KALSİYUM HİDROKSİT ESASLI KANAL DOLGU PATLARI ÜZERİNE

KALSİYUM HİDROKSİT ESASLI KANAL DOLGU PATLARI ÜZERİNE İKİ FARKLI ÇÖZÜCÜ SOLÜSYONUN ETKİSİNİN İN VİTRO DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA* Dr. Hasan ORUÇOĞLU Prof. Dr. Sema BELLİ* ÖZET Bu in vitro çalışmanın amacı kalsiyum hidroksit esaslı üç farklı kanal dolgu patı ile (Sealapex, Apexit, Acroseal) çinko oksit ojenol içerikli bir kanal dolgu patı (U/P Root Canal Sealer) üzerinde yaygın olarak kullanılan iki farklı çözücü solüsyonun (kloroform ve halotan) eritici etkisini değerlendirmekti. Her bir materyal üretici firma önerileri doğrultusunda karıştırıldıktan sonra 45 er adet cam kapiller tüp içerisine dolduruldu. Tüpler materyallerin tam olarak sertleşmeleri için nemli bir ortamda 37C de etüvde 1 hafta süreyle bekletildi. Farklı kanal dolgu patıyla doldurulan her bir gruptaki 45 adet tüp daha sonra her birinde 15 adet tüp bulunan 3 alt gruba ayrıldı. İlk 15 tüpte kloroform, ikincisinde halotan ve son grupta ise kanal dolgu patı herhangi bir çözücü kullanılmaksızın eğelerle çıkarıldı. Eğenin her bir tüpün bir ucundan diğer ucuna geçmesi için gerekli zaman saniye olarak kaydedildi. Her bir grup için elde edilen sonuçlar one-way ANOVA ve Post-Hoc Tukey HSD testleriyle istatistiksel olarak analiz edildi. Bu çalışma koşulları altında kullanılan çözücü solüsyon önemsenmeksizin, eğenin tüpün bir ucundan diğer ucuna geçmesi için gerekli zaman en yüksekten en düşüğe doğru Acroseal > Apexit > U/P Root Canal Sealer > Sealapex şeklinde bulundu (p<0.05). Ayrıca, çalışmada kullanılan tüm kanal dolgu patları için kloroform en etkili çözücü solüsyon olup bunu halotan takip etti (p<0.05). Çözücü solüsyon kullanılmaksızın sadece eğe kullanıldığında penetrasyon zamanında anlamlı şekilde artma bulundu (p<0.05). SUMMARY The purpose of this in vitro study was to evaluate the dissolving effect of two gutta-percha solvents (chloroform and halothane) on three calcium hydroxide based sealers (Sealapex, Apexit, Acroseal) and a zinc oxide eugenol based sealer (U/P Root Canal Sealer). After mixing the sealers according to the manufacturers directions, each material was syringed into 45 glass capillary tubes, and was placed in a humidity environment at 37 C for 1 week to allow the materials to set completely. Each group of 45 tubes was then randomly divided into three subgroups, including 15 tubes each. The sealer was removed with files using chloroform in the first 15 tubes, with halothane in the second group and without solvent in the last group. The time necessary to pass a file through to the end of the tube was recorded for each sample in seconds. Results were statistically analyzed with one way ANOVA and Post- Hoc Tukey HSD tests. The time necessary to pass a file through to the end of the tube from highest to lowest was found as follows: Acroseal > Apexit > U/P Root Canal Sealer > Sealapex, regardless the effect of solvent (p<0.05). In addition, chloroform was found the most effective solvent followed by halothane (p<0.05). When only file was used to remove the sealers, file penetration time was found significantly increased (p<0.05). Key words: calcium hydroxide based root canal sealers, chloroform, halothane Anahtar kelimeler: kalsiyum hidroksit esaslı kanal dolgu patları, kloroform, halotan GİRİŞ Diş çekimi yerine yapılacak başarılı bir endodontik tedaviyle dişin dental arkın fonksiyonel bir üyesi olarak ağızda kalmasının sağlanması diş hekiminin esas amaçlarından birisidir. Ancak, endodontik tedavi esnasında kök kanal sisteminin yetersiz şekilde temizlenmesi ve/veya doldurulması, işlemsel hatalar veya kapatılan kök kanal sisteminin apikal veya koronal * Selçuk Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Endodonti A.D., Öğretim Üyesi Selçuk Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Endodonti A.D., Araştırma Görevlisi

yolla yeniden enfekte olması gibi nedenlerle başarısız olmuş vakalarda yapılan kök kanal dolgusunun yenilenmesi gerekebilir. 1 Kök kanal tedavi yenilemesinde esas amaç; kök kanal sistemini tamamen temizlemek, dezenfekte etmek ve nüksetmeyi önlemeye yönelik olarak kök kanalına girişi yeniden kapatmaktır. 2 Dolayısıyla önceden doldurulmuş kanalların yeniden tedavisinde, kemomekanik preparasyon esnasında tüm kök kanal sisteminin temizlendiğinden ve antimikrobiyal ilaçların kök kanal sisteminin anatomik düzensizlik ve dallanmalarına ulaşabildiğinden emin olmak için öncelikle doldurulmuş kök kanal sistemindeki tüm dolgu materyallerinin tamamen boşaltılması zorunludur. 2, 3 Kök kanal tedavilerinde guta-perka hala en yaygın olarak kullanılan esas kanal dolgu maddesidir ve kök kanal dolgusu esnasında bir kanal dolgu patı ile birlikte uygulanır. 4 Önceleri kanal dolgu patlarının esas dolgu materyallerini kök kanalı içerisine bağlama gibi ikincil bir rol oynadığı düşünülmekteyken, günümüzde esas dolgu materyali ile kanal duvarları arasındaki düzensizlikleri ve tüm anatomik dallanmaları doldurmak suretiyle kanalın tam olarak kapatılmasında çok önemli bir rol oynadığı kabul edilmektedir. 5 Kök kanal dolgu yenilemelerinde guta-perka; termal, mekanik, kimyasal yöntemler ve bunların kombinasyonları kullanılarak çıkarılabilir. 4, 6 Kimyasal yöntem olarak, kloroform en yaygın kullanılan çözücüdür ve son derece etkili olduğu gösterilmiştir. 7-10 Ancak iyi bilinen bu çözücü bazı uluslararası gıda-ilaç ve sağlık kuruluşları tarafından karsinojenik potansiyeli nedeniyle eleştirilmiş, 11, 12 bu durum klinisyen ve araştırmacıları alternatif çözücüler aramaya yönlendirmiştir. Wourms ve ark. 10 30 adet karsinojenik olmayan organik çözücünün guta-perka yı çözme etkinlikleri üzerine yaptıkları bir araştırma sonucunda halotanın guta-perkayı çözme konusunda kloroform kadar etkili olduğunu bulmuş ve bu konuda en ümit verici çözücü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Uçucu özellikte ve yanıcı olmayan bir hidrokarbon olan halotanın solunum depresyonuna neden olabileceği ve hepatotoksik özelliğe sahip olduğu tartışılmakla birlikte, kloroforma kimyasal benzerliği dolayısıyla diş hekimliğinde alternatif guta-perka çözücü olarak 10, 13, 14 kullanım alanı bulmuş bir maddedir. Başarısız kök kanal dolgu yenilemelerinde, gutaperka çıkarma yöntemleri oldukça fazla araştırılmasına rağmen, guta-perkayla birlikte kullanılan kanal dolgu patlarının kök kanal duvarlarından ve onların mekanik metotlarla çıkarılmaları için ulaşılmalarının mümkün olmadığı anatomik dallanmalardan çıkarılması çok fazla ilgi çekmemiştir. Ancak kanal tedavi yenilemelerinde, kanalların etkili bir dezenfeksiyon ve yeniden kapatma için artık materyallerden tamamen temizlenmesi istendiğinden bir çözücü solüsyon kullanılması esastır. 2 Bu ihtiyaca rağmen, ticari olarak mevcut çeşitli endodontik kanal dolgu patlarının yaygın olarak kullanılan organik çözücülerde çözünebilme özellikleri 2, 15, 16 konusunda çok az bilgi vardır. Bu in vitro çalışmada kalsiyum hidroksit esaslı üç farklı kanal dolgu patı ile çinko oksit ojenol içerikli bir kanal dolgu patı üzerinde iki farklı guta-perka çözücü solüsyonun eritici etkisini değerlendirmek amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Çalışmada kalsiyum hidroksit esaslı üç farklı kanal dolgu patı ile (Sealapex, Apexit, Acroseal) çinko oksit ojenol içerikli bir kanal dolgu patı (U/P Root Canal Sealer) kullanıldı (Tablo I). Kanal Dolgu Patı Sealapex Apexit Acroseal U/P Root Canal Sealer Üretici Firma Kerr, Romulus MI, USA Ivoclar-Vivadent, Schaan, Liechtenstein, Germany Septodont S.A., Saint-Maur des Fossés, France Sultan Chemists, Inc. Englewood, NJ, USA Tablo I: Çalışmada kullanılan kanal dolgu patları Kanal dolgu patları üretici firma talimatlarına uygun şekilde karıştırıldıktan sonra her bir pat, 2.5 cc lik plastik enjektörler (Ayset Plastik San. A.Ş., Türkiye) içerisine yerleştirilerek 45 adet cam kapiller tüpe (iç çapı 1 mm, uzunluğu 20 mm) enjekte edildi. Tüpler 15 mm seviyesine kadar dolduruldu. Böylece her bir kanal dolgu patından 45 er adet olmak üzere toplam 180 adet tüp doldurularak materyallerin tam sertliğe ulaşmaları için nemli bir ortamda 37ºC deki etüvde 1 hafta süreyle bekletildi. Farklı kanal dolgu patıyla doldurulan 45 er tüplük her bir grup daha sonra 15 er tüp içeren 3 alt gruba ayrıldı. İlk alt grupta halotan, ikincisinde kloroform ve son alt grupta herhangi bir çözücü kullanılmaksızın kanal dolgu patları bir eğeyle çıkarıldı. Test örnekleri içerisine penetrasyonu sağlamak amacıyla 25 no. lu hedström eğe (Dentsply-Maillefer, Ballaigues, 31

Switzerland) itme-çekme ve döndürme hareketleriyle kullanıldı. Çözücü uygulanan gruplarda ise, çözücüler cam kapiller tüplerin boş olan üst 5 mm lik kısımlarına her 1 dakikada (dak.) yenilenmek suretiyle uygulandı. Tüpün çözücü uygulanan tarafından diğer tarafa eğenin geçmesi için gerekli zaman her bir örnek için saniye olarak kaydedildi. 1200 saniye (20 dak.) boyunca penetrasyon sağlanamayan örneklerde test sonlandırıldı. Her bir grup için kaydedilen zaman verileri normal dağılıma uyduğu için istatistiksel karşılaştırmalarda parametrik testler kullanıldı. Her bir çözücünün kanal dolgu patlarını çözme süreleri ve her bir patın farklı çözücülerde çözünme sürelerini karşılaştırmak için oneway ANOVA ve Post-Hoc Tukey HSD testleri kullanıldı. BULGULAR Her bir çözücü solüsyon için hedström eğenin farklı kanal dolgu patı içeren tüplerin uzunluğu boyunca penetre olması için geçen zaman Tablo II ve III de verilmiştir. Aynı sütunda farklı harfi taşıyan gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05) Penetrasyon zamanı (saniye) Kloroform Halotan Çözücü yok Sealapex 66.07 ± 9.55 d 79.60 ± 12.98 d 128.13 ± 12.24 d Apexit 370.60 ± 12.27 b 474.80 ± 12.70 b 896.93 ± 14.72 b Acroseal 720.80 ± 15.17 a 986.40 ± 17.13 a > 20 a U/P Root Canal Sealer 81.33± 9.60 c 96.73 ± 8.57 c 199.00 ± 11.85 c Tablo II: Çalışmada kullanılan her bir çözücünün kanal dolgu patlarını çözme sürelerini karşılaştırmak için yapılan one-way ANOVA ve Post-Hoc Tukey HSD test sonuçları (n=15). Penetrasyon zamanı (saniye) Sealapex Apexit Acroseal U/P Root Canal Sealer Kloroform 66.07 ± 9.55 c 370.60 ± 12.27 c 720.80 ± 15.17 c 81.33± 9.60 c Halotan 79.60 ± 12.98 b 474.80 ± 12.70 b 986.40 ± 17.13 b 96.73 ± 8.57 b Çözücü yok 128.13 ± 12.24 a 896.93 ± 14.72 a > 20 a 199.00 ± 11.85 a Tablo III: Çalışmada kullanılan her bir patın farklı çözücülerde çözünme sürelerinin one-way ANOVA ve Post-Hoc Tukey HSD testleri ile karşılaştırılması (n=15). Yapılan istatistiksel test analizlerine göre çözücü solüsyon olarak kloroform kullanıldığında eğe penetrasyon zamanı en uzun kanal dolgu patının Acroseal (720.80 ± 15.17) olduğu, bunu sırasıyla Apexit (370.60 ± 12.27), U/P Root Canal Sealer (81.33 ± 9.60) ve Sealapex (66.07 ± 9.55) in takip ettiği belirlendi (p<0.05) (Tablo II). Çözücü solüsyon olarak halotan kullanıldığında da sıralama değişmedi. Yine eğe penetrasyon zamanı en uzun kanal dolgu patının Acroseal (986.40 ± 17.13) olduğu, bunu sırasıyla Apexit (474.80 ± 12.70), U/P Root Canal Sealer (96.73 ± 8.57) ve Sealapex (79.60 ± 12.98) in takip ettiği belirlendi (p<0.05) (Tablo II). Herhangi bir çözücü solüsyon kullanılmayan gruplarda ise Acroseal kanal dolgu patında 1200 sn. lik (20 dak.) sürede tüp uzunluğu boyunca herhangi bir penetrasyon sağlanamazken; Apexit te 896.93 ± 14.72 sn. de, çinko oksit öjenol içerikli U/P Root Canal Sealer da 199 ± 11.85 sn. de ve Sealapex te 128.13 ± 12.24 sn. de tamamlandı (p<0.05) (Tablo II). Çalışmada kullanılan kalsiyum hidroksit içerikli tüm kanal dolgu patlarıyla (Sealapex, Apexit, Acroseal) çinko oksit öjenol içerikli U/P Root Canal Sealer in her birisi için eğe penetrasyon zamanı kloroform uygulandığında hem halotan hem de çözücü uygulanmayan gruplara göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha kısa bulundu (p<0.05). Yine tüm kanal dolgu patları için halotan uygulanan gruplarda, çözücü uygulanmayan gruplara göre daha kısa sürede eğe penetrasyonu sağlandı (p<0.05) (Tablo III). TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmada kök kanal tedavi yenilemelerinde sıklıkla kullanılan iki organik çözücü olan kloroform ve halotanın kanal dolgu patları üzerine etkileri in vitro olarak incelenmiştir. Günümüzde endodontik kanal dolgu patlarının organik çözücülerdeki çözünürlülüklerini test etmek için kullanılan uluslararası bir standart yoktur. Bu çalışmada Erdemir ve ark. 15 ile Hansen 16 nin çalışmalarına benzer şekilde cam kapiller tüpler kullanılmıştır. Çalışma öncesinde klinik şartları taklit etmesi için kapiller tüp yerine doğal diş kullanılması düşünülmüş ancak prepare edilen kanallardaki mevcut değişkenlikler ve kök kanal dolgusu olarak kullanılan materyallerin uygulanması ve standardizasyonunun sağlanması esnasındaki kontrol zorlukları dolayısıyla tercih edilmemiştir. Mevcut çalışmada ayrıca, kanal dolgu patları gutaperkayla birlikte kullanıldığında yumuşama özellikleri etkilenebileceğinden ve amaç sadece kanal dolgu patlarının çözünme özelliklerini test etmek olduğundan guta-perka kullanılmamıştır. Bunun yanı sıra kloroformla halotanı guta-perkayı çözme veya kök kanalından çıkarma etkinliği açısından karşılaştıran çeşitli çalışmalar 32

da yapılmıştır. Bu çalışmaların bazılarında kloroformun halotandan daha etkili olduğu sonucuna ulaşılırken, 17-19 diğerlerinde ikisi arasında fark olmadığı belirlenmiştir. 20-22 Kök kanal tedavi yenilemesinin amacı kök kanalından ve hatta kök kanal sisteminin tüm dallanma veya düzensizliklerinden materyalleri tamamıyla çıkarmaktır. Dolayısıyla guta-perka yanı sıra kök kanal dolgu patını da etkili bir şekilde çözebilecek solüsyon, kök kanal sisteminin mikroskobik dallanma ve düzensizliklerini temizlemede de oldukça faydalı olacaktır. 2,3 Bununla birlikte Barbosa ve ark. 23 kanal dolgu yenilemesinde yaygın şekilde kullanılan 3 farklı çözücünün (kloroform, halotan ve turbentin) önemli biyolojik sakıncalarından dolayı endodontik tedavi yenilemelerinin çözücü kullanılmadan gerçekleştirilmesi gerekliliğini savunmuşlardır. Ancak mikrobiyal bakış açısına göre bir çözücü kullanılması kök kanal dolgu patının tamamen çıkarılmasını arttıracağı için tavsiye edilebilir. Bununla birlikte toksik olmayan ve aynı zamanda etkili olan bir solüsyon hala bulunamamıştır. 2, 3, 23 Mevcut çalışmada tüm kök kanal dolgu patları için sadece eğe kullanılması çözücü kullanılan diğer gruplara oranla anlamlı şekilde daha fazla zaman almıştır (p<0.05). Ayrıca yine tüm kanal dolgu patları için çözücü olarak kloroform kullanıldığında halotandan daha kısa sürede eğe penetrasyonu sağlanmıştır (p<0.05). Erdemir ve ark. 15 tarafından yapılan in vitro bir çalışmada çinko oksit öjenol esaslı U/P Root Canal Sealer için eğe penetrasyon zamanı kloroform kullanıldığında halotana oranla daha az zaman almasına rağmen aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamış ve her iki çözücü solüsyonun çinko oksit ojenol içerikli patlar için etkili olduğu ileri sürülmüştür. Whitworth ve Boursin 2 tarafından yapılan in vitro bir çalışmada ise uçucu özellikteki çözücülerde farklı kök kanal dolgu patlarının çözünme özellikleri karşılaştırılmış ve çinko oksit öjenol esaslı Tubli-Seal EWT nin halotanda kloroformdan daha az ağırlık kaybına uğradığı tespit edilmiştir. Bizim çalışmamızda da bu çalışmaya benzer şekilde çinko oksit öjenol içerikli U/P Root Canal Sealer için kloroform kullanıldığında halotana oranla daha kısa sürede eğe penetrasyonu sağlandığı tespit edilmiştir. Whitworth ve Boursin 2 tarafından yapılan çalışmada ayrıca kalsiyum hidroksit esaslı Apexit için kloroform ve halotanda benzer oranda ağırlık kaybı olduğu belirlenmiştir. Ancak bizim çalışmamızda bu çalışmadan farklı olarak Apexit için çözücü olarak kloroform kullanıldığında halotana oranla daha kısa sürede eğe penetrasyonu sağlanmıştır. Mevcut çalışmada kullanılan çözücü solüsyon veya yöntem önemsenmeksizin, eğenin tüpün bir ucundan diğer ucuna geçmesi için gerekli zaman en yüksekten en düşüğe doğru Acroseal > Apexit > U/P Root Canal Sealer > Sealapex şeklinde bulunmuştur (p<0.05). Erdemir ve ark. 15 ve Hansen 16 tarafından yapılan in vitro çalışmalarda kalsiyum hidroksit esaslı Sealapex in 1 haftalık sertleşme peryodu boyunca sertleşmediği ve dolayısıyla çözücü solüsyonların Sealapex e etkisinin belirlenemediği belirtilmiştir. Araştırıcılar bu durumun Sealapex in havayla temas etmeden nemli ortamda bekletilmesinden kaynaklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Ancak bizim çalışmamızda 1 haftalık sertleşme peryodu süresinde, Sealapex de dahil tüm kalsiyum hidroksit esaslı patlar akışkan kıvamını kaybedip, ilk aşamada eğe penetrasyonuna direnç gösterecek derecede sertleşme özelliği göstermiş ve çözücü solüsyonların etkisi çalışmaya dahil edilen tüm patlar üzerinde incelenmiştir. Çalışma sonucunda çözücü olarak kullanılan solüsyon önemsenmeksizin Sealapex grubunda çalışmada kullanılan diğer tüm kanal dolgu patlarından istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha kısa sürede eğe penetrasyonu sağlandığı tespit edilmiştir. Allan ve ark. 24 tarafından yapılan bir çalışmada hem klinik hem de in vitro koşullarda Sealapex in 1 hafta içinde kısmen sertleştiği, tam sertleşmenin ise ancak 4 hafta sonra oluştuğu belirtilmiştir. Dolayısıyla bizim çalışmamızda Sealapex le ilgili olarak diğer patlara oranla anlamlı şekilde daha kısa sürede penetrasyon sağlanması, patın geç sertleşme özelliğine bağlı olabilir. Literatürde kalsiyum hidroksit esaslı patların farklı çözücülerdeki çözünme özelliklerine dair çok fazla bilgi yoktur. Ancak, mevcut çalışma şartları altında kloroformun çalışmada kullanılan tüm patlar için halotandan daha etkili olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla çözücü solüsyon olarak kloroform, hem tedavi etkinliğini arttırma hem de zaman kazanma açısından önemi göz önüne alındığında kalsiyum hidroksit esaslı kanal dolgu patlarının kullanıldığı kanal tedavi yenilemelerinde halotana alternatif olması bakımından uygun bir çözücü olarak görünmektedir. 33

KAYNAKLAR 1. Saunders WP, Saunders EM. Coronal leakage as a cause of failure in root-canal therapy: a review. Endod Dent Traumatol 10(3):105-8, 1994. 2. Whitworth JM, Boursin EM. Dissolution of root canal sealer cements in volatile solvents. Int Endod J 33(1):19-24, 2000. 3. Wilcox LR. Endodontic retreatment: ultrasonics and chloroform as the final step in reinstrumentation. J Endod 15(3):125-8, 1989. 4. Nguyen TN. Obturation of the root canal system. In: Cohen S, Burns RC, editors. Pathways of the pulp.6 th ed., St Louis: Mosby; 219-71, 1994. 5. Dummer PMH. Root canal filling. In Harty s endodontics in clinical practice. 4 th ed., Pitt Ford TR ed., Wright, London, 123-153, 1997. 6. Stabholz A, Friedman S, Tamse A. Endodontic failures and retreatment. In: Cohen S, Burns RC, editors. Pathways of the pulp.6 th ed., St Louis: Mosby; 690-728, 1994. 7. Kaplowitz GJ. Evaluation of gutta-percha solvents. J Endod 16(11):539-40, 1990. 8. Tamse A, Unger U, Metzger Z, Rosenberg M. Gutta-percha solvents--a comparative study. J Endod 12 (8):337-9, 1986. 9. Wennberg A, Orstavik D. Evaluation of alternatives to chloroform in endodontic practice. Endod Dent Traumatol 5(5):234-7, 1989. 10. Wourms DJ, Campbell AD, Hicks ML, Pelleu GB Jr. Alternative solvents to chloroform for gutta-percha removal. J Endod 16(5):224-6, 1990. 11. FDA-United States Food & Drug Administration. Chloroform, use as an ingredient (active or inactive) in drug products. Federal Register Number: 26845, US Government Printing Office, Washington DC, 47-8, 1976. 12. International Agency for Research of Cancer. IARC monographs on the evaluation of carcinojenic risk to humans. Int Agency Res Cancer, suppl 7:152-4, 1987. 13. Tabatabai M, Kitahata LM, Yuge O, Matsumoto M, Collins JG.Effects of halothane on medullary inspiratory neurons of the cat. Anesthesiology 66(2):176-80, 1987. 15. Erdemir A, Adanir N, Belli S. In vitro evaluation of the dissolving effect of solvents on root canal sealers. J Oral Sci 45(3):123-6, 2003. 16. Hansen MG. Relative efficiency of solvents used in endodontics. J Endod 24(1):38-40, 1998. 17. Hunter KR, Doblecki W, Pelleu GB Jr. Halothane and eucalyptol as alternatives to chloroform for softening guttapercha. J Endod 17(7):310-1, 1991. 18. Kaplowitz GJ. Evaluation of the ability of essential oils to dissolve gutta-percha. J Endod 17(9):448-9, 1991. 19. Wilcox LR. Endodontic retreatment with halothane versus chloroform solvent. J Endod 21(6):305-7, 1995. 20. Ibarrola JL, Knowles KI, Ludlow MO. Retrievability of Thermafil plastic cores using organic solvents. J Endod 19(8):417-8, 1993. 21. Ladley RW, Campbell AD, Hicks ML, Li SH. Effectiveness of halothane used with ultrasonic or hand instrumentation to remove gutta-percha from the root canal. J Endod 17(5):221-4, 1991. 22. Oyama KO, Siqueira EL, Santos M. In vitro study of effect of solvent on root canal retreatment. Braz Dent J 13(3):208-11, 2002. 23. Barbosa SV, Burkard DH, Spangberg LS. Cytotoxic effects of gutta-percha solvents. J Endod 20(1):6-8, 1994. 24. Allan NA, Walton RC, Schaeffer MA. Setting times for endodontic sealers under clinical usage and in vitro conditions. J Endod 27(6):421-3, 2001. Yazışma adresi: Yrd. Doç. Dr. Funda KONT ÇOBANKARA Selçuk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Endodonti A.D. 42075 Kampüs/KONYA Tel : 0 332 2231232 Fax : 0 332 2410062 E-posta : kfunda@selcuk.edu.tr 14. Pohl LR, Pumford NR, Martin JL.Mechanisms, chemical structures and drug metabolism. Eur J Haematol Suppl 60:98-104, 1996. 34