyet-donemi-turk-heykelsanati.html Resim3.4.http://tr.wikipedia.org/wiki/Bekta%C5%9Filik#/media/File:Turkey- 1683_(2215851579).jpg Resim3.5.https://www.flickr.com/photos/12552544@N07/5338448809 Resim3.6.http://www.istanbul.edu.tr/?p=19683. Resim3.7.http://wowturkey.com/t.php?p=/tr124/hbbilik_basderenetderinkuyu10.jpg.. Resim3.8.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu.Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.. Resim3.9.http://www.borhaber.net/bor-ilcesinde-yikilacak-ataturk-heykeli-nereye-yakisirp5-aid,2332.html#galeri. Resim3.10.http://www.panoramio.com/photo_explorer#view=photo&position=18&with_p hoto_id=18628200&order=date_desc&user=558555 Resim3.11.http://sezer-eser.blogspot.com.tr/2012_09_01_archive.html Resim3.12.http://arsiv.ntv.com.tr/news/379928.asp Resim3.13. http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1955/configuration-phira/

76 Resim3.14.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.15.http://haberciniz.biz/derinkuyu-kultur-parka-yerli-turist-ilgisi-bekleniyor- 988216h.htm Resim3.16.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.17.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.18.http://arsiv.ntv.com.tr/news/379928.asp Resim3.19.https://vakadesign.files.wordpress.com/2010/02/brancusi.jpg Resim3.20.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir Resim3.21. http://www.kultur-online.net/files/exhibition/01_767.jpg Resim3.22.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024457645/?type=3&theater Resim3.23.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.24. http://www.dergisanat.com/wordpress/wp-content/uploads/2010/02/mb7.jpg Resim3.25.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.26.http://www.photoshopmagazin.com/paylasim/6583 Resim3.27.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.28.http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1356 Resim3.29.http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1353 Resim3.30. http://www.henkvankampen.com/destroyed-city-rotterdam/ Resim3.31.Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Resim3.32.http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1576 Resim3.33.http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1575

77 Resim3.34.http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html Resim3.35.http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1346 Resim3.36.http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html Resim3.37.http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html Resim3.38.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024362645/?type=3&theater Resim3.39.http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html Resim3.40.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024372645/?type=3&theater Resim3.41. http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1955/curved-form-delphi/ Resim3.42.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024377645/?type=3&theater Resim3.43. http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1969/two-forms-divided-circle/ Resim3.44.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024382645/?type=3&theater Resim3.45.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024387645/?type=3&theater Resim3.46.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024392645/?type=3&theater Resim3.47.https://www.facebook.com/DERINKUYU50/photos/a.485024172645.269172.2 14297287645/485024397645/?type=3&theater Resim3.48.http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1946/pelagos/ Resim3.49.http://www.galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?iCat=62&iPic=1415 Resim4.1. Nuray Çetin Resim4.2. Nuray Çetin Resim4.3. Nuray Çetin Resim4.4. Nuray Çetin Resim4.5. Nuray Çetin Resim4.6. Nuray Çetin

78 Resim4.7. Nuray Çetin Resim4.8. Nuray Çetin Resim4.9. Nuray Çetin Resim4.10. Nuray Çetin Resim4.11. Nuray Çetin

EKLER 79

80 ESER NO 2.1 DÖNEMİ BOYUTLARI Kerime Salahur un Büstü İhsan Özsoy Alçı döküm İstanbul Resim Heykel Müzesi Berk, N., Gezer, H. (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. (Birinci Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları ESER NO 2.2 DÖNEMİ BOYUTLARI Sakallı Adam İsa Behzat Alçı döküm İstanbul Resim Heykel Müzesi http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/tr,80275/sanayi-inefiseden-cumhuriyete-turk-heykel-sanati.html ESER NO 2.3 Mimar Ernst Egli Başı DÖNEMİ BOYUTLARI Mehmet Mahir Tomruk Bronz döküm İstanbul Resim Heykel Müzesi http://www.istjss.org/resim/2013_spring_3_1.pdf ESER NO 2.4 DÖNEMİ BOYUTLARI Abdülhak Hamid in Başı Nijad Sirel Bronz döküm İstanbul Resim Heykel Müzesi

81 http://sergirehberi.com/artist_detay.asp?q=nijad+sirel+ista nbul+resim+ve+heykel+muzesi&a_id=238&s_id=50&g_i d=83 ESER NO 2.5 Fahriye Yen in Başı DÖNEMİ Ratip Aşir Acudoğlu Alçı döküm BOYUTLARI İstanbul Resim Heykel Müzesi ALINDIĞI http://mimoza.marmara.edu.tr/~avni/erzincan/heykel/ ADRES ESER NO 2.6 DÖNEMİ BOYUTLARI ALINDIĞI ADRES Ahmet Rasim Büstü Ali Hadi Bara Bronz döküm İstanbul Resim Heykel Müzesi http://sergirehberi.com/artist_detay.asp?q=islerinden- Ornekler-Ali-Hadi-Bara&a_id=219&isvar=1 ESER NO 2.7 DÖNEMİ BOYUTLARI ALINDIĞI ADRES Kadın Maskı Zühtü Müridoğlu Alçı döküm Ankara Resim Heykel Müzesi http://dergipark.ulakbim.gov.tr/inustd/article/view/5000068 796 ESER NO 2.8 Orhan Veli nin Başı DÖNEMİ Mustafa Nusret Suman Alçı döküm

82 BOYUTLARI İstanbul Resim Heykel Müzesi http://www.orhanveli.net/sergi.html ESER NO 2.9 Kuğu Kızı Büstü DÖNEMİ Ahmet Kenan Yontuç Polyester döküm BOYUTLARI Ankara Resim Heykel Müzesi IMAG5453.jpg ESER NO 2.10 Abdülhak Hamid Büstü DÖNEMİ Sabiha Bengütaş Alçı döküm BOYUTLARI Müzeye Çevrilen Kendi Evi www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-bustleri.html ESER NO 2.11 Hadi Bara nın Başı DÖNEMİ Nermin Faruki Bronz döküm BOYUTLARI İstanbul Resim Heykel Müzesi http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/tr,80276/cumhuriyetdonemi-turk-heykel-sanati.html

83 ESER NO 2.12 DÖNEMİ 1956 BOYUTLARI Mimar Sinan Anıtı Hüseyin Özkan Mermer Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi binası IMAG5423.jpg ESER NO 2.13 II. Beyazıd Heykeli DÖNEMİ 1986 Yavuz Görey Bronz döküm BOYUTLARI Türk Standartları Enstitüsü önü http://tr.wikipedia.org/wiki/ii._bayezid#/media/file:i._baye zid_heykeli_yavuz_g%c3%b6rey.jpg ESER NO 2.14 Akdeniz Heykeli DÖNEMİ 1980 İlhan Koman Metal BOYUTLARI Levent Büyükdere Caddesi http://haberciburada.com/wpcontent/uploads/2014/07/ana.jpg ESER NO 2.15 DÖNEMİ BOYUTLARI Atatürk Anıtı Hüseyin Gezer Bronz döküm Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi ile hastane arasında

84 IMG-20150513-WA0001.jpg ESER NO 2.16 İlk Kurşun Hasan Tahsin Anıtı DÖNEMİ 1974 Turgut Pura BOYUTLARI Bronz döküm İzmir- Konak meydanı http://www.ekrembugraekinci.com/makale.asp?id=294 ESER NO 2.17 Odtü Atatürk Anıtı DÖNEMİ 1966 Mehmet Şadi Çalık Bronz döküm BOYUTLARI ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi ALINDIĞI IMG- 20150511- WA0000.jpg ADRES ESER NO 2.18 DÖNEMİ BOYUTLARI 23 Nisan Kulesi Hakkı Atamulu Taş (traverten) Anıtkabir IMAG5458.jpg ESER NO 3.1 Atatürk ve Erzurum Kongresi Anıtı DÖNEMİ 1965 Hakkı Atamulu Bronz döküm

85 BOYUTLARI 3.5 m. Erzurum Havuzbaşı meydanı http://www.isteataturk.com/resimler/6ee48ata_21122010_1_0 3.jpg ESER NO 3.2 DÖNEMİ 1946 BOYUTLARI Malatya Atatürk Ve Gençlik Anıtı Hakkı Atamulu Bronz döküm 5m Malatya Hürriyet Parkı karşısındaki meydan http://www.malatyatecde.net/kulturel_yazilar_oku.asp?id=39 ESER NO 3.3 DÖNEMİ 1946 BOYUTLARI 3 m. Damat İbrahim Paşa Anıtı Hakkı Atamulu Bronz döküm Nevşehir merkez Kurşunlu Cami yanı http://derinkuyu.orgfree.com/hakki-atamulu-kimdir.html ESER NO 3.4 DÖNEMİ 1976 BOYUTLARI 4 m. Hacı Bektaş Veli Heykeli Hakkı Atamulu Bronz döküm Nevşehir- Hacıbektaş merkez http://tr.wikipedia.org/wiki/bekta%c5%9filik#/media/file:t urkey-1683_(2215851579).jpg ESER NO 3.5 Malatya İnönü Heykeli

86 DÖNEMİ 1947 BOYUTLARI 6 m. Hakkı Atamulu Bronz döküm Malatya Valilik önü- meydan https://www.flickr.com/photos/12552544@n07/5338448809 ESER NO 3.6 DÖNEMİ 1954-1955 BOYUTLARI 4 m. İstanbul Üniversitesi Atatürk Ve Gençlik Anıtı Hakkı Atamulu Bronz döküm İstanbul Üniversitesi Merkez binası bahçesi http://www.istanbul.edu.tr/?p=19683 ESER NO 3.7 DÖNEMİ 1969 Kültür Parkı Atatürk Anıtı Hakkı Atamulu Taş BOYUTLARI 13.5 m. Nevşehir -Derinkuyu Kültür Park http://wowturkey.com/t.php?p=/tr124/hbbilik_basderenetderin kuyu10.jpg ESER NO 3.8 Nevşehir Atlı Atatürk Anıtı DÖNEMİ 1961 Hakkı Atamulu Nevşehir taşı BOYUTLARI 4.5 m. Nevşehir- Eski Hükümet Konağı önü

87 Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.9 DÖNEMİ 1968 BOYUTLARI 3 m. Bor Atatürk Heykeli Hakkı Atamulu Bronz döküm Niğde- Bor Eski Hükümet meydanı http://www.borhaber.net/bor-ilcesinde-yikilacak-ataturkheykeli-nereye-yakisir-p5-aid,2332.html#galeri ESER NO 3.10 DÖNEMİ 1982 BOYUTLARI 3 m. Samsun İlk Adım Anıtı Hakkı Atamulu Bronz döküm Samsun Atatürk Bulvarı - iskele http://www.panoramio.com/photo_explorer#view=photo&posi tion=18&with_photo_id=18628200&order=date_desc&user=5 58555 ESER NO 3.11 DÖNEMİ 1970 Ürgüp El Sanatları Üçlemesi Hakkı Atamulu Taş BOYUTLARI 2 m. Ürgüp El Sanatları çarşı girişi http://sezer-eser.blogspot.com.tr/2012_09_01_archive.html ESER NO 3.12 Kainat ve Dünya

88 DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 BOYUTLARI 1.5 m. Hakkı Atamulu Nevşehir taşı Derinkuyu Kültür Park http://arsiv.ntv.com.tr/news/379928.asp ESER NO 3.13 DÖNEMİ 1955 BOYUTLARI Yapılandırma(Phira) Barbara Hepworth Ahşap Leeds Şehir Sanat Galerisi http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1955/configurationphira/ ESER NO 3.14 Soyut DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 BOYUTLARI 1.5 m. Hakkı Atamulu Nevşehir taşı Derinkuyu Kültür Park Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.15 Soyut DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 Hakkı Atamulu Metal BOYUTLARI 5 m. Derinkuyu Kültür Park

89 http://haberciniz.biz/derinkuyu-kultur-parka-yerli-turist-ilgisibekleniyor-988216h.htm ESER NO 3.16 Soyut DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 BOYUTLARI Hakkı Atamulu Metal 6.5 m Derinkuyu Kültür Park Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.17 Soyut DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 Hakkı Atamulu Metal BOYUTLARI 3 m. Derinkuyu Kültür Park Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.18 Soyut DÖNEMİ Yaklaşık 1969-1972 Hakkı Atamulu Taş BOYUTLARI 1 m. Derinkuyu Kültür Park http://arsiv.ntv.com.tr/news/379928.asp ESER NO 3.19 Sonsuz sütun

90 DÖNEMİ BOYUTLARI Constantin Brancuşi Romanya Targu Jiu https://vakadesign.files.wordpress.com/2010/02/brancusi.jpg ESER NO 3.20 DÖNEMİ BOYUTLARI Oturan Kadın Hakkı Atamulu Alçı döküm 14x24 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.21 DÖNEMİ 1937 BOYUTLARI Donan yaşlı kadın Ernst Barlach http://www.kultur-online.net/files/exhibition/01_767.jpg ESER NO 3.22 Kadın Başı DÖNEMİ Hakkı Atamulu Alçı döküm BOYUTLARI 30x41cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi)

91 https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024457645/?type=3&theat er ESER NO 3.23 DÖNEMİ BOYUTLARI Uzanmış Kadın Hakkı Atamulu Alçı döküm 24x62 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.24 DÖNEMİ BOYUTLARI Yatan figür Henry Moore http://www.dergisanat.com/wordpress/wpcontent/uploads/201 0/02/mb7.jpg ESER NO 3.25 DÖNEMİ BOYUTLARI Ayakta Kadın Figürü Hakkı Atamulu Alçı döküm 23x64 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.26

92 DÖNEMİ BOYUTLARI Saz Çalan Kadın Hakkı Atamulu Alçı döküm 27x39 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://www.photoshopmagazin.com/paylasim/6583 ESER NO 3.27 DÖNEMİ BOYUTLARI Oturan Kadın Hakkı Atamulu Alçı döküm 22x36 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.28 DÖNEMİ BOYUTLARI Stilize Kadın Figürü Hakkı Atamulu Alçı döküm 32x21 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1356 ESER NO 3.29 İkili Kompozisyon DÖNEMİ Hakkı Atamulu Bronz döküm BOYUTLARI 70x90 cm.

93 Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1353 ESER NO 3.30 DÖNEMİ 1953 BOYUTLARI 6 m. Tahrip şehir Ossip Zadkine Hollanda Rotterdam http://www.henkvankampen.com/destroyed-city-rotterdam/ ESER NO 3.31 DÖNEMİ BOYUTLARI Disk Atan Adam Hakkı Atamulu Alçı döküm 44x63 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) Karataş, A. (2013). Türk Heykel Sanatında Hakkı Atamulu. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir ESER NO 3.32 DÖNEMİ BOYUTLARI İsimsiz Hakkı Atamulu Bronz döküm 40x55 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1576

94 ESER NO 3.33 DÖNEMİ BOYUTLARI Kadın Büstü Hakkı Atamulu Taş 48x 60 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1575 ESER NO 3.34 DÖNEMİ BOYUTLARI Balerin Hakkı Atamulu Alçı döküm 38x90 cm Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html ESER NO 3.35 DÖNEMİ BOYUTLARI Balerin Hakkı Atamulu Alçı döküm 27x52 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1346 ESER NO 3.36 Üçlü Kompozisyon DÖNEMİ Hakkı Atamulu Alçı döküm

95 BOYUTLARI 32x42 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html ESER NO 3.37 DÖNEMİ BOYUTLARI Otoportre Hakkı Atamulu Bronz döküm 25x50 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html ESER NO 3.38 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Taş 51x43 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024362645/?type=3&theat er ESER NO 3.39 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Metal- Taş 52x80 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://sevgilisanat.blogspot.com.tr/2006_07_01_archive.html

96 ESER NO 3.40 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Taş 42x38 Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024372645/?type=3&theat er ESER NO 3.41 DÖNEMİ 1955 BOYUTLARI Kavisli formu(delphi) Barbara Hepworth Ahşap Ulster Müzesi http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1955/curved-formdelphi/ ESER NO 3.42 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Taş 40x49 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024377645/?type=3&theat er ESER NO 3.43 Bölünmüş çember DÖNEMİ 1969

97 BOYUTLARI Barbara Hepworth Bronz http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1969/two-formsdivided-circle/ ESER NO 3.44 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Bronz döküm 38x80 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024382645/?type=3&theat er ESER NO 3.45 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Taş 40x30 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024387645/?type=3&theat er ESER NO 3.46 Soyut DÖNEMİ Hakkı Atamulu Taş BOYUTLARI 58x48 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi)

98 https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024392645/?type=3&theat er ESER NO 3.47 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Taş 34x36 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) https://www.facebook.com/derinkuyu50/photos/a.485024 172645.269172.214297287645/485024397645/?type=3&theat er ESER NO 3.48 Pelagos DÖNEMİ 1946 BOYUTLARI Barbara Hepworth Ahşap http://barbarahepworth.org.uk/sculptures/1946/pelagos/ ESER NO 3.49 DÖNEMİ BOYUTLARI Soyut Hakkı Atamulu Metal 33x64 cm. Kayseri (Erciyes Üniversitesi) http://galeri.erciyes.edu.tr/pic.asp?icat=62&ipic=1415 ESER NO 4.1 Aile

99 DÖNEMİ 2013 BOYUTLARI Nuray Çetin Alçı- Metal 45x45x18 cm. ESER NO 4.2 Güvercin DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Nuray Çetin Alçı- Ahşap 70x42x21 cm. ESER NO 4.3 İsimsiz DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Nuray Çetin Alçı- Ahşap 28x24x20 cm. ESER NO 4.4 İsimsiz DÖNEMİ 2015 Nuray Çetin Alçı- Ahşap BOYUTLARI 23x29x20 cm.

100 ESER NO 4.5 İsimsiz DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Nuray Çetin Alçı- Ahşap 22x28x24 cm. ESER NO 4.6 DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Oturan Kadın Nuray Çetin Alçı- Ahşap 20x28x22 cm. ESER NO 4.7 DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Yatan Kadın Nuray Çetin Alçı- Ahşap 15x44x26 cm. ESER NO 4.8 İkili Figür DÖNEMİ 2015

101 BOYUTLARI Nuray Çetin Gaz Beton 59x25x14 cm. ESER NO 4.9 İsimsiz DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Nuray Çetin Gaz Beton 25x33x17 cm. ESER NO 4.10 Büst DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Nuray Çetin Gaz Beton 40x23x24 ESER NO 4.11 DÖNEMİ 2015 BOYUTLARI Barış Güvercini Nuray Çetin Alçı 22x21x16

102 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : ÇETİN, Nuray Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 14/12/1981 K.Maraş Medeni hali : Bekar Telefon : 0 (543) 4694641 e-posta : nuraycetin14@gmail.com Eğitim Derecesi Okul/Program Mezuniyet yılı Yüksek lisans Gazi Üniversitesi /Bileşik Sanatlar ASD Devam Ediyor Lisans Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi/Resim-İş 2012 Lise K.Maraş Anadolu ve Ticaret Meslek Lisesi Yabancı Dili İngilizce Hobiler Fotoğraf, Dans

GAZİ GELECEKTİR